POTOCKI herbu Pilawa hrabiowie i szlachta Herb Pilawa: w polu

POTOCKI
herbu Pilawa
hrabiowie i szlachta
Herb Pilawa: w polu błękitnem półtrzecia krzyża białego, czyli krzyż
podwójny z połową trzeciego ramienia od lewej strony, na hełmie w koronie
pięć piór strusich.
Gniazdem tej znakomitej i dziejowo słynnej rodziny jest wieś Potok w
dawnem województwie krakowkiem w pobliżu miasta Jędrzejowa leżąca1) i do
tej rodziny prawdopodobnie należą Włostko kasztelan wiślicki 1368 r.; i Jakub
kasztelan radomski 1392 - 1898 żyjący, Jakub i Piotr z Potoka są cytowani w
aktach krakowskich 1400 r., a Andrzej zaświadczał w r. 1430, szlachectwo
swego jednoherbownika Mikołaja z Waszlina2); właściwym protoplastą obecnie
istniejących Potockich Pilawitów był Bernard dziedzic większej części Potoka
1390-1440, z jego trzech synów najstarszy Bernard był opatem Cystersów w
Jędrzejowie, od drugiego Stanisława pochodzą członkowie tej rodziny
zamieszkujący w Wielkopolsce w Mazowszu i w Litwie, a trzeci Maciej chorąży
krakowski przez swego syna Jakuba, który pierwszy z swojego domu osiedlił
się na Podolu, jest protoplastą tej gałęzi, która już w XVI stuleciu zająwszy
chlubne stanowisko w rzeczypospolitej, nietylko nie straciła go nigdy, ale
przeciwnie, zwiększając w każdem pokoleniu jego znaczenie, już w pierwszej
połowie XVII stulecia należała do pierwszorzędnych a w drugiej, do
najmożniejszzch rodzin naszego kraju; i tak ściśle swoje dzieje z jego ogólnymi
złączyła, iż bez przesady powiedzieć można, że gdybyśmy chcieli nazwisko
Potockich usunąć z ksiąg naszej historii dwóch ostatnich stuleci, ta nie byłaby
ani kompletną ani zrozumiałą.
Zostawiając obszerną monografię tego znakomitego domu, do następnej
części przewodnika heraldycznego, w tej podamy rozrodzenie dwóch jego linii
łańcuckiej i wilanowskiej.
Po Macieju synie Bernarda (p. w.), syn Jakub, marszałek dworu
królewicza (następnie króla) Zygmunta Augusta, dostawszy w nagrodzie zasług
królewszczyzny Zahaypole i Sokołów na Pokuciu, w nich się osiedlił, z żony
Katarzyny Koźmińskiej jego syn Mikołaj jenerał ziem podolskich, z żony
Czermińskiej zostawił pięciu synów, mężów chlubnie zasłużonych krajowi a
którzy swoją rodzinę podnieśli do pierwszorzędnego znaczenia, z tych braci
Andrzej kasztelan kamieniecki († 1609) i Stefan wojewoda bracławski († 1631)
są protoplastami dwóch gałęzi swojego domu, starszej nazywanej hetmańską
lub srebrnej pilawy, i młodszej zwanej prymasowską lub złotej pilawy3).
Andrzej protoplasta gałęzi hetmańskiej, z żony Zofii Piaseckiej zostawił
prócz innych syna Stanisława zwanego "revera" kasztelana krakowskiego i
hetmana wielkiego koronnego † 1667, jednego z najznakomitszych naszych
wojowników, a który z Zofii Kalinowskiej starościanki podolskiej miał dwóch
synów, z tych Andrzej kasztelan krakowski hetman polny koronny namiestnik
(vice rex) państwa w r. 1683 zmarły 1691, jest protoplastą linii łańcuckiej a
Feliks-Kazimierz, kasztelan krakowski, hetman wielki koronny † 1702
protoplastą linii tulczyńskiej i wilanowskiej.
Linia łańcucka. Jej założyciel hetman Andrzej (p. w.) z żony Anny Rysińskiej
kasztelanki kruświckiej spłodził Józefa kasztelana krakowskiego i hetmana
wielkiego koronnego, pana na Stanisławowie, Brodach, Niemierowie, księstwie
Zbaraskiem i innych licznych majątkach, † 1752, z żony Wiktorii Leszczyńskiej
wojewodzianki podlaskiej jego syn Stanisław wojewoda poznański † 1760, miał
dwie żony: Marię Łaszcz wojewodziańkę bełzką, panią ogromnego po ojcu
majątku i Helenę ordynatownę Zamoyską; wojewodziankę smoleńską; z
pierwszej żony córka Anna za Franciszkiem Salezym Potockim, wojewodą
kijowskim i syn Antoni starosta kołomyski bezpotomny, z drugiej żony córki:
Teofila za Augustem hr. Moszyńskim stolnikiem wielkim koronnym, Wiktoria
za Ludwikiem Pociejem, strażnikiem wielkim litewskim i Ludwika za Ignacym
Cetnerem wojewodą; bełzkim i czterech synów.
I Franciszek Ksawery, † 1771 bezpotomny.
II. Piotr starosta śniatyński bezpotomny.
III. Wincenty podkomorzy koronny, dziedzic na Bodach i wielu innych
majątkach, jenerał-leitnant wojsk koronnych, tytułu księcia ofiarowanego
sobie w 1784 od cesarza Józefa II nie przyjął † 1825, z żony Anny Mycielskiej
wojewodzianki inowrocławskiej, z którą rozwiódł się; jego syn Franciszek, tajny
radca i senator rosyjski, prezes heroldii Królestwa Polskiego, otrzymał w 1844
od cesarza Mikołaja I zatwierdzenie tytułu hrabiowsktego r 1853 z dwoma
żonami: Sydonią ks. de Ligne i Karoliną Koffler 2° v. za Januszem
Rostworowskim, bezpotomny.
IV. Józef krajczy wielki koronny † 1802, z żony Teresy Ossolińskiej
wojewodzianki wołyńskiej jego córka Anna zaślubiona Janowi hr. Krasickiemu
i dwóch synów:
1) Jan kawaler maltański, poseł na sejm czteroletni słynny podróżnik i
historyk badacz słowiańszczyzny † 1815, miał dwie żony Julię ks. Lubomirską,
marszałkównę wielką koronną i Konstancję Potocką, wojewodziankę ruską,
córkę Szczęsnego 2° v. za Edwardem hr. Raczyńskim, z tej żony, córki, Irena
za Henrykiem hr. Łubieńskim viceprezesem banku polskiego i Teressa 1° v. za
Sebastianem Badenim a 2° v. za pułkownikiem rosyjskim Lachmanem i syn
Bernard emigrant w Paryżu 1831, z żoną Klaudyną hr. Działyńską
bezpotomny.
Potomstwo Jana z pierwszej żony ks. Lubomirskiej:
a) † Alfred tajny radca austriacki, wielki ochmistrz galicyjski, założyciel w r.
1838 ordynacji łańcuckiej, z żony Józefy ks. Czartoryskiej z linii koreckiej,
córki:
Julia za Franciszkiem ks. von Lichtenstein feldmarszałkiem austriackim i
Zofia za Maurycym hr. von Ditrichstein tajnym radcą austriackim i syn.
Hr. Alfred tajny radca austriacki, namiestnik galicyjski (1876), kawaler
orderu złotego runa, drugi ordynat łańcucki zaśl. 1851 Marię ks.
Sanguszko (ur. 1830) córkę ks. Romana Sanguszki i Natalii z hr.
Potockich (z linii wilanowskiej) z niej:
Hr.
Hr.
Hr.
Hr.
Roman
Julia zaśl. 1873 Władysławowi hr. Branickiemu
Klementyna
Józef
b) † Artur, Adjutant w 1812 ks. Józefa Poniatowskiego a w 1815 fligieladjutant cesarza Napoleona I, ożeniony z Zofią hr. Branicką hetmanowną
wielką koronną, z niej syn.
Hr. Adam poseł na sejmy galicyjskie, dziedzic dóbr Krzeszowic, Staszowa
i innych, † 1872 zaśl. Katarzynę Branicką, córkę hr. Władysława
Branickiego wielkiego łowczego dworu rosyjskicgo i Róży z hr. Potockich
córki Szczęsnego, z niej:
Hr. Artur
Hr. Róża za Władysławem hr. ordynatem Krasińskim wdowa od r.
1873
Hr. Zofia za Stefanem hr. Zamoyskim
Hr. Maria
Hr. Wanda
Hr. Andrzej
Hr. Anna
2) Seweryn (młodszy syn krajczego Józefa), rzeczywisty tajny radca i senator
rosyjski, kurator uniwersytetu charkowskiego † 1822, z żony Anny ks.
Sapieha, rozwódki z ks. Hieronimem Sanguszką potomstwo:
a) Hr. Leon, rzeczywisty tajny radca, senator, członek rady państwa i
ambasador rosyjski w Neapolu i Sztokholmie, † 1860, zaśl. Elżbietę hr.
Gołowin z niej córki:
Hr. Leonia ur. 1821 zaśl. 1843 Kazimierzowi hr. Lanckorońskiemu
szambelanowi i dziedzicznemu członkowi izby panów austriackiej.
Hr. Anna ur. 1827, zaśl. 1847 Andrzejowi hrab. Mniszchowi
b) Emma † 1858, zaśl. Piotrowi Strzyżowskiemu pułkownikowi wojsk
polskich.
c) Wanda zaśl. 1° v. Michałowi hr. Wielopolskiemu, 2° v. Kajetanowi
Uruskiemu, 3° v. Bernardowi hr. Caboga, jenerałowi wojsk austriackich.
d) Paulina † 1858 zaśl. Franciszkowi hr. Łubieńskiemu.
e) † Seweryna zaśl. 1° v. Izydorowi Sobańskiemu, 2° v. Franciszkowi hr.
Colloredo-Waldsee, ambassadorowi austriackiemu przy różnych
dworach.
Linia Wilanowska. Feliks-Kazimierz młodszy syn hetmana Rewery, kasztelan
krakowski i hetman wielki koronny † 1702, z żony Krystyny ks. Lubomirskiej
marszałkówny wielkiej koronnej, zostawił czterech synów z tych:
I) Michał wojewoda wołyński † 1749 tego potomstwo zgasło.
II) Józef strażnik wielki koronny protoplasta linii Tulczyńskiej rozrodzonej
przez Szczęsnego wojewodę ruskiego, zmarłego 1805 r.
III) Stanisław wojewoda bełzki † 1732, bezpotomny.
IV) Jerzy starosta grabowiecki i tłomacki † 1748 właściwy protoplasta linii
wilanowskiej, miał dwie żony Mariannę Liniewską kasztelankę wołyńską i
Konstancję Podberezkę marszałkównę upitską, wdowę po Marcinie Zamojskim
staroście bolimowskim; z 1 żony córka Joanna ze Stanisławem ks.
Jabłonowskim wojewodą rawskim; z drugiej żony córki: Pelagia za Józefem
Potockim kasztelanem Lwowskim i Katarzyna za Stanisławem Kossakowskim
kasztelanem kamieńskim4) i dwóch synów, z których młodszy Marian
kasztelan Lubaczowski † 1761 bezpotomny, a starszy Eustachy jenerał
artylerii litewskiej † 1768, z żony Marianny Kąckiej miecznikówny koronnej
bogatej dziedziczki zostawił córkę Cecylię-Urszulę zaślubioną Hieronimowi ks.
Sanguszce wojewodzie wołyńskiemu i pięciu synów z tych:
1) Kajetan starosta urzędowski z żoną Anną Cetner wojewodzanką bracławską
bezpotomny.
2) Ignacy ur. 1751 † 1809 marszałek wielki litewski słynny twórca konstytucji
3 maja, z żony Elżbiety ks. Lubomirskićj miał córkę Krystynę młodo zmarłą.
3) Jerzy starosta tłumacki poseł polski w Szwecji w 1791, miał dwie żony;
Barbarę Brzostowską podskarbiankę litewska i Teklę ks. Jabłonowską
kasztelankę krakowską, z obu zostawił potomstwo zgasłe w pierwszym
pokoleniu.
4) Jan (najmłodszy z braci) brygadier wojsk koronnych, z żony Ludwiki Aloe
jego córka Laura za Stanisławem hr. Tarnowskim.
5) Stanisław (czwarty z rzędu urodzenia) ur 1752 podstoli wielki koronny i
poseł do Francji 1788, prezes rady ministrów i rady stanu za księstwa
warszawskiego, minister oświecenia, wojewoda i prezes senatu Królestwa
Polskiego znakomity mąż stanu, mówca i autor † 1821 z żony Aleksandry ks.
Lubomirskiej marszałkówny wielkiej koronnej syn
Hr. Aleksander szambelan cesarza Napoleona I, kasztelan i wielki
koniuszy Królestwa Polskiego (do 1831 r.) ostatecznie wielki koniuszy
dworu cesarsko rosyjskiego otrzymał przyznanie tytułu hrabiowskiego w
Królestwia Polskiem 1843 † 1845 miał dwie żony Annę hr. Tyszkiewicz z
którą rozwiódł się i Izabellę hr. Mostowską córkę Tadeusza Mostowskiego
ministra Królestwa Polskiego i Marianny z Potockich starościanki
kaniowskiej.
Potomstwo z 1 żony.
a) † Hr. August koniuszy dworu rosyjskiego dziedzic dóbr wilanowskich,
Międzyrzeckich i licznych innych, ożen. z Aleksandrą hr. Potocką z linii
tulczyńskiej
b) Hr. Maurycy oficer wojsk polskich 1831, szambelan rosyjski (1876) dziedzic
dóbr Jabłonny w Królestwia Polskiem, Zatorza w Galicji, Berezyny na Białej
Rusi i innych, ożen. z Ludwiką Bobr z niej:
Hr.
Hr.
Hr.
Hr.
August
Maria zaśl. Tomaszowi hr. ordynatowi Zamojskiemu.
Natalia
Maurycy
c) Hr. Natalia † 1830 zaśl 1829 Romanowi ks. Sanguszce
Potomstwo z drugiej żony.
d) Hr. Stanisław dziedzic dóbr Brzeżan, Helenowa i innych, szambelan rosyjski
zaśl. Marię ks. Sapieha córkę Ksawerego ks. Sapiehy i Konstancji z
Sobańskich, z niej:
Hr. Roman.
1) Prócz Potockich Pilawitów są jeszcze Potoccy herbów: Janina, Lubicz, Ostoja, Śreniawa i
Szeliga, Potoccy Śreniawici wzięli nazwisko od wsi Patoka w pow. lelowskim, obecnie
Potokiem Złotym nazywanej, a będącej własnością hr. Krasińskich; Potoccy Szeligowie
licznie w Wielkopolsce rozrodzeni pochodzą z ziemi Sieradzkiej, Potoccy hb. Lubicz
pochodzą w większej części od kupców krakowskich nazwiskiem Foks, wychodźców z Anglii,
nobilitowanych r. 1606.
2) Zobacz Starodawne pomniki prawa polskiego tom II Zygmunta Helcla.
3) Ta gałąź nazywa się prymasowską, że do niej należał Teodor arcybiskup gnieźnieński
prymas † 1738, a złotej Lilawy, że jej protoplasta Stefan wojewoda bracławski † 1631
zamienił swą dziedziczną wieś Zahaypol na miasto z nazwą Złotego Potoka i swej herbowej
Pilawie dał kolor złoty, a tę zamianę przyjęli jego potomkowie.
4) Słynna z rozumu i dowcipu, nieprzyjaciółka króla Stanisława Augusta, nadana w roku
1781 tytułem hrabiowskim od cesarza niemieckiego Józefa II.