Istota zdrowia i choroby Czynniki chorobotwórcze ywienie i
Transkrypt
Istota zdrowia i choroby Czynniki chorobotwórcze ywienie i
Istota zdrowia i choroby Czynniki chorobotwórcze Żywienie i stany niedoborowe Definicja zdrowia (WHO) Zdrowie jest to stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie tylko brak choroby, czy kalectwa. Zdrowie jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących harmonijny rozwój człowieka, jego rolę w społeczeństwie i zdolność osiągania zamierzonych celów. Zdrowie jest zjawiskiem dynamicznym, kształtowanym w sposób ciągły, przez oddziaływanie na człowieka czynników biologicznych, fizykochemicznych, społecznych i kulturowych. Choroba ujawnia się wówczas, gdy naruszona zostaje homeostaza organizmu. HOMEOSTAZA – zdolność do utrzymywania stałości środowiska wewnętrznego ustroju, mimo zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym Homeostaza może istnieć tylko w pewnych zakresach, granicach zmian środowiska. Granice te wyznaczone są przez indywidualne, genetycznie zdeterminowane zakresy normy reakcji organizmu. Naruszenie tych granic wywołuje chorobę. Dla ujawnienia się choroby konieczny jest udział czynnika zewnętrznego – chorobotwórczego – (przyczyna choroby) i wewnętrznego (reakcji obronnych). Czynniki chorobotwórcze związane ze środowiskiem fizykochemiczne (warunki termiczne, ciśnienie atmosferyczne, praca pod wodą, na wysokościach, skład powietrza, środki chemiczne, hałas, wibracja) biologiczne (patogenna flora i fauna związana ze specyfiką klimatu: wirusy, bakterie, grzyby, jady roślinne i zwierzęce, robaki, roztocze, muchy, kleszcze, komary, pchły, wszy, gryzonie i in.) Czynniki chemiczne Lista najpoważniejszych trucizn została przygotowana przez Komisję Toksykologii Środowiskowej Komitetu Ekologii Człowieka PAN (1988). Uwzględniono: rozmiary emisji, toksyczność, wielkość narażonej populacji, stężenie w różnych elementach środowiska, trwałość, bioakumulację i wpływ na środowisko chemiczne lub fizyczne. Szacunkowa emisja głównych zanieczyszczeń w Polsce (1987 – 1989; mln ton/rok) dwutlenek siarki 4,0 tlenki azotu 1,4 pyły 3,0 tlenek węgla 3,2 dwutlenek węgla 457 węglowodory aromatyczne 0,4 Dwutlenek siarki Emitowany jest przy spalaniu węgla zawierającego siarkę dla potrzeb energetyki przemysłowej i komunalnej. W atmosferze powoduje powstanie tzw. kwaśnych deszczów, które obniżają pH wody i gleby i przyczyniają się do obumierania lasów, zmniejszenia plonów oraz pogorszenia się stanu istniejących chorób układu oddechowego. Tlenki azotu Powstają w wysokiej temperaturze łączenia się tlenu z azotem w procesach przemysłowych i podczas pracy różnych silników spalinowych. Tlenki azotu i ich pochodne zwiększają możliwość schorzeń układu oddechowego i infekcji bronchitowej u dzieci. Pyły Drobny pył zawieszony może dostać się do płuc drażniąc mechanicznie drogi oddechowe. Przyczynia się też do zmętnienia atmosfery i pochłonięcia ze spektrum światła słonecznego fal krótszych (występowanie krzywicy w regionach uprzemysłowionych w związku z ograniczenia tworzenia w skórze witaminy D3 z jej prowitaminy). Tlenek węgla Powstaje podczas niecałkowitego spalania węgla lub benzyny w samochodach bez katalitycznych dopalaczy. Wykazuje 400 razy większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen – wiąże się z hemem, uniemożliwiając transport tlenu z płuc do tkanek, szczególnie do mózgu i serca. Węglowodory aromatyczne Mogą przedostawać się do ustroju przez płuca, skórę lub przewód pokarmowy. Są zawarte w spalinach samochodowych, w dymie papierosów, są emitowane z koksowni, są składnikami dymu wędzarnianego. Należą do związków rakotwórczych i mutagennych; po hydroksylacji tworzą produkty z cząsteczkami DNA, umożliwiając zamianę nieczynnych protoonkogenów w onkogeny inicjujące proces nowotworowy. Czynniki fizyczne urazy mechaniczne urazy termiczne urazy wynikające z wibracji i hałasu urazy wynikające z energii elektrycznej lub promieniowania urazy wynikające z pól elektromagnetycznych Promieniowanie jonizujące stymuluje tworzenie się wolnych rodników, które uszkadzają układ krwiotwórczy. Wolne rodniki oddziałują również na cząsteczki DNA, wywołując efekty mutagenne i kancerogenne. Czynniki biologiczne organizmy patogeniczne pasożyty toksyny roślinne, zwierzęce i grzybowe Organizmy patogeniczne wirusy bakterie grzyby Pasożyty pierwotniaki robaki płaskie i obłe roztocze owady inne Toksyny Toksyczne produkty przemiany materii grzybów Toksyczne związki obronne roślin i zwierząt Podział chorób z ekologicznego punktu widzenia Wywołane przewlekłym stresem choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy nadciśnienie tętnicze nerwice Wywołane zmniejszeniem aktywności ruchowej, niewłaściwym odżywianiem otyłość, miażdżyca naczyń cukrzyca choroba wieńcowa serca Lekomanie hipo- i hiperwitaminozy alergie zaburzenia hormonalne zaburzenia rozrodu i patologie ciąży niektóre choroby nowotworowe zaburzenia psychiczne (np. narkotyki) Wynikające z naruszenia reguł ekologicznych wywołane przez chemizację rolnictwa skażenie wód, powietrza i gleb metalami ciężkimi, które kumulują się w organizmie; powodują one m.in. zatrucia, alergie, dychawicę oskrzelową, nowotwory płuc i oskrzeli, zapalenie spojówek i in. Przemiany profesjonalne choroby zawodowe: pylica, alergie, rozedma płuc, choroby narządu ruchu związane z pozycją stojącą, wysiłkiem statycznym, w tym płaskostopie i żylaki, choroba wibracyjna, choroba popromienna wypadki przy pracy Wynikłe ze stosowania używek nikotynizm alkoholizm narkomania Tkanki i narządy ssaków akumulujące pierwiastki śladowe rtęć: nerki, tarczyca, przysadka mózgowa ołów: kości, aorta, nerki, wątroba, mózg miedź: wątroba, nerki, serce, mózg, jądra nikiel: gruczoły limfatyczne, nerki, kości kadm: kora nerkowa, wątroba, kości ŻYWIENIE Złota Karta Prawidłowego Żywienia (opracowana przez Radę Promocji Zdrowego Żywienia, 1998) Aby być zdrowym, codziennie należy spożywać: co najmniej 3 posiłki umiarkowanej wielkości, w tym śniadanie w każdym posiłku produkty zbożowe (pieczywo ciemne, płatki, kasze, makarony) warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku i między posiłkami co najmniej 2 pełne szklanki mleka (lub kefiru, jogurtu) oraz ser jedną porcję, do wyboru: ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa 1 łyżkę stołową oleju lub oliwy wodę mineralną i naturalną oraz soki warzywne i owocowe (nie mniej niż litr) starać się unikać: nadmiaru soli, cukru i alkoholu.