Giełdy energii elektrycznej. Belpex

Giełdy energii elektrycznej. Belpex
Autor: Tomasz Fornalczyk
(„Polska Energia” – nr 3/2010)
W przeglądzie giełd energii elektrycznej nie może zabraknąć belgijskiej giełdy Belpex.
Nie jest ona tak potężna jak NordPool czy EEX, lecz działa dość prężnie i wciąż rozwija
swoje produkty. Ponadto z jej działalnością wiąże się tzw. Trójstronne sprzężenie
rynków dnia następnego Francji, Belgii i Holandii.
Swoboda handlu energią elektryczną i równe traktowanie zajmujących się tym podmiotów
jest niewątpliwie jednym z podstawowych warunków normalnego funkcjonowania tego
rynku. Usuwanie wszelkich ograniczeń ma niebagatelne znaczenie w budowaniu jego
płynności. Dotyczy to szczególnie małych rynków, takich jak belgijski i holenderski. Dlatego
też działalność giełdy Belpex wydatnie wpływa na realizację celów unijnych, do których
należy m.in. stworzenie jednolitego europejskiego obszaru handlu energią.
Handel na Belpex
Rozpoczęcie działalności belgiskiej giełdy Belpex w 2006 r. było następstwem wprowadzenia
zapisów Dyrektywy 96/92/WE do belgijskiego systemu prawnego.
Belpex realizuje transakcje z fizyczną dostawą energii elektrycznej. Handel odbywa się w
trzech segmentach:
• rynku dnia następnego (day-ahead market - DAM), umożliwiającego handlującym
równoważenie swojej pozycji w interwałach godzinowych w przypadku przewidywalnych
zmian na dzień przed dobą, w której nastąpi konsumpcja energii;
• rynku ciągłego dnia następnego (continuous day-ahead market - Co-DAM), na którym
odbywa się handel standardowymi produktami;
• rynku ciągłego dnia bieżącego (continuous intraday market segment – CIM), na
którym równoważy się swoją pozycję w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych zmian;
handel prowadzi się z minimum pięciominutowym wyprzedzeniem.
Wymienione segmenty bardzo dobrze się uzupełniają, umożliwiając handlującym
maksymalne dopasowanie swoich pozycji do potrzeb w różnych horyzontach czasowych.
Wszystkie transakcje zawierane są poprzez elektroniczny system zapewniający pełną
anonimowość uczestników poszczególnych rynków oraz bezpieczeństwo zawieranych umów.
Warto dodać, że rynek dnia następnego jest prowadzony we współpracy z sąsiadami –
giełdami działającymi w Holandii (APX) i we Francji (Powernext). Głównym celem tej
współpracy jest łączenie rynków energii w tych krajach. Często mówi się także o tzw. trójstronnym sprzężeniu rynków (trilateral market coupling – TLC). W ramach giełdy działa
również rynek tzw. zielonych certyfikatów oraz certyfikatów związanych z produkcją energii
elektrycznej i ciepła w skojarzeniu. Jest to jednak niewielki rynek obejmujący swoim
zasięgiem jedynie regiony flamandzki i waloński w Belgii.
Połączenie rynków
Mechanizm trójstronnego sprzężenia rynków (TLC) zainicjowany został wraz z powstaniem
giełdy Belpex. Jego organizatorami były giełdy energii we Francji, Holandii i Belgii oraz
operatorzy systemów przesyłowych tych państw (Elia – Belgia, TenneT – Holandia, RTE –
Francja). Podstawowym zadaniem przyjętego rozwiązania jest koordynowanie cen, a także
optymalizacja zdolności przesyłowych pomiędzy poszczególnymi systemami. Sprzężenie
rynków dotyczy tylko segmentu rynku dnia następnego.
Działanie mechanizmu związanego ze sprzężeniem rynków dnia następnego zdeterminowane
jest dwoma czynnikami: cenami energii elektrycznej oraz ewentualnymi kosztami
związanymi z transgranicznym jej przesyłem pomię dzy systemami. Ceny ustala się wspólnie
dla trzech rynków, są więc jednakowe. Ewentualne różnice wynikają z kosztów związanych z
transmisją energii przez granice. Pojawiają się one tylko wówczas, gdy transgraniczne
możliwości przesyłowe są w pełni wykorzystane. Jeśli połączenia dysponują wolnymi
zdolnościami,
dodatkowych
kosztów nie ma.
Jednocześnie zaznaczyć należy, że klienci z państw objętych obszarem wspólnego rynku,
zawierając transakcje na rynku dnia następnego, automatycznie dokonują rezerwacji i zakupu
zdolności przesyłowych. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, w skrajnych przypadkach
mogą wystąpić trzy różne ceny (w każdym z obszarów cenowych) na obszarze objętym
wspólnym rynkiem, jednak najczęściej ceny są jednakowe.
Przyjęte rozwiązanie poprawia płynność poszczególnych rynków oraz udostępnia wolne moce
przesyłowe wszystkim użytkownikom na równych zasadach, bez konieczności prowadzenia
dodatkowego postępowania. Mimo sprzężenia wszystkie trzy giełdy mogą funkcjonować
niezależnie, praktycznie bez żadnych zmian organizacyjnych.
Uczestnicy, właściciele i nadzór
Na koniec 2008 r. giełda Belpex mogła pochwalić się przynajmniej 34 bezpośrednimi
użytkownikami i trzema firmami brokerskimi, działającymi w imieniu innych konsumentów
lub wytwórców energii elektrycznej. Dokładna liczba uczestników nie jest publikowana – nie
wszyscy z nich zgadzają się na ujawnianie swoich danych.
Jeśli chodzi zaś o strukturę właścicielską giełdy Belpex, nie jest ona tak rozbudowana jak w
przypadku giełdy Powernext. Większościowym udziałowcem jest Elia – belgiski operator systemu przesyłowego. Pozostałe udziały podzielili między siebie w równych ilościach: giełdy
APX i Powernext oraz operatorzy sieci przesyłowych we Francji i Holandii – RTE oraz
TenneT. Kapitał giełdy Belpex szacowany jest na 3 mln euro.
Nadzór nad działalnością giełdy sprawują dwie niezależne instytucje: Komisja Regulacji
Energii Elektrycznej i Gazu (Commission de Regulation de l’Electricite et du Gaz – CREG)
oraz Komisja Bankowości, Finansów i Ubezpieczeń (La Commission Bancaire, Financiere et
des Assurances – CBFA). Druga z wymienionych instytucji odpowiedzialna jest za
nadzorowanie działalności większości instytucji finansowych w Belgii oraz ochronę
konsumentów usług finansowych.
CREG z kolei pełni funkcję zbliżoną do funkcji Urzędu Regulacji Energetyki w Polsce. Jest
odpowiedzialna za równoważenie interesów producentów i konsumentów energii oraz za
rozwój rynku, transparentność transakcji i usuwanie ewentualnych patologii.