Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem Awareness of

Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska nr 59, 2013: 88–97
(Prz. Nauk. Inż. Kszt. Środ. 59, 2013)
Scientific Review – Engineering and Environmental Sciences No 59, 2013: 88–97
(Sci. Rev. Eng. Env. Sci. 59, 2013)
Anna K. PARA
Katedra Turystyki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
Chair of Tourism School of Economics in Warsaw
Andrzej W. PARA
Wydział Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie
Faculty of Physical Education University of Rzeszow in Rzeszow
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem
Awareness of radon contamination of our environment
Słowa kluczowe: radon, skażenie, detektor,
stężenie radonu
Key words: radon, pollution, detector, radon
concentration
Wprowadzenie
Efekt cieplarniany, dziura ozonowa,
kwaśne deszcze to pojęcia znane przeciętnemu człowiekowi jako niebezpieczeństwa grożące ludzkości oraz środowisku naturalnemu. Szybki rozwój
gospodarczy, ekspansja przedsiębiorstw,
działalność gospodarcza niezważająca
na efekty zewnętrzne swoich poczynań
to główni winowajcy wspomnianych
problemów. Prócz wymienionych wyżej globalnych problemów i negatywnych zjawisk warto wymienić skażenie
otoczenia człowieka radonem. Jednym
z elementów środowiska naturalnego
człowieka jest tło promieniowania joni88
zującego odpowiedzialne za narażenie
radiacyjne populacji. Według szacunków
statystyczny mieszkaniec Polski otrzymuje rocznie dawkę promieniowania jonizującego o wartości 3,35 mSv1, z czego największy udział w narażeniu miały
izotopy radonu, tj. Rn-222 i Rn-220,
a także produkty ich rozpadu. Obecność
radonu w środowisku jest powiązana
z rozpadem promieniotwórczym uranu
oraz toru, które są elementem składowym gruntów, gleb oraz skał.
Niniejszy artykuł ma za zadanie
zwrócić uwagę na fakt braku świadomości społecznej dotyczącej istnienia zagrożeń przez źródła naturalne,
w szczególności promieniowania radonu
1
Sivert – jednostka dawki promieniowania
w układzie SI, Sv = J·kg–1 − dawka pochłonięta
pomnożona przez współczynnik jakości biologicznej (QF – współczynnik szkodliwości biologicznej).
A.K. Para, A.W. Para
w otoczeniu człowieka, oraz pokazać, że
chociaż jest nieuchwytny dla zmysłów
człowieka, da się dokonać dokładnych
pomiarów jego stężenia.
Radon, choć niewyczuwalny przez
ludzkie zmysły oraz nieobecny w świadomości jako potencjalne zagrożenie,
prowadzi do nieodwracalnych w skutkach rezultatów, takich jak zachorowania na nowotwory, w tym głównie raka
płuc.
W pracy omówiono wpływ ważnych czynników na stan świadomości
człowieka oraz opisano przykład pomiaru stężenia radonu w zamkniętym
pomieszczeniu.
Źródła informacji i wiedzy
Do świadomości każdego człowieka
dochodzą w ciągu dnia miliony bodźców,
które wpływają na jego stan wiedzy, są
to czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.
Pierwsze z nich, tj. czynniki zewnętrzne, nie są kontrolowane przez
odbiorcę, mogą jedynie podlegać monitorowaniu oraz rozległym analizom,
są jednak i takie, które nie podlegają
korekcji i wpływowi. Interesujące informacje na ten temat czerpane są głównie
z mediów masowych, Internetu, ośrodków naukowych i badawczych oraz
z literatury przedmiotu. Mimo faktu,
iż intensywny postęp technologiczny
w zakresie komunikacji pozwolił na gigantyczny i szybki przepływy informacji w skali globalnej, wiedza człowieka
nadal nie jest pełna, wolna od błędów
i zgodna z prawdą naukową. Castells
(1997), Baudrillard (2005) oraz Juza
(2008) zwracają uwagę na funkcjonowanie w naszej świadomości tzw. rze-
czywistości wirtualnej, opartej głównie
na symbolach i znakach, które przestają
być metaforami doświadczeń, lecz same
też stają się doświadczeniami. Pewnego
rodzaju potwierdzeniem tej tezy może
być próba obiektywnego badania subiektywnej rzeczywistości, która została
podjęta przez Biernackiego (2010). Poprzez wiedzę uzyskaną od przebadanych
respondentów na temat takich zjawisk
przyrodniczych, jak: globalne ocieplenie, dziura ozonowa, kwaśne deszcze,
klęski żywiołowe czy efekt cieplarniany, Biernacki doszedł do wniosku, że
w społecznym odbiorze nie funkcjonują autorytety przyrodnicze, postrzegane jako fizycznie istniejące, konkretne
osoby, które wyparte są poprzez wiedzę
i wyobrażenia laików, w znacznym stopniu zbieżne z przekazami medialnymi,
dalekie od doskonałości. Zjawiska globalizacji i integracji (Pietraś 2002, Haliżak i in. 2004, Dąbrowska 2008) nie
poprawiają tego stanu rzeczy, a wprost
przeciwnie – przyczyniają się do jeszcze
większej dezorientacji. Mimo iż dostęp
do wiedzy i informacji jest łatwy i powszechny, człowiek nie potrafi wyselekcjonować prawdziwych i istotnych faktów z gąszczu informacji, z jakimi styka
się każdego dnia. Zwrócić uwagę należy
na fakt, iż negatywną rolę odgrywa tu
również tzw. świat nauki. Poprzez swoje
spory, antagonizmy i częste w obecnych
czasach błędne teorie wprowadza zamęt
i chaos w wiedzy posiadanej przez przeciętnego człowieka. O ile spory zawsze
były domeną ludzi nauki, o tyle sprzeczne teorie, dotyczące na przykład efektu
cieplarnianego, są głównie wynikiem
lobbowania określonych środowisk i nie
przyczyniają się do pełnego wyjaśnienia
problemu, a wręcz przeciwnie – często
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem
89
szerzą zakłamane teorie wprowadzające
w błąd społeczeństwo.
Drugą grupę stanowią czynniki wewnętrzne. Jest to sfera, która dotyczy
nas bezpośrednio i może w dużej mierze być kontrolowana. Informacje, które
uzyskujemy z tego obszaru, pochodzą
tak naprawdę z trzech źródeł. Jednym
z nich jest wiedza zdobyta bezpośrednio od innych ludzi, drugim informacja
zdobywana poprzez bodźce analizowane
przez nasz organizm i trzecim wiedza
uzyskana poprzez obserwacje i pomiary
odnoszące się do zjawisk fizycznych, na
które nasze zmysły nie reagują. Wiedza
pochodząca od innych ludzi może być
przekazywana poprzez: Internet, media
masowe, szkołę, czasopisma czy książki, jest ona weryfikowalna, a tym samym
bardziej wiarygodna. Może być też uzyskiwana w czasie przebywania w danym
środowisku, na przykład podczas seminariów i konferencji.
Podstawowym i pierwotnym źródłem informacji o otaczającym nas świecie (Strelau i in. 1975) są bodźce działające bezpośrednio na narządy zmysłów
i wywołujące w nich określone zmiany.
Na bodziec każdy receptor reaguje salwą
impulsów nerwowych. Receptory, czyli
wyspecjalizowane komórki lub narządy
zmysłowe (Tomaszewski, red. 1982),
dzielą się na eksteroreceptory i interoreceptory. Pierwsze rozmieszczone są
na powierzchni ciała i odbierają różne
rodzaje energii ze środowiska zewnętrznego. Drugie, zlokalizowane wewnątrz
ciała, odbierają różne rodzaje energii
z obszaru samego organizmu. Są to: mechanoreceptory (odbierają bodźce mechaniczne, np. dotyk, dźwięk), chemoreceptory (odbierają bodźce chemiczne,
np. smak, węch), termoreceptory (re90
agują na zmianę temperatury) i osmoreceptory (reagują na zmianę ciśnienia
osmotycznego).
Recepcja to bierny „proces receptoryczny”, a organizm nie tylko oczekuje
na sygnał, ale sam go aktywnie poszukuje i wykrywa. Dotyczy to choćby analizy
smaku czy węchu (Tkacz i Borys 2006).
Dowiadujemy się, iż analizator smaku
jest to rodzaj chemoreceptorów rozpoznających cztery podstawowe smaki:
kwaśny, słony, gorzki, słodki, oraz obecność wody. Receptory są skumulowane w rejonie języka oraz wewnętrznej
strony policzków i przyjmują postać
kubków smakowych. Z kolei analizator węchu jest to zestaw chemoreceptorów, służących do określania jakości
i koncentracji materiałów chemicznych
w powietrzu. Liczba chemoreceptorów
w nosie człowieka jest szacowana na 107.
Nie jest to wartość duża i istnieje wiele
zwierząt o lepszym węchu, na przykład
u owczarków koncentracja ta sięga
2,2·108 komórek receptorowych.
Istnieją jednak zjawiska fizyczne, na
które nasz organizm w ogóle nie reaguje
lub reaguje w niepełnym zakresie, jego
reakcje są zbyt słabe lub są zbyt późne
i dlatego mogą wywoływać zmiany patologiczne. Należy do nich na przykład
promieniowanie
elektromagnetyczne
(poza zakresem fal świetlnych) oraz promieniowanie jonizujące. W kwestii ich
wykrywania nie jesteśmy jednak bezsilni. Pomocna jest nam w tych przypadkach tzw. detekcja techniczna, czyli wykrywanie pewnych zjawisk fizycznych
i mierzenie wielkości je charakteryzujących za pomocą specjalnie do tego celu
skonstruowanych urządzeń. Są to urządzenia wykorzystywane masowo, jak:
wagi, termometry, barometry, rejestraA.K. Para, A.W. Para
tory ruchu, alarmy, szybkościomierze
i czujniki napięcia, oraz urządzenia wykorzystywane na małą skalę, jak: sejsmografy, czujniki wykrywające gaz,
detektory promieniowania elektromagnetycznego i jonizującego i tomografy
komputerowe i inne.
Biorąc pod uwagę niebezpieczeństwo narażenia człowieka na promieniowanie emitowane przez naturalne radionuklidy, należy zwrócić uwagę na radon
(Jaroszyka, red. 2001). Jest on pierwiastkiem promieniotwórczym o liczbie atomowej 86, należącym do grupy helowców. Jest najcięższym gazem
szlachetnym, bezbarwnym, bezwonnym
i bez smaku. W rozpuszczalnikach organicznych rozpuszcza się lepiej niż
w wodzie. Oziębiony poniżej temperatury krzepnięcia tworzy nieprzeźroczyste
kryształy i świeci brylantowoniebieskim
światłem. Choć obecnie znanych jest 30
izotopów radonu o liczbach masowych
od 198 do 227 i wszystkie one są promieniotwórcze, o okresach połowicznego rozpadu od mikrosekund do kilku
dni, to większość z nich jest wytworzona
sztucznie. Naturalnie występują jedynie
cztery radionuklidy (Encyklopedia techniki 1970). Są nimi: 218Rn, 219Rn, 220Rn
i 222Rn, o okresach półrozpadu wynoszących odpowiednio: 0,03 s, 4 s, 52 s i 3,82
dnia. Ze względu na dosyć długi okres
połowicznego rozpadu i produkty kolejnych rozpadów, po których wchłonięciu poprzez inhalację mogą pojawić się
w organizmie cząstki α i β, najbardziej
niebezpieczny dla człowieka jest 222Rn.
Zagrożenia związane z promieniowaniem jonizującym i jego szkodliwe
efekty są przedmiotem regulacji prawnych zarówno na poziomie krajowym,
jak i międzynarodowym. Istnieje wiele
aktów prawnych, które regulują normy dotyczące m.in. stężenia radonu
w powietrzu.
Krajowe regulacje prawne, tj. rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie
dawek granicznych promieniowania jonizującego (2005) ustanawia, iż limit narażenia promieniowaniem jonizującym
wynosi 1 mSv w ciągu roku kalendarzowego. Zgodnie z tym rozporządzeniem
ryzyko narażenia zdrowia i ludzi nie
występuje w przypadku małych dawek
promieniowania.
Światowa Organizacja Zdrowia
(World Health Organization – WHO) zaleca, aby natężenie jonizujące w pomieszczeniach zamkniętych utrzymane było na
jak najniższym możliwym do osiągnięcia poziomie. Organizacja rekomenduje
poziom natężenia 100 Bq·m–3 jako poziom bezpieczny dla zdrowia człowieka.
W wielu krajach tak niski poziom natężenia jonizującego nie jest jednak możliwy
do osiągnięcia, dlatego też uznano, że nie
powinien on przekraczać 300 Bq·m–3.
Jedynym obowiązującym w Polsce
aktem prawnym dotyczącym bezpośrednio obecności radonu w powietrzu budynków mieszkalnych jest rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wymagań
dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu
K-40, radu Ra-226 oraz toru Th-228
w surowcach i materiałach stosowanych
w budynkach przeznaczonych na pobyt
ludzi oraz inwentarza żywego, jak również w odpadach przemysłowych stosowanych w budownictwie oraz kontroli
zawartości tych izotopów (2007), wydane na podstawie ustawy – Prawo atomowe (2000). Reguluje ono dopuszczalne
stężenie radonu powstającego z izotopów radu i toru w materiałach budow-
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem
91
lanych. Główne źródło radonu – grunt,
nadal pozostaje poza kontrolą uregulowań prawnych.
Zgodnie z unijną dyrektywą Rady
ustanawiającą podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa
przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego (1996) dawka
graniczna promieniowania jonizującego
dla członków społeczeństwa, wyrażona
jako dawka skuteczna, wynosi 1 mSv
rocznie. Istnieje przy tym możliwość
zezwolenia na większą dawkę skuteczną
w danym roku, przy założeniu, że średnia dawka w okresie pięciu kolejnych lat
nie przekroczy 1 mSv rocznie.
Opis doświadczenia
W celu zweryfikowania tezy, iż
obecność radonu jest powszechna
w zamkniętych budynkach (Kapała
i in. 1997, Żak i in. 2001, Jankowski
i in. 2005) oraz w najbliższym otoczeniu
człowieka (Swakoń i in. 2004, Kozak
i in. 2005, 2011) przeprowadzono następujący eksperyment.
W piwnicy budynku „A” Zespołu
Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 w Krośnie umieszczono, zgodnie z dołączoną
instrukcją, detektor śladowy CR-39, nr
132 służący do pomiaru stężenia radonu.
Detektor tego typu (Mazur i in. 1999)
składa się z plastikowej osłony, wewnątrz której umieszczona jest specjalna
folia. Cząstki α, emitowane przez radon
wnikający do środka osłony, powodują
powstanie mikroskopijnych uszkodzeń,
które pod mikroskopem po wytrawieniu
folii widoczne są jako czarne punkty.
Pomieszczenie, które wybrano, pozwalało na efektywną detekcję cząstek α.
92
Podpiwniczony, dwupiętrowy budynek
był wybudowany w 1963 roku. Jego
otynkowane mury zostały zbudowane
z cegły. Budynek był wyposażony w wodociąg, kanalizację, centralne ogrzewanie i doprowadzony był do niego prąd
elektryczny. W pomieszczeniu, w którym umieszczono detektor, podłogę stanowiła wylewka betonowa. Ponieważ
do tej pory znajdowały się tu bardzo
stare dokumenty, stanowiące częściowe
archiwum szkoły, zaglądano do niego
niezwykle rzadko. W trakcie ekspozycji
detektora, tj. od 19 maja do 28 września
2005 roku, do pomieszczenia nikt nie
wchodził. Natychmiast po zakończeniu
naświetlania cząstkami α na karteczce
naklejonej na pojemniku detektora zanotowano daty początku i końca pomiaru.
Następnie włożono pojemnik do woreczka foliowego i odpowiednio zabezpieczony wysłano do Laboratorium Promieniotwórczości Naturalnej Instytutu
Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego Polskiej Akademii Nauk
w Krakowie. Po otwarciu pojemników
i podzieleniu detektorów na dwie części jedną pozostawiono w laboratorium,
a drugą odesłano w celu wytrawienia
oraz dokonania pomiarów i analiz.
Wytrawienie zostało przeprowadzone w 10 N stężonym roztworze zasady
sodowej (NaOH), w temperaturze 70°C.
Do uzyskania takiej temperatury wykorzystano specjalistyczny piec z termostatem. Czas trawienia wynosił 7 godzin. Po
wytrawieniu folii płukano ją intensywnie
wodą destylowaną przez około 30 minut.
Następnie przystąpiono do wyznaczania
gęstości śladów pochodzących z detektora pomiarowego. W tym celu użyto
mikroskopu optycznego o powiększeniu
obiektywu 40× i okularu 5×. WykorzyA.K. Para, A.W. Para
stano również siatkę dyfrakcyjną o gęstości n = 50 linii·mm–1, czyli o stałej siatki
a = 2·10–3 cm. Najpierw wyznaczono
średnicę, d = 22 linie, siatki dyfrakcyjnej
z dokładnością do jednej linii obserwowanego w mikroskopie kołowego pola
widzenia. Następnie umieszczono detektor na stoliku mikroskopu i po ustaleniu
ostrości przystąpiono do liczenia śladów
zarejestrowanych przez detektor cząstek
α znajdujących się w polu widzenia. Liczenie było powtarzane 50 razy w różnych obszarach detektora.
gdzie:
Δa – dokładność wyznaczenia stałej
siatki,
Δd – dokładność wyznaczenia średnicy,
'x – odchylenie standardowe wartości
średniej x .
Do wyznaczenia stężenie radonu
(C) wykorzystano (na podstawie instrukcji stosowania CR-39) następujący
związek:
C
Np
k ˜t
(4)
Analiza wyników
gdzie:
Zarówno gęstość śladów N p , jak
i stężenie radonu (C) są wielkościami
wyznaczonymi pośrednio. I tak wzór na
gęstość śladów:
k = 0,0022 ślad·m3·(Bq·h·cm2)–1 – współczynnik kalibracji wyznaczony w Laboratorium Promieniotwórczości Naturalnej IFJ PAN,
t – czas ekspozycji detektora [h].
Np
x
S
4˜ x
S ˜ a2 ˜ d 2
(1)
został wyprowadzony z zależności
a˜d
S ˜ a2 ˜ d 2
(2)
i S
2
4
gdzie:
a – stała siatki,
d – średnicy obserwowanego obszaru,
x – średnia liczba zliczanych śladów.
W celu wyznaczenia maksymalnej
niepewności gęstości śladów ('N p ) posłużono się metodą pochodnej logarytmicznej (Smela 1995), uzyskując następującą zależność:
r
'N p
'x
'a
'd º
N p ˜ ª«
2˜
2˜
a
d »¼
¬ x
(3)
Ponieważ przyjęto, iż precyzja pomiaru czasu i współczynnika kalibracji jest duża w porównaniu z precyzją
pomiaru pozostałych wielkości, zatem
wyrażenie 1 potraktowano jako stałą.
k ˜t
Równanie:
'C
1
˜ Np
k ˜t
(5)
wykorzystano w celu wyznaczenia niepewności stężenia radonu.
Uzyskano następujące wartości wielkości mierzonych:
– stała siatki
a = (20 ±1) · 10–2 cm
– średnica obserwowanego koła
d = (22 ±1) linie siatki dyfrakcyjnej
– średnia liczba śladów
x = (4,98 ±0,33)
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem
93
–
–
–
gęstość śladów
N p = (3,27 ±0,52) · 103 ślad·cm–2
czas ekspozycji
t = 3168 h
stężenie radonu
C = (471 ±74) Bq·m–3
Dyskusja i wnioski
Wartości wyznaczonych wielkości
fizycznych (tab. 1) są zgodne z wartościami uzyskanymi w Laboratorium Promieniotwórczości Naturalnej IFJ PAN
w Krakowie.
Takie oszacowanie stężenia promieniotwórczego radonu koresponduje
z wartościami podawanymi w literaturze.
Salach, red. (2004) podaje, iż dopuszczalna aktywność radonu w pomieszczeniach mieszkalnych wynosi 200 Bq·m–3,
natomiast w Tablicach fizyczno-astronomicznych (1995) można przeczytać, że
powietrze budynków w skrajnych warunkach charakteryzuje się stężeniem
promieniotwórczym radonu o wartości
1000 Bq·m–3.
Na promieniotwórcze skażenie radonem powietrza atmosferycznego duży
wpływ ma struktura podłoża (gruntu
i skał). Jeśli skała jest spękana, to radon
może bez trudu wydostać się z niej do
atmosfery, natomiast lita skała, bez spękań, więzi dużą część radioaktywnego
gazu, utrudniając migrację. Do istotnych
źródeł radonu w gospodarstwie zaliczyć
należy: materiały budowlane, grunt,
wodę, gaz ziemny i powietrze. Materiały
budowlane dlatego, gdyż są one wytwarzane z naturalnych skał, które zawierają w sobie również uran, tor czy rad.
Betony piankowe i niektóre fosfogipsy,
w przeciwieństwie do drewna, gipsu naturalnego, piasku i żwiru, mają znacznie większą zawartość radu i powodują
wzrost stężenia radonu wewnątrz budynków. Tempo wydzielania radonu ze
ścian zależy od ich porowatości, a także
wszelkich uszczelnień powierzchni. Za
pomocą malowania, gipsowania czy wyklejania ścian tapetami można zmniejszyć emisję radonu. Ilość radonu pochodzącego z podłoża zależy od parametrów
samego podłoża, jak również konstrukcji
budynku.
Radon jest znacznie cięższy od powietrza i powinien pozostać w przyziemnej warstwie. Podstawowym powodem infiltracji tego gazu do domów
jest nieznaczna różnica ciśnień między
wnętrzem i zewnętrzem. Jest to tzw.
efekt kominowy. Są dwa powody takiego stanu. Pierwszym jest działanie
w domu na przykład kanalizacji czy
TABELA 1. Zestawienie otrzymanych wyników
TABLE 1. Summary of results
Wielkość fizyczna
Physical size
Gęstość śladów
Density traces
Stężenie radonu
The concentration of radon
Symbol
Symbol
N p ˜ 10
3
Ğlad˜cm
2
C · 10–2 Bq·m–3
Wyniki autorów
Authors’ results
Godlewski i in.a
Godlewski et al.
3,27 (52)
3,713
4,71 (74)
5,33
a
M. Godlewski, K. Kozak, J. Mazur 2006 (http://www.zamkor.pl/rozne_pliki/wyniki/wyniki_IFJ_PAN.
zip).
94
A.K. Para, A.W. Para
zsypów na śmieci, czyli urządzeń wypompowujących powietrze na zewnątrz
budynku. Drugim powodem jest nagrzanie mieszkania. Cieplejsze powietrze,
jako lżejsze, wywołuje niższe ciśnienie,
dodatkowo jego unoszenie się działa jak pompa ssąca, wyciągająca radon
z niższych pomieszczeń, z podłoża oraz
ze ścian zewnętrznych budynku. Betonowa nawierzchnia może zmniejszyć
wydzielanie gazu do wnętrza budynku
dziesięciokrotnie, jednak mimo to radon
z gruntu może stanowić istotny procent
jego stężenia, zwłaszcza w piwnicach.
Kolejnym źródłem radonu może być
zasobna w ten radioizotop woda. W Polsce wody pitne mają stosunkowo małą
jego zawartość. Najwyższe stężenie występuje w źródle mineralnym w Świeradowie. Do wzrostu stężenia skażenia
budynku przyczynia się również gaz
ziemny spalany w mieszkaniach.
Analiza źródeł promieniowania
w środowisku wskazuje (Tablice fizyczno-astronomiczne 1995), że roczna dawka, której źródłem jest radon, w budynkach wynosi 0,6–0,8 mSv. Natomiast
dawka, której źródłem jest promieniowanie kosmiczne, wynosi 0,3–0,5 mSv.
Poza tym należy mieć świadomość, że
całkowita dawka roczna źródeł sztucznych (badania rentgenowskie, radioterapia, energetyka i próbne wybuchy jądrowe oraz telewizja) wynosi 0,6 mSv. Tak
więc naturalne źródła promieniowania
mają większy wpływ na zdrowie i życie
ludzi na naszej planecie. Aby wiedzieć,
jak źródła te wpływają na nasze najbliższe otoczenie, należy stale dokonywać
stosownych pomiarów i analiz oraz dołożyć wszelkich starań do rozpowszechniania informacji oraz szerzenia wiedzy
na temat radonu oraz skażenia, jakie
wywołuje on w środowisku naturalnym i
otoczeniu człowieka.
Literatura
BAUDRILLARD J. 2005: Precesja symulakrów.
W: M. Hoplinger (red.) Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku. Oficyna
Wydawnicza, Warszawa.
BIERNACKI W. 2010: Człowiek – media – środowisko. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
CASTELLS M. 1997: The Rise of the Network
Society. Blackwell Publishers, Malden.
DĄBROWSKA B.J. 2008: Rozwój usług turystycznych w warunkach globalizacji. Wyższa
Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku,
Gdańsk.
Dyrektywa Rady 96/29/EURATOM z dnia 13
maja 1996 r. ustanawiająca podstawowe
normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony
zdrowia pracowników i ogółu społeczeństwa
przed zagrożeniami wynikającymi z promieniowania jonizującego. Dz. Urz. WE L 159
z 29.06.1996.
HALIŻAK E., KUŹNIAR R., SIMONIDES J.
2004: Globalizacja a stosunki międzynarodowe. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz
– Warszawa:
JANKOWSKI J., SKUBALSKI J., OLSZEWSKI J.,
SZALAŃSKI P., ŻAK A. 2005: Comparison
of contemporary and retrospective radon
concentration measurement in dwellings in
Poland. International Congress Series 1276.
JAROSZYK F. (red.) 2001: Biofizyka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
JUZA M. 2008: Przestrzeń wirtualna jako przestrzeń społeczna – próba konceptualizacji. W:
Z. Rykiel (red.) Nowa przestrzeń społeczna
w badaniach socjologicznych. Wydawnictwo
Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
KAPAŁA J., KARPIŃSKA M., MNICH Z.,
ZALEWSKI M. 1997: Pomiary produktów
rozpadu radonu w budynkach mieszkalnych
północno-wschodniej Polski. Archiwum
Ochrony Środowiska 23, 1.
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem
95
KOZAK K., SWAKOŃ J., PASZKOWSKI M.,
GRADZIŃSKI R., ŁOSKIEWICZ J., JANIK M., MAZUR J., BOGACZ J., HORWACIK T., OLKO P., 2005: Correlation between
radon concentration and geological structure of the Kraków area. Radioactivity in the
Environment 7.
KOZAK K., MAZUR J., KOZŁOWSKA B.,
KARPIŃSKA M., PRZYLIBSKI T.A.,
MAMONT-CIEŚLA K., GRZĄDZIEL D.,
STAWARZ O., WYSOCKA M., DORDA J.,
ŻEBROWSKI A., OLSZEWSKI J., HOVHANNISYAN H., DOHOJDA M., KAPAŁA J., CHMIELEWSKA I., KŁOS B., JANKOWSKI J., MNICH S., KOŁODZIEJ R.
2011: Correction factors for determination
of annual average radon concentration in
dwellings of Poland resulting from seasonal
variability of indoor radon. Applied Radiation and Isotopes 69, 10.
MAZUR D., JANIK M., ŁOSKIEWICZ J.,
OLKO P., SWAKOŃ J. 1999: Measurements
of radon concentration in soil gas by Cr-39
detectors. Radiation Measurements 31.
PIETRAŚ M. 2002: Globalizacja jako proces
zmiany społeczności międzynarodowej. W:
Pietraś M. (red.) Oblicza procesów globalizacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących
zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226
i toru Th-228 w surowcach i materiałach
stosowanych w budynkach przeznaczonych
na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także
w odpadach przemysłowych stosowanych
w budownictwie oraz kontroli zawartości
tych izotopów. Dz.U. z 2007 r. nr 42, poz.
276.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2008 r. w sprawie dawek granicznych
promieniowania jonizującego. Dz.U. z 2005 r.
nr 20, poz. 168.
SALACH J. (red.) 2004: Fizyka dla szkół ponadgimnazjalnych kurs podstawowy z elementami kursu rozszerzonego koniecznego do podjęcia studiów technicznych i przyrodniczych.
Wydawnictwo ZamKor, Kraków.
96
SMELA J., ZAMORSKI T., PUCH A. 1995:
Pierwsza pracownia fizyczna. Wydawnictwo
Oświatowe FOSZE, Rzeszów.
STRELAU J., JURKOWSKI A., PUTKIEWICZ Z. 1975: Podstawy psychologii dla
nauczycieli. PWN Warszawa.
SWAKOŃ J., KOZAK K., PASZKOWSKI M.,
GRADZIŃSKI R., ŁOSKIEWICZ J., MAZUR J., JANIK M., BOGACZ J., HORWACIK T., OLKO P. 2004: Radon concentration
in soil gas around local disjunctive tectonic
zones in the Krakow area. Journal of Environmental Radioactivity 78, 2.
Tablice fizyczno-astronomiczne 1995. Wydawnictwo Adamantan, Warszawa.
TKACZ E., BORYS P. 2006: Bionika. WNT,
Warszawa.
TOMASZEWSKI T. (red.) 1982: Psychologia.
PWN, Warszawa.
Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo
atomowe. Dz.U. z 2007 r. nr 42, poz. 276,
z 2008 r. nr 93, poz. 583.
World Health Organization 2009. WHO Handbook on indoor radon. A public health perspective (http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241547673_eng.pdf; dostęp
z 10.12.2012).
ŻAK A., BIERNACKA M., LIPIŃSKI P.,
MAMONT-CIEŚLA K. 2001: The results
of measurements of building materials in
Poland in the context of the indoor 222Rn
concentration limitation. Science of the Total
Environment 272, 1–3.
Streszczenie
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem. W celu uświadomienia sobie występowania radonu i stopnia skażenia
pomieszczenia spowodowanego jego występowaniem postanowiono przeprowadzić
stosowne obserwacje i analizy. Na podstawie
odpowiednio zabezpieczonego w pojemniku
detektora CR-39 wyznaczono gęstość śladów N p pozostawionych przez cząstki α
oraz średnie stężenie radonu (C). Detektor
przebywał przez 3168 godzin w piwnicy budynku jednej ze szkół w Krośnie. Budynek,
który został wybudowany w 1963 roku, jest
A.K. Para, A.W. Para
podpiwniczony, dwupiętrowy, zbudowany z
cegły, a w pomieszczeniu, w którym znajdował się detektor, podłogę stanowiła wylewka
betonowa. Budynek wyposażony jest w wodociąg, kanalizację i centralne ogrzewanie.
Folię zastosowaną w detektorze trawiono
roztworem 10 N zasady sodowej (NaOH)
przez 7 godzin w specjalnym termostatowanym piecu w temperaturze 70°C.
Summary
Awareness of radon contamination of
our environment. In order to pay attention
to the existence of radon and the degree of
the pollution of the room caused by its existence proper observations and analysis were
to be carried. Based on the detector CR-39,
properly protected in the container, the trail
density of N p left by α particles and the average concentration of radon (C) were measured. The detector stayed for 3168 hours in
the cellar of a school in Krosno. The building built in 1963 has cellars, is two level, is
built of brick and the room the detector stayed
in has concrete floor. The building has water
pipe system, sewage system and central heating. The foil used in the detector was etched
for 7 hours in the solution 10 N of NaOH in
special thermostat furnace in the temperature
70oC.
Authors’ address:
Andrzej W. Para
Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Wychowania Fizycznego
Katedra Nauk Biomedycznych
ul. Towarnickiego 3 (B3), 35-310 Rzeszów
Poland
e-mail: [email protected]
Świadomość skażenia otoczenia człowieka radonem
97