mgr Dariusz Liszewski-Recenzja dr hab. inż. Wiesława

Kraków, 17.11.2016
Prof. AGH dr hab. inż. Wiesław Waszkielewicz
Akademia Górniczo-Hutnicza
Wydział Zarządzania P.Cz.
Sekretariat
Wydział Zarządzania
Recenzja
rozprawy doktorskiej mgra Dariusza Liszewskiego
pt.: „Zarządzanie zmianą w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów
pasażerskich w Polsce"
napisanej pod kierunkiem prof. PCz dr hab. Stanisława Brzezińskiego
na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej
1. Ocena zasadności podjętego tematu
Przedłożona mi do recenzji praca doktorska mgra Dariusza Liszewskiego wpisuje się
w zakres nauk o zarządzaniu. Autor podjął w niej tematykę zarządzania zmianami
w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich. Biorąc pod uwagę dynamikę
procesów biznesowych oraz nasilające się sprzeczności stojące przed menadżerami, dążenie do
nowego modelu zarządzania przybiera charakter naturalnego procesu. Zmiany zasad
organizacji i jej struktury, zmiany całego otoczenia przedsiębiorstwa, coraz bardziej kosztowne,
nowatorskie i trudne do przewidzenia powodują, że zarządzanie przedsiębiorstwem staje się
złożoną i wymagającą sztuką. Czynniki te wymuszają stwarzanie warunków niezbędnych dla
przystosowania przedsiębiorstwa do coraz bardziej burzliwego otoczenia i dorównania
globalnej konkurencji.
Jednocześnie poważne zmiany zachodzące na rynku przewozów kolejowych stanowią
doskonały przykład istoty zarządzania zmianą w skutecznym i efektywnym wdrażaniu nowych
rozwiązań. Rynek usług kolejowych od ponad dziesięciu lat podlega intensywnym przemianom
o charakterze prywatyzacyjnym i restrukturyzacyjnym. Jednocześnie ciągłość procesu oraz
obserwowane dotychczasowe skutki transformacji wskazują że podjęta strategia zarządzania w
tych przedsiębiorstwach jest
niewystarczająca.
Identyfikacja
i ocena
oddziaływania
podejmowanych działań na wypracowane efekty działalności badanych podmiotów, stanowi
więc szczególnie istotne znaczenie w kategorii rozważanej tematyki. Właściwe rozpoznanie i
określenie wpływu determinant skutecznego zarządzania zmianą, może przyspieszyć
1
zachodzące procesy rozwojowe nie tylko w przypadku przedsiębiorstw kolejowych, ale w
każdym przypadku, w którym podmiot chce utrzymać się na rynku.
Podjęta problematyka jest więc bardzo ważna z perspektywy skutecznej przemiany i warta
podjęcia rozważań o charakterze naukowo- badawczym.
2. Przedmiot i zawartość rozprawy
Rozprawa doktorska mgra Dariusza Liszewskiego liczy 259 stron i zasadniczo składa
się z dwóch części: analizy źródeł literaturowych oraz analizy danych ilościowych
i jakościowych o charakterze pierwotnym i wtórnym. Układ pracy jest logiczny i przejrzysty.
Treść główną pracy poprzedza wprowadzenie do tematu. Zakończenie pracy zawiera spis
literatury, streszczenie pracy w języku angielskim, spis rysunków i tabel oraz kwestionariusz
badawczy w formie załącznika. W bibliografii zamieszczono aż 216 pozycji literaturowych, na
które składają się przede wszystkim książki monograficzne i artykuły pochodzące z czasopism
naukowych odpowiadających tematyce pracy. Spis tabel liczy 68 pozycji. Rozważania
ilustrowane są 53 rysunkami.
Praca rozpoczyna się krótkim wstępem, w którym Autor uzasadnił istotę i znaczenie
podjętych badań oraz zaprezentował ogólne założenia pracy, które obejmowały hipotezę
główną i cztery hipotezy pomocnicze.
Hipoteza główna brzmi następująco:
N iew ielki poziom wypracowanych efektów zmian i restrukturyzacji w przedsiębiorstwach
kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce wynika z niedostatecznego przygotowania
organizacji w zakresie zarządzania procesem zmian i restrukturyzacji tych podmiotów".
Z kolei hipotezy pomocnicze zostały sformułowane następująco:
1. „Ponadpołowa badanych pracowników wykazuje, że ich przedsiębiorstwo poddane zostało
procesom restrukturyzacyjnym o charakterze operacyjnym.
2. Przedsiębiorstwa kolejowe ograniczały podejmowanie działań koniecznych dla skutecznego
wdrażania zmian.
3. Dotychczasowe działania modyfikacji w przedsiębiorstwach kolejowych przyczyniły się do
niewielkiej poprawy sposobu ich funkcjonowania.
4.
Właściwe przygotowanie organizacji do zmian zapewnia poprawę sposobu jej
funkcjonowania i generuje pozytywne skojarzenia związane z je j wdrożeniem wśród
pracowników"
2
Uzupełnieniem
postawionych
hipotez
było
wyznaczenie
przez
Doktoranta
następujących celów rozprawy:
Cel główny: identyfikacja i ocena wpływu procesów zmian i restrukturyzacji na zarządzanie
przedsiębiorstwami kolejowymi przewozów pasażerskich w Polsce".
Cele szczegółowe:
1. „Identyfikacja obszarów i zakresu zmian w przedsiębiorstwach kolejowych.
2. Analiza procesu przygotowania przedsiębiorstw kolejowych do wdrażanych zmian.
3. Ocena rezultatów implementacji zmiany bądź działań restrukturyzacyjnych w działalności
kolejowych przewozów pasażerskich.
4. Zdefiniowanie wpływu przygotowania organizacji do zmian i restrukturyzacji na wyniki
działalności przedsiębiorstw kolejowych i sposób postrzegania zmiany przez pracowników".
W pracy Doktorant dokonał szerokiej analizy teoretycznej w zakresie zarządzania
zmianą i procesem restrukturyzacji w działalności biznesowej.
W rozdziale pierwszym dokonano szerokiego przeglądu literatury dotyczącej
problematyki zarządzania zmianą w organizacji, obejmującej przesłanki oraz uwarunkowania
wdrażania zmian wraz ze wskazaniem ich znaczenia dla wzrostu konkurencyjności i
przedsiębiorczości organizacji. Treść wzbogacono o wybrane modele i strategie zarządzania
procesem zmian, przedstawiając podstawowe składowe i sposoby realizacji poszczególnych
podejść i strategii. Nawiązano także do roli komunikacji w zmianie zachowań organizacyjnych,
ze szczególnym uwzględnieniem zadań menadżerów i liderów projektu, inicjujących potrzebę
zmiany w organizacji.
Następnie
Doktorant
dokonał szczegółowej
charakterystyki
procesu
restrukturyzacyjnego w zarządzaniu działalnością gospodarczą. Wstępnie zdefiniował pojęcia
i procedury restrukturyzacji w ujęciu zmian strukturalnych, z nakreśleniem wybranych
koncepcji wdrażania modyfikacji o złożonym strategicznym charakterze. Zaprezentowana
została również klasyfikacja i zakres działań restrukturyzacyjnych. Na szczególne podkreślenie
zasługuje zakończenie rozdziału, w którym Doktorant podejmuje wyzwanie rozpoznania różnic
i podobieństw między zarządzaniem procesem restrukturyzacji i zmiany.
W drugiej części rozprawy Doktorant dokonał złożonej charakterystyki dokonanych
obserwacji danych statystycznych dotyczących działalności przedsiębiorstw kolejowych w
Polsce i Europie oraz danych pierwotnych zgromadzonych w wyniku przeprowadzenia
wywiadu kwestionariuszowego.
3
Rozdział trzeci stanowi wprowadzenie do części empirycznej pracy. Doktorant podjął tu
wnikliwą analizę działalności sektora transportu kolejowego zarówno w Polsce, jak
i wybranych krajach europejskich. W tym rozdziale Autor dokonuje interesującej i dogłębnej
analizy procesu prywatyzacyjnego branży kolejowej, nie ograniczając się jedynie do sytuacji
w Polsce, ale szeroko odwołując się także do licznych przykładów funkcjonowania branży
kolejowej zagranicą. Przedstawiając wyniki badań własnych, Doktorant wykazał się logiką w
przeprowadzaniu analiz. Na szczególne podkreślenie zasługuje proces weryfikacji czwartej
szczegółowej hipotezy badawczej, który bazuje na licznych statystycznych. Doktorant
udowadniał w ten sposób, że właściwe przygotowanie do wdrażania zmian stanowi kluczowy
element skutecznej zmiany, nadając tym samym pracy uniwersalnego tonu i potwierdzając
dotychczasowe przypuszczenia o istocie etapu planowania przedsięwzięć.
Podjęte rozważania ukazują zarówno tło historyczne procesów liberalizacyjnych
i prywatyzacyjnych branży jak i obecny sposób jej funkcjonowania. Podstawą szerokiej
charakterystyki zagadnienia stały się dane statystyczne zarówno pochodzenia krajowego
i zagranicznego. Dokonane analizy stały się jednocześnie podstawą do podjęcia trafnych
wniosków,
które
potwierdziły
konieczność
podjęcia
tematu
zarządzania
zmianami
w przedsiębiorstwach kolejowych.
Rozdział czwarty prezentuje wyniki badań własnych oparte o analizę kwestionariusza
badawczego. Doktorant w oparciu o zebrane dane dokonał wielowymiarowej analizy procesów
zmian i restrukturyzacji w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce.
Treść
rozważań
skoncentrowano
na
identyfikacji
obszarów
i
zakresu
procesów
restrukturyzacyjnych oraz skutków związanych z zarządzaniem zmianą w badanych
podmiotach. Interesującym aspektem pracy na tym etapie jest ocena zarządzania zmianą
z
perspektywy
pracowników
badanych
podmiotów,
którzy
stanowią
fundament
funkcjonowania organizacji. Na skutek wniosków szczegółowych Doktorant poprawnie
zweryfikował trzy hipotezy szczegółowe.
Ostatni, piąty rozdział pracy prezentuje istotę zarządzania zmianami z perspektywy
przyszłych działań. Doktorant dokonał statystycznej analizy korelacji w oparciu o test chikwadrat i test rang Spearmana, które pozwoliły na wstępną identyfikację determinantów oraz
przeszkód w skutecznej implementacji zmian. Dokonane obliczenia pozwoliły określić wpływ
wybranych zmiennych na zakres, sposób postrzegania oraz wypracowane efekty zmian.
Przedstawione w treści analizy pozwoliły na wyszczególnienie zachowań niezbędnych dla
skutecznego zarządzania zmianą, umożliwiając jednocześnie pozytywną weryfikację czwartej
hipotezy szczegółowej. Wyniki badań zostały opisane w sposób staranny i przejrzysty.
4
3. Ocena merytoryczna pracy
Zakres i układ treści teoretycznej pracy nie budzą zastrzeżeń, a zawarte w niej zagadnienia
opisane są jasno i rzeczowo. Na szczególne podkreślenie zasługuje szczegółowość dokonanych
rozważań. Jednocześnie odnośnie tej części Doktorant, z uwagi na problemy zarządzania
zmianą ujęte w części badawczej, powinien był także zdecydowanie mocniej podkreślić
teoretyczny aspekt problemów i przyczyn niepowodzeń wdrażania zmiany. W tym aspekcie
Autor nawiązuje do postaw i zachowań pracowników, które stanowią główny lecz nie jedyny
powód nieskutecznej modyfikacji działalności organizacji. W związku z czym proszę o
odpowiedź na pytanie, jakie inne przyczyny poza oporem pracowników wpływają na
niepowodzenie zmiany?
W
pracy
Doktorant
wyczerpująco
i
trafnie
przedstawił
najważniejsze
wnioski
przeprowadzonych badań. Przedstawiona mi rozprawa doktorska doskonale wpisuje się
w aktualny problem zrównoważonego rozwoju i konieczności zwiększenia znaczenia
transportu kolejowego w systemie transportowym kraju.
Jednocześnie praca nie jest pozbawiona różnego rodzaju błędów:
1. N a str. 33. Autor prezentuje tabelę 1.4., której tytuł jest moim zdaniem nie pełny
„Charakterystyka typów sieci komunikacji zależnie od budowy". Od jakiej budowy typy sieci
są zależne?
2. Zdanie na str. 38 Niewłaściwie realizowany proces komunikacji, wynikający głównie
z różnicy w postrzeganiu wiadomości przez pracowników, różnicy językowej, zakłóceń
przepływu, niepotrzebnej komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz emocjonalnym podejściu
do informacji, powodują występowanie tzw. błędów komunikacyjnych", jest niepoprawne
stylistycznie.
3. Tytuł tabeli 2.2. na str. 66 brzmi „Etap przygotowania programu restrukturyzacyjnego",
tymczasem w tabeli zawarto raczej kluczowe elementy tego planu niż następujące po sobie
etapy.
4. Na str. 115 Autor wymienia i krótko opisuje trzy modele zarządzania koleją, szkoda
że Autor nie podjął próby graficznego zaprezentowania tych modeli.
5. Na str.121 tytuł tabeli 3.2. posiada tytuł: „Liczba pasażerokilometrów w transporcie
kolejowym w latach 1990-2011", jednak dane w tabeli obejmują jedynie dane od 1990
do 2001 roku.
5
6. Z uwagi na trwające procesy restrukturyzacyjne w branży kolejowej oraz obserwowane
zmiany podmiotowe, pytanie metryczkowe zawarte w kwestionariuszu badawczym
dotyczące czasu funkcjonowania podmiotu na rynku, uważam za zbędne.
7. Dla lepszej przejrzystości analizowanych badań, Autor powinien był odrębnie potraktować
w
strukturze pracy badawczej
wyniki
uzyskane odnośnie zarządzania procesem
restrukturyzacji i zmiany (str. 169).
8. Autor wypełniając tabele w rozdz. 5, w przypadku wartości nieistotnych jednym razem
przedstawia tę wartość jako liczbę, a innym wstawia znak
zaniedbując spójność
oznaczeń.
9. Rysunki na str. 140 i 142 posiadają ten sam numer.
Ponadto zauważa się:
1. Błędy typu literówki w tekście i elementach graficznych.
2. Nie przy wszystkich źródłach internetowych zostały podane daty dostępu do nich.
3. Nie wszystkie źródła literaturowe posiadają numer strony.
4. Uwagi dyskusyjne
Pytanie 1. N a stronie 181 i wcześniej, doktorant wskazuje na niski poziom wiedzy
pracowników z zakresu zmian zachodzących w ich podmiocie. Czy w takim razie
przeprowadzone badania można uznać za wiarygodne?
Pytanie 2. N a stronie 184 doktorant pisze: „Struktura łych odpowiedzi wskazuje jednocześnie,
że w opinii pracowników zauważono pozytywne skutki wdrożenia zmian, ale nie wiążą się one
z diametralnymi korzyściami dla działalności ich przedsiębiorstw czy ich samych".
Moje pytanie brzmi następująco: Jakie korzyści z wdrażania zmiany w badanych podmiotach
zaobserwowano?
Pytanie 3. Wyniki badań prezentują obraz zarządzania zmianą i procesem restrukturyzacji
z perspektywy pracownika, często szeregowego. Czy doktorant odniósł je do rzeczywistych
wyrażonych liczbowo wyników działalności przedsiębiorstw?
Pytanie 4. Na str. 191 doktorant napisał
Uzyskane wyniki istotności relacji można więc
odnieść zarówno do zarządzania procesem restrukturyzacji, ja k i zmiany. Jednocześnie
ogranicza to możliwość badania w zakresie identyfikacji różnic i podobieństw między
6
rozważanymi procesami". Dlaczego możliwość ta została ograniczona a może niemożliwa
do wykonania?
5. Konkluzja
Reasumując stwierdzam, że recenzowana rozprawa doktorska spełnia wymogi Ustawy z dnia
14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie
sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595 z 2003 r. oraz Dz.U. N r 164, poz. 1365 z 2005 r.) i może być,
moim zdaniem, podstawą do ubiegania się o nadanie stopnia doktora z dziedziny nauk
o zarządzaniu.
Wnoszę zatem o dopuszczenie jej do publicznej obrony przed Radą Wydziału Zarządzania
Politechniki Częstochowskiej.
7