Politechnika Lubelska LABORATORIUM KOMPATYBILNOŚCI

Politechnika Lubelska
LABORATORIUM KOMPATYBILNOŚCI
ELEKTROMAGNETYCZNEJ
BHP
REGULAMIN
Zabezpieczenia przed porażeniami elektrycznymi
1. Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki
Prąd elektryczny przepływający przez ciało człowieka, może spowodować w nim zmiany natury fizycznej,
chemicznej i biologicznej. Czynnikiem decydującym o skutkach porażenia jest natężenie prądu płynącego
przez daną osobę.
Dolne granice odczuwania prądu zależą od jego rodzaju (stały lub przemienny) oraz płci i wynoszą:
• dla mężczyzn:
prąd stały 5,2 mA
prąd 50-60 Hz 1,1 mA
• dla kobiet:
prąd stały 3,5 mA
prąd 50-60 Hz 0,7 mA.
Jednym ze skutków przepływu prądu przez mięśnie jest ich silny skurcz. Górne granice wartości prądu,
przy których jeszcze jest możliwe samodzielne oderwanie ręki od przewodu wynoszą:
• dla mężczyzn:
76 mA przy prądzie stałym
16 mA przy prądzie 50-60 Hz
• dla kobiet:
61 mA przy prądzie stałym
10,5 mA przy prądzie 50-60 Hz.
Inne czynniki, od których zależą skutki rażenia to:
• czas trwania przepływu prądu
• droga przepływu prądu
• częstotliwość prądu
• indywidualne własności psychofizyczne rażonego.
Do najczęściej występujących skutków przepływu prądu przez organizm ludzki należą zakłócenia pracy
serca, zatrzymanie oddechu, wydzielanie ciepła wewnątrz ciała, skutki chemiczne- rozkład tkanek.
W sąsiedztwie łuku elektrycznego powstającego zwykle w miejscach zwarć (prąd łuku do kilkudziesięciu
kiloamperów) dochodzi do porażenia wzroku, oparzeń i mechanicznych uszkodzeń ciała.
Praca serca sterowana jest impulsami bioprądów o napięciu około 1mV w odstępach czasu około 0,8s.
Przepływ dużego prądu rażenia powoduje migotanie komór serca. W miejscu rytmicznych skurczów i
rozkurczów (około 72 razy na minutę) pojawiają się nieregularne skurcze kilkaset razy na minutę.
Krążenie krwi ustaje. Prawdopodobieństwo wystąpienia migotań komór zależy od czasu przepływu prądu
rażenia, jego częstotliwości i jest bardzo małe jeżeli czas ten wynosi poniżej 1 sekundy.
Zatrzymanie oddechu może wystąpić przy przepływie prądu przez mięśnie oddechowe klatki piersiowej
lub przez porażenie przez prąd ośrodków mózgowych sterujących procesem oddychania.
Rezystancja ciała człowieka to suma rezystancji skóry (10 do 100kΩ przy suchym naskórku) i rezystancji
wewnętrznej (około 1000Ω). Przy długotrwałym działaniu napięcia o znacznej wartości (ponad 100 V)
rezystancja skóry maleje, w skrajnych przypadkach następuje jej przebicie. Z tego powodu do obliczenia
wartości bezpiecznych napięć uwzględnia się tylko rezystancje wewnętrzną ciała.
Napięcie robocze lub dotykowe uważa się za bezpieczne jeżeli w określonych warunkach środowiskowych
nie przekracza wartości napięcia bezpiecznego o wartościach:
Rodzaj prądu
Prąd przemienny 15-500Hz
Prąd stały
Wartości napięcia bezpiecznego w V
Warunki środowiska 1
Warunki środowiska 2
50
25
120
60
Uwaga:
warunki środowiska 1 to takie warunki, w których rezystancja ciała ludzkiego w stosunku do ziemi ≥ 1kΩ,
warunki środowiska 2 to takie warunku, w których rezystancja ciała ludzkiego wynosi mniej niż 1000Ω.
2. Ochrona przed porażeniami
Rozróżnia się trzy rodzaje ochrony przed porażeniami:
• ochrona podstawowa
• ochrona dodatkowa
• obostrzona ochrona dodatkowa.
Podstawową ochronę stanowią, izolacja elementów znajdujących się normalnie pod napięciem wszelkiego
rodzaju osłony uniemożliwiające dotkniecie odsłoniętych obwodu elektrycznego i takie usytuowane
części urządzeń wiodących prąd, które uniemożliwiają ich dotknięcie.
Ochrona dodatkowa ma na celu niedopuszczanie do wystąpienia niebezpiecznego napięcia dotykowego
lub odpowiednio szybkie odłączenie obwodu, w której to napięcie wystąpiło.
Jako środki ochrony dodatkowej stosuje się:
• zerowanie,
• uziemienie ochronne,
• wyłączniki przeciwporażeniowe,
• sieć ochronną,
• izolowane stanowiska,
• separację,
• izolacje ochronną,
• ochronne obniżanie napięcia roboczego.
W przypadku szczególnego niebezpieczeństwa porażenia, to znaczy w środowiskach wpływających na
zmniejszenie odporności organizmu na działanie prądu elektrycznego lub zwiększających możliwości
porażenia stosuje się ochronę dodatkową obostrzoną.
Mogą ją stanowić:
• wyłączniki przeciwporażeniowe,
• izolacja ochronna,
• ochronne obniżanie napięcia,
• separacje odbiornika.
Zastosowanie ochrony dodatkowej lub obostrzonej ochrony dodatkowej nie zwalnia obsługujących
urządzenia elektryczne od zachowania jak najdalej idącej ostrożności. Żaden z zastosowanych środków
ochrony nie gwarantuje bowiem pełnego bezpieczeństwa.
W laboratorium wystepują obwody o różnych systemach ochrony dodatkowej !
(nie wszędzie działają wyłączniki różnicowoprądowe !)
3. Postępowanie w razie wypadku
Przy wszelkich nadzwyczajnych wypadkach jak pożar, porażenie prądem elektrycznym należy
postępować zgodnie z instrukcjami BHP i ppoż. (instrukcje wywieszone w laboratorium).
Postępowanie podstawowe:
• wyłączyć napięcie w tablicy rozdzielczej,
• przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy stosownie do zaistniałej sytuacji
• wezwać pogotowie ratunkowe telefon 999
• unikać paniki i bezwzględnie podporządkować się poleceniom prowadzącego ćwiczenia,
• w razie wybuchu pożaru przystąpić do gaszenia (po wyłączeniu dopływu energii elektrycznej)
a jeśli zachodzi potrzeba wezwać straż pożarną telefon 998
4. Pierwsza pomoc rażonemu prądem elektrycznym
Zagrożenie dla życia porażonego pojawia się bardzo szybko i tylko natychmiastowa pomoc może być
skuteczna. Na pomoc lekarską liczyć w takich sytuacjach nie można, bo przychodzi ona zbyt późno. Stąd
rzeczą bardzo ważną, aby podstawowym szkoleniem w dziedzinie udzielania pierwszej pomocy objąć
wszystkich studentów.
Podstawowymi etapami w działalności ratowania porażonego są:
• uwolnienie porażonego spod napięcia,
• rozpoznanie jego stanu,
• zastosowanie najwłaściwszych metod ratowniczych.
Pomoc ratownika musi być szybka, a jednocześnie rozważna.
PRZEPISY BHP I ZASADY PRACY
Studenci w czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych muszą przestrzegać ogólnych przepisów BHP
obowiązujących na terenie Politechniki Lubelskiej. Dla zapewnienia bezpieczeństwa swego i używanych
w ćwiczeniach układów i przyrządów pomiarowych studenci w pomieszczeniu laboratoryjnym powinni
postępować zgodnie z następującymi zasadami:
1. Zabrania się wykonywania ćwiczenia przez jedną osobę na danym stanowisku.
2. Wszelkie przeciwskazania medyczne do przebywania w otoczeniu silnych pól magnetycznych
zgłosić prowadzącemu zajęcia.
3. Dla zapewnienia porządku w laboratorium kurtki, teczki, torby, plecaki itp. należy pozostawić w
szatni. W laboratorium niedopuszczalne jest korzystanie z telefonów komórkowych, laptopów,
palmtopów i innego sprzętu elektronicznego.
4. Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń należy zapoznać się z rozmieszczeniem,
sposobami włączenia i wyłączenia źródeł zasilania oraz układami, na których będzie wykonywane
ćwiczenie.
5. Przed włączeniem źródeł zasilania sprawdzić, czy autotransformatory, potencjometry i inne
elementy regulacyjne ustawione są w położeniach początkowych, a przyrządy pomiarowe
ustawione na właściwe zakresy.
6. W miernikach przenośnych sprawdzić czy poziom naładowania baterii jest odpowiedni do
realizacji pomiarów.
7. Układ pomiarowy należy łączyć w sposób przejrzysty, ułatwiający kontrolę i wykrycie
ewentualnych błędów. Przed wykonaniem połączeń należy prawidłowo rozmieścić poszczególne
elementy układu:
• mierniki powinny znajdować się w takim miejscu aby był możliwy z nich wygodny odczyt,
• elementy nastawne należy umieścić w zasięgu ręki, tak aby była jednocześnie możliwa
obserwacja miernika mierzącego wielkość nastawianą,
• elementy wytwarzające drgania mechaniczne lub znaczne przyrosty temperatury otoczenia
umieścić z dala od mierników i aparatury precyzyjnej.
8. Układy pomiarowe ze sterowaniem komputerowym powinny być ustawione zgodnie z
wytycznymi w instrukcji laboratoryjnej. Niedozwolone jest programowanie i wprowadzanie zmian
bez autoryzacji prowadzącego. Zabrania się instalowania nielegalnego oprogramowania na
komputerach laboratoryjnych oraz podłączania do nich urządzeń peryferyjnych (np. dysku
zewnętrznego, pendriva, itp.)
9. Obwody prądowe oraz obwody, których przerwanie może być groźne dla ludzi i przyrządów,
łączyć przewodami o odpowiednim przekroju, zaopatrzonymi w końcówki zapewniające dobre
styki (końcówki widełkowe). Obwody napięciowe łączyć przewodami o małym przekroju z
końcówkami wtykowymi lub BNC. Po wykonaniu połączeń należy zgłosić układ pomiarowy do
sprawdzenia przez prowadzącego.
10. Osoba prowadząca ćwiczenia sprawdza poprawność układu pomiarowego i wspólnie z grupą
ćwiczących włącza zasilanie oraz wykonuje próbne pomiary. Samodzielne włączenie zasilania
przez osoby ćwiczące jest niedozwolone bez względu na napięcie źródła zasilającego. Każde
przekształcenie układu pomiarowego wymaga ponownego sprawdzenia.
11. Po włączeniu zasilania i uruchomieniu układu pomiarowego, podczas samodzielnej pracy należy
zachować ostrożność i rozwagę, a w szczególności:
• nie dotykać elementów urządzeń będących pod napięciem bez względu na jego wartość i
rodzaj,
• nie wykonywać przełączeń wymagających odłączenia któregoś z przewodów bez wyłączenia
zasilania,
• nie doprowadzać do przeciążeń napięciowych czy prądowych w zastosowanych miernikach,
szczególną uwagę zwrócić na rozruch urządzeń (np. silników) i występujące przeciążenia
elektryczne i mechaniczne,
•
12.
13.
14.
15.
16.
nie zbliżać się do ruchomych elementów maszyn i urządzeń ani do elementów wytwarzających
wysoką temperaturę; nie umieszczać w pobliżu tych urządzeń przedmiotów mogących być
przyczyną wypadków.
W trakcie realizacji ćwiczeń związanych z generowaniem zakłóceń elektromagnetycznych – ESD
zachować szczególną ostrożność, w tym sprawdzić dokładnie system uziemienia stanowiska
pomiarowego. Bezpośrednio przed włączeniem napięcia należy sprawdzić gotowość do pracy osób
współpracujących i prawidłowość nastawienia aparatury. W szczególności należy ustalić, czy nikt
nie znajduje się w polu wysokiego napięcia, czy został ustalony zakres czynności poszczególnych
osób oraz czy osoby te znajdują się na wyznaczonych stanowiskach.
Włączenie napięcia w układach laboratoryjnych generujących wyładowania elektrostatyczne i pola
magnetyczne musi być poprzedzone ostrzeżeniem wszystkich osób współpracujących przy danym
stanowisku pomiarowym. Uprzedzenia tego dokonuje osoba kierująca grupą.
W przypadku powstania nietypowych objawów (wzrost natężenia prądu, temperatury, głośności
itp.) należy natychmiast wyłączyć zasilanie i zawiadomić prowadzącego ćwiczenia. Należy
również zgłosić każdy przypadek uszkodzenia miernika lub urządzenia. Zespół ćwiczących musi
liczyć się z odpowiedzialnością materialną za powstałe z winy ćwiczących szkody (upuszczenie
mierników, załączenie obwodu bez zgody prowadzącego, uszkodzenie komputera wynikłe
wprowadzeniem wirusa...).
Zabrania się pozostawiania bez dozoru układów pomiarowych z włączonymi napięciami
zasilającymi, (np. w czasie przerw).
Po zaliczeniu ćwiczenia (przed demontażem układu pomiarowego) należy wyłączyć wszystkie
źródła zasilające oraz rozładować kondensatory (za pomocą rezystora). Po demontażu układu
pomiarowego uporządkować stanowisko laboratoryjne.
REGULAMIN ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH
DOPUSZCZENIE DO WYKONYWANIA ĆWICZENIA:
1. Do ćwiczeń dopuszczeni są studenci, którzy zostali przeszkoleni w zakresie szczegółowych
przepisów BHP obowiązujących w Laboratorium (potwierdzone własnoręcznym podpisem).
2. Grupa dziekańska na pierwszych zajęciach jest dzielona na podgrupy stanowiskowe –
niedopuszczalne są zmiany osobowy grup stanowiskowych w trakcie semestru.
3. Obecność na zajęciach laboratoryjnych jest obowiązkowa.
4. Obowiązuje punktualność na ćwiczeniach.
5. Usprawiedliwienie nieobecności następuje u prowadzącego Laboratorium, nie wykonane
ćwiczenie należy odrobić, po uzgodnieniu terminu z prowadzącym zajęcia.
6. W czasie zajęć następuje sprawdzenie przygotowania teoretycznego – w formie pisemnej lub
ustnej.
WYKONANIE ĆWICZENIA:
1. W trakcie zajęć każdy student wykonuje pełny zestaw ćwiczeń, przypisanych do danej formy
studiów.
2. Harmonogram ćwiczeń poszczególnych grup stanowiskowych jest wywieszony w gablocie
Instytutu IPEE z informacjami dydaktycznymi (III piętro budynku Wydziału Elektrotechniki i
Informatyki), lub w innym miejscu wskazanym przez prowadzącego, np. na stronach
internetowych uczelni.
3. W trakcie wykonywania ćwiczenia należy stosować się do przepisów BHP obowiązujących w
Laboratorium.
4. Przed przystąpieniem do pomiarów należy mieć odpowiednio przygotowany protokół pomiarowy.
5. Połączenia w układzie należy wykonać właściwymi przewodami. W sytuacji łączenia obwodów za
pomocą lutowania zachować szczególna uwagę (porażenie, poparzenie).
6. Układ można rozłączyć dopiero po stwierdzeniu poprawności zebranych wyników i po wykonaniu
wstępnych obliczeń.
WYKONANIE SPRAWOZDANIA:
1. Wykonuje się jedno sprawozdanie na grupę stanowiskową.
2. Wyniki pomiarów zapisuje się w protokole, postępując zgodnie z programem ćwiczenia.
3. Sprawozdanie należy wykonać zgodnie ze wzorem dostarczonym przez prowadzącego lub
upublicznionym na stronie internetowej.
4. W sprawozdaniu należy zamieścić: wykaz użytych przyrządów, rzeczywisty schemat układu
pomiarowego, wyniki pomiarów wraz z analizą błędów pomiaru, przykłady obliczeń, wykresy,
wnioski i uwagi podsumowujące ćwiczenie.
5. Sprawozdanie przekazuje się prowadzącemu zajęcia do oceny w formie papierowej i
elektronicznej.
ZALICZENIE ĆWICZENIA LABORATORYJNEGO:
1. Zaliczenie ćwiczenia następuje po zaliczeniu przygotowania teoretycznego oraz zatwierdzeniu
poprawności wykonanego sprawozdania.
2. Ocena ze sprawdzenia wiedzy z zakresu każdego ćwiczenia jest oceną indywidualną studenta.
3. Ocena za wykonanie sprawozdania jest oceną wspólna dla grupy stanowiskowej.
ZALICZENIE LABORATORIUM:
1. Do uzyskania zaliczenia końcowego wymagane jest wykonanie
laboratoryjnych oraz pozytywna ocena ze wszystkich sprawozdań.
2. Ocena końcowa wynika z metody opisanej w karcie przedmiotu.
wszystkich
ćwiczeń
Politechnika Lubelska
Instytut Podstaw Elektrotechniki i Elektrotechnologii
Szkolenie stanowiskowe w Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej
“Oświadczam, że zostałem(am) zapoznany(a) z zagadnieniami BHP obowiązującymi w Laboratorium
Kompatybilności Elektromagnetycznej. Stwierdzam przyjęcie do stosowania regulaminu ćwiczeń w
Laboratorium. Oświadczam, że znane mi jest niebezpieczeństwo związane z pracą pod napięciem i skutki
nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa dla mnie, osób współpracujących oraz urządzeń laboratoryjnych”.
Lp
Nazwisko i imię
podpis
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Osoba prowadząca szkolenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Liczba godzin szkolenia: . . . . . . . . . . . . . . . .
….................................
miejscowość
…- .....- ......
data
...............
podpis prowadzącego szkolenie