Prawo rzeczowe XIX

PRAWO RZECZOWE
Konspekt opracowany na podstawie:
1/ S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. II, Kraków 1998, s. 68-74;
2/ W. Witkowski, A. Korobowicz, Historia ustroju i prawa polskiego (1772-1918), Wolters Kluwer 2009, s. 26,
69-70, 130-132, 255;
3/ J. Bardach, Z. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. V, Lexis Nexis 2003, s.
424-426, 560-561.
4/ S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. III, Kraków 2001, s. 108-140.
PRAWO ZABORCZE
Prawo własności
I poł. XIX w. p.wł. święte i pełne
kon. XIX w. solidaryzm i Leon Duguit: własność to funkcja społeczna
kon. XIX ograniczenia administracyjne – interwencjonizm państwa; ograniczenia własności w: prawo
budowlane, przemysłowe, komunikacyjne
PPK w. pełna i podzielona;
dobra rycerskie zniesione 1807 (wtedy też zniesiono poddaństwo osobiste);
własność podzielona:
lenno (do 1850, swoboda alienacji oprócz ograniczeń dziedziczenia),
fideikomis rodzinny (przedmiotem ziemia lub kapitały na rozwój produkcji rolnej; z umowy, estamentu,
czynności jednostronnej; dziedziczenie wg majorat, minorat, primogenitura),
oczynszowanie dziedziczne czyli emfiteuza – stosunki chłopskie, alienacja za zgodą pana (do 1850; od
tego momentu uwłaszczenie)
ABGB ujęcie pozytywne definicji własności;
własność podzielona szczegółowo opisana w: Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski: 1/ lenno 2/ dobra
wieczysto-dzierżawne 3/ dobra wieczysto-czynszowe;
własność podzielona zachowana zniesiona w 1848
1867 wprowadzenie możliwości wywłaszczenia
ZP – w. pełna i podzielona
KN – tylko w. pełna; ujęcie negatywne – wykonywanie ograniczone ustawami; wywłaszczenie za uprzednim i
słusznym wynagrodzeniem; ale w Księstwie Warszawskim własność w miastach narodowych (rządowych)
pełna, w miastach prywatnych tylko dominium utile (użytkowa), a zatem nadal własność podzielona
Nabycie własności w drodze zasiedzenia: dobra wiara, tytuł prawny, 10 lat posiadania
Podział praw rzeczowych na główne (własność, użytkowanie, służebności) oraz zależne (zastaw,
przywileje, hipoteka)
BGB – ujęcie negatywne, kazuistyczne ograniczenia, np. prawo sąsiedzkie
ZGB – kodeks szwajcarski: ujęcie negatywne, ograniczenie: dobro ogółu, np. bezpieczeństwo budowlane i
pożarowe, komunikacja, melioracja, ochrona przyrody, higiena
Prawo hipoteczne
Hipoteka – rzeczowe zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej na nieruchomości
KN hipoteki:
1/ prawna (z mocy prawa, przysługuje mężatkom, małoletnim, ubezwłasnowolnionym, gminom, instytucjom
publicznym, muszą być wpisane do ksiąg – charakter tajny; obciążane majątki mężów, opiekunów,
poborców, zarządców),
2/ sądowna,
3/ umowna; cel: zabezpieczenie praw lub wierzytelności; co 10 lat trzeba odnawiać; słabe bezpieczeństwo
wierzyciela; hipoteka generalna na całym majątku (sądowa i umowna); od poł. XIX w. obowiązkowy wpis
przy przeniesieniu własności
Królestwo Polskie – 1818 nowe prawo hipoteczne, autor Antoni Wyczechowski
obowiązkowe księgi i wpisy tylko większa własność ziemska i miasta wojewódzkie,
1825w ustawie uzupełniającej rozszerzenie na mniejsze miasta i mniejszą własność ziemska ale
fakultatywnie;
gdy nieruchomość nie ma księgi, przeniesienie własności skuteczne mocą samego aktu notarialnego
zasada jawności materialnej, zmiany prawa do nieruchomości, hipoteka, jej wygaśnięcie muszą być wpisane
do księgi, skutkiem czego następuje zmiana
zasada publicznej wiary ksiąg wieczystych – treść księgi wiążąca dla wszystkich działających w dobrej
wierze; nabywca wpisany do księgi uważany za właściciela
zasada legalności hipotecznej – wpis po sprawdzeniu jego zasadności; kontrola przez zwierzchność
hipoteczną czyli wydział hipoteczny trybunału cywilnego wg właściwości miejscowej położenia
nieruchomości; czynności przed notariuszem dla ważności
zasada jawności formalnej – każdy zainteresowany wgląd do hipotek dłużnika;
hipoteka szczegółowa – oznaczenie nieruchomości;
zasada niepodzielności hipoteki – obciążenie wszystkich części hipoteki, nawet po podziale nieruchomości;
zasada pierwszeństwa hipotecznego – prior tempore potior iure; wyjątki: podatki gruntowe, składki na
ubezpieczenie od ognia, zapłata dla sług i czeladzi
Hipoteka: 1/ prawna (należności żony wobec męża, nieletniego lub ubezwłasnowolnionego wobec opiekuna
lub kuratora, skarbu państwa zaległe podatki), 2/ sądowna, 3/ umowna;
księga hipoteczna: 1/ księga umów, 2/ zbiór dokumentów, 3/ wykaz hipoteczny (skrótowy opis
nieruchomości i praw)
Galicja – 1780 powstaje Tabula Krajowa dla większej własności (dominikalnej, też Lwów – tu musi być wpis
dla ważności operacji na nieruchomości), dla własności rustykalnej brak;
od ustawy hipotecznej ogólnej 1871 i krajowej 1874 zakładanie ksiąg gruntowych w oparciu o kataster;
dla większej własności prowadzą sądy okręgowe, dla mniejszej sądy powiatowe;
2 części: księga właściwa (składa się z wykazów: stanu posiadania, własności i ciężarów) i zbiór
dokumentów;
dla ważności wpis dokumentu alienacji do księgi gruntowej zasada materialnej jawności ksiąg
gruntowych;
problem nieprzestrzegania obowiązku wpisu przez chłopów (tzw. właściciele pozaksięgowi); troska E.
Tilla i F. Zolla o ich ochronę (tzw. „nabywcy pozaksięgowi)
Prusy i zabór pruski – prawo hipoteczne w PPK, księgi gruntowe ustawa 1783; obrót nieruchomością tylko gdy
wpisana do księgi gruntowej; wpis obowiązkowy, rzetelny kataster; 3 etapy w operacji na nieruchomości:
umowa zobowiązująca przed notariuszem, rozporządzająca (rzeczowa) przed urzędem hipotecznym, jej
ważność zależy od wpisu.
OKRES MIĘDZYWOJENNY
Własność lokali:
- 1934 rozporządzenie Prezydenta RP: odrębna własność lokali położonych w jednym budynku, współwłasność
gruntu wszystkich właścicieli lokali
Reforma rolna:
- ustawa z 1919 r. nie przewidywała pełnego odszkodowania, Najwyższy Trybunał Administracyjny uznał ją w
swym orzecznictwie za niezgodną z konstytucją,
- 1925 nowa ustawa z pełnym odszkodowaniem
Operacje na nieruchomościach:
- 1933 obowiązkowa forma aktów notarialnych w obrocie nieruchomościami (wysokie opłaty)
- rola wpisu do ksiąg: w b. zaborze pruskim obligatoryjna, w b. zaborze rosyjskim obligatoryjna dla
nieruchomości posiadających księgi, w. zaborze austriackim obligatoryjna – ogromna liczba przypadków
nieprzestrzegania tego wymogu w Galicji
- nie udało się wprowadzić wszystkich nieruchomości do ksiąg wieczystych
Kodyfikacja:
- Oryginalny projekt prawa rzeczowego w Komisji Kodyfikacyjnych: 1937, F. Zoll i J. Wasilkowski
- Oryginalne rozwiązanie: własność czasowa 30-100 lat; miała zastąpić prawo zabudowy (prawo postawienia
budynku na cudzym gruncie za zgodą właściciela gruntu)