Fitoterapia zaka - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy
Transkrypt
Fitoterapia zaka - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy
Materiał promocyjny Nr 2/2008 Problem suchej skóry i jej pielêgnacji u dzieci i niemowl¹t Fitoterapia zaka¿eñ uk³adu moczowego ze szczególnym uwzglêdnieniem ¿urawiny Phytotherapy of urinary system infections, with special reference to cranberry Lek. med. Jerzy Malczyk Specjalista urolog Kierownik Pracowni Litotrypsji WSS im. L. Rydygiera Streszczenie Zakażenie układu moczowego (ZUM) obejmuje wiele stanów chorobowych spowodowanych wtargnięciem drobnoustrojów do dróg moczowych. Zakażenie może pojawić się w każdym jego odcinku, a infekcje układu moczowego należą do nieprzyjemnych i krępujących dolegliwości. Przyczyną infekcji układu moczowego są w większości bakterie wchodzące w skład prawidłowej flory jelitowej człowieka. Za 75-80% wszystkich zakażeń odpowiada pałeczka okrężnicy (E.coli). Właściwa terapia zakażenia układu moczowego (ZUM) powinna prowadzić do szybkiego zahamowania wzrostu i całkowitej eradykacji patogenu. Pacjentom z typowymi, umiarkowanymi lub łagodnymi objawami zakażenia układu moczowego można polecić dostępne bez recepty preparaty pochodzenia roślinnego. Abstract Urinary system infection (USI) is a term including numerous diseases caused by the penetration of micro-organisms into the urinary tract. Infections may appear in every section of the tract, and they are unpleasant and embarrassing. Most of the urinary system infections are caused by bacteria constituting a normal human intestinal flora. 75-80% of all infections are attributed to colon bacillus (E.coli). Proper therapy of the USI should lead to the rapid inhibition of growth and complete eradication of a pathogen. Patients with typical, moderate to mild symptoms of urinary system infection should be recommended herbal preparations available over-the-counter. słowa kluczowe: zakażenie układu moczowego, terapia zakażenia układu moczowego, żurawina. k ey words: urinary system infection, therapy of urinary system infection, cranberry. Układ moczowy jest delik atny i podatny na indelikatny fek cje. Zak ażenie układu moczowego (ZUM) obejfekcje. Zakażenie muje wiele stanów chorobowych spowodowanych wtargnięciem drobnoustrojów do dróg moczo moczo-wych. Zak ażenie może pojawić się w kkażdym ażdym jego Zakażenie odcink u, a infek cje układu moczowego należą do odcinku, infekcje nieprzyjemnych i krępujących dolegliwości. Najprościej zak ażenie układu moczowego możzakażenie na podzielić na: ażenia dolnego odcink • zak zakażenia odcinkaa dróg moczowych – cewk cewkaa moczowa, pęcherz moczowy; • zak ażenia gór nego odcink zakażenia górnego odcinkaa dróg moczowych – nerk a, układ kielichowo -miedniczk owy olinerka, kielichowo-miedniczk -miedniczkowy owy,, ok okolica okołonerkowa. Przyczyną infek cji układu moczowego są w infekcji copyright © 2008 P.G.K. Media Polska, ISSN 1425-5073 więk szości bakterie wchodzące w skład prawidło większości prawidło-wej flor a. Za 75-80% wszystfloryy jelitowej człowiek człowieka. kich zak ażeń odpowiada pałeczk E.co zakażeń pałeczkaa okrężnicy ((E.co E.co-li ). W pozostałych przypadk ach winę ponoszą bakli). przypadkach terie gramm-ujemne: Proteus Proteus,, Klebsiella Klebsiella,, Entero Entero-bacter śród bakterii gramm-dodatbacter,, Pseudomonas seudomonas.. W Wśród nich przyczyną zak ażeń bywa najczęściej pacior zakażeń pacior-Enterococcus owiec k owiec kkałowy ałowy ((Enterococcus gronkowiec Enterococcus)) oraz gronk biały ((Staphylococcus Staphylococcus albus ). Zak ażenia grzybicze albus). Zakażenia w ostatnim czasie, z racji powszechnego stosowania antybiotyk ów antybiotyków ów,, zdarzają się coraz częściej. Zakażenie układu moczowego jest w okresie dzieciństwa jedną z najczęstszych postaci chorób bakteryjnych, drugą po zakażeniach układu oddechowego. Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy ## FITOTERAPIA ZAKA¯EÑ UK£ADU MOCZOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ¯URAWINY Nr 2/2008 W 1-szym miesiącu życia ZUM częściej występuje u chłopców, natomiast po 1-szym roku życia zwiększa się przewaga zachorowań wśród dziewczynek. W okresie niemowlęcym bakterie w moczu stwierdza się u ok. 1% dziewczynek i 1-2,7% chłopców, w okresie przedszkolnym – odpowiednio u 0,8% i 0,2% badanych, a w wieku szkolnym – u 1,3-2,4% dziewcząt i 0,02% chłopców. Odsetek ZUM u kobiet wyraźnie wzrasta w okresie podejmowania współżycia seksualnego, tj. na ogół między 20-tym a 30-tym rokiem życia. Wśród dzieci chorujących na ZUM wady zaporowe stwierdzano u 10% chłopców i 2% dziewczynek. Zauważono, że nawroty ZUM są najczęstsze u dzieci do 1-go roku życia, ich liczba zmniejsza się po 11tym roku życia, a następnie nieco się zwiększa po 16tym roku życia. Kobiety, z uwagi na uwarunkowania anatomiczne (m.in. krótsza i szersza niż u mężczyzn cewka moczowa, bliskość ujścia cewki moczowej, pochwy i odbytnicy), są wysoce predysponowane do ZUM. Ocenia się, że w populacji żeńskiej do 50-go roku życia zakażenia układu moczowego występują kilkadziesiąt nawet do 50 razy częściej niż w populacji męskiej. U ponad 10% młodych, aktywnych seksualnie kobiet zakażenie układu moczowego pojawia się przynajmniej raz w roku. Zapadalność zaczyna wyrównywać się dopiero po 50-tym roku życia, kiedy to proces starzenia się organizmu, spadek odporności, a także często występujący przerost gruczołu krokowego sprawiają, że infekcje te pojawiają się u mężczyzn prawie tak samo często jak u kobiet. Podstawowym objawem choroby są dolegliwości występujące podczas oddawania moczu. Najczęściej pacjenci uskarżają się na pieczenie, ból lub kłucie w cewce moczowej, zwłaszcza w czasie oddawania moczu. Inne objawy to bolesne i ciągłe parcie na mocz, częste oddawanie moczu w małych ilościach, czasem nawet po kilka kropli, bóle w okolicy łonowej lub w dole brzucha, czasem bóle w okolicy nerek. Mocz może być mętny, czasem podbarwiony krwią. Zakażenia układu moczowego mogą przebiegać również w sposób bezobjawowy. Szczególnie u osób starszych, wyniszczonych, z obniżoną odpornością. Objawy takie jak pieczenie, świąd i ból przy oddawaniu moczu, są wprawdzie uciążliwe dla pacjenta, lecz nie są objawami groźnymi - świadczą o zakażeniu umiejscowionym w dolnym odcinku dróg moczowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na pojawienie się gorączki, często z dreszczami, ból podczas oklepywania okolicy nerek, tępy ból pleców, a u dzieci także brak apetytu, nudności, wymioty, ból brzucha. Wy- #$ Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy mienione wyżej objawy mogą świadczyć o zapaleniu nerek, które niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Po zauważeniu wymienionych dolegliwości należy niezwłocznie udać się do lekarza. zakażenia Właściwa terapia zak ażenia układu moczowego (ZUM) powinna prowadzić do szybkiego zahamowania wzrostu i całkowitej eradykacji patogenu. Niewłaściwie dobrany czy niewłaściwie stosowany lek może być przyczyną komplikacji i nawrotu zakażenia. Dobierając lek, należy mieć na uwadze stan kliniczny chorego, właściwości farmakokinetyczne preparatu (dobra dystrybucja oraz w przypadku ZUM wysokie stężenie w drogach moczowych), zakres działania (wysoka aktywność w stosunku do stwierdzonego patogenu) oraz potencjalne ryzyko działań niepożądanych. Wybór leku może być dokonany spośród następujących grup: • chemioterapeutyki – trimetoprim, nitrofurantoina i furazydyna, kwas pipemidowy, kwas nalidiksowy, fluorochinolony; • antybiotyki – penicyliny półsyntetyczne (np. amoksycylina), cefalosporyny (np. cefaleksyna, aksetyl cefuroksymu), fosfomycyna oraz antybiotyki aminoglikozydowe (np. gentamycyna czy tobramycyna); • przy nawracających infekcjach dróg moczowych – leki zawierające antygeny bakteryjne. Pacjentom z typowymi, umiarkowanymi lub łagodnymi objawami zakażenia układu moczowego można polecić dostępne bez recepty preparaty pochodzenia roślinnego. Surowce zielarskie przeżywają renesans. Do niedawna, wiedza na temat środków pochodzenia roślinnego opierała się na doświadczeniu i tradycji ludowej. Z biegiem lat, dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod analitycznych i farmakodynamicznych, służących do oceny substancji leczniczych, dostarczano coraz więcej danych na temat działania i skuteczności terapeutycznej i prewencyjnej samych roślin oraz preparatów z nich wytwarzanych. Dotychczasowe badania fitochemiczne i farmakologiczne doprowadziły do weryfikacji wielu zapożyczonych z medycyny ludowej roślinnych środków leczniczych. Szereg sprawdzonych surowców roślinnych, na podstawie najnowszych wyników badań naukowych, okazało się w dalszym ciągu użytecznych w medycynie. Na rynku farmaceutycznym jest wiele preparatów dostępnych bez recepty, które mogą być stosowane z copyright © 2008 P.G.K. Media Polska, ISSN 1425-5073 Nr 2/2008 copyright © 2008 P.G.K. Media Polska, ISSN 1425-5073 Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy #% FITOTERAPIA ZAKA¯EÑ UK£ADU MOCZOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ¯URAWINY Nr 2/2008 powodzeniem w zakażeniach układu moczowego. Zawierają one np. salicylan fenylu w skojarzeniu z metenaminą (Urosal) lub wyciąg z konika morskiego, korzenia żeń-szenia, liścia ortosyfonu oraz błękit metylenowy (Ginjal) czy wyciąg z korzenia pietruszki, naowocni fasoli, liścia brzozy, koszyczka rumianku, liścia borówki brusznicy oraz kwas cytrynowy, cytrynian sodu i cytrynian potasu (Urosept). Wśród składników wielu innych obecnych na rynku preparatów (Nefrosept, Urogran, Urosan, Uverex) występują takie surowce, jak: liść brzozy, kłącze perzu, korzeń wilżyny, korzeń i liść pietruszki, ziele i liść pokrzywy, korzeń mniszka czy liść mącznicy lekarskiej. Preparaty te wykazują słabe działanie rozkurczowe, moczopędne, przeciwzapalne, ściągające, przeciwbakteryjne i dlatego są wykorzystywane leczniczo i zapobiegawczo. Szczególnie istotne właściwości lecznicze w zak ażeniach układu moczowego przypisuje się obecnie żurawinie (Uro Up). W Polsce spotykana jest dziko rosnąca żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus). Gatunkiem uprawnym, występującym rdzennie na północy kontynentu amerykańskiego jest żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon). Oba te gatunki mają czerwone owoce o charakterystycznym kwaśnym smaku. Żurawiny od wielu lat stosowane były do leczenia zapaleń dróg moczowych, kamicy nerkowej i jako środek wzmacniający odporność organizmu. Badania naukowe, doświadczalne i kliniczne przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie dowiodły, że sok z żurawin może stanowić w tym schorzeniu skuteczną alternatywę dla leków przeciwbakteryjnych. Związki roślinne zawarte w żurawinie zmniejszają przyczepność bakterii E. Coli do nabłonk nabłonkaa dróg mo mo-czowych i ograniczają namnażanie się tych bakterii, nie czyniąc przy tym spustoszenia wśród zamieszk ujących jelita pożytecznych drobnoustrojów mieszkujących drobnoustrojów,, czego nie można powiedzieć o chemioterapeutyk ach ach. Skraca to okres choroby i zapobiega kolejnym infekcjom. Żurawina znajduje, więc coraz szersze zastosowanie w leczeniu zapaleń pęcherza i łagodnych zakażeń układu moczowego. Warto nadmienić, że owoc ten nie powoduje zakwaszania moczu, lecz go alk alizuje i może być bezpiecznie stosowany alkalizuje przez chor ych na kkamicę amicę moczową, a nawet po po-winien być przez nich zażywany przewlekl e, celem przewlekle, zapobiegania nawrotowi kkamicy amicy amicy. Preparaty zawierające żurawinę rozpuszczają kamienie zawierające moczany i przerywają napady kolek nerkowych. Wyniki badań wykazują bowiem, że większość złogów tworzy się, gdy mocz jest kwaśny, bo #& Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy tylko w takim środowisku wytrącają się kryształy kwasu moczowego, stanowiące jądro najczęstszych złogów szczawianowo-wapniowych. Odkwaszanie moczu stanowi więc podstawowy sposób profilaktyki i leczenia, szczególnie istotny w tych przypadkach, kiedy dieta obfituje w białko pochodzenia zwierzęcego. Picie dużej ilości soku żurawinowego alkalizuje mocz i rozpuszcza kamienie zawierające moczany. Innymi słowy, podstawową profilaktyk profilaktykąą ludzi ze skłonno skłonno-amicy nerk owej jest alk alizowanie mo ścią do kkamicy alkalizowanie mo-nerkowej czu. Żurawina, ze względu na dodatkowe właściwości ograniczające wzrost bakterii chorobotwórczych jest wsk azana do tego celu wskazana celu. U pacjentów regularnie stosujących preparaty na bazie żurawiny obserwuje się mniej incydentów zapalnych w obrębie układu moczowego oraz mniejsze zużycie leków przeciwbakteryjnych. Mechanizm tego działania tłumaczy się zmniejszeniem przez związki zawarte w żurawinie zdolności adhezyjnych bakterii do nabłonka pęcherza moczowego. Pacjentowi należy również doradzić zwiększenie spożycia płynów do 3-5 litrów na dobę, przyjmowanie witaminy C i płynów zakwaszających mocz, np. soku z żurawin. Jeśli pomimo przyjmowania przez 23 dni zaleconego preparatu objawy nie ustępują, należy przekonać pacjenta do wizyty u lekarza i wykonania posiewu moczu. Należy również dodać, że owoce żurawiny mają dużą wartość odżywczą, smakową i leczniczą. Są one bogatym źródłem witaminy A i C, witamin z grupy B-kompleks (B1, B2, B6). Zawierają karotenoidy, sole mineralne, kwasy organiczne, a zwłaszcza kwas ascorbinowy i cytrynowy, które mają działanie przeciwgorączkowe i wzmacniające siły odpornościowe organizmu. Jagody żurawiny zawierają również pektyny, garbniki, polifenole i antocyjany. Właściwości aseptyczne wynikające z obecności kwasu benzoesowego powodują nadzwyczajną zdolność przechowywania się owoców. Owoce żurawiny zawierają tak wiele tak różnych cennych składników dla zdrowia człowieka, że zaliczana jest do podstawowych roślin leczniczych. Napoje żurawinowe gaszą pragnienie w gorączce i orzeźwiają. Żurawina oprócz działania wzmacniającego, ułatwia trawienie, korzystnie wpływa na pracę jelit i pobudza pracę trzustki, co jest szczególnie ważne dla osób chorych na cukrzycę. Przetwory z żurawiny należy polecić nadciśnieniowcom oraz chorym na jaskrę. Specyfika preparatów pochodzenia roślinnego polega na tym, że na ogół żaden z ich pojedynczych składników nie odpowiada w całości za skuteczność kliniczną. Nawet w przypadku surowców i ekstraktów, copyright © 2008 P.G.K. Media Polska, ISSN 1425-5073 Nr 2/2008 FITOTERAPIA ZAKA¯EÑ UK£ADU MOCZOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ¯URAWINY których składnikom powszechnie przypisuje się samodzielną odpowiedzialność za działanie, wiadomo, że poszczególne wyizolowane składniki czynne mogą wykazywać inne działanie niż dany ekstrakt. W aptek ach i sklepach zielarskich dostępne są aptekach preparaty z żurawin w postaci sok u, kkapsułek, apsułek, soku, a także herbat. Owoce żurawiny można spożywać również w postaci kompotów, konfitur, dodatków do mięsa, ponieważ owoc niewiele traci ze swych odżywczych i leczniczych wartości, nawet po przetworzeniu. Podstawową przewagą preparatów roślinnych nad chemioterapeutykami jest brak poważniejszych działań niepożądanych. Wiele z konwencjonalnych leków mimo dobrej skuteczności, ma mnóstwo działań niepożądanych, a niektóre przy dłuższym stosowaniu powodują uzależnienia. Fakty te często eliminują je z codziennego zastosowania. Dlatego godną polecenia alternatywą dla leków allopatycznych są preparaty pochodzenia roślinnego. Zak ażenia dróg moczowych są jednymi z najZakażenia cji, z jakimi zgłaszają się po porainfekcji, częstszych infek dę pacjenci. Nie leczone lub niewłaściwie leczone zakażenie układu moczowego może doprowadzić do bardzo poważnych powikłań, takich jak trwałe uszkodzenie nerek, przedostanie zakażenie całego organizmu bakteriami, które początkowo były obecne tylko w drogach moczowych lub przejście choroby w stan przewlekły. Żurawina nie tylko wspomaga leczenie zapalenia układu moczowego, ale również wspomaga profilaktykę nawracających postaci ZUM oraz leczenie tych infekcji, które wywołane są przez trudne do zwalczenia bakterie o właściwościach lekoodporności. copyright © 2008 P.G.K. Media Polska, ISSN 1425-5073 PIMIENNICTWO: 1. Schmidt D.R., Sobota A. E.: An examation of the antiadherence activity of canbeery juice on urinary and nonurinary bacterial isolates, Microbios. 1988; 55: 173-181. 2. Weiss E.L, Lev-Dor R., Kashamn Y., GoldharJ., Sharon N., Ozeki.: Inhibiting interspeciescoaggregation of plaque bacteria with a canbeery juice constituent, J. Am. Dent. Assoc. 1998; 129: 17191723. 3. Wilson T., Porcari J. P., Harbin D.: Cranberry extract inhibitis low dentisity pipoprotein oxidation. Life Sci. 1988; 62: PL381-PL386. 4. Morris N.S., Stickler D. J.: Does drinking canbeery juice produce urine inhibitory to the devwlopment of crystalline catheter-block Protetus mirabilis biofilms? BJU Int. 2001; 88: 192-197. 5. Reid G., Hsiehl J., Potter P.: Canbeery juice consumption may reduce biofilms on uroepithelial cells: pilot study in spinal cord injured patients, Spinal Cord 39: 26-30, 2001. 6. Duława J.: Zakażenia układu moczowego. Vademecum Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 1998. 7. Tolhoff-Rubin N.E., Rubin R.H.: Therapy of urinary tract infection. : Therapy in Nephrology and Hypertension; Eds: H.R. Brady, C.S. Wilcox, W.B. Sanders Company, Philadelphia 199: 331-6. 8. Duława J.: Zakażenia układu moczowego. w: Nefrologia praktyczna. red: Z. Hruby. Biblioteka Lekarza Praktyka 11, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001: 145-60. Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy #'