Konwergencja nominalna a konwergencja realna

Informator
€uro w Polsce w roku 20.?.? .
Ekonomiczne,
polityczne i społeczne
aspekty rezygnacji
z waluty narodowej
Konwergencja nominalna a konwergencja realna
– kiedy będzie możliwe wprowadzenie euro?
Joanna Stryjek, SGH
kryterium długoterminowych
stóp procentowych
Kryterium długoterminowych stóp
procentowych (mierzonych oprocentowaniem długookresowych obligacji
rządowych lub podobnych instrumentów
finansowych) uznaje się za spełnione, jeśli
w ciągu roku przed przeprowadzeniem oceny przeciętna nominalna długookresowa
stopa procentowa nie przekraczała o więcej niż 2 punkty procentowe średniej długookresowej stopy procentowej w trzech
krajach UE o najniższym poziomie inflacji.
Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej
Polska została zobligowana – na mocy prawa
wspólnotowego – do pełnego członkostwa
w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Moment zamiany złotego na
euro nie jest określony w kategoriach czasowych, ale uwarunkowany dostosowaniem
ustawodawstwa krajowego do prawa UE
oraz spełnieniem kryteriów konwergencji
obrazujących poziom tzw. konwergencji
nominalnej.
Konwergencja nominalna
kryterium fiskalne
Kryterium fiskalne uznaje się za spełnione, jeśli w momencie dokonywania
oceny dany kraj nie jest objęty procedurą
nadmiernego deficytu, z uwzględnieniem
wartości referencyjnych, które wynoszą
3% PKB w odniesieniu do deficytu sektora
instytucji rządowych i samorządowych
(określanego dalej w uproszczeniu mianem deficytu budżetowego) oraz 60%
PKB w odniesieniu do poziomu długu
publicznego. g
Członkostwo w strefie euro wymaga spełnienia następujących kryteriów konwergencji:
kryterium stabilności cen
Kryterium stabilności cen uznaje
się za spełnione, jeśli średnia stopa inflacji (mierzona za pomocą wskaźnika
cen towarów konsumpcyjnych), odnotowana w danym państwie w ciągu roku
poprzedzającego dokonywanie oceny,
nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu
procentowego średniego wskaźnika cen
towarów konsumpcyjnych w trzech krajach
UE o najniższej wartości tego wskaźnika.
1
Konwergencja nominalna a konwergencja realna – kiedy będzie możliwe wprowadzenie euro?
kryterium kursu walutowego
Spełnienie kryterium kursu walutowego wymaga udziału waluty danego kraju
w mechanizmie stabilizowania kursów walutowych (ERM II) i utrzymania jej kursu w przedziale wahań +/-15% przez okres co najmniej dwóch lat, bez poważnych napięć oraz
bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego.
Stopień spełnienia kryteriów konwergencji przez Polskę
Według najnowszych danych Eurostatu spełnienie kryteriów konwergencji przez
Polskę przedstawia się następująco:
Nazwa
Wartość referencyjna
Stopień spełnienia
kryterium przez Polskę
Kryterium
stabilności cen
3,6% (marzec 2009)
4% (marzec 2009)
Kryterium
długoterminowych
stóp procentowych
6,2% (marzec 2009)
6,1% (marzec 2009)
Kryterium
fiskalne
Dług publiczny:
60% PKB
Dług publiczny w 2008 r.
osiągnął poziom 47,1% PKB
Deficyt budżetowy:
3% PKB
Deficyt budżetowy w 2008 r.
przekroczył wartość referencyjną i wyniósł 3,9% PKB
(13.05.2009 KE ogłosiła
rozpoczęcie procedury
nadmiernego deficytu)
Dwa lata pobytu
danej waluty
w ERM II
Złoty nie uczestniczy
jeszcze w ERM II
Kryterium
kursu walutowego
Źródło: Komisja Europejska, Economic Forecast, wiosna 2009, dane Eurostat
2
Konwergencja nominalna a konwergencja realna – kiedy będzie możliwe wprowadzenie euro?
Konwergencja realna
uczestnictwa Polski w strefie euro opublikowanego w 2009 r. wynika, że w latach 19982005 „wahania aktywności gospodarczej
w Polsce (...) były wyprzedzające względem
cyklu strefy euro, a także charakteryzowały
się wyższą amplitudą”. Niemniej Polska,
wraz z Węgrami i ze Słowenią, należy do
grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej o najwyższym poziomie synchronizacji cykli koniunkturalnych ze strefą euro.
Ponadto, w świetle prognoz, cykl koniunkturalny w Polsce powinien w najbliższych
latach podlegać dalszej synchronizacji.
Podejmując decyzję o członkostwie
Polski w strefie euro, należy również
wziąć pod uwagę fakt, że Polska to kraj
będący w trakcie tzw. procesu doganiania (określanego mianem betakonwergencji) charakteryzującego
się wyższym wzrostem gospodarczym
i jednocześnie niższym PKB na głowę
jednego mieszkańca w porównaniu
z krajami strefy euro.
Większe tempo wzrostu gospodarczego i związana z nim realna aprecjacja
złotego stwarzają zagrożenie, że stopa
procentowa gwarantująca stabilną inflację
i utrzymanie tempa wzrostu gospodarczego zgodnego z potencjałem gospodarki
może być w Polsce inna niż w strefie euro.
Innymi słowy, poziom stóp procentowych
wyznaczany przez EBC (uwzględniający
potrzeby wysoko rozwiniętych gospodarek krajów strefy euro) może być dla Polski zbyt niski. W świetle badań NBP przedwczesna akcesja do strefy euro, skutkująca
przyjęciem przez Polskę zbyt niskiego
poziomu stóp procentowych, zwiększa
niebezpieczeństwo takich zjawisk jak wzrost
Spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej jest przepustką do członkostwa w strefie
euro. Jednak szanse i zagrożenia związane
z przyjęciem wspólnej waluty uzależnione
są nie od stopnia konwergencji nominalnej,
lecz od konwergencji realnej, tj. strukturalnego podobieństwa gospodarki Polski do strefy euro oraz podobnego przebiegu cykli koniunkturalnych.
Z badań przeprowadzonych przez NBP
wynika, że największe różnice strukturalne
między gospodarką Polski a strefą euro
występują w zakresie struktury produkcji
oraz struktury wydatków konsumpcyjnych
(w szczególności inwestycyjnych).
Odmienność struktury produkcji związana jest głównie ze stosunkowo wysokim udziałem w Polsce produkcji w rolnictwie, górnictwie i kopalnictwie oraz
handlu i naprawach, przy jednoczesnym
niskim udziale w strukturze produkcji sektorów usługowych, w tym zwłaszcza obsługi nieruchomości i firm, transportu oraz
pośrednictwa finansowego.
Różnice w zakresie struktury wydatków konsumpcyjnych są natomiast w dużej
mierze pochodną niższych dochodów Polaków (stosunkowo duży udział dóbr podstawowych), a więc wraz ze wzrostem
gospodarczym i z postępem integracji
problem ten powinien być stopniowo
eliminowany.
Drugi aspekt realnej konwergencji
– tj. podobieństwo przebiegu cykli koniunkturalnych – jest znacznie trudniejszy do
zbadania. Z raportu NBP na temat pełnego
3
Konwergencja nominalna a konwergencja realna – kiedy będzie możliwe wprowadzenie euro?
inflacji czy boom kredytowy i w rezultacie może doprowadzić do pogorszenia się
konkurencyjności polskiej gospodarki. Warto jednak zaznaczyć, że wysoki stopień
szeroko rozumianej konwergencji realnej z jednej strony ułatwi funkcjonowanie polskiej gospodarki w ramach
strefy euro, z drugiej natomiast uczestnictwo w strefie euro może proces konwergencji realnej przyspieszać.
Ważną rolę odgrywa tu ww. proces doganiania, gdyż prowadzi on do konwergencji
struktur i cykli koniunkturalnych, dzięki
czemu maleje ryzyko, że wspólna polityka pieniężna prowadzona przez EBC będzie
nieadekwatna do polskiej gospodarki.
Według prognoz KE deficyt budżetowy
w Polsce w latach 2009-2010 wyniesie odpowiednio -6,6% oraz -7,3% PKB, tj. ponaddwukrotnie przekroczy dopuszczalną
wartość.
Mimo że krajowe prognozy dotyczące
wartości deficytu budżetowego nie wskazują na aż tak znaczny jego wzrost (prognozy KE zakładają brak zmian w zakresie
prowadzonej polityki), należy oczekiwać,
że Polska będzie miała w najbliższych latach poważny problem ze spełnieniem
tego kryterium.
Ponadto Komisja przewiduje w Polsce
wzrost wskaźnika długu publicznego,
i mimo że w latach 2009-2010 wskaźnik
ten nie powinien przekroczyć poziomu
60% PKB, wzrost bieżącego oraz zakumulowanego zadłużenia państwa może mieć
niekorzystny wpływ na poziom długoterminowych stóp procentowych oraz
zmienność kursu walutowego.
Poza tym światowy kryzys gospodarczy może również negatywnie wpłynąć
na zdolność Polski do wypełnienia kryterium inflacyjnego, a silne wahania kursu
złotego, z jakimi mamy do czynienia od jesieni 2008 r., znacznie utrudniają wyznaczenie racjonalnego parytetu centralnego
w ERM II i obniżają prawdopodobieństwo
wypełnienia kryterium kursowego. g
Znaczenie kryzysu dla ustalenia daty
wprowadzenia euro w Polsce
W sytuacji niepewności co do skali kryzysu gospodarczego w strefie euro, a także
stopnia recesji gospodarczej w Polsce
przyjęcie euro i jednoczesne pozbawienie
się instrumentów polityki pieniężnej bez
wątpienia pociąga za sobą pewne ryzyko.
Niemniej jednak gospodarka polska jest już
na tyle mocno powiązana z gospodarką
strefy euro, że prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej recesji gospodarczej
w krajach UGW, która byłaby w stanie
ominąć Polskę, jest dość niskie. W związku
z tym znaczenie obecnego kryzysu gospodarczego dla ustalenia daty wprowadzenia euro w Polsce należy rozpatrywać
głównie z punktu widzenia zdolności Polski do wypełnienia kryteriów konwergencji w warunkach spowolnienia gospodarczego.
4
Konwergencja nominalna a konwergencja realna – kiedy będzie możliwe wprowadzenie euro?
Operacja wprowadzenia euro w Polsce zakończy się sukcesem, jeśli społeczeństwo będzie zadowolone z korzyści ekonomicznych wynikających
z wprowadzenia wspólnej waluty
(związanych m.in. z redukcją ryzyka
kursowego i kosztów transakcyjnych,
zaletami posługiwania się walutą
międzynarodową itp.) i jednocześnie:
nie dojdzie do kryzysu walutowego
(w okresie dwuletniego pobytu złotego
w ERM II);
nie pogorszy się konkurencyjność
gospodarki;
nie dojdzie do wzrostu cen;
nie nastąpi spadek wzrostu
gospodarczego.
5
Ekonomiczne, polityczne i społeczne aspekty rezygnacji z waluty narodowej
informator przygotowany w ramach kampanii informacyjnej „Euro w Polsce w roku 20...?”.
Kampania dofinansowana ze środków Narodowego Banku Polskiego.
organizatorzy kampanii:
Fundacja „Universitatis Varsoviensis”
Fundacja „Fundusz Pomocy Studentom”
Parlament Studentów RP
Niezależne Zrzeszenie Studentów
patron honorowy kampanii:
Przewodnicząca Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich
opracowanie informatora:
projekt okładki – Anna Paź
grafika – Anna Paź
layout i skład – Marcin Frontczak
adiustacja – Anna Książkowska
wydawca:
Fundacja „Universitatis Varsoviensis”
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Żadna część ani całość tej publikacji nie może być bez zgody wydawcy reprodukowana,
użyta w innej publikacji ani przechowywana w jakiejkolwiek bazie danych.