Marzena Skowrońska - Wyższa Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA
STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu
edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
Ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia Polski do strefy EURO –
szanse i zagrożenia
Autor:
Marzena Skowrońska
Promotor:
. dr hab. Jan Ostoj prof. WSFiP
Bielsko-Biała, rok 2015
1
Spis streści
Wstęp .......................................................................................................................................... 3
1. Droga Unii Europejskiej do wspólnej waluty .......................................................................... 4
1.1 Zarys historyczny powstania Unii gospodarczej i walutowej ................................................. 4
1.2 Etapy tworzenia Unii gospodarczej i walutowej oraz jej kształt obecny................................. 8
2. Warunki przystąpienia do strefy EURO ................................................................................ 12
2.1. Kryteria konwergencji ........................................................................................................ 12
2.2. Sytuacja Polski w aspekcie przyszłego wejścia do strefy EURO .......................................... 15
3. Szanse i zagrożenia związane z wejściem do strefy EURO ..................................................... 26
3.1. Korzyści i szanse z posiadania wspólnej waluty .................................................................. 26
3.2.
Koszty i zagrożenia związane z posiadaniem wspólnej waluty ........................................ 32
Zakończenie .............................................................................................................................. 35
Spis tabel:.................................................................................................................................. 37
Spis rysunków: .......................................................................................................................... 37
Spis wykresów ........................................................................................................................... 37
Bibliografia ............................................................................................................................... 37
2
Wstęp
Przystępując do Unii Europejskiej
Polska podjęła zobowiązanie przyjęcia waluty euro,
gdy tylko wskaźniki określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej osiągną
właściwy poziom. Początki członkostwa w Unii Europejskiej to wielki entuzjazm
społeczeństwa w zakresie przyjęcia euro. Niestety z roku na rok zwolenników europejskiej
waluty jest coraz mniej.
Temat, który wybrałam powinien zainteresować każdego z nas. Dlaczego? Bo uważam,
że wcześniej czy później Polska przystąpi do europejskiej elity, jaką jest strefa EURO.
Pytanie nasuwa się tylko jedno. Kiedy to nastąpi?
Celem mojej pracy było przedstawienie jak przez ostatnie 10 lat Polska starała się wypełnić
zobowiązania przyjęte w momencie przystąpienia do Unii Europejskiej – czyli przyjęcia
waluty euro. Ponadto starałam się odpowiedzieć na pytanie na jakim etapie jest Polska
obecnie oraz z jakimi problemami będzie musiała się zmierzyć w najbliższej przyszłości
w związku z wejściem do strefy euro. I na koniec to co interesuje nas najbardziej – jaki jest
dla Polski bilans korzyści i kosztów posiadania wspólnej waluty.
W pierwszym rozdziale starałam się przybliżyć genezę powstania Unii Gospodarczej
i Walutowej oraz etapy jej tworzenia.
Drugi rozdział pracy poświęciłam na ogólne przybliżenie kryteriów konwergencji nominalnej.
W dalszej części skupiłam się na Polsce – czyli jak przez ostatnie 10 lat Polska starała się
wypełnić kryteria konwergencji nominalnej oraz jakie wyzwania czekają Polskę w związku
z akcesją do strefy euro.
Ostatni rozdział niniejszej pracy poświęciłam analizie potencjalnych korzyści i szans
związanych z przyjęciem euro oraz dla równowagi - analizie kosztów i zagrożeń z tym
związanych.
3
1. Droga Unii Europejskiej do wspólnej waluty
1.1 Zarys historyczny powstania Unii gospodarczej i walutowej
Przed zakończeniem drugiej wojny światowej USA i Wielka Brytania, w kwietniu 1943 roku
ogłosiły swoje plany dotyczące funkcjonowania powojennego systemu walutowofinansowego w skali międzynarodowej. Twórcą koncepcji brytyjskiej był J.M. Keynes
natomiast koncepcji amerykańskiej - H.D. White. Obie myśli charakteryzowały się zarówno
podobieństwami, ale i istotnymi różnicami. Koncepcja amerykańska i brytyjska przewidywały
powołanie określonych organizacji międzynarodowych (odpowiednio Międzynarodowego
Funduszu Stabilizacyjnego i Międzynarodowej Unii Clearingowej), których udziałowcami
byłyby poszczególne państwa należące do systemu. Obie koncepcje zakładały także
wprowadzenie umownej międzynarodowej jednostki rozliczeniowej (odpowiednio „unitas”
i „bancor”), określały zakres ich wymienialności (na złoto i waluty narodowe), ustalały
warunki możliwości dokonania dewaluacji walut narodowych, przewidywały udzielanie
specjalnych kredytów państwom należącym do systemu w celu przywrócenia równowagi
bilansu płatniczego itp. Zasadniczą różnicą o charakterze ekonomicznym było to,
że koncepcja brytyjska zakładała tzw. automatyzm kredytowy, czyli równoważenie sytuacji
płatniczej poszczególnych państw systemu poprzez automatyczne kredytowanie państw
deficytowych przez państwa nadwyżkowe, podczas gdy koncepcja amerykańska zakładała
udzielenie kredytu danemu państwu dopiero na jego wniosek i w sytuacji gdy występują
poważne trudności płatnicze. Zasadnicza różnica o charakterze politycznym zakładała z kolei,
że zarówno USA, jak i Wielka Brytania, dążyły do zapewnienia sobie jak najlepszej pozycji
i jak największych wpływów w przyszłym międzynarodowym systemie walutowofinansowym1.
W wyniku istnienia sprzeczności pomiędzy koncepcją brytyjską i amerykańską konieczne
stało się znalezienie kompromisu w tym zakresie. Za takie porozumienie uznaje się
rozwiązanie przyjęte w lipcu 1944 roku podczas międzynarodowej konferencji w Bretton
Woods w stanie New Hampshire (USA), którego koncepcja zbliżona była do modelu
amerykańskiego. Nowo skonstruowany system walutowy został oparty na następujących
zasadach:
1. Złoto jako główny środek rezerwowy i płatniczy,
1
K. Szeląg, „Integracja walutowa w Europie Zachodniej w okresie powojennym”, Warszawa 2003r., s. 8
4
2. Gwarancją stabilizacji miało być ustalenie stałego parytetu wymiany dolara na złoto –
35 dolarów za 1 uncję,
3. Kursy wymiany walut względem dolara mogły się wahać wokół centralnego parytetu
(kurs waluty danego kraju w stosunku do dolara) w przedziale ±1, a banki centralne
miały obowiązek interwencji w przypadku ryzyka przekroczenia granic tego pasma2.
W Breton Woods zostały powołane dwie międzynarodowe instytucje finansowe:
Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (inaczej
Bank Światowy), które funkcjonują do dnia dzisiejszego. System z Bretton Woods był
udoskonaloną i bardziej pragmatyczną wersją przedwojennego systemu waluty dewizowozłotej. Funkcjonował w oparciu o podobne reguły, z jednym tylko wyjątkiem, którym było
powołanie i funkcjonowanie MFW. Wydawało się, że plan Marshalla i silna gospodarka
amerykańska będą podstawą powojennej stabilizacji.
Jednym z pierwszych projektów współczesnej integracji gospodarczej w Europie było
powołanie w 1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). W skład
tej organizacji weszło 6 państw Europy Zachodniej (Francja, RFN, Belgia, Holandia,
Luksemburg, Włochy). Na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku te same
państwa ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę
Energii Atomowej (EURATOM).3
W latach 60 ubiegłego stulecia system z Bretton Woods ulegał stopniowemu załamaniu.
Z perspektywy europejskiej coraz częstsze zmiany kursów walutowych były postrzegane jako
sprzeczne z postępującą wewnątrzeuropejską integracją gospodarczą. Stanowiły one realne
zagrożenie dla funkcjonujących już wówczas unii celnej i wspólnego rynku rolnego,
będącego także jednym z powodów współpracy walutowej w Europie. Kryzys systemu
z Breton Woods wymusił przeprowadzenie gruntownych zmian, które nastąpiło w końcówce
lat 60 oraz na początku lat 70. W odpowiedzi na poważne problemy systemu z Bretton
Woods, liderzy państw EWG na szczycie w Hadze w 1969r. oficjalnie zadeklarowali, że unia
gospodarcza i walutowa należy do długoterminowych celów Wspólnoty. Deklaracji
tej sprzyjało pragnienie wzmocnienia koordynacji działań w sferze walutowej między
państwami członkowskimi EWG, a także chęć uniezależnienia się w kwestiach walutowych
od USA. Opracowanie szczegółowego planu stworzenia takiej unii powierzono zespołowi
2
H. Gronkiewicz-Waltz, „Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa”, Warszawa 2010r., s. 16
Strona internetowa: https://polskawue.gov.pl/Historia,integracji,gospodarczej,i,walutowej,2101.html
08.01.2015r.
3
5
ekspertów pod przewodnictwem Pierre`a Wernera, ówczesnego premiera i ministra finansów
Luksemburga. Efektem prac zespołu był zaprezentowany w październiku 1970r. Plan
Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku etapach do końca
1980r., czyli wciągu 10 lat4.
W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację wspólnej polityki kursowej,
która zyskała miano "węża w tunelu". „Wąż walutowy” był systemem stabilizowania kursów
pomiędzy walutami państw EWG w obliczu załamującego się systemu z Bretton Woods.
Jednym z jego ważniejszych zadań było ograniczenie przedziału wahań kursów walut państw
członkowskich do ± 2,25 proc. (wąż) oraz przedziału wahań kursów tych walut w stosunku
do dolara do ± 4,5 proc. (tunel). Jednak już rok później gospodarki europejskie zostały
dotknięte silnym negatywnym szokiem podażowym, który był efektem zaczynającego się
właśnie kryzysu naftowego5.
Proces integracji walutowej wznowiono w marcu 1979r. Aby przywrócić stabilność
i ograniczyć gwałtowne wahania kursów walutowych dziewięć państw należących wówczas
do EWG wznowiło prace nad wspólną walutą ustanawiając Europejski System Walutowy
(ESW).System ten był wyrazem chęci wyeliminowania ryzyka, jakie niosą ze sobą wahania
kursów poszczególnych walut, odbijające się niekorzystnie na całej gospodarce.
Wprowadzenie ESW wiązało się z koniecznością korekty polityki pieniężnej i gospodarczej
poszczególnych krajów w taki sposób, by stały się narzędziami stabilizacji kursów.
Uczestnikom ESW udało się stworzyć obszar coraz większej stabilności pieniężnej
i stopniowego rozluźniania kontroli nad przepływem kapitału6.
Najważniejszymi elementami systemu była Europejska Jednostka Walutowa ECU czyli
koszyk złożony z walut krajów członkowskich proporcjonalnie do PKB i udziału w wymianie
handlowej Wspólnoty Europejskiej. Istotą rolę odegrał również mechanizm stabilizacji
kursów walutowych (ERM), który był systemem kursów stałych z dopuszczalną marżą wahań
± 2,25 proc (lub wyjątkowo ± 6 proc w przypadku włoskiego lira) od kursu centralnego.
W skład systemu wchodził także mechanizm kredytowy, który pozwalał państwom
na szybkie pozyskanie środków, które mogły być wykorzystane do interwencji na rynku walut
lub dla pokonania trudności w bilansach płatniczych. Ponadto ECU pełniło rolę środka
4
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, „ Euro Wspólna waluta europejska” Warszawa
2011r., s. 3,4.
5
Strona internetowa: http://www.uniaeuropejska.org/raport-wernera-plan-wernera 08.01.2015r.
6
Strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/facts/euint/html/ei_003.pl.html
08.01.2015r.
6
płatniczego miedzy bankami centralnymi, służyło jako jednostka miary, wyrażająca
należności i zobowiązania banków centralnych krajów członkowskich a także było używane
do płatności związanych z funkcjonowaniem budżetu wspólnotowego7.
Początkowo w ESW brało udział 8 państw tj. Belgia, Dania, Holandia, Francja, RFN,
Luksemburg, Irlandia oraz Włochy. Wielka Brytania pozostawała poza systemem. W 1989
roku do tej grupy dołączyła Hiszpania, w 1990 Wielka Brytania, w 1992 roku Portugalia,
w 1995 roku Austria, a rok później Finlandia. W 1992 roku z powodu przejściowych
kłopotów Wielka Brytania i Włochy wycofały swe waluty z ESW, z tym, że lir włoski
powrócił do niego w 1996 roku. Do systemu nie włączono natomiast greckiej drachmy
i szwedzkiej korony. Europejski System Walutowy funkcjonował 20 lat do końca 1998r.
przyczyniając do zmniejszenia wahań kursów walutowych. Był więc rozwiązaniem bardziej
realistycznym i dopracowanym w porównaniu z początkowym „wężem walutowym”. 8
W sumie ESW odegrał pozytywną rolę. Została utworzona strefa stabilności walutowej,
dzięki której nastąpiło obniżenie poziomu inflacji, osiągnięto większą stabilność zewnętrzną
(kursową i bilansów obrotów bieżących) oraz wewnętrzną, związaną z polityką fiskalną
i pieniężną. Doświadczenia związane z ESW służyły jako podstawa tworzenia zasad unii
walutowej.9
7
J.J. Michałek ,„Mechanizmy funkcjonowania strefy EURO”, Warszawa 2014r., s. 30.
P. De Grauwe, „Unia walutowa”, Warszawa 2003r., s. 108.
9
J.J. Michałek ,„Mechanizmy funkcjonowania strefy EURO”, Warszawa 2014r., s. 32.
8
7
1.2 Etapy tworzenia Unii gospodarczej i walutowej oraz jej kształt obecny
Ważnym wydarzeniem w kierunku pełnej integracji walutowej i gospodarczej było
uchwalenie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE), który wszedł w życie 1 lipca 1987r.
Zadaniem
JAE
było
udoskonalenie
wcześniej
wykorzystywanych
mechanizmów
i co najważniejsze wzmocnienie działań skierowanych na procesy integracyjne. Akt
przewidywał utworzenie do końca 1992r. jednolitego rynku, funkcjonującego na podstawie
czterech fundamentalnych swobód, tj. swobody przepływu osób, towarów, usług i kapitału.10
Jednolity Akt Europejski był istotnym sygnałem, że następuje dalsza integracja gospodarcza
i istnieje potrzeba utworzenia unii walutowej.
Jednym z ostatnich kroków w kierunku utworzenia unii walutowej był tzw. Plan Delorsa.
„W czerwcu 1988 Rada Europejska potwierdziła, że będzie dążyć do stopniowej realizacji
unii gospodarczej i walutowej (UGW). Zadanie wyznaczenia konkretnych etapów
dochodzenia do UGW powierzyła komitetowi pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa,
ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej. W skład komitetu weszli prezesi
krajowych banków centralnych Wspólnoty Europejskiej, a także Alexandre Lamfalussy,
wówczas dyrektor naczelny Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), Niels
Thygesen, duński profesor ekonomii, oraz Miguel Boyer, prezes Banco Exterior de España.
Opracowany przez komitet tzw. plan Delorsa przewidywał realizację unii gospodarczej
i walutowej w trzech odrębnych, ale stanowiących ciągły proces etapach.”11
Etap przygotowawczy obejmował lata od lipca 1990 roku do końca 1993 roku. Zakładał on
zakończenie budowy wspólnego rynku wewnętrznego, a także rynku finansowego, zniesienie
ograniczeń w przepływie kapitałów, koordynacje polityk gospodarczych. W pierwszym etapie
waluty wszystkich krajów musiałyby być objęte jednakowymi zasadami, stabilizacji kursów
ESW. Ważnym zaleceniem było zharmonizowanie działania banków centralnych krajów
członkowskich. Za konieczne uznano wynegocjowanie i ratyfikowanie poprawek do traktatu
rzymskiego.12 W związku z powyższym zwołano konferencję międzyrządową poświęconą
UGW, która odbyła się w 1991 roku równolegle z konferencją międzyrządową w sprawie unii
politycznej. Wynikiem negocjacji był Traktat o Unii Europejskiej, który został uzgodniony
w grudniu 1991 roku i podpisany w Maastricht 7 lutego 1992r. Jednak z powodu opóźnień
w procesie ratyfikacji wszedł w życie dopiero 1 listopada 1993r. Traktat ten stanowił
10
Strona internetowa: http://www.uniaeuropejska.org/jednolity-akt-europejski 02.02.2015r.
Strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 02.02.2015r.
12
L. Orędziak, „Euro nowy pieniądż”, Warszawa 2003, s. 30.
11
8
nowelizację Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą – zmienił jego
tytuł na Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – i wprowadził m.in. protokół
w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku
Centralnego oraz protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego.13
Rys. 1. Etapy tworzenia UGW
Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, „ Euro Wspólna waluta
europejska” Warszawa 2011r., s. 3,4.
Etap drugi rozpoczął się w roku 1994, wraz z powstaniem Europejskiego Instytutu
Walutowego (EIW) i likwidacją Komitetu Prezesów. Etap drugi miał być etapem
przejściowym i przygotowawczym do etapu trzeciego. Zakładał on kontynuacje działań
na rzecz zbliżenia wyników gospodarczych państw Wspólnoty. Najważniejszym zadaniem
w tej fazie było spełnienie przez państwa członkowskie kryterium konwergencji,
13
strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html 02.02.2015r.
9
warunkujących przystąpienie do UGW. W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę
nowej waluty europejskiej – euro, która miała zostać wprowadzona na początku trzeciego
etapu, i potwierdziła, że etap ten rozpocznie się 1 stycznia 1999 r. W grudniu 1996 r. EIW
przedstawił Radzie Europejskiej, a następnie opinii publicznej, wybrany projekt serii
banknotów euro, które miały wejść do obiegu 1 stycznia 2002 r.
Ostateczna decyzja dotycząca daty rozpoczęcia ostatniego, trzeciego etapu Unii Gospodarczej
i Walutowej została podjęta w maju 1998 roku przez Radę Unii w składzie szefów państw
lub rządów. Stwierdzono, że jedenaście państw spełniło kryteria konieczne do przyjęcia
waluty EURO w 1999 r. Kryterium spełniły następujące kraje: Niemcy, Hiszpania, Belgia,
Włochy, Francja Irlandia, Austria, Luksemburg, Holandia, Finlandia oraz Portugalia. Wielka
Brytania oraz Dania nie zdecydowały się na przystąpienie, natomiast Grecja i Szwecja
nie spełniły odpowiednich kryteriów.14 Etap trzeci oznaczał fazę finalną tworzenia unii
gospodarczej i walutowej. Rozpoczął się 1 stycznia 1999r. Jego zasadniczymi elementami
były nieodwołalne usztywnienie kursów wymiany walut 11 państw członkowskich
oraz rozpoczęcie statutowej działalności Europejskiego Banku Centralnego. Przez pierwsze 3
lata czyli do końca 2011r. waluta euro pozostawała wyłącznie w obiegu bezgotówkowym.
Wymiana monet i banknotów narodowych na walutę euro miała miejsce na początku roku
2002. 15
Awers
Rewers
Awers
Rewers
Rys. 2. „Banknoty według specyfikacji z 2002r.”
Opracowanie własne
14
H. Gronkiewicz-Waltz, „Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa”, Warszawa 2010r., s. 42
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, „ Euro Wspólna waluta europejska” Warszawa
2011r., s. 7.
15
10
W kolejnych latach do unii walutowej przystąpiły Grecja (2001r.), Słowenia (2007r.), Cypr
i Malta (2008r.) oraz Słowacja (2009r.). W 2011 r. członkiem unii walutowej została Estonia,
a trzy lata później Łotwa. Od 1 stycznia 2015 roku do grona ww. państw dołączyła Litwa.
Rys. 3. Aktualna strefa euro
Źródło: https://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.pl.html 02.02.2015r.
Przystąpienie nowych państw do Unii Europejskiej spowodowało, że konieczne
było dokonanie zmian obowiązujących traktatów, celem zwiększenia skuteczności
funkcjonowania rozszerzonej Unii. W efekcie w dniu 1 grudnia 2009r. wszedł w życie tzw.
traktat lizboński, który m.in. znowelizował instytucjonalne i ekonomiczne ramy Unii
Gospodarczej i Walutowej. Traktat lizboński wzmacnia pozycję strefy euro i zwiększa jej
zdolność do niezależnego decydowania i działania. Usprawnia głosowanie na szczeblu UE
oraz upoważnia Komisję Europejską do wydawania bezpośrednich ostrzeżeń kierowanych
do państw członkowskich, których polityka gospodarcza jest niespójna z unijnymi
wytycznymi lub może utrudniać właściwe funkcjonowanie Unii Gospodarczej i Walutowej.
Traktat po raz pierwszy uznaje też Eurogrupę – grupę ministrów finansów strefy euro –
i ustanawia procedurę mianowania jej przewodniczącego. Wraz z ratyfikacją traktatu
lizbońskiego Europejski Bank Centralny (EBC) został jedną z siedmiu instytucji Unii
Europejskiej.16
16
Komisja Europejska „Euro waluta europejska” op.cit. s.6
11
2. Warunki przystąpienia do strefy EURO
2.1. Kryteria konwergencji
Państwa będące członkiem Unii Europejskiej oraz objęte derogacją czyli obowiązkiem
przyjęcia wspólnej waluty zobowiązane są do przyjęcia jako waluty krajowej euro. Zanim
jednak dane państwo uzyska możliwość wprowadzenia euro musi spełnić wymagania zwane
kryteriami
konwergencji.
Kryteria
konwergencji
są
to
określone
w
Traktacie
o funkcjonowaniu UE wskaźniki i zasady jakie powinno spełniać państwo przystępujące
do Unii Walutowej.17
Państwo starające się wejść do strefy EURO powinno spełnić następujące kryteria
konwergencji:
„Fiskalne kryterium konwergencji, stanowiące, że państwo członkowskie w momencie
dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu (art. 126
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Decyzję o nałożeniu tej procedury
podejmuje Rada Ecofin w sytuacji, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora
instytucji rządowych i samorządowych (ang. general government) w relacji do PKB
przekracza wartość 3% lub dług sektora instytucji rządowych i samorządowych
wartość 60% PKB. Ocenia się przy tym trwałość wypełnienia kryterium, a w sytuacji
przekroczenia wartości referencyjnej w przypadku deficytu: czy ewentualne
jej przekroczenie ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, a w przypadku długu:
czy tempo zbliżania się do tego progu jest zadowalające.
Kryterium stabilności cen, przewidujące, że średnia stopa inflacji w danym państwie
odnotowana w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie nie przekracza o więcej
niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich Unii Europejskiej
o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą 12-miesięcznej
średniej
wartości
zharmonizowanego
indeksu
cen
konsumpcyjnych
(HICP)
w stosunku do średniej wartości tego indeksu w bezpośrednio poprzedzającym okresie
12 miesięcy.
Kryterium stóp procentowych, stanowiące, że w okresie jednego roku przed badaniem
średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej
17
I. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2006, s. 100.
12
niż o 2 punkty procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech
państwach członkowskich o najbardziej stabilnych cenach.
Kryterium
kursu
walutowego,
wymagające
uczestnictwa
krajowej
waluty
w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) przez co najmniej przez 2 lata.
Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro
w określonych granicach (+/- 15%) wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu
centralnego). W tym okresie nie może być dokonana dewaluacja parytetu centralnego
w stosunku do euro na własny wniosek państwa członkowskiego. Aby kryterium
zostało spełnione, na rynku walutowym w okresie poddanym ocenie nie mogą również
wystąpić poważne napięcia.
Kryterium konwergencji prawnej, obejmujące analizę zgodności ustawodawstwa
krajowego z art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutem
Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.
Dotyczy ona głównie zgodności celów krajowych banków centralnych z celami
Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), niezależności krajowych
banków
centralnych,
integracji
krajowych
banków
centralnych
z
ESBC
i Eurosystemem czy też jednolitej pisowni euro.”18
Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Komisja Europejska oraz Europejski
Bank Centralny mają obowiązek nie rzadziej niż raz na 2 lata – lub na wniosek państwa
członkowskiego sporządzać i przedkładać Radzie Unii Europejskiej niezależne raporty
dotyczące postępów państw członkowskich w wypełnianiu zobowiązań związanych
z dążeniem do Unii Gospodarczej i Walutowej.19
W dniu 4 czerwca 2014 roku został opublikowany przez EBC kolejny Raport o Konwergencji
2014, w którym oceniono postęp ośmiu państw członkowskich UE ubiegających się o wejście
do strefy euro. Badaniem objęto takie kraje jak: Polskę, Węgry, Czechy, Litwę, Rumunię,
Szwecję, Bułgarię oraz ocenianą pierwszy raz Chorwację.20
Najważniejszym wnioskiem ubiegłorocznej edycji sprawozdania konwergencji był fakt
wypełnienia przez Litwę wszystkich kryteriów z Maastricht. Litwa była jedynym z ośmiu
ocenianych państw, któremu udało się spełnić wszystkie kryteria. W okresie referencyjnym
średnia 12-miesięczna stopa inflacji na Litwie wynosiła 0,6% czyli znacznie poniżej wartości
18
Strona internetowa: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf 30.04.2015r.
Art. 140 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
20
Raport o konwergencji 2014, Europejski Bank Centralny, 2014, s.5
19
13
referencyjnej wynoszącej 1,7 proc. dla tego samego miesiąca. Ponadto Litwa nie została
objęta decyzją Rady Unii Europejskiej w sprawie istnienia nadmiernego deficytu. Relacja
długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB wyniosła na koniec 2013 r.
39,4% PKB, czyli znalazła się znacznie poniżej progu ustalonego w Maastricht.
W dwunastomiesięcznym okresie do kwietnia 2014r. średnia długoterminowa stopa
procentowa wynosiła na Litwie 3,6%, czyli znacznie poniżej wartości referencyjnej
wynoszącej 6,2%. Co do kryterium stabilności kursu walutowego, Litwa również spełniła
oczekiwania. W analizowanym okresie lit litewski był stabilny i nie wykazywał żadnych
odchyleń od kursu centralnego wobec euro i nie nastąpiła dewaluacja parytetu.21 W aspekcie
prawnym należy zauważyć że litewskie przepisy w zakresie polityki pieniężnej są w pełni
zgodne z prawodawstwem UE. Ocenę EBC uzupełniło osobne sprawozdanie z konwergencji
przygotowane przez Komisję Europejską.
Pozostałych siedem państw objętych oceną w bardzo zróżnicowanym stopniu wypełniło
warunki konwergencji. Chorwacja spełniła warunek odpowiedniego poziomu inflacji, stóp
procentowych i, jest obok Litwy jedynym państwem, które posiada pełną zgodność
prawodawstwa odnośnie polityki pieniężnej z prawodawstwem unijnym w tym zakresie.
Pozostaje jednak problem nadmiernego deficytu państwa litewskiego. Z kolei Chorwacja
poczyniła odpowiednie kroki, by spełnić warunki konieczne do wyjścia z procedury
nadmiernego deficytu. Przed Chorwacją, podobnie jak w przypadku Polski jeszcze trochę
pracy nad poziomem deficytu budżetowego, aby został obniżony poniżej wymaganego
poziomu 3%. Rumunia jest natomiast jedynym państwem, którego inflacja przekracza
wymagany poziom, natomiast kraj ten wypełnia kryterium zadłużenia i długoterminowych
stóp procentowych. Co do Szwecji to należy zaznaczyć, że jako jedyne państwo ze „starej
Unii” w tym gronie, musi jeszcze wejść do ERM II oraz tak jak w przypadku pozostałych
państw – dostosować swoje przepisy dot. polityki pieniężnej do unijnych wymogów.22
21
Strona internetowa: http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2014/html/pr140604.pl.html 08.05.2015r.
Strona internetowa: http://www.euractiv.pl/wersja-do-druku/artykul/litwa-bdzie-kolejnym-czonkiem-strefyeuro-005837 08.05.2015r.
22
14
2.2. Sytuacja Polski w aspekcie przyszłego wejścia do strefy EURO
Polska przystępując do Unii Europejskiej zadeklarowała przyjęcie wspólnej waluty.
Na podstawie art. 4 traktatu akcesyjnego Polska bierze udział w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, ze statusem kraju z derogacją czyli kraju, który musi dążyć
do wypełnienia kryteriów określonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
w celu przyjęcia wspólnej waluty.23 Prace odpowiednich instytucji państwa polskiego
nad przystąpieniem do strefy euro trwają już blisko 16 lat i na razie nic nie zapowiada
szybkiego zakończenia tego procesu. Przez ostatnie lata rządy Platformy Obywatelskiej
starają się przybliżyć Polskę do strefy wspólnej waluty bardziej, aniżeli miało to miejsce
za czasów Prawa i Sprawiedliwości. W 2009 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra
Finansów w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu Do Spraw Wprowadzenia Euro przez
Rzeczpospolitą Polską, na mocy którego pierwszym Pełnomocnikiem ds. Wprowadzenia Euro
został Ludwik Kotecki – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów. Końcem roku 2009
Rada Ministrów wydała także Rozporządzenie w sprawie powołania Narodowego Komitetu
Koordynacyjnego do Spraw Euro, Rady Koordynacyjnej oraz Międzyinstytucjonalnych
Zespołów Roboczych do Spraw Przygotowań do Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą
Polską.
Poniżej przedstawiono kalendarium integracji Polski ze strefą euro począwszy od roku
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wraz z krótkim opisem niektórych dokumentów.
Tabela 1. Kalendarium integracji Polski ze strefą euro
Data
2004.02
2004.05.01
2005.02.07
2005.08.19
2008.10.28
2009.01.13
2009.01.26
2009.02
2009.04.27
Wydarzenie
Raport na temat korszyśći i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro (Narodowy Bank
Polski)
Polska członkiem Unii Europejskiej z derogacją
Wspólne stanowisko Rządu i Rady Polityki Pieniężnej w sprawie wejścia Polski do strefy
EURO
Integracja Polski ze strefą Euro: uwarunkowania członkostwa i strategia zarządzania
procesem (Ministerstwo Finansów)
Mapa Drogowa Przyjęcia Euro przez Polskę – dokument rządowy określający 1 stycznia
2012 roku, jako datę przyjęcia euro przez Polskę oraz definiujący kolejne etapy procesu
integracji ze strefą euro
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw
Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, Ludwik Kotecki Pełnomocnikiem Rządu
ds. Wprowadzenia Euro
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej (Narodowy Bank Polski)
Uwarunkowania realizacji kolejnych etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro przez Polskę
23
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, „ Euro Wspólna waluta europejska” Warszawa
2011r., s. 30
15
2009.07.29
2009.11.03
2010.04.27
2010.05.21
2010.10.26
2011.03.10-11
2011.10
2011.11.04
2012.02.02
2012.06.22
2012.07.05
2013.02
2013.11
– dokument rządowy określający warunki realizacji kolejnych etapów procesu integracji
określonych w Mapie Drogowej
Oficjalne ogłoszenie przez Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro nieaktualności
roku 2012 jako daty przyjęcia EURO
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie powołania Narodowego Komitetu
Koordynacyjnego do Spraw Euro, Rady Koordynacyjnej oraz Międzyinstytucjonalnych
Zespołów Roboczych do Spraw Przygotowań do Wprowadzenia Euro przez
Rzeczpospolitą Polską - ustanowienie międzyinstytucjonalnej struktury organizacyjnej ds.
wprowadzenia Euro w Polsce
Przyjęcie szczegółowych harmonogramów prac Zespołów Roboczych ds. Wprowadzenia
Euro przez Radę Koordynacyjną
Komunikat Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro potwierdzający, iż intencją
Rządu jest dążenie do możliwie szybkiego przyjęcia euro przy jednoczesnym
uwzględnieniu warunków bezpiecznego przyjęcia wspólnej waluty
Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro - dokument rządowy nt.
niezbędnych przygotowań do płynnego wprowadzenia euro
Konferencja „Euro changeover – what should or shouldn`t be done? Conference on Euro
Changeover Preparations
Rozpoczęcie projektu twinningowego pt. “Euro changeover in Poland – facilitating an
efficient future transition to the euro in Poland”
Narodowy Plan Wprowadzenia Euro został przyjęty przez Komitet ds. Europejskich
Prof. Dr hab. Elżbieta Orłowska została Pełnomocnikiem Rządu ds. Wprowadzenia EURO
Jacek Dominik został Pełnomocnikiem Rządu ds. Wprowadzenia EURO
Konferencja pt. Economic Governance in the UE / euro area What lessons for Poland?
Zakończenie projektu twinningowego pt. “Euro changeover in Poland – facilitating an
efficient future transition to the euro in Poland”
Rozpoczęcie współpracy z Bankiem Światowym i Narodowym Bankiem Polskim, w
ramach Euro Adaption Tchnical Assistance Banku Światowego
Artur Radziwiłł Pełnomocnikiem Rządu ds. Wprowadzenia Euro
2014.07.03
Narodowy Bank Polski, „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro”
2014.11
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów
W lutym 2004 roku Narodowy Bank Polski opublikował „Raport na temat korzyści i kosztów
przystąpienia Polski do strefy EURO”. W dokumencie podjęto się oceny aktualnego wtedy
stanu realizacji kryteriów konwergencji. W tamtym okresie Polska spełniała tylko 2 z 4
kryteriów konwergencji tj. kryterium inflacyjne oraz kryterium stóp procentowych.
Jeżeli chodzi o kryterium inflacyjne to należy zauważyć, że w wyniku wieloletniego procesu
obniżania inflacji nastąpił widoczny spadek średniorocznej stopy inflacji HICP, która
w listopadzie 2003 roku wyniosła tylko 0,6%. Dla porównania średnioroczna stopa inflacji
HICP w tym samym okresie w Unii Europejskiej wynosiła 2,0%, natomiast w strefie euro
2,1%. Z kolei kryterium długoterminowych stóp procentowych Polska zaczęła spełniać
od 2003 roku. Początek XXI roku to okres istotnego spadku długoterminowych nominalnych
stóp procentowych i osiągniecia w listopadzie 2003 roku średniego poziomu notowanego
w Unii Europejskiej oraz w strefie Euro
(4,2%). Do spełnienia wszystkich warunków
konwergencji w 2004 roku brakowało wypełniania przez Polskę kryterium fiskalnego i kursu
walutowego. Niestabilne finanse publiczne oraz utrzymujący się w Polsce wysoki deficyt
strukturalny sprawił, że Polska w tym okresie czasu przekraczała dopuszczalną relację
deficytu tego sektora w stosunku do PKB. W 2002 roku deficyt wyniósł 3,8% PKB
16
i w dalszym ciągu istniała groźba dalszego wzrostu tego wskaźnika. W tym okresie czasu
wiadome było, że trwałe spełnienie tego kryterium będzie wymagało szeregu reform
ograniczających udział wydatków sztywnych w budżecie państwa oraz usprawnienia
zarządzania finansami publicznymi. Natomiast spełnienie kryterium kursowego wiązało się
się przede wszystkim z uczestnictwem Polski w mechanizmie ERM II przez minimum
2 lata.24
W dniu 7 lutego 2005 roku na spotkaniu przedstawicieli Rady Ministrów i Rady Polityki
Pieniężnej uzgodniono wspólne stanowisko Polski w sprawie wejścia do strefy euro.
Głównymi elementami tego stanowiska były następujące założenia:
Członkostwo Polski w strefie euro przyczyni się do przyśpieszenia wzrostu
gospodarczego.
Kluczowym warunkiem wejścia do strefy euro jest spełnienie kryteriów z Maastricht.
Podstawowym elementem w realizacji Planu Konwergencji, którego aktualizacja
została przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 30 listopada 2004 roku, jest
doprowadzenie do obniżenia deficytu fiskalnego do poziomu poniżej 3% PKB
i utrzymanie go na tym poziomie.
Uczestnictwo Polski w systemie ERM II, poprzedzające wejście do strefy euro,
nie powinno trwać dłużej niż wymagane minimum.
Ze strony instytucji Unii Europejskiej pożądana byłaby taka interpretacja kryterium
stabilności kursu, która eliminowałaby niepotrzebne ryzyko makroekonomiczne.
Powyższe założenia zostały zawarte w dokumencie sporządzonym przez Ministerstwo
Finansów w 2005 roku pt. „Integracja Polski ze strefą euro” uwarunkowania członkostwa
i
strategia
zarządzania
procesem”.
Opracowanie
to
zawiera
próby
identyfikacji
i systematyzacji problemów związanych z procesem integracji Polski ze strefą euro. Ponadto
określa
zakres
działań
ekonomicznych
i
techniczno-organizacyjnych,
niezbędnych
do osiągnięcia możliwie największych korzyści z wprowadzenia euro w Polsce.
Z opracowanego przez Ministerstwo Finansów dokumentu wynika, że długość okresu
od momentu podjęcia decyzji o przystąpieniu do strefy euro do chwili przyjęcia wspólnej
24
J. Borowski „Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro”, Warszawa,2004, s. 110112.
17
waluty musi trwać około 3 lata.25 Niemniej jednak wybór samego momentu przystąpienia
do strefy euro leży w gestii władz państwa.
Jednym z pierwszych dokumentów, który wskazywał rok 2012 jako rok wejścia do strefy
euro była „Mapa drogowa przyjęcia euro przez Polskę”. Dokument został przyjęty przez Radę
Ministrów w dniu 28 października 2008 r. Dokument przedstawiał kolejność niezbędnych
działań w ramach procesu przygotowań do przyjęcia przez Polskę wspólnej waluty. Stanowił
on tzw. "mapę drogową" do uzyskania przez Polskę pełnego członkostwa w strefie euro,
wskazując terminy realizacji najważniejszych zadań – zwłaszcza o charakterze technicznym w kolejnych etapach przygotowań. 26
Kontynuacją powyższych działań było opracowanie dokumentu pt. „Uwarunkowania
Realizacji Kolejnych Etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro Przez Polskę”, który został
przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 kwietnia 2009 r. Głównym tematem tego
dokumentu to przede wszystkim warunki bezpiecznego włączenia polskiej waluty do systemu
ERM II, które będą sprzyjać stabilności kursu złotego w tym systemie. Równocześnie
podkreślono konsekwencję Rządu RP w dążeniu do możliwie szybkiego przyjęcia euro
i realizacji działań mających na celu maksymalizację korzyści i minimalizację kosztów
pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej
i Walutowej.27
Mimo tych wszystkich działań odnośnie przygotowań Polski do strefy euro, w lipcu 2009
roku Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro ogłosił decyzję o tym, że Polska nie wstąpi
do strefy euro w 2012 roku, tak jak to zakładano w „mapie drogowej”. Niemniej jednak rząd
polski w tym okresie stał na stanowisku dążenia do możliwie szybkiego przyjęcia euro
przy jednoczesnym uwzględnieniu warunków bezpiecznego przyjęcia wspólnej waluty.
W październiku 2010 roku powstał dokument rządowy na temat niezbędnych przygotowań
do płynnego wprowadzenia euro pt. „Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia
Euro” To kolejny dokument, który definiował niezbędne działania przygotowawcze
do wprowadzenia euro w Polsce. Z uwagi na wciąż dużą niepewność dotyczącą skutków,
załamania koniunktury w gospodarce światowej,
dokument nie określał dokładnej daty
25
Ministerstwo Finansów, „Integracja Polski ze strefą Euro: Uwarunkowania członkostwa i strategia zarządzania
procesem”, Warszawa 2005, s. 46
26
Ministerstwo Finansów, „Mapa drogowa przyjęcia przez Polskę euro, materiał informacyjny”, Warszawa 2008
s.2
27
Ministerstwo Finansów, „Uwarunkowania Realizacji Kolejnych Etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro Przez
Polskę”, Warszawa 2009, s. 2.
18
wprowadzenia wspólnej waluty, a harmonogram działań został sformułowany warunkowo
względem dnia wprowadzenia euro. Rozwinięto i doprecyzowano warunki formalne wejścia
Polski do strefy euro oraz przedstawiono bilans netto przyjęcia przez Polskę wspólnej waluty.
Do opracowania dołączono dwa dokumenty uzupełniające, tj. Bilans kosztów i korzyści
wprowadzenia euro w Polsce w świetle najnowszych badań oraz Kryzys grecki – geneza
i konsekwencje.28. Narodowy Plan wprowadzenia Euro został przyjęty przez Komitet ds.
Europejskich w dniu 11 listopada 2011 roku.
Jednym z ostatnich dokumentów odnośnie integracji Polski ze strefa euro jest opracowanie
Narodowego Banku Polskiego z listopada 2014 roku, pt. „Ekonomiczne wyzwania integracji
Polski ze strefą euro”. Raport skupia się na wyzwaniach ekonomicznych związanych
z wejście Polski do strefy euro. Porusza m.in. kwestię zmian instytucjonalnych
i konsekwencji tych zmian dla polskiej gospodarki oraz kwestię dotyczącą wzrostu
gospodarczego na podstawie doświadczeń krajów strefy euro29.
Tak jak już wspomniano we wcześniejszym podrozdziale Polska, aby stać się pełnoprawnym
członkiem strefy euro, musi najpierw trwale spełniać kryteria konwergencji nominalnej
tj. fiskalne, stabilności cen, stopy procentowej oraz walutowe. Na przestrzeni ostatnich kilku
lat kryteria konwergencji nominalnej są coraz lepiej spełniane z punktu widzenia Polski.
Na wykresach umieszczonych poniżej można zauważyć jak kolorowy wielobok coraz lepiej
wtapia się w czarny kwadrat kryteriów (fiskalnego, stabilności cen i stopy procentowej).
28
29
Ministerstwo Finansów, „Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro”, Warszawa, 2010, s.1.
Narodowy Bank Polski, „ Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro”, Warszawa, 2014, s. 3
19
Rys. 4 Kryterium konwergencji nominalnej w Polsce.
Należy pamiętać, że proces ten miał miejsce w okresie kryzysu, kiedy to większość państw
strefy euro także nie spełniało kryteriów.
W marcu 2015 roku podobnie jak w ostatnich miesiącach Polska wypełniała kryterium
stabilności cen i stopy procentowej. Dokładne dane prezentuje poniższy rysunek.
Rys. 5 Kryterium konwergencji nominalnej w Polsce – marzec 2015
Należy zauważyć, że obok Hiszpanii i Węgier, Polska znalazła się wśród trzech państw
tworzących grupę referencyjną kryterium stabilności cen. Średnie 12-miesięczne tempo
wzrostu indeksu HICP wyniosło -0,3% (historycznie najniższy poziom) i było niższe o 1,4
pkt. proc. od wartości referencyjnej. Prognozy Komisji Europejskiej zakładają wypełnianie
przez Polskę kryterium stabilności cen z dużym marginesem bezpieczeństwa przez cały okres
objęty prognozą, tj. do IV kw. 2016 r. Podobna sytuacja dotyczy kryterium stopy
20
procentowej, w którym podstawą do obliczenia wartości referencyjnej były dane z Hiszpanii,
Polski
oraz Węgier. W Polsce średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie
12 miesięcy wyniosła 3% (najniższy poziom), a tym samym ukształtowała się o 2,1 pkt. proc.
poniżej wartości referencyjnej, która wyniosła 5,1%.30
Jak wynika z powyższego wykresu Polska w marcu 2015 roku jeszcze nie spełniała kryterium
fiskalnego. Jednak na dzień dzisiejszy jest już pewne, że Komisja Europejska postanowiła
zdjąć z Polski procedurę nadmiernego deficytu. Rekomendację Komisji Europejskiej musi
jeszcze zatwierdzić Rada Unii Europejskiej, co najprawdopodobniej stanie się 19 czerwca
2015 roku.
Komisja Europejska przewiduje, że w 2015 roku deficyt sektora finansów
publicznych w Polsce spadnie do 2,8% PKB w 2015 roku i do 2,6% PKB w 2016 roku.
W ubiegłym roku Komisja Europejska zawiesiła procedurę wobec Polski, uznając, że państwo
polskie podjęło skuteczne działania, by ograniczyć deficyt do wyznaczonego poziomu31.
W dalszym ciągu pozostaje problem z kryterium stabilności kursu walutowego. Ze względu
na fakt, że Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II, kryterium nie jest wypełnione.
Należy jednak zaznaczyć, że od roku 2010 do chwili obecnej Polska nie wyszła poza +/-15%
korytarz kursowy w stosunku do rocznej średniej - max. odchylenia – to ok 10%. Można
więc śmiało stwierdzić, że jeżeli wejście Polski do ERM II nie wywołałoby dodatkowych
perturbacji, to Polska wytrzymałaby dwuletni okres wymaganej stabilności kursowej wokół
kursu centralnego. W poniższej tabeli zamieszczono informację na temat zmienności kursu
m.in. waluty polskiej względem euro.
Tabela 2. Zmienność kursów walut krajów UE względem euro – podstawowe
statystyki opisowe,
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2015_05.pdf s.6
04.06.2015r.
30
Ministerstwo Finansów, Departament Polityki Makroekonomicznej, „Monitor Konwergencji Nominalnej”,
4/2015, s. 1.
31
strona internetowa: http://145.237.239.199/web/bip/ministerstwofinansow/wiadomosci/aktualnosci/ministerstwo-finansow2//asset_publisher/M1vU/content/id/15687850;jsessionid=39B73C5FC7280643E68928A76AA61683 10.05.2015r.
21
Należy pamiętać, że nie chodzi o średnio-tygodniową, czy średniomiesięczną stabilność
kursową, lecz o dzienną stabilność kursu złotówki względem euro. Stabilność ta jest oceniana
przy pomocy wskaźnika ERV Exchange Rate Volatility ustalonego przez EBC. ERV jest
obliczana na podstawie dziennych notowań nominalnego kursu danej waluty względem euro.
Wskaźnik ten nie podaje procentowego odchylenia, lecz określa stabilność kursu
na podstawie odchylenia standardowego.32 W odniesieniu do Polski należy zauważyć,
że aktualny wskaźnik ERV jest stosunkowo wysoki, co prezentuje poniższa tabela.
Tabela 3. Zmienność kursów walut krajów UE względem euro – ERV,
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2015_05.pdf s. 6.
04.06.2015r.
Pomimo spełnienia formalnych wymagań, okazuje się że państwa znajdujące się w ERM II
dużo lepiej spełniały/spełniają rygory kursowe i mają zatem lepsze szanse rozwoju w Unii
Walutowej niż obecnie Polska – patrz tabela niżej.
Tabela nr 4. Wahania kursów względem euro w ERM II
Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2014_07.pdf s. 6.
04.06.2015r.
Podsumowując powyższe rozważania w zakresie wypełniania przez Polskę kryteriów
konwergencji nominalnej należy zauważyć, że państwo polskie zbliża się dużymi krokami d
o osiągniecia pełnej stabilizacji w ich wypełnieniu. Poniżej przedstawiono tabelę, w której
zamieszczono zagregowane informację o tym, jak Polska na przestrzeni ostatnich 6 lat
wypełniała kryteria konwergencji nominalnej.
32
strona internetowa:
http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/4_Wypelnienie_kryterium_stablinosci_kursowej
.pdf.pdf) s. 6. 04.06.2015
22
Tabela 5. Kryteria konwergencji nominalnej w Polsce 2009-2015
Źródło: Opracowanie własne na podstawie monitorów konwergencji nominalnej 2009-2015
Oprócz ekonomicznych kryteriów konwergencji, uczestnictwo Polski w trzecim etapie unii
gospodarczej i walutowej wiąże się również ze spełnieniem określonych kryteriów prawnych.
Według sporządzonego przez Europejski Bank Centralny Raportu o Konwergencji z czerwca
2014 roku prawo polskie nie spełnia wymagań dotyczących niezależności banku centralnego,
poufności, zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz integracji prawnej
z Eurosystemem.
Spełnienie kryterium konwergencji prawnej oznacza zgodność przepisów krajowych
poszczególnych państw członkowskich z art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej oraz ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz Statutem
Europejskiego Banku Centralnego.33
Większość specjalistów jest zgodnych, że w celu wprowadzenia waluty euro jako polskiego
pieniądza również Konstytucja RP powinna zostać odpowiednio znowelizowana. Przeszkodą
konstytucyjną jest przede wszystkim art. 227 dotyczący kompetencji NBP. Opisuje on rolę
NBP, któremu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania
33
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, „ Euro Wspólna waluta europejska”, op. cit. s. 17.
23
polityki pieniężnej. Stwierdza również, że to bank centralny odpowiada za wartość polskiego
pieniądza. Po wejściu do strefy euro, obie te funkcje przejmie Europejski Bank Centralny.
Zmiana konstytucji wymaga większości 2/3 głosów w Sejmie w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz dodatkowo bezwzględniej większości głosów
w Konwencie w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.34
O ile sama procedura zmiany konstytucji nie jest skomplikowana to wynik głosowania nad jej
zmianą może pokrzyżować plany wprowadzenia waluty euro do Polski.
Niemniej jednak przed Polską, która stara się o pełnoprawne członkostwo w strefie euro
oprócz spełnienia różnych, kryteriów o których mowa w traktatach unijnych stoją następujące
wyzwania:
1. Proces konwergencji – Polska należy do krajów o relatywnie niskim poziomie PKB
per capita (na obywatela) oraz relatywnie niskim poziomie cen. Po włączeniu Polski
w szeregi państw strefy euro poziom stopy procentowej ustalanej przez EBC, może
okazać się zbyt niski w odniesieniu do polskiej gospodarki. Może to grozić
narastaniem nierównowag makroekonomicznych m.in. w postaci banki na rynku
nieruchomości. Niski stopień rozwoju prywatnego rynku wynajmu zwiększa ryzyko
powstania takiej bańki.
2. Umiarkowana konkurencyjność strukturalna – konkurencyjność polskiej gospodarki
bazuje obecnie w dużym stopniu na niskich kosztach pracy. Konwergencja
wynagrodzeń
oznacza
konieczność
wykształtowania
pozacenowych
źródeł
konkurencyjności m.in. poprzez wzrost innowacyjności.
3. Odmienna struktura gospodarki – aktualna struktura polskiej gospodarki jest istotnie
różna od struktur głównych gospodarek strefy euro. Dotyczy to przede wszystkim
charakterystyki rynku pracy (m.in. jego wysoka elastyczność, częściowo oparta
na dualizmie) oraz rynku nieruchomości (m.in. niski stopień rozwoju rynku wynajmu
oraz
dominacja
kredytów
o
zmiennej
stopie
procentowej).
Jak
pokazują
doświadczenia krajów peryferyjnych, tego typu rozbieżności mogą prowadzić
do sytuacji, w której wspólna polityka pieniężna nie będzie dopasowana do sytuacji
cyklicznej w kraju.
4. Niewystarczająca efektywność wybranych mechanizmów dostosowawczych dla kraju będącego częścią strefy euro bardzo ważne jest wykształcenie
34
Rozdział XII Art. 235 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
24
alternatywnych mechanizmów, które pozwalałyby na powrót do równowagi w
przypadku wystąpienia zaburzeń. W tym zakresie warto wskazać, że obecne poziomy
długu publicznego oraz deficytu strukturalnego ograniczają możliwość prowadzenia
antycyklicznej polityki fiskalnej, zaś nadmierny poziom wybranych regulacji
zmniejsza szybkość realokacji czynników produkcji oraz dostosowań cenowych w
sektorze usług.”35
Reasumując prace związane z przygotowaniem Polski do wejścia do strefy euro powinny być
oparte w szczególności na analizie doświadczeń krajów strefy euro. Bo to od stopnia
przygotowania polskiej gospodarki do funkcjonowania w ramach wspólnej polityki pieniężnej
zależeć będzie wykorzystanie szansy na trwałe przyśpieszenie wzrostu gospodarczego
oraz wzrostu zamożności społeczeństwa po przyjęciu euro.
35
Narodowy Bank Polski, „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro”, Warszawa, s. 171.
25
3. Szanse i zagrożenia związane z wejściem do strefy EURO
3.1. Korzyści i szanse z posiadania wspólnej waluty
Przystąpienie Polski do strefy euro niesie za sobą wiele potencjalnych korzyści, ale to od
przygotowania państwa polskiego będzie zależało, czy staną się one rzeczywistością.
Szanse i korzyści przystąpienia do strefy euro można podzielić na krótkookresowe
i długookresowe. Korzyści krótkookresowe pojawią się w momencie przystąpienia do strefy
euro. Związane są przede wszystkim z eliminacją ryzyka kursowego w stosunku do euro
i kosztów transakcyjnych wynikających z wymiany waluty narodowej na euro oraz spadek
stóp procentowych.36
Eliminacja kosztów wymiany walut
Najbardziej widoczną korzyścią z przystąpienia do strefy euro jest eliminacja kosztów
wymiany walut, które na dzień dzisiejszy ponoszą zarówno wszystkie przedsiębiorstwa
jak i gospodarstwa domowe. Dla przeciętnego obywatela czy podmiotu gospodarczego koszty
te nie są zbyt wysokie, jednak w skali całej gospodarki oszczędności z tytułu eliminacji tych
kosztów są bardzo duże. Koszty transakcyjne w polskim handlu zagranicznym szacuje się
na ok. 1,0%-1,5% PKB.37
Koszty obejmują zarówno marże między kursem kupna
a sprzedaży obcej waluty oraz koszty administracyjne ponoszone w związku z prowadzeniem
operacji walutowych. Ponadto ze względu na fakt, że większa część polskiego eksportu (70%)
oraz importu (60%) rozliczana jest w euro, zaoszczędzone zostaną znaczące zasoby, które
można będzie wykorzystać w innych obszarach gospodarki, co z kolei może wpłynąć
w długim okresie do wzrostu produkcji i ogólnego dobrobytu.38 Koszty transakcyjne mają
charakter trwały, czyli trzeba je ciągle ponosić. Zatem korzyści wynikające z ich zmniejszenia
rosną w miarę upływu czasu.
Ograniczenie ryzyka kursowego
W momencie wprowadzenia wspólnej waluty zostanie wyeliminowana niepewność
wynikająca ze zmienności kursów walutowych. Jak prezentuje poniższy wykres złoty
36
W. Pacho „Europejska Integracja Monetarna od A do Z”, Warszawa, 2009, s. 339
M. Bukowski, S. Dyrda, p. Kowal „Przyjęcie euro w świetle modelu DISGE dużej skali, roz. Wpływ wejścia
Polski do strefy euro na bezrobocie i zatrudnienie”, IBS 2008, s. 75
38
Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 12
37
26
wielokrotnie umacniał się lub ulegał osłabieniu względem euro. W tak niestabilnych
warunkach prowadzenie działalności gospodarczej w strefie euro obarczone jest znaczącymi
kosztami i ryzykiem. Eliminacja ryzyka kursowego znacznie ułatwi przedsiębiorcom
prowadzenie działalności gospodarczej a także planowanie i łatwiejsze prowadzenie
księgowości. Powinno to stymulować wzrost aktywności inwestycyjnej oraz prowadzić
do napływu kapitału i poprawy jego alokacji.
Poza tym ograniczenie występowania ryzyka kursowego pozwala zredukować koszty
związane z zabezpieczeniem się przed ryzykiem kursowym.39 W Polsce ponad połowa
małych i średnich podmiotów gospodarczych stawia ryzyko kursowe jako podstawową
barierę w prowadzeniu działalności na skalę międzynarodową.40 Przez posiadanie waluty
międzynarodowej, jaką jest euro ryzyko kursowe może zostać znacząco ograniczone
w obrocie z partnerami handlowymi spoza strefy euro.
Wykres 1. Kurs EUR/PLN na przestrzeni 10 lat
Źródło: http://stooq.pl/q/?s=eurpln&c=10y&t=l&a=lg&b=0
„Obliczenia przeprowadzone na potrzeby Raportu NBP z 2009 roku pozwoliły oszacować,
że wysokość premii za ryzyko kursowe zawartej w długoterminowych stopach procentowych
wynosi około 230-240 punktów bazowych, czyli 2,3-2,4 pkt proc. Jest to podobna wielkość
39
Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009 s. 93.
40
Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 13
27
jak w przypadku innych państw: szacunkowa wartość dla Węgier wyniosła około 1,5-3 pkt.
proc. a dla Słowacji około 0,5-1 pkt proc.”41
Spadek stóp procentowych
Kolejną, bezpośrednią zaletą wprowadzenia euro jest obniżenie rynkowych stóp
procentowych. Niższe stopy procentowe oznaczają mniejszy koszt pozyskania kapitału
dla przedsiębiorstw, a tym samym wzrost stopy zwrotu z inwestycji. Dla gospodarstw
domowych oznacza to mniejszy koszt kredytu. Ze względu na wspólna politykę pieniężną
krótkoterminowe stopy procentowe zostaną zrównane z tymi obowiązującymi w innych
państwach strefy euro. Rezultat obniżenia się stóp procentowych jest w dużym stopniu
konsekwencją eliminacji ryzyka kursowego.42
W długim okresie przyjęcie euro jako waluty narodowej przez Polskę powinno spowodować
szereg pozytywnych skutków, mianowicie:
Wzrost stabilności i wiarygodności makroekonomicznej,
Wzrost inwestycji,
Ożywienie wymiany handlowej,
Integracja polskiego rynku finansowego ze strefą euro,
Przejrzystość cen,
Zwiększenie konkurencji na rynku dóbr i usług.
Eliminacja ryzyka kursu walutowego prowadzi do zwiększenia zaufania inwestorów
do gospodarki krajowej, co sprzyja inwestycjom krajowym i inwestycjom zagranicznym,
a co w efekcie prowadzi do ograniczenia ryzyka wystąpienia destabilizujących gospodarkę
gwałtownych przepływów kapitałowych. Ponadto rezygnując z własnej waluty na rzecz euro
Polska może istotnie ograniczyć ryzyko wystąpienia kryzysu walutowego co będzie
prowadzić do zwiększenia długookresowej stabilności makroekonomicznej.43 Do wzrostu
wiarygodności wielu państw strefy euro niewątpliwie przyczyniła się stabilność
makroekonomiczna danego kraju. Ma to odzwierciedlenie w niezależnych ocenach ryzyka
kredytowego przez wyspecjalizowane agencje ratingowe. Akcesja do strefy euro wywołała
wzrost ratingów Cypru i Malty. W przypadku Słowacji nastąpił wzrost ratingu już po decyzji
41
W. Pacho „Europejska, op.cit. s. 341
Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 13
43
Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009 s. 96-97.
42
28
Rady ECOFIN dotyczącej ustalenia nieodwołalnego kursu konwersji korony słowackiej
na euro. Podnoszenie ocen ratingowych zaobserwować można było także w trakcie tworzenia
i funkcjonowania strefy euro i dotyczyło to takich państw jak: Belgia, Finlandia, Grecja,
Hiszpania i Irlandia. Obniżki ratingów nastąpiły dopiero podczas kryzysu i to nie tylko
w obszarze strefy euro ale także problem dotknął państwa nienależące spoza tego obszaru
Zatem osiągniecie i utrwalenie wiarygodności makroekonomicznej leży w interesie każdego
kraju.44
Wzrost inwestycji stanowi jeden z potencjalnych obszarów szans, które mogą się ujawnić
w średnim i długim okresie obecności w strefie euro. Dzięki ograniczeniu kosztów
pozyskania kapitału i łatwiejszemu dostępowi do zagranicznych oszczędności powinny się
zmniejszyć koszty inwestycji ponoszone przez polskie podmioty gospodarcze. Inwestycje są
o tyle istotne bo tworzą zasób kapitału w gospodarce, od którego z kolei zależą jej potencjał
produkcyjny i wydajność pracy.45
Na strumień inwestycji krajowych i zagranicznych można wyodrębnić następujące główne
kanały wpływu wspólnej waluty:
Kanał stóp procentowych – niższa stopa oprocentowania kredytów zwiększa poziom
inwestycji;
Kanał aktywów finansowych – zmiany wartości kapitału przedsiębiorstw wpływają
na zmiany wartości majątku, czyli również na koszt pozyskania kapitału udziałowego;
Kanał stabilności makroekonomicznej – na ten kanał składają się: stabilność cen,
stabilność i przewidywalność polityki fiskalnej, stabilność regulacyjna, dzięki niemu
podmioty mogą funkcjonować i planować w stabilniejszym otoczeniu;
Dostęp do większego rynku i obszaru walutowego – wspólna waluta powinna skłaniać
przedsiębiorców do zmiany perspektywy konkurowania z krajowej na europejską.46
Poza tym szczególne znaczenie dla Polski może mieć także wzrost bezpośrednich inwestycji
zagranicznych (BIZ). Skala tego wzrostu będzie zależeć od zdolności polskiej gospodarki
do absorbcji tych inwestycji. Na zdolności te składają się: klimat inwestycyjny i otoczenie
biznesu, kapitał ludzku, innowacyjność przedsiębiorstw w kraju będącym beneficjentem
inwestycji, jak również towarzyszący im napływ technologii. Doświadczenia gospodarek
44
Narodowy Bank Polski, „Mechanizmy funkcjonowania…”, op. cit. S. 199
W. Pacho „Europejska, op.cit. s. 349
46
Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009 s. 96-97.
45
29
transformujących się wskazują, że najważniejszymi czynnościami dla przyciągania BIZ
są: zwiększenie wydatków na badania i rozwój, podniesienie kwalifikacji oraz zwiększenie
podaży i jakości pracy. To od stopnia przygotowania polskiej gospodarki zależeć będzie skala
rzeczywistego wzrostu inwestycji.47
Kolejną długoterminową korzyścią jest ożywienie wymiany handlowej. Strefa euro jest
drugim obszarem walutowym na świecie pod względem wielkości PKB. Analiza pierwszych
lat funkcjonowania strefy euro potwierdza pozytywny wpływ euro na handel pomiędzy
krajami członkowskimi i nie tylko. Dla partnerów handlowych z krajów poza unii walutowej
rynki krajów strefy euro utworzyły jeden wspólny rynek, co spowodowało zmniejszenie
kosztów dostępu do niego a w rezultacie zwiększenie wymiany handlowej.
Wzrost wymiany handlowej z zagranicą to z punktu widzenia niewielkiego kraju
o gospodarce otwartej jedna z ważniejszych korzyści wprowadzenia wspólnej waluty. Dzięki
eliminacji wahań kursu walutowego i zapewnieniu pełnej przejrzystości cen, euro wyraźnie
zwiększa znaczenie tych czynników, które skłaniają do prowadzenia działalności
gospodarczej nie zważając na granicami państw. W krajach, które wprowadziły euro,
znacząco wzrosła integracja handlowa, przejawiającą się w istotnym wzroście wymiany
handlowej oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych w ramach strefy euro. „Eksport
i import towarów wewnątrz strefy euro wzrósł z 27% PKB w 1999 r. do około 32% w 2006 r.
Wzrost transgranicznej wymiany handlowej można w znacznym stopniu wyjaśnić
wprowadzeniem wspólnej waluty, wynikającą z tego większą przejrzystością cen i kosztów
oraz brakiem ryzyka kursowego. Rosnącą współzależność krajów strefy euro potwierdza
również istotny wzrost przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych pomiędzy
krajami strefy euro – suma napływów i wypływów w 2006 r. odpowiadała za około 5% PKB
strefy euro, dokładnie tyle samo, ile wyniosły przepływy bezpośrednich inwestycji
zagranicznych poza strefę euro. Poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych w ramach
strefy euro wzrósł więc znacząco, bo aż dwukrotnie – z 14% PKB strefy euro w 1999 r.
do około 28% w 2006 r.”48
Wprowadzenie euro jest jednym z najważniejszych ogniw europejskiego procesu
integracyjnego, szczególnie w zakresie integracji finansowej. Skutki ujednolicenia waluty
47
48
W. Pacho „Europejska, op.cit. s. 350
Strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2007/html/sp071126.pl.html 04.06.2015r.
30
takie jak eliminacja kosztów transakcyjnych i obniżenie ryzyka kursowego zdecydowanie
poprawiają sprawność funkcjonowania i integrację rynków finansowych.49
„Polska może czerpać korzyści z postępującej integracji finansowej w ramach Unii
Europejskiej także pozostając poza strefą euro. Niemniej, ujednolicenie waluty może wpłynąć
na przyspieszenie procesów integracji. Ponadto, osiągnięcie pełnej integracji wewnątrz unii
walutowej wymaga wspólnej polityki pieniężnej i kursowej.”50
Posiadanie wspólnej waluty oznacza, że wszystkie ceny wyrażane są w tej samej walucie
co ułatwia porównywanie cen na wspólnym obszarze walutowym. Jest to istotna zaleta
wspólnej waluty ponieważ jest odczuwana przez wszystkich obywateli i podmioty
gospodarcze. Większa przejrzystość
rynków i porównywalność cen wymusza większą
konkurencję między firmami - mobilizuje to do zwiększenia efektywności i innowacyjności.
Dzięki tej transparencji cenowej firmy i konsumenci mogą porównywać dobra i usługi
i wybierać najlepsze oferty, co z kolei przyczynia się do zmodyfikowania kanałów
dystrybucji, w tym rozszerzania ich o sprzedaż wysyłkową i handel elektroniczny. Pod tym
względem korzyści z wprowadzenia euro odczują również firmy nie związane z handlem
międzynarodowym.
Oprócz szans i korzyści opisanych powyżej Polska na wstąpieniu do strefy euro może
również zyskać w innych aspektach, które trudno zmierzyć. Polska jako pełnoprawny członek
strefy euro będzie brała udział w procesie decyzyjnym w Europejskim Banku Centralnym .
W pracach Rady Prezesów EBC będzie brał udział prezes NBP a minister finansów będzie
uczestniczył w dyskusjach Eurogrupy.51
49
Narodowy Bank Polski, „Mechanizmy funkcjonowania…”, op. cit. S. 202
Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009 s. 129
51
Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 14
50
31
3.2. Koszty i zagrożenia związane z posiadaniem wspólnej waluty
Wejście do strefy euro to nie tylko korzyści, szanse oraz profity z tego płynące. Polska
podejmując decyzję co do zmiany waluty musi liczyć się z poniesieniem kosztów, również
materialnych oraz ryzkiem różnych zagrożeń. Podobnie jak w przypadku korzyści koszty
można podzielić na krótkookresowe czyli nieuniknione do poniesienia w krótkim okresie,
jak i długookresowe, których ostateczna wartość będzie zależeć od różnych czynników.
Do kosztów długookresowych można zaliczyć w szczególności koszty związane z utratą
autonomii w kształtowaniu polityki pieniężnej i kursowej. Do kosztów krótkookresowych
należą koszty techniczne i administracyjne oraz koszty związane z ryzykiem zawirowań
cenowych na skutek zaokrągleń. Poniżej została zamieszczona krótka charakterystyka
wszystkich kosztów i zagrożeń związanych z wprowadzeniem euro w Polsce.
Utrata niezależnej polityki pieniężnej i kursowej
Członkostwo w strefie euro oznacza rezygnację z niezależnej polityki stopy procentowej oraz
płynnego kursu walutowego. Narzędzia te nie będą mogły służyć do łagodzenia wahań
koniunktury gospodarczej w momencie pojawienia się wstrząsów asymetrycznych, czyli
takich, które wywierają zróżnicowany wpływ na gospodarki Polski i strefy euro. Wiąże się
to
z
ryzykiem
wzrostu
wahań
produkcji,
zatrudnienia
i
konsumpcji
prywatnej
po wprowadzeniu euro.52 Potencjalna presja ewentualnego szoku będzie musiała być
amortyzowana przez mobilność czynników produkcji (np. pracy) lub elastyczność
wynagrodzeń oraz politykę fiskalną (tzw. automatyczne stabilizatory). Skuteczność działania
obu tych mechanizmów w Polsce jest wysoce dyskusyjna, przy małej elastyczności budżetu
o wysokim deficycie strukturalnym i wysokim stopniu regulacji rynku pracy (przy ogólnie
niskim poziomie płac). Oznacza to, że w celu uniknięcia konsekwencji zakłóceń
zewnętrznych konieczne będą zmiany na rynkach czynników produkcji oraz strony
wydatkowej budżetu53.
Łączna skala kosztów spowodowanych utratą autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej
zależy od:
52
Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, J. Borowski (red.), Narodowy Bank
Polski, Warszawa 2004, s. 5-6
53
4 A. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego
Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, "Studia Europejskie" 2005, Nr 1/2005, s. 2
32
Adekwatności polityki pieniężnej EBC do potrzeb gospodarki danego kraju,
Skuteczności krajowej polityki pieniężnej prowadzonej w warunkach globalizacji
Skuteczności nominalnego kursu walutowego w absorbowaniu szoków,
Efektywności funkcjonowania alternatywnych mechanizmów dostosowawczych.54
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że EBC będzie prowadził politykę pieniężną, mając
na uwadze stan gospodarki gigantów strefy euro. Wskazuje na to droga reform
przeprowadzanych przez EBC, która zakłada zwiększenie udziału głosów krajów
najsilniejszych gospodarczo kosztem krajów o słabszym potencjale ekonomicznym55.
Koszty i zagrożenia krótkookresowe
Oprócz utraty autonomii w kształtowaniu polityki pieniężnej i kursowej Polska będzie
musiała się zmierzyć z kosztami technicznymi i administracyjnymi, które poniosą
administracja publiczna, bank centralny oraz sektor finansowy jak i nie finansowy. 56 Do tego
typu kosztów należeć będą w szczególności:
Koszty przystosowania systemów informatycznych oraz procesów operacyjnych,
Koszty zatrudnienia i szkolenia pracowników oraz partnerów biznesowych,
Koszty przystosowania maszyn i urządzeń, w których używana jest gotówka
(bankomaty, wpłatomaty, automaty do sprzedaży biletów, napojów, żywności itp.),
Działania logistyczne związane z wycofywaniem banknotów i monet nominowanych
w walucie krajowej,
Koszty utraty przez banki i inne instytucje części dochodów z transakcji wymiany
walut, transakcji zabezpieczających oraz transakcji międzynarodowych,
Koszty przeprowadzenia kampanii edukacyjnej i informacyjnej.57
Do jednych z najważniejszych zagrożeń należy zaliczyć również ryzyko tzw. zawirowań
cenowych. Jednym z głównych problemów społecznych towarzyszących integracji walutowej
jest wzrost cen w państwach członkowskich strefy euro, spodziewany na skutek
wprowadzenia wspólnej waluty do obiegu gotówkowego. Doprowadziło to do powstania
efektu „iluzji euro”, czyli postrzeganie przez społeczeństwo inflacji znacznie powyżej
54
Narodowy Bank Polski, „Mechanizmy funkcjonowania…”, op. cit. S. 213
Biuro Analiz Sejmowych, „Wprowadzenie euro w Polsce za i przeciw”, Warszawa 2013, s. 18
56
Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009 s. 129
57
Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 16
55
33
dynamiki oficjalnego wskaźnika. Skutki postrzegania przez społeczeństwo wzrostu cen
na poziomie wyższym niż rzeczywisty mogą stać się negatywne dla całej gospodarki. Efekt
„iluzji euro” powoduje zmniejszenie postrzeganej siły nabywczej, co może się wiązać
ze spadkiem popytu konsumpcyjnego. Wśród powodów pojawienia się iluzji euro
wymieniane są mechanizmy psychologiczne tj. trudności z przywyknięciem do nowego
nominalnego poziomu cen oraz stosowanie do przeliczeń przybliżonego kursu konwersji
zamiast oficjalnego. Należy jednak zauważyć, że doświadczenia państw członkowskich
wskazują, że sytuacjom takim można zaradzić dzięki zastosowaniu odpowiednich rozwiązań
instytucjonalnych. Podstawowym i bardzo prostym rozwiązaniem jest nakaz podwójnego
podawania cen w czasie wprowadzania wspólnej waluty. Ważne jest także monitorowanie
polityki cenowej firm przez władze i organizacje konsumenckie.58
Ważnym elementem by złagodzić negatywne skutki zmiany waluty są kampanie
informacyjne podnoszące poziom wiedzy ekonomicznej społeczeństwa oraz kształtujące
pozytywny wizerunek nowej waluty. Dlatego władze państwa oraz organizacje konsumenckie
powinny dochować należytej staranności przy wprowadzaniu nowej waluty do obiegu
bo to od ich zaangażowania zależeć będzie nastawienie polskiego społeczeństwa
w tym zakresie.
58
W. Pacho „Europejska, op.cit. s. 362-363
34
Zakończenie
Niniejsza praca jest próbą odpowiedzi na pytanie czy ostatnie 10 lat przybliżyło polskich
obywateli do używania wspólnej waluty europejskiej jako prawnego środka płatniczego
w Polsce zamiast polskiej złotówki. W ostatnim okresie dyskusja nad przystąpieniem Polski
do strefy euro nieco przybrała na sile, dodatkowo zmieniając swój kierunek. W momencie,
gdy Polska stawała się członkiem Unii Europejskiej, towarzyszący w tym okresie entuzjazm
pozwalał na zadanie tylko jednego pytania „kiedy Polska będzie gotowa na przyjęcie euro?”.
Od tego momentu minęło 11 lat i niestety wiele się zmieniło. Przedłużający się
ogólnoświatowy kryzys gospodarczy dotknął szczególnie państwa eurolandu, dlatego wśród
polskiego społeczeństwa i różnych środowisk politycznych, częściej słyszy się pytanie
„czy Polska w ogóle powinna być pełnoprawnym członkiem unii walutowej”.
W swojej pracy starałam się przybliżyć temat przystąpienia Polski do strefy euro,
w szczególności jeżeli chodzi o szanse i zagrożenia z tym związane. W kontekście
przystąpienia Polski do strefy euro, w pierwszym rozdziale krótko przypomniałam początki
integracji gospodarczej i walutowej oraz pokazałam jak przebiegał proces tworzenia unii
walutowej, czyli w jakich warunkach i kiedy kolejne państwa stawały się członkiem
eurolandu.
W kolejnej części pracy skupiłam się na przebiegu procesu konwergencji nominalnej
w odniesieniu do Polski, z uwzględnieniem bieżącej sytuacji gospodarczej. Na dzień
dzisiejszy Polska spełnia 2 kryteria konwergencji tj. stopy procentowej oraz stabilności cen.
Należy jednak zaznaczyć, ze w niedługim okresie czasu również kryterium fiskalne zostanie
wypełnione, bowiem w maju 2015 roku Komisja Europejska zarekomendowała Radzie Unii
Europejskiej zakończenie procedury nadmiernego deficytu. Polska obecnie nie spełnia
kryterium kursu walutowego, ponieważ polska waluta nie uczestniczy w mechanizmie
ERMII. Włączenie złotego do tego systemu stanowić powinno kluczowy element dalszych
przygotowań Polski do członkostwa w strefie euro.
W pracy poruszyłam również problem konwergencji realnej, ponieważ szanse i zagrożenia
związane z przyjęciem wspólnej waluty uzależnione są nie od stopnia konwergencji
nominalnej, lecz od konwergencji realnej, tj. strukturalnego podobieństwa gospodarki Polski
do strefy euro oraz podobnego przebiegu cykli koniunkturalnych.
35
Oprócz powyższych kryteriów konwergencji nie należy zapomnieć o kryterium prawnym.
Przyjęcie przez Polskę euro będzie wiązało się z koniecznością zmian w prawie krajowym
służącym zapewnieniu zgodności regulacji krajowych z postanowieniami Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutem ESBC i EBC a także stworzeniu ram
prawnych dla samego procesu wymiany złotego na euro.
W trzeciej części pracy dokonałam przeglądu standardowych szans i zagrożeń oraz korzyści
i kosztów, z którymi należy się liczyć w związku z przystąpieniem Polski do UE. Przyjęcie
euro leży w strategicznym interesie Polski, ze względu na korzyści wynikające z udziału
w jednolitym obszarze walutowym związane z wyeliminowaniem ryzyka kursowego,
obniżeniem kosztów transakcyjnych i rozwojem handlu zagranicznego. Jednocześnie
posiadanie wspólnej waluty przyczyni się do łatwiejszego dostępu polskich podmiotów
gospodarczych do rynku kapitałowego strefy euro, a także do zwiększenia napływu inwestycji
bezpośrednich. Polska podejmując decyzje co do zmiany waluty musi liczyć także się
z poniesieniem kosztów, w tym kosztów materialnych oraz ryzykiem różnych zagrożeń, na co
starałam się zwrócić uwagę w ostatniej części pracy. Nie mniej jednak uważam, że na dzień
dzisiejszy szanse i korzyści z posiadania wspólnej waluty znacząco przewyższają koszty
i zagrożenia z tym związane.
Praca zawiera wyniki prowadzonych badań i na tej podstawie starałam się ocenić skutki
przystąpienia Polski do UE. Jednak rzeczywistość niesie w sobie nowe wyzwania
i nieoczekiwane trudne sytuacje. Świadczy o tym rozwój rzeczywistości gospodarczej UGiW
generujący nowe potrzeby tworzenia nowych ponadnarodowych rozwiązań i instytucji (np.
Unia Bankowa), których potrzeby tworzenia nie przewidywano nawet 10 lat temu. Podobnie
i w niniejszej pracy – nie możemy powiedzieć, że przeprowadzona analiza jest ostateczna.
Nie wiemy bowiem przed jakimi wyzwaniami wobec praktyki gospodarczej stanie
w najbliższej przyszłości Polska i UGiW.
36
Spis tabel:
Tabela nr 1. Kalendarium integracji Polski ze strefą euro
Tabela nr 2. Zmienność kursów walut krajów UE względem euro – podstawowe statystyki
opisowe
Tabela nr 3. Zmienność kursów walut krajów UE względem euro – ERV
Tabela nr 4. Wahania kursów względem euro w ERM II
Tabela nr 5. Kryteria konwergencji nominalnej w Polsce 2009 - 2015
Spis rysunków:
Rysunek nr 1. Etapy tworzenia UGW
Rysunek nr 2. Banknoty według specyfikacji z 2002 r.
Rysunek nr 3. Aktualna strefa euro
Rysunek nr 4. Kryterium konwergencji nominalnej w Polsce grudzień 2009 – grudzień 2014
Rysunek nr 5. Kryterium konwergencji nominalnej w Polsce marzec 2015
Spis wykresów
Wykres nr 1. Kurs EUR/PLN za przestrzeni 10 lat
Bibliografia
Literatura:
1. Biuro Analiz Sejmowych, „Wprowadzenie euro w Polsce za i przeciw”, Warszawa 2013r.
2. H. Gronkiewicz-Waltz, „Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa”, Warszawa 2010r.
3. J. Borowski „Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro”,
Warszawa,2004r.
4. J.J. Michałek ,„Mechanizmy funkcjonowania strefy EURO”, Warszawa 2014r.
5. K. Szeląg, „Integracja walutowa w Europie Zachodniej w okresie powojennym”, Warszawa
2003r.
37
6. L. Orędziak, „Euro nowy pieniądz”, Warszawa 2003r.
7. M. Bukowski, S. Dyrda, p. Kowal „Przyjęcie euro w świetle modelu DISGE dużej skali, roz.
Wpływ wejścia Polski do strefy euro na bezrobocie i zatrudnienie”, IBS 2008r.
8. Ministerstwo Finansów, „Integracja Polski ze strefą Euro: Uwarunkowania członkostwa i
strategia zarządzania procesem”, Warszawa 2005r.
9. Ministerstwo Finansów, „Mapa drogowa przyjęcia przez Polskę euro, materiał
informacyjny”, Warszawa 2008r.
10. Ministerstwo Finansów, „Uwarunkowania Realizacji Kolejnych Etapów Mapy Drogowej
Przyjęcia Euro Przez Polskę”, Warszawa 2009r.
11. Ministerstwo Finansów, Departament Polityki Makroekonomicznej, „Monitor Konwergencji
Nominalnej”, 2009-2015
12. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, „ Euro Wspólna waluta
europejska” Warszawa 2011r.
13. Narodowy Bank Polski, „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro”,
Warszawa 2014r.
14. P. De Grauwe, „Unia walutowa”, Warszawa 2003r.
15. Pszczółka, „Euro a integracja europejskich rynków finansowych”, Wyd. CeDeWu,
Warszawa 2006r.
16. Raport o konwergencji 2014, Europejski Bank Centralny, 2014r.
17. W. Pacho „Europejska Integracja Monetarna od A do Z”, Warszawa, 2009r.
18. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Integracja walutowa Polski w ramach
Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, "Studia Europejskie"
2005, Nr 1/2005
19. Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w
trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009r.
Akty prawne:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
2. Protokół nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji, Dziennik Urzędowy UE
3. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
Strony internetowe:
1. www.ecb.europa.eu
38
2. www.euractiv.pl
3. www.mf.gov.pl
4. www.nbp.pl
5. www.polskawue.gov.pl
6. www.uniaeuropejska.org
39