Wrzosówka - najpopularniejsza polska owca

Wrzosówka - najpopularniejsza polska owca

Wrzosówka - najpopularniejsza polska owca
Wrzosówka jest owcą wyjątkową nie tylko ze względu na to, że jest to rodzima i
najstarsza rasa owiec w Polsce. Na jej wyjątkowość ma wpływ także jej asezonalność,
wysoka plenność, smakowite mięso oraz produkcja najlepszych jakościowo skór. Nic
więc dziwnego, że stała się ona w 2013 roku najpopularniejszą owcą w Polsce, a w
poprzednich latach jedną z dwóch, zajmując miejsce tuż obok owcy pomorskiej.
Wrzosówka wywodzi się od północnych owiec ogoniastych. W 1937 roku była
nawet tematem studium prof. M. Czai. Po II wojnie światowej stała się ona dość
popularna, a w 1955 roku pogłowie tych zwierząt stanowiło ok. 3% krajowej populacji
owiec (120 tys. szt.). Jednakże, w kolejnych latach nastąpił nagły spadek pogłowia tej
rasy, co było spowodowane dużym zainteresowaniem producentów głównie wełną białą.
Szlachetniejsze rasy owiec oraz krzyżówki z trykami ras białych skutecznie zaczęły
więc wypierać wrzosówkę, powodując w końcu zagrożenie jej wyginięciem. W latach
1972-1973 Instytut Zootechniki postanowił ją ratować i zakupił 130 maciorek i 10
tryków z północno-wschodniej części Polski oraz 30 maciorek i 17 tryków
od Zootechnicznego Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki w Balicach koło
Krakowa. Następnie 160 maciorek i 27 tryków umieszczono w Zootechnicznym
Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Zootechniki Czechnica koło Wrocławia. W
następnych latach zaczęto realizować program hodowli zachowawczej dla wrzosówki
oraz dotacje dla hodowców utrzymujących ją. To wszystko wpłynęło bardzo korzystnie
na rozwój tej rasy. Jednak od roku 1991 miał miejsce jeszcze wyraźny spadek pogłowia
wrzosówki do liczby 1500 owiec w 4 stadach, który był spowodowany upadkiem wielu
gospodarstw państwowych zajmujących się hodowlą właśnie tych zwierząt. Pod koniec
lat 90-tych liczba maciorek już wzrosła i wynosiła aż 2270 sztuk. Do 2012 roku
następował powolny wzrost pogłowia tych owiec i wyniosło ono 7642 sztuk
zlokalizowanych w 112 stadach. W roku 2013 miał miejsce niewielki spadek liczby
zwierząt do 7467 sztuk w 105 stadach. Obecnie wrzosówki utrzymywane są głównie na
terenie województwa białostockiego.
Wrzosówka została objęta programem ochrony zasobów genetycznych nie tylko
ze względu na to, że jest to rodzima i najstarsza rasa owiec w Polsce, ale również
dlatego, że stanowi bardzo cenny element różnorodności genetycznej. Jest ona także
jedyną, typowo asezonalną rasą owiec, która może dawać jagnięta nawet dwa razy w
roku lub trzy razy w ciągu 2 lat. Ponadto w porównaniu z innymi rasami wyróżnia się
ona stosunkowo wysoką plennością, która wynosi 150-185%. Mimo słabej użytkowości
mięsnej mięso wrzosówek cechuje się niską zawartością tłuszczu i cholesterolu oraz
wyjątkowym smakiem przypominającym dziczyznę. Jedną z najważniejszych zalet tej
rasy jest jednak produkcja najlepszych jakościowo skór, które mimo małej powierzchni
są bardzo lekkie, cienkie, mocne i mają najlepsze parametry fizyko-histologiczne. Nie
należy jednak zapominać, że rasa ta występując w regionie o najwyższym bezrobociu i
dość dużej ilości odłogów może być wykorzystywana m.in. do pielęgnacji krajobrazu
oraz w gospodarstwach agroturystycznych. Te wszystkie cechy sprawiły, że wrzosówkę
objęto programem i ochroną.
Głównym celem programu ochrony zasobów genetycznych wrzosówki jest
zachowanie tej rasy, powiększanie aktywnej populacji i utrzymanie istniejącej
zmienności genetycznej. Bardzo istotne jest również zachowanie charakterystycznej
dla nich asezonalności, zdrowotności i dużej odporności na trudne warunki
środowiskowe. Konieczna jest także dalsza stabilizacja cech fenotypowych, takich jak
choćby wyrównany typ umaszczenia, szlachetny kształt rogów u tryków czy krótki i
nieowełniony ogon, a także selekcja w kierunku odtworzenia wysokiej plenności (nawet
do 200%) oraz powiększenie i utrzymanie populacji towarowej do kilkuset sztuk matek.
Wrzosówka jest owcą drobną i cechuje się suchą konstrukcją i harmonijną budową.
Minimalna masa ciała tryków powinna wynosić 40 kg, a maciorek 32 kg.
Charakterystyczną cechą tej rasy jest okrywa wełnista i umaszczenie siwe lub
ciemnosiwe. Dopuszczalna jest jednak okrywa czarna czy względnie jasnosiwa, ale
tylko wtedy, gdy wydane na świat potomstwo jest siwiejące. Jagnięta rodzą się
wówczas czarne i dopiero w wieku 2-3 miesięcy rozpoczyna się u nich proces siwienia
okrywy, który trwa do 8-9 miesiąca życia. Głowa wrzosówki jest czarna, dopuszcza się
jednak białą gwiazdkę bądź strzałkę na kości czołowej lub plamy na części twarzowej.
Pożądaną cechą jest natomiast rozjaśnienie w okolicy warg, nozdrzy i oczu. Kończyny
owcy są czarne, a u tryków występują szeroko rozstawione, ślimakowate rogi, maciorki
są w zasadzie bezrogie.
Średnia plenność wrzosówki powinna wynosić ok. 150% (przy jednokrotnym wykocie
w roku), płodność minimum 95%, zaś dojrzewanie płciowe pożądane jest wczesne, w
wieku ok. 6-7 miesięcy.
U wrzosówki występuje wełna frakcyjna i mocna. Okrywa wełnista jest otwarta i
tworzy loczkowate kosmki. Obejmuje ona całe tułowie i brzuch, natomiast głowa,
kończyny i ogon są nie owełnione, ale pokryte za to sierścią. Na szyi, podgardlu,
mostku, a u samców także na grzbiecie dopuszcza się czarną grzywę z włosów
rdzeniowych. Strzyża u tej rasy powinno się wykonywać 2 razy w roku ze względu na
możliwość spilśniania się wełny i sezonowe linienie. Runo ma charakter mieszany i
zbudowane jest z włosów rdzeniowych, przejściowych i puchowych (w proporcji 1:2:7).
Roczna wydajność wełny potnej jest u nich raczej niewielka i u tryków wynosi ok. 3 kg,
a u maciorek ok. 2 kg. Natomiast skóry pochodzące od wrzosówek cechują się wysoką
jakością, ponieważ są lekkie, cienkie, mocne, trwałe i świetnie zachowują ciepło,
doskonale nadając się więc do produkcji kożuchów.
Jak widać, wrzosówki są bardzo wartościową polską rasą owiec, nie tylko ze
względu na ich pochodzenie, ale i na ich użytkowość, łatwość chowu i ciekawy wygląd.
Można je więc z sukcesem wykorzystywać w produkcji owczarskiej. Po pierwsze
dostarczają one wyjątkowej jakości skór kożuchowych. Po drugie charakteryzują je
takie cechy, jak: asezonalność, wysoka plenność czy duży udział miotów bliźniaczych,
które ułatwiają choćby odchów jagniąt. Ponadto niskie wymagania żywieniowe, dobre
zdrowie i odporność na choroby i trudne warunki środowiskowe sprawiają, że owce te
można wykorzystywać do kontrolowanego wypasu pielęgnacji krajobrazu. Nie trudno
zauważyć, że wrzosówki doskonale nadają się również do gospodarstw
agroturystycznych. Nic więc dziwnego, że owce te są tak popularne.
Spis piśmiennictwa:
Kawęcka A., Sikora J.: Rasy Rodzime – Owce. Instytut Zootechniki PIB, Kraków.
Martyniuk E. 2009: Ochrona Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich. Warszawa.
Polski Związek Owczarski, http://www.pzow.pl/
http://owce.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/