neurasteniczna

RODZAJ NERWICY
NEURASTENICZNA
PRZYCZYNY
- napięcie emocjonalne wynikające z zakłóceń selekcji
obieranych informacji;
 źródło zakłócenia: sytuacje trudne w środowisku
rodzinnym dziecka, np.:
a) niespójność metod wychowawczych obojga rodziców,
b) stawianie niezgodnych/ sprzecznych wymagań;
 czynnik wyzwalający: okres dorastania
OBJAWY
okres początkowy- drażliwość przejawiająca się:
wybuchami gniewu, złości, rozżalenia,
gwałtownego płaczu, pojawiające się wielokrotnie
w ciągu dnia, pozostawiające uczucie
narastającego wyczerpania;
pierwsze sygnały „wołania o pomoc”;
jeśli rodzice nie rozumieją tych sygnałów, nie
zmienią swego postępowania, pojawi się
dodatkowo okresowo nawracający lęk, niepokój,
niepewność, niska samoocena, brak wiary w
realizację swoich możliwości przy wysokim
poziomie aspiracji, trudności w koncentracji uwagi,
osłabienie zapamiętywania, trudności w „zbieraniu
się do odrabiania lekcji”, łatwe zniechęcanie się
nawet przy drobnych przeszkodach;
zaburzenia autonomiczne: bóle i zawroty głowy,
trudności w zasypianiu, płytki, niespokojny sen z
koszmarami, parestezje
i uczucie oziębienia dłoni i stóp, kołatanie serca,
skurcze, bóle brzucha, nadwrażliwość na hałasy i
jasne światło; u dziewcząt: bolesne, obfite i zbyt
częste miesiączki;
Konsekwencje objawów: odbijają się na
funkcjonowaniu dorastających w szkole:
niepowodzenia w nauce, coraz gorsze oceny,
konflikty z nauczycielami, nieumiejętność
współżycia z rówieśnikami;
prowadzi to do pogłębienia objawów
neurastenicznych, rozdrażnienia, wewnętrznego
napięcia, niepokoju, narastania objawów
autonomicznych, pozostawiających uczucie stałego
znużenia jako objawy dominującego w obrazie
klinicznym
RÓŻNICOWANIE
- z depresją młodzieńczą,
- wstępnymi fazami psychoz
młodzieńczych (schizofrenii,
psychozy maniakalno –
depresyjnej),
- z zaburzeniami psychicznymi
w niektórych chorobach
somatycznych (białaczkach,
nowotworach, gruźlicy,
niedokrwistościach),
- ze stanami
rzekomoneurastenicznymi
uwarunkowanymi różnego rodzaju
organicznymi przyczynami
(przebyte urazy mechaniczne
czaszkowo – mózgowe, ciężkie
oparzenia, zatrucia, przebyte
choroby zakaźne i in.)
HISTERYCZNA –
KONWERSYJNA
Istota: wielopoziomowe zaburzenia
mechanizmów regulacyjnych
systemu: zaczyna dominować
podsystem sensoryczno –
motoryczny i aktywacyjno –
emocjonalny nad podsystemem
poznawczym.
Dominują demonstratywne objawy
imitujące schorzenia
poszczególnych narządów lub
współwystępujące w postaci reakcji
konwersyjnych (rzekomo
neurologicznych).
- sytuacje trudne, zwł. deprywacja potrzeb psychicznych
dziecka- potrzeby miłości, czułości, akceptacji,
- zaniedbanie wychowawcze,
- nadopiekuńcze postawy matki z nadmierną
pobłażliwością, zbytnia surowość, z ograniczaniem
swobody, aktywności, samodzielności dziecka, stawianie
mu nadmiernych wymagań niewspółmiernych do jego
możliwości i uzdolnień;
Łatwo dochodzi do nerwicy histerycznej u osób
cechujących się wrodzoną dużą reaktywnością i słabą
odpornością na stresy oraz niedojrzałością struktur
poznawczych (osobowość niedojrzała), jak również
z utrzymującą się przewagą struktur popędowoemocjonalnych (cechujących małe dzieci) – na skutek
wadliwej socjalizacji dziecka od wczesnego dzieciństwa.
- lęk zrodzony z nieuświadomionych konfliktów
wewnętrznych zostaje przekształcony – ulega
konwersji –
w rozmaite czynnościowe zaburzenia somatyczne
lub objawy zmysłowo – ruchowe – co redukuje lęk;
nie wszystkie objawy mają charakter konwersji;
- objawy cechuje: przesadność, nietypowość,
ekspresyjność, nagłość pojawienia się i zanikania
(gdy jednostka zaspokoi swoje nieuświadamiane
cele);
- omdlenia, napady z drgawkami lub bez nich
imitujące napady padaczkowe, niedowłady jednej
kończyny lub połowicze porażenie, z zachowaniem
odruchów fizjologicznych, przykurcze stawów,
niemożność stania i chodzenia, chód powłóczysty /
szczudłowaty, opadnięcie powiek, szczękościsk,
drżenie i skurcze palców, utrudniające pisanie i
odrabianie lekcji, kurcze przełyku uniemożliwiające
spożywanie pokarmów; skargi na bóle
i zawroty głowy, nudności, bóle brzucha, bóle w
okolicach serca, duszność, obniżony nastrój, myśli
samobójcze;
u dorosłych- dodatkowo: kilkugodzinne śpiączki z
pozornym brakiem kontaktu, stany
osłupienia/podniecenia ruchowego, zupełna
niemota, głuchota, ślepota (u dzieci i młodzieży
spotykane rzadziej);
objawy histeryczne trudno odróżnić od symulacji –
obie najczęściej służą celom ochronnym;
jednostka jest głęboko przekonana o swojej
chorobie, dzięki której w sposób nieświadomy
redukuje deprywację potrzeb, niweluje poczucie
mniejszej wartości, usprawiedliwia wszelkie
porażki, swoją rezygnację z zamierzonych działań;
wtórne korzyści z choroby: troskliwość ze strony
otoczenia, współczucie, czułość, zwalnianie z
obowiązków domowych; jego pogorszenie
wyników w nauce jest traktowane przez rodziców
jako wynik choroby;
w szkole może otrzymywać lepsze oceny niż na to
zasługuje, troska ze strony nauczycieli i kolegów,
dopóki szkoła nie znuży się zachowaniem ucznia;
- z napadami padaczkowymi,
(nie wykluczają się wzajemnie
z napadami drgawek i omdleniami
histerycznymi),
- ze schizofrenią (zwł. w okresie
dorastania)
HIPOCHONDRYCZNA
- nadopiekuńczość matki (często samotnie
wychowującej dziecko, lękającej się o zdrowie swojego
jedynego dziecka, głęboko wierzącej w jego „poważne”
schorzenia;
- deprywacja potrzeb psychicznych (czułości, akceptacji)może wyzwolić objawy nerwicy hipochondrycznej, dzięki
czemu dziecko otrzymuje opiekę oraz domaga się stałej
uwagi rodziców
- na plan pierwszy wysuwa się koncentracja
na własnym ciele połączona z wyraźnym lękiem
o swoje zdrowie;
- charakterystyczne wzorce zachowania:
a) przesadne, natarczywe zgłaszanie i analizowanie
różnorodnych dolegliwości o różnym
umiejscowieniu i nasileniu,
b) przywiązywanie wagi do właściwie banalnych
objawów;
skargi na np.: ból brzucha, ucisk w klatce
piersiowej, bóle łydek, które są tak naprawdę
wyimaginowane/ wyolbrzymiane w przekonaniu,
że są sygnałem poważnego schorzenia,
zagrażającego życiu;
dokładne badania lekarskie i in. nie wykazują
żadnych zmian chorobowych;
zainteresowanie tematyką chorobową i medyczną:
przeglądanie encyklopedii zdrowia, przeszukiwanie
medycznych stron w internecie w celu znalezienia
potwierdzenia zasadności swoich objawów;
nieustanne zgłaszanie przez dziecko matce
kolejnych odczuć, prosząc ją o pomoc lekarską,
chętnie godzi się na wszelkie badania, przestrzega
dawek i pory zażywania zleconych leków;
- ze schorzeniami somatycznymi
o mało uchwytnych początkowo
objawach,
- ze schizofrenią,
- z depresją młodzieńczą,
- z zespołem psychoorganicznym
OBSESYJNA –
NERWICA NATRĘCTW
- środowisko rodzinne: brak ciepła, serdeczności,
spontaniczności ze strony rodziców w okazywaniu
uczuć;
- osobowość matki: skrajnie wymagająca,
perfekcjonistyczna, bezwzględna w egzekwowaniu
swoich wydawanych poleceń przez różne kary i groźby,
stwarza w domu oschły klimat, rygorystyczne metody
wychowawcze oparte na: „nie wolno”, „trzeba”,
„należy”, „powinno się”
- uczuciowy stosunek do dziecka;
dziecko w ten sposób jest zmuszane do tłumienia swojej
spontaniczności uczuć, do ograniczania swoich
naturalnych potrzeb psychicznych;
- ciągle nawracające myśli o treści niezgodnej
z moralnymi i estetycznymi uczuciami jednostki,
np. myśli bluźniercze, o treści seksualnej, chęć
uśmiercenia osób bliskich;
zwykle współwystępują z różnymi
- czynnościami natrętnymi mającymi na celu
rozładowanie lęku i napięcia wynikających
z natrętnych, nie akceptowanych myśli;
- zdaje sobie sprawę, że jego myślowe natręctwa są
absurdalne, a wykonywanie czynności –
bezsensowne, bezcelowe, ale im większe wysiłki
czyni, aby je pokonać, tym bardziej i uporczywiej
one nawracają, wyzwalając coraz większy lęk
i niepokój;
- ze wstępną fazą schizofrenii,
- z depresją młodzieńczą,
- z organicznymi uwarunkowaniami
natręctw, np. po zapaleniu mózgu /
w następstwie przebytych urazów
czaszkowo - mózgowych
objawy najczęściej ujawniają się
w okresie dorastania (nie jest
w stanie zwalczyć myśli natrętnych,
czynności przymusowych, fobii;
zawodzą działania racjonalno –
wolicjonalne);
FOBIA SZKOLNA
częściowa lub całkowita odmowa
uczęszczania do szkoły w związku
z odczuwaniem silnego lęku na jej
terenie;
najczęściej u dzieci
kilkunastoletnich i u młodzieży
Coolidge:
 ostra postać fobii szkolnej:
- spowodowana silnym przeżyciem na terenie szkoły,
np. wyszydzenie przez nauczyciela pracy pisemnej
dziecka, drwiny kolegów z nieudanego ćwiczenia
na W-F ie;
 postać przewlekła
narasta stopniowo, niekiedy poprzedzona jest epizodem
opuszczenia zajęć szkolnych w I lub II klasie szkoły
podstawowej z ww. przyczyn;
czynniki, które mogą odegrać istotną rolę w ujawnieniu
się przewlekłej postaci fobii szkolnej u osób
dorastających:
a) sytuacje trudne w domu rodzinnym od wczesnego
dzieciństwa, przede wszystkim:
- odrzucenie emocjonalne dziecka przez matkę,
przejawiające się w formie przystosowawczej,
kompensacyjnej opiekuńczości, pod której maską
kryje ona wrogie tak naprawdę uczucia wobec
dziecka;
matka chce głęboko wierzyć w chorobę dziecka,
zasięga wielokrotnie porady lekarskiej, chce jak
najdłużej mieć dziecko w domu, żeby nieustannie
umacniać jego przekonanie o swojej rzekomej miłości
i przywiązaniu;
ojciec: mało zaangażowany w sprawy rodzinne,
do fobii dziecka ma stosunek ambiwalentny; z jednej
strony domaga się, żeby dziecko jak najszybciej
wróciło do szkoły, a z drugiej strony łatwo daje się
przekonać („dla świętego spokoju”), że choroba
dziecka jest przyczyną jego absencji szkolnej;
deprywacja uczuć i nadopiekuńcza (kompensacyjna)
postawa matki, a często obojga rodziców, osłabiają
proces identyfikacji i socjalizacji dziecka;
b) czynniki zewnętrzne: (mniej istotne niż w fobii
ostrej)
- zmiana szkoły,
- choroby,
- wypadki losowe w rodzinie itp.
- zaczynają się zwykle od dolegliwości
somatycznych, np. bólów brzucha, dolegliwości
żołądkowych: wymiotów, nudności, biegunek,
możliwe również: bóle i zawroty głowy, omdlenia;
czasem odmowa jedzenia, dławienie się jedzeniem,
a nawet powolne przeżuwanie pokarmów,
w wyniku czego zjedzenie śniadania wymaga
długiego czasu; bóle pseudoreumatyczne
w mięśniach lub stawach, osłabienie odporności
organizmu, częste infekcje, stany podgorączkowe
lub wysoka gorączka, alergie różnego rodzaju,
astma, wysypki, świąd, zakłócenia mowy, jak np.
niemożność głośnego mówienia, uporczywy szloch
objawy pojawiają się w godzinach rannych przed
wyjściem do szkoły; ustępują całkowicie, gdy
rodzice zgodzą się na pozostawienie go w domu;
jeśli zostanie zmuszone do pójścia do szkoły –
objawy przybierają na sile tak bardzo, że nauczyciel
zmuszony jest odesłać je do domu jako ciężko
chore;
- może pojawić się lęk przed zaśnięciem,
przed zwierzętami, złodziejami, ciemnością
i potworami;
- dziecko stara się przekonać siebie i rodziców,
że jego niechęć chodzenia do szkoły wynika
ze zbyt trudnych lekcji, niesprawiedliwego
postępowania nauczyciela, złośliwości kolegów
w klasie – próby racjonalizacji swojej niechęci
do szkoły;
- jeśli sytuacja szkolna w jakikolwiek sposób
zaczyna zagrażać dorastającemu dziecku, to
wycofuje się ono ze środowiska szkolnego
do domu, gdzie może tyranizować matkę
wybuchami złości i skargami na złe samopoczucie,
gdyż drażni je jej nadmierna troskliwość
i nieustanne zabieganie o jego uczucia;
- z depresją,
DEPRESYJNA
 środowisko rodzinne:
- nadopiekuńczość matki, która ogranicza dziecku
samodzielność, swobodę, aktywność oraz kontakty
z rówieśnikami od wczesnych lat życia;
skutek: negatywne uczucia wobec własnej osoby
u dziecka w okresie dorastania (zachwianie poczucia
własnej wartości, wiary w sens życia) oraz do otoczenia
(reakcje buntu, agresji)
- obniżenie nastroju i ogólnej aktywności,
- często złe samopoczucie spowodowane różnymi
dolegliwościami zbliżonymi do tych, które
występują w nerwicy neurastenicznej;
POSTAĆ APATYCZNO – ABULICZNA:
- brak chęci do nauki,
- zaniedbanie wyglądu zewnętrznego,
- unikanie kontaktów z rówieśnikami;
POSTAĆ BUNTOWNICZA:
- wybuchy złości, gniewu,
- opryskliwość i kłótliwość,
- jawne wyłamywanie się spod wszelkich zarządzeń
rodziców / bierny opór, milczące negowanie
zakazów, nakazów, próśb otoczenia;
POSTAĆ REZYGNACYJNA:
- poczucie bezsensu życia,
- brak zainteresowań,
- uczucie wstrętu do samego siebie,
- chęć unicestwienia się (próby samobójcze);
POSTAĆ LABILNA: utrudnia rozpoznanie nerwicy
- oscylacja nastroju, tzw. chandry i humory typowe
dla okresu dorastania,
- zmienne nastawiania uczuciowe wobec
otoczenia,
- okresy wzmożonego napędu,
- ucieczki z domu,
- wagary,
- okresowy bunt w stosunku do rodziców,
po których następuje wyolbrzymiony żal, niechęć
do samego siebie,
- obniżenie nastroju z myślami samobójczymi;
- ze wstępnymi fazami schizofrenii,
- z chorobą afektywną,
- z niektórymi chorobami
somatycznymi,
- z zespołem psychoorganicznym
Opracowanie na podstawie:
A. Popielarska (2000). Zaburzenia nerwicowe w: (red.) A. Popielarska, M. Popielarska. Psychiatria wieku rozwojowego. Warszawa, PZWL.
A. Kępiński (1978). Psychopatologia nerwic. Warszawa, PZWL.
A. Kępiński (1974). Melancholia. Warszawa, PZWL.
I.
Obuchowska (1981). Dynamika nerwic. Warszawa, PWN.