com.unikowanie w zmieniającym się społeczeństwie
Transkrypt
com.unikowanie w zmieniającym się społeczeństwie
com.unikowanie w zmieniającym się społeczeństwie © 2010 Copyright by Zakład Wydawniczy »NOMOS« Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Recenzje: prof. dr hab. Tomasz Goban-Klas prof. dr hab. Lesław H. Haber Publikacja dofinansowana prez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja wydawnicza i I korekta: Anna Grochowska-Piróg Redakcja techniczna: Pracownia Edytorska MP II korekta: Eliza Litak Projekt okładki: Kompania Graficzna – Joanna i Wojciech Jedlińscy ISBN 978-83-7688-034-1 KRAKÓW 2010 Zakład Wydawniczy »NOMOS« 31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax: 012 626 19 21 e-mail: [email protected]; www.nomos.pl SPIS TREŚCI WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 CZĘŚĆ I NOWA RZECZYWISTOŚĆ MEDIALNA JAKO PRZEDMIOT ANALIZ MICHAŁ DROŻDŻ, Mediatyzacja życia – media masowe wobec procesów konwergencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 TOMASZ PŁONKOWSKI, Kultura i media w świetle medialnego relatywizmu (determinizmu technologicznego, ekologii mediów) i koncepcji pokrewnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 MARTA ZIMNIAK-HAŁAJKO, Media alternatywne: szkic o radykalnych formach komunikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 SŁAWOMIR CZAPNIK, MICHAŁ KUŚ, Nowy wspaniały świat. Mity cyberprzestrzeni a rzeczywistość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 BOGUSŁAW DZIADZIA, Trash TV, web, cell phone and me . . . . . . . . . . . . . . 71 MATEUSZ TUŁECKI, Gadżety w służbie tożsamości, czyli o poszukiwaniu jednostkowych autodefinicji w świecie nowych technologii . . . . . . . . . . . . . 79 KONRAD CHMIELECKI, Tekst jako obraz – obraz jako tekst. O zapośredniczonym medialnie komunikowaniu wizualnym w społeczeństwie informacyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 BARBARA GŁYDA, Schizofreniczne komunikaty. Światło, lustro, ekran . . . . . 98 SYLWIA SZYKOWNA, (V)user – nowy paradygmat odbiorcy sztuki interaktywnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 IGOR BORKOWSKI, Com.munio wobec doświadczenia sytuacji granicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 BOGNA PIECHOTA, W poszukiwaniu prawidłowości interakcji . . . . . . . . . . 122 MICHAŁ PIOTR PRĘGOWSKI, Piętnowanie w Sieci. Specyfika Internetu w kontekście koncepcji piętna Ervinga Goffmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 KRZYSZTOF STACHURA, Zaufanie i nieufność w Internecie. Analiza wybranych determinantów kapitału społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 6 Spis treści CZĘŚĆ II NOWE MEDIA I DEBATA PUBLICZNA JAKUB NOWAK, Debata 2.0? Współczesny Internet jako (nowe) medium publicznej debaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MAŁGORZATA NICPOŃ, RADOSŁAW MARZĘCKI, Debata w mediach a racjonalność poglądów i zachowań politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MICHAŁ M. BUKOWSKI, Perswazja polityczna a globalizacja. Przykład rządowej komunikacji politycznej w Internecie . . . . . . . . . . . . . . . IWONA JAKUBOWSKA-BRANICKA, Kreowane obrazy rzeczywistości a zachowania polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EWA MIGACZEWSKA, Polski dziennikarz: wzór normatywny jego roli zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . JURIJ HAŁAJKO, Rynek prasy na współczesnej Ukrainie: polityczne konsekwencje medialnego konfliktu kulturowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AGNIESZKA KAMPKA, Pomocnik, partner, krytyk czy wróg − politycy o mediach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MARIA ŚWIĄTKIEWICZ-MOŚNY, ALEKSANDRA WAGNER, Niecodzienna codzienność. Kategoria codzienności w exposé trzech premierów: Marcinkiewicza, Kaczyńskiego i Tuska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . RAFAŁ GARPIEL, Strategia politycznej prowokacji. Przypadek Janusza Palikota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PAULINA NOWICKA, Samorząd lokalny wobec wyzwań wirtualnej komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . KATARZYNA SKUBISZ-KĘPKA, Sprostowanie medialne jako środek kształtowania opinii publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CZĘŚĆ III NOWE MEDIA I NOWA PRZESTRZEŃ SPOŁECZNA ŁUCJA KAPRALSKA, O komunikacyjnych i integracyjnych funkcjach serwisów społecznościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ANDRZEJ GÓRNY, AGATA ZYGMUNT, Komu jest potrzebna Nasza-klasa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PIOTR SIUDA, Cyberreligia – powstanie religijnych społeczności wirtualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . DANIELA DZIENNIAK-PULINA, Pomiędzy erotyką a śmiercią w reklamie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MARZENA MAMAK-ZDANECKA, WANDA TAKUSKA-MRÓZ, Homo comunicans w warunkach nowoczesnego biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 156 168 178 188 199 208 218 232 240 251 263 273 284 294 307 Spis treści MAŁGORZATA KOSZEMBAR-WIKLIK, Advertainment i marketing wirusowy – nowe formy komunikacji z odbiorcą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PIOTR DŁUGOSZ, Młodzież pogranicza w cyfrowej rzeczywistości . . . . . . . AGATA MAKSYMOWICZ, Internet a sprawa aborcji Polek . . . . . . . . . . . . . . PATRYCJA RUDNICKA, Moodle i co dalej? Psychologiczne właściwości internetowych środowisk edukacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MIROSŁAW WĄTROBA, Wpływ mediów na dziecko. Prawne i społeczne mechanizmy ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CZĘŚĆ IV FENOMEN WEB 2.0 KAZIMIERZ KRZYSZTOFEK, Web 2.0: „Morderca”, czy dobroczyńca ludzkości? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . TADEUSZ POLAK, Komercyjne wykorzystanie Web 2.0 – zmiana oblicza reklam on-line . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ANNA MAJ, Folksonomia jako nowy model wiedzy. Komunikacyjne i kulturowe aspekty Web 2.0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . KATARZYNA KORZENIEWSKA, Web 2.0 – Marketing 2.0 − Kultura 2.0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 317 327 338 347 356 369 383 390 396 BIBLIOGRAFIA PRAC CYTOWANYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403 NETOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 SUMMARY: COM.municating in a Changing Society . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 WPROWADZENIE Zmiany we współczesnym świecie, ich charakter i tempo, zasięg i determinujący charakter wymagają stale nowych opisów. Obserwowalne są w każdym obszarze ludzkiej działalności, co więcej, generują nowe obszary ludzkiej aktywności, a co za tym idzie, kontaktów międzyludzkich i form społecznych. Gdy dzisiejsi badacze myślą o współczesności, muszą sobie zadać pytanie o charakter rzeczywistości, która stanowi przedmiot ich badań. Z jednej strony można odnieść wrażenie, iż coraz częściej społeczeństwo jawi się w ich rozważaniach jako zbiór jednostek (por. Giddens 2004; Sztompka 2002; Elias 2008), w mniejszym zaś stopniu zbiorowości czy grup. Jest to, jak się wydaje, wynik podejścia indywidualistycznego, zarówno w sensie ontologicznym (istnieją jedynie jednostki), jak też metodologicznym (tylko jednostki jesteśmy w stanie badać). Wtedy równie łatwo w miejsce tradycyjnie ujmowanej więzi społecznej można wprowadzić kategorię sieci, jako podstawowej tkanki społecznej (por. Castells 2007). Sieć nie ma charakteru hierarchicznego, lecz bardziej poziomy, z wieloma węzłami, będącymi miejscem styczności elementów sieci (najczęściej jednostek lub − bardziej abstrakcyjnie − aktorów społecznych, działających podmiotów). Z drugiej strony, żyjemy w społeczeństwie ustawicznie i gwałtownie się zmieniającym. Można powiedzieć, że jest to społeczeństwo permanentnej zmiany. Co ważniejsze, owe zmiany, często gruntownie zmieniające otoczenie społeczne, w którym żyjemy, dokonują się bardzo szybko. Procesy, które kiedyś zachodziły w ciągu stuleci, obecnie są doświadczeniem jednego, maksimum dwóch pokoleń. Pojawia się pytanie, co jest przyczyną takiej zmienności? Odpowiedzi jest wiele. Trudno wskazać jeden czynnik, bo oddziałuje ich zbyt wiele na raz. Bardzo często zwraca się uwagę na znaczenie odkryć naukowych, techniki i technologii. W wymiarze technologicznym na plan pierwszy wysuwają się nowe, rewolucyjne zmiany w technologii komunikowania. Z punktu widzenia zamieszczonych w tym tomie tekstów są one najbardziej interesujące. Upowszechnienie mediów masowych, szczególnie telewizji i uczynienie z niej okna dostępu do globalnego świata, tworzenie informacji, jej przekazywanie i wykorzystanie, czyli zarządzanie nią, stanowią istotne elementy modelujące kształt współczesnego społeczeństwa. Stąd perspektywa komunikacyjna w naukach społecznych zyskuje na znaczeniu. Konsekwencją przyjęcia takiego punktu widzenia jest konstruowanie kategorii analitycznych mających adekwatnie opisać obecny stan rzeczy lub (jeśli się nie da tego zrobić) przynajmniej mających służyć jako użyteczna poznawczo metafora. 10 Wprowadzenie Mamy tu na myśli pojęcia społeczeństwo informacyjne i społeczeństwo medialne1. W obu tych koncepcjach czynnikiem sprawczym zmian są nowości w dziedzinie technologii komunikacyjnej. Dla społeczeństwa informacyjnego najważniejsze są narzędzia umożliwiające zarządzanie informacjami, a przede wszystkim komputery połączone w sieć. Dla społeczeństwa medialnego istotne są wszystkie media komunikacyjne – zarówno tradycyjne media masowe (szczególnie elektroniczne, ale także drukowane) jak i nowe media, czyli komputer osobisty z dostępem do sieci. Można odnieść wrażenie, że kategorią bardziej nośną teoretycznie jest społeczeństwo informacyjne. Jest wygodnym typem idealnym czy metaforą pozwalającą zakreślić ramy analityczne dla omawiania zachodzących we współczesności procesów społecznych. Warto dodać, że także na gruncie polskim istnieje obszerna literatura odnosząca się do tego aspektu mechanizmów zmiany społecznej (por. np. Goban-Klas 1999; Cellary 2002; Haber 2005; Haber i Niezgoda 2006; Zacher 1999). Warto odnotować realizację dwóch projektów badawczych wykonanych w Krakowie (Haber 2001, 2005). Współczesne środki masowego komunikowania spowodowały, iż z jednej strony spełniła się przepowiednia Marshalla McLuhana, która antycypowała pod postacią „globalnej wioski” (gdzie komunikację zapewniają elektroniczne środki przekazu) obecny zglobalizowany świat, ale także z drugiej strony ziściły się obawy, jakie były udziałem tych badaczy, którzy przewidywali niekorzystne następstwa zarówno w sferze jednostkowej, jak i społecznej2. Świat zdominowany przez przekazy medialne ma nie tylko uniwersalny charakter, ale niesie ze sobą groźbę manipulacji, narzucania wizji rzeczywistości, narzucania znaczeń, uzależnienia człowieka (jako członka społeczeństwa) od przekazów medialnych. Wynika to choćby z tego, że jednym z problemów współczesnego społeczeństwa medialnego jest nadmiar informacji, jakie do nas docierają. Żyjemy w permanentnym i narastającym szumie informacyjnym. Nie jesteśmy w stanie śledzić wszystkiego, zatem musimy dokonywać wyboru. Jednak to nie my go dokonujemy. Czynią to za nas „sternicy świadomości”, nadawcy komunikatów medialnych. To oni dokonują selekcji informacji o wydarzeniach. To oni tworzą komunikaty, które do nas docierają, zawierające ich własną wizję tego, co się stało, dlaczego i jakie to może nieść skutki. To oni wskazują nam, co powinniśmy oglądać, czego słuchać, co i o czym czytać. Można nawet pesymistycznie stwierdzić, że stajemy się ofiarami wszechobecnych komunikatów perswazyjnych, riesmanowskim człowiekiem „zewnątrzsterownym”, kreacją komunikatów medialnych. 1969 rok – na ekrany kin w Czechosłowacji wchodzi film Jaroslava Papouška „Ecce homo – Homolka”, rok później wyświetlany w Polsce pod tytułem „Straszne skutki awarii telewizora”. Jest niedziela, prażanie, w tym rodzina Homolków, wyjeżdżają do lasu na wycieczkę, ale wypłasza ich z niego czyjeś wołanie o pomoc. 1 Tomasz Goban-Klas (2005) woli mówić nawet o cywilizacji medialnej, a nie jedynie o społeczeństwie medialnym. 2 Przykładem takich obaw mogą być chociażby książki Neila Postmana (1995, 2002), a także zainteresowanie psychologów i psychiatrów nowym zjawiskiem, jakim jest uzależnienie od Internetu. Wprowadzenie 11 Wracają do Pragi, zastanawiając się jak spędzić czas. Ale najgorsze, co mogło się zdarzyć, to odkrycie, że nie działa telewizor. Pojawia się pytanie, co zrobić z tym dniem? Jak spędzić czas? Rodzina – babcia, dziadek, żona (córka), mąż (zięć) i wnuki – nie bardzo sobie radzi z tym problemem. Efektem są wzajemne pretensje, napięcia, konflikty, będące skutkiem niedziałającego „wypełniacza czasu”. Dopiero powrót na ekran programu telewizyjnego przywraca stan „normalny”. Jaroslav Papoušek to scenarzysta i reżyser filmowy. Robił typowe dla ówczesnej „czeskiej szkoły” liryczne i gorzkie komedie o zwykłych ludziach, w zwykłych sytuacjach. Nie był wizjonerem, jak piszący w tym samym okresie McLuhan, przewidujący przekształcenie świata w „globalną wioskę” w efekcie rozwoju mediów elektronicznych. Pokazał jedynie, jak ludzie, przyzwyczajeni do stałej obecności programu telewizyjnego, nie mogą się odnaleźć w rzeczywistości, gdy go brakuje. Trzeba pamiętać, że jest to koniec lat sześćdziesiątych, gdy jest dostępny jeden program telewizyjny, i to w postaci czarno-białej (w tej części Europy). Film jest oczywiście satyrą na „strasznych praskich mieszczan”, uwikłanych w ówczesną „małą stabilizację”. Jednakże zwraca w nim uwagę forma uzależnienia od jednego medium komunikacyjnego (telewizji) riesmanowskiego człowieka zewnątrzsterowego. Nie ma tam mowy o istniejącym wówczas radiu, prasie, telefonie itp., czyli innych mediach komunikacyjnych. To prowokuje pytanie o obecną sytuację, funkcjonowanie dzisiejszych Homolków, tkwiących w środowisku komunikacyjnych multimediów – radia z wielością stacji nadawczych, telewizji wielokanałowej czy już cyfrowej, komputera z dostępem do Sieci, Internetu zapewniającego stały dopływ informacji, będącego faktycznie jedną wielką bazą danych (o różnym charakterze i różnej jakości), ale także coraz ważniejszym medium rozrywkowym, i wreszcie współczesnego telefonu komórkowego, będącego de facto mikrokomputerem z dostępem do Sieci. Awaria telewizora (niedostępność programu telewizyjnego) być może nie stanowiłaby dziś takiego problemu, o ile nie łączyłoby się to z brakiem dostępu do Internetu. Dla wielu, szczególnie młodych ludzi, dramatem byłby brak dostępu do Sieci. Nasze prababki i pradziadkowie najczęściej rozpoczynali dzień od śpiewania „godzinek”, porannej modlitwy. Współczesny Polak rozpoczyna dzień od włączenia telewizora (wcześniej radia), a młodsze pokolenie − komputera, by sprawdzić pocztę i wiadomości na portalach internetowych. Zatem można założyć, że elektroniczne środki komunikowania zdominowały nasze codzienne życie, a awaria sieci komputerowej może spowodować znacznie bardziej dalekosiężne skutki niż przywoływana Papouškowa awaria telewizora. Przypomnijmy obawy związane z „efektem milenium”, czy awarię sieci energetycznej na granicy USA i Kanady spowodowaną przez uszkodzenie komputerów sterujących przesyłem energii. Można zadać pytanie, czy obecny kryzys finansów nie był także spowodowany (ułatwiony) łatwością przenoszenia w różne miejsca świata „elektronicznego pieniądza”? Ilu ludzi korzystających z bankowości elektronicznej jest wystawionych na ryzyko utraty swoich oszczędności, bo włamania do elektronicznych systemów bankowych są dla specjalistów możliwe do wykonania, mimo stosowanych systemów bezpieczeństwa? Listę zagrożeń można wydłużać. 12 Wprowadzenie Jednak nie tylko negatywne skutki rewolucji komunikacyjnej zaprzątają uwagę badaczy. Paul Levinson (1999b) poświęcił swoją książkę pozytywnym w gruncie rzeczy stronom zmian technologicznych w komunikacji. Można bez wątpienia wskazać wiele dziedzin życia, w których nowe technologie komunikacyjne wyraźnie podniosły jego jakość. Dzięki nim żyje nam się zdecydowanie łatwiej. Porozumiewanie się z kimś odległym o tysiące kilometrów nie stanowi problemu, rozwiązują to sprawne łącza telefoniczne i sieć komputerowa z dostępnymi na każdym komputerze osobistym komunikatorami i pocztą elektroniczną oraz coraz częściej zastępujący komputer osobisty, „najbardziej mobilny ze środków komunikacji” (Levinson 2006) – telefon komórkowy, spełniający obecnie nie tylko funkcje telefonu, ale i rejestratora dźwięku, obrazów (aparat fotograficzny i kamera) czy mikrokomputera zapewniającego dostęp do Internetu. By zorientować się, co się dzieje w świecie, nie trzeba wychodzić z domu – wystarczy włączyć radio, ale w nim jest coraz mniej informacji, a coraz więcej muzyki, lub telewizor, w którym mamy 24-godzinne kanały informacyjne, czy komputer podłączony do sieci i portali serwujących najświeższe informacje. To oczywiście wymiar pozytywny. Również autorów zawartych w tym tomie tekstów mniej interesują zagrożenia, jakie niosą ze sobą wszechobecne media, ale raczej nowe zjawiska, jakie pojawiają się na styku systemów komunikowania i różnych dziedzin życia społecznego – kultury (sztuki), religii, polityki czy, szerzej, sfery publicznej, gospodarki. Jednak chyba najbardziej absorbującym zarówno zwykłych ludzi, polityków i badaczy jest fenomen połączonych w sieć komputerów – Internet, Światowa Pajęczyna, tworząca nową przestrzeń dla kontaktów społecznych i w konsekwencji interakcji. Jeśli telewizja satelitarna urzeczywistniła ideę McLuhanowskiej „globalnej wioski”, w której dzięki środkom elektronicznym świat zawitał do domów, przykuwając do ekranów baumanowskich „spacerowiczów”, pozwalając im podglądać innych, to Internet dodał do tego możliwość natychmiastowej komunikacji i dzięki niej tworzenia się w wirtualnej rzeczywistości więzi społecznych, a w konsekwencji zbiorowości, swego rodzaju całości społecznych. Podkreślaliśmy to już wcześniej (por. Niezgoda 2006), iż świat dzięki mediom elektronicznym staje się coraz bardziej dostępny, ponieważ na ekranie telewizora czy komputera możemy śledzić wydarzenia rozgrywające się setki i tysiące kilometrów od nas. Stajemy się ich obserwatorami i de facto uczestnikami. Człowiek wydaje się dziś raczej częścią symbolicznego, stworzonego przez siebie świata niż rzeczywistości obiektywnej, postrzeganej zgodnie z paradygmatem naturalizmu. Założenia konstruktywistyczne przyjmowane przez współczesne teorie społeczeństwa zasługują na uwagę, właśnie dlatego, że komunikację czynią kategorią centralną. Odnajdujemy je w różnych, często odległych od siebie paradygmatach socjologii, ale także pracach medioznawczych (np. słynna hipoteza agenda setting). W neofunkcjonalnej perspektywie systemowej Niklasa Luhmanna (2000, 2007) stanowi ona podstawową tkankę społeczeństwa; świat społeczny to właśnie system rozmaitych, splatających się ze sobą, samoodtwarzających i samoodnoszących się komunikacji. W nurcie interakcjonistycznym komunikacja to bazowy proces, w toku którego dochodzi do generowania znaczeń, do tworzenia świata symbolicznego. Wprowadzenie 13 Wydaje się, że współczesne tendencje globalizacyjne idą w parze z tworzeniem się wspólnego uniwersum komunikacyjnego – swoistej semiosfery, by użyć określenia Jurija Łotmana (2000). Nie mamy tu na myśli wyłącznie homogenizacji i unifikacji treści kulturowej, co często przypisuje się globalizacji, ale właśnie wytworzenie płaszczyzny warunkującej efektywność komunikacji na poziomie globalnym oraz jej trwanie poprzez wzajemne nawiązania, powtórzenia, reinterpretacje symboliczne itp. Samą komunikację należy tu jednak rozumieć nie poprzez metaforę wymiany czy transmisji, ale aktywnego konstruowania i rekonstruowania znaczeń. Taka perspektywa pozwala zarysować horyzont zainteresowań na tyle szeroko, by objął on całe bogactwo form i treści współczesnych procesów komunikacyjnych, pozwala poddać refleksji ich reguły i konsekwencje, a nawet poważyć się na próby wartościowania aktualnych zjawisk i prognozowania ich dalszego rozwoju. Z takiej perspektywy wyrasta niniejsza praca. W prezentowanym tomie komunikowanie jest rozumiane bardzo szeroko, a tytułowe zmiany dotyczą zarówno sfery technologicznej, instrumentów, za pomocą których się komunikujemy, treści, które są/mogą być komunikowane, jak też charakteru nadawcy i odbiorcy komunikatów. Wielokrotnie opisywany był Internet jako fenomen, który zmienił sposoby komunikowania, wprowadził nową jakość w życie jednostek i społeczeństw. Doceniając rolę tego narzędzia, chcemy zwrócić uwagę również na inne sfery związane z komunikowaniem, które poddawane są przeobrażeniom. W pierwszej części książki opisywane są media, które jak nigdy wcześniej muszą poszukiwać swojej tożsamości. W drugiej części omawiane są problemy związane z komunikowaniem politycznym. W trzeciej − to, co jest związane z komunikowaniem marketingowym, reklamą, public relations. W ostatniej części pojawiają się analizy Web 2.0. Prezentowane teksty są bardzo zróżnicowane, jednak są podobne do małych szkiełek, z których układa się mozaiki – tworzą interesującą całość. Praca jest bardzo obszerna, a refleksje i wnioski z niej płynące niezmiernie ciekawe, dlatego oddajemy głos autorom, pozbawiając się prawa omawiania tekstów. Redaktorzy