“Różowe okulary PRL-u” (program) maj-czerwiec

“Różowe okulary PRL-u” (program)
maj-czerwiec 2012, Kraków
WOJCIECH SZYMAŃSKI. WIDZIALNY, NIEWIDZIALNY
WYKŁAD NA TEMAT PARADOKSALNEJ WIDZIALNOŚCI
NIEWIDZIALNEGO W PRL-U. O REPREZENTACJI, KTÓRA
WYPRZEDZA REPREZENTOWANEGO. O OBRAZIE BEZ
OBRAZOWANEGO, O TYM, JAK OBRAZ UMARŁ NA AIDS, ZANIM
OBRAZOWANY ODBYŁ STOSUNEK.
BŁAŻEJ WARKOCKI. PARAMETRY UKRYCIA.
HOMOSEKSUALIŚCI I PRL
CZY W PRL ISTNIELI HOMOSEKSUALIŚCI? PEWNIE TAK, ALE
NIEWIELE O NICH WIADOMO, BO TAK CZY INACZEJ BYLI UKRYCI.
JAK WYGLĄDAŁY REGUŁY TEGO UKRYCIA? BĘDZIEMY SZUKAĆ
ODPOWIEDZI NA TO PYTANIE PRZYGLĄDAJĄC SIĘ RÓŻNYM
DYSKURSOM. GŁÓWNIE LITERATURZE, ALE TAKŻE FILMOWI
(ZWŁASZCZA „SEKSMISJI”) I MEDYCZNYM DEFINICJOM
„ZBOCZEŃ SEKSUALNYCH”. BĘDZIEMY RÓWNIEŻ
REKONSTRUOWAĆ ŚLADY HOMOSEKSUALNEGO DYSKURSU
EMANCYPACYJNEGO Z LAT 80. I ZASTANAWIAĆ SIĘ NAD
PRZYCZYNAMI AKCJI „HIACYNT”.
Podczas naszego kolejnego spotkania Warkocki zastanawiał się nad
obecnością/brakiem narracji o homoseksualistach w PRL-u.
Wydaje się, że pośród wielu dostępnych świadectw dotyczących
PRL-u, te o homoseksualistach nadal pozostają w ukryciu; brak
chociażby historyczno-naukowych opracowań dokumentów
związanych z akcją Hiacynt.
Coraz częściej ukazują się dzienniki z tamtego okresu np. autorstwa
Anny Kowalskiej, Marii Dąbrowskiej, Jana Lechonia, Jarosława
Iwaszkiewicza czy też ostatnio - Mirona Białoszewskiego. Ważną,
otwierającą rolę w eksploatacji tego tematu utorowała w Polsce XXI
wieku powieść Michała Witkowskiego „Lubiewo”. Do
homobiografii w swoich książkach powraca sam Warkocki, a także
Krzysztof Tomasik, przepisując życiorysy znanych osób z kręgu
literatury, poprzez nieznane dotąd fakty z ich biografii.
W dyskursie naukowym stykają się ze sobą dwa odmienne
podejścia: jedno, reprezentowane m.in. przez Wiesława Kota, które
zakłada, że w polskiej literaturze rodzime dzieła o tematyce
homoerotycznej są po prostu słabe, stąd często się o nich nie
pamięta; albo też podejście zgoła odmienne, którego
przedstawicielem jest np. szwajcarski badacz German Ritz, który z
kolei uważa, że dyskrecja polskich wątków homoseksualnych
pozwoliła im na wejście do kanonu polskiej literatury i zaistnienie
w szerokim obiegu.
Warkocki przyglądał się także jednej z najpopularniejszych
polskich komedii – „Seksmisji” Juliusza Machulskiego, poszukując
w niej jawnych i ukrytych tropów homoseksualnych oraz
możliwości jej odczytania w tym kluczu. Premiera (i niezwykła
popularność) komedii Machulskiego zbiegła się w czasie z
kształtowaniem się w Polsce homoseksualnego dyskursu
emancypacyjnego. Nadal jednak wiele pytań pozostaje bez
odpowiedzi: dlaczego nie mamy świadectw historii mówionej z tego
okresu? Co jeszcze uda się odkry
, a gdzie na zawsze pozostaną białe plamy?
SEBASTIAN JAGIELSKI. MĘŻCZYŹNI POŻĄDAJĄCY
MĘŻCZYZN W KINIE PRL-U. SPOTKANIE TOWARZYSZĄCE
FESTIWALOWI QUEEROWY MAJ.
REPREZENTACJA JAWNYCH HOMOSEKSUALISTÓW W KINIE
OKRESU PRL-U JEST ZNIKOMA, ALE NIE BRAKUJE W NIM
ROZMAITYCH MANIFESTACJI MĘSKO-MĘSKIEGO POŻĄDANIA. ZA
SPRAWĄ FILMÓW ANDRZEJA WAJDY I KRZYSZTOFA
ZANUSSIEGO – NAJWAŻNIEJSZYCH BODAJ REŻYSERÓW EPOKI
PRL-U – MĘSKIE POŻĄDANIE MĘŻCZYZN LOKUJE SIĘ W SAMYM
CENTRUM KANONU KINA POLSKIEGO. PIERWIASTEK
EROTYCZNY W RELACJI MIĘDZY MĘŻCZYZNAMI PRZYBIERA W
ICH FILMACH POSTAĆ FANTOMU, ŚLADU PRAGNIENIA, KTÓRE
NIGDY NIE ZOSTAJE ZOBRAZOWANE WPROST, WYMYKA SIĘ
FOTOGRAFICZNEJ DOSŁOWNOŚCI I BEZPOŚREDNIOŚCI.
UTAJONE HOMOEROTYCZNE POŻĄDANIE ZOSTANIE
ZANALIZOWANE NA PRZYKŁADZIE NAJWAŻNIEJSZYCH FILMÓW
K. ZANUSSIEGO („BARWY OCHRONNE”, „ŻYCIE RODZINNE”) I A.
WAJDY („LOTNA”, „BRZEZINA”, „ZIEMIA OBIECANA”).
MONIKA TALARCZYK-GUBAŁA. KINO KOBIET W PRL-U
JAKO KINO MNIEJSZOŚCI
WYKŁAD WPROWADZI SŁUCHACZY W PROBLEMATYKĘ
EDUKACJI I PRACY ZAWODOWEJ REŻYSEREK W POLSKIEJ
KULTURZE FILMOWEJ, ZOGNISKOWANEJ W SZKOLE FILMOWEJ
W ŁODZI I PAŃSTWOWEJ KINEMATOGRAFII PRL-U. MIMO
PROPAGANDOWEJ EMANCYPACJI KOBIET PRZEZ
PODEJMOWANIE „MĘSKICH” ZAWODÓW I ICH OBECNOŚCI NA
WYDZIALE REŻYSERII DZIELIŁY STATUS KULTUROWEJ
MNIEJSZOŚCI. DROGA DO DEBIUTU ORAZ SOCJALIZACJA W
PATRIARCHALNEJ KINEMATOGRAFII WSKAZUJE NA POLSKĄ
ODMIANĘ TZW. SUFITU Z CELLULOIDU I KONIECZNOŚĆ
SYMBOLICZNEJ TRANSGENDEROWEJ METAMORFOZY, BY
STANĄĆ NA CZELE EKIPY FILMOWEJ, CO ZOSTANIE OMÓWIONE
NA PRZYKŁADZIE KILKU REPREZENTATYWNYCH ZAWODOWYCH
BIOGRAFII.
PAWEŁ LESZKOWICZ. NAGI MĘŻCZYZNA W KULTURZE
PRL-U
WYKŁAD JEST POŚWIĘCONY NOWEJ KSIĄŻCE PAWŁA
LESZKOWICZA „NAGI MĘŻCZYZNA. AKT MĘSKI W SZTUCE
POLSKIEJ PO 1945 ROKU” (POZNAŃ 2012). AUTOR SKUPI SIĘ NA
PRZEDSTAWIENIU CZĘŚCI KSIĄŻKI DOTYCZĄCEJ OBRAZOWANIA
I REGULOWANIA MĘSKIEGO CIAŁA W SZTUCE I TEATRZE W
CZASACH PRL-U, SZCZEGÓLNIE W DZIEŁACH ODSŁANIAJĄCYCH
HOMOEROTYCZNE I KOBIECE SPOJRZENIE NA MĘSKIE CIAŁO.
PRZODKINIE Z PRL-U. WYCIECZKA ŚLADAMI KOBIET PO
KRAKOWIE, REALIZOWANA WE WSPÓŁPRACY Z
FUNDACJĄ PRZESTRZEŃ KOBIET
OKRES PRL TO PRZESZŁOŚĆ BARDZO NIEODLEGŁA, A
JEDNOCZEŚNIE NIEZBYT ROZPOZNANA. HISTORIA KOBIET TO
TEMAT BLISKI, A WCIĄŻ ZBYT MAŁO O NIEJ WIADOMO. W
RAMACH WYCIECZKI OPOWIEMY O KOBIETACH ZWIĄZANYCH Z
KRAKOWEM W CZASACH PRL, ŻYJĄCYCH TU, PRACUJĄCYCH,
WPŁYWAJĄCYCH NA KSZTAŁT RZECZYWISTOŚCI. PRZYJRZYMY
SIĘ MIEJSCOM ZWIĄZANYM Z ŻYCIEM M.IN. PROF. PSYCHIATRII
MARII ORWID, POETKI ANNY ŚWIRSZCZYŃSKIEJ, MALARKI
TERESY RUDOWICZ, TŁUMACZKI MARII LEŚNIEWSKIEJ I INNYCH
WYBITNYCH KOBIET WCIĄŻ ZNANYCH ZBYT MAŁO.
ARTUR ZABORSKI. GEJ JAKO DEWIANT W PÓŹNYM PRL-U
STEREOTYP MÓWI, ŻE WSPÓŁCZEŚNI POLACY ZWYKLI
TRAKTOWAĆ HOMOSEKSUALIZM JAKO PROWADZĄCĄ DO
GRZECHU CHOROBĘ. CZY BYŁO TAK RÓWNIEŻ W CZASACH, GDY
GWAŁTOWNIE ŚCIERAŁY SIĘ POGLĄDY KOŚCIOŁA
KATOLICKIEGO I KOMUNISTYCZNEGO REŻYMU? NA PODSTAWIE
ANALIZY KOMEDII JERZEGO GRUZY I STANISŁAWA BAREI ORAZ
DRAMATÓW, TAKICH JAK „OJCIEC” JERZEGO HOFFMANA,
„ZAKLĘTE REWIRY” JANUSZA MAJEWSKIEGO CZY „WŚRÓD
NOCNEJ CISZY” TADEUSZA CHMIELEWSKIEGO, ZABORSKI
UJAWNI STRATEGIE, JAKIMI POSŁUŻYLI SIĘ FILMOWI TWÓRCY
WPROWADZAJĄC POSTAĆ GEJA NA POLSKI EKRAN.
PRL-OWSKIE HISTORIE MIŁOŚCI MIĘDZY INNYMI.
BADANIA PRZY INSTYTUCIE SOCJOLOGII UJ
NA SPOTKANIU STUDENTKI I STUDENCI IS UJ ZAPREZENTUJĄ
WYNIKI BADAŃ PROWADZONY W RAMACH OBOZU BADAWCZEGO
“PRL-OWSKIE HISTORIE MIŁOŚCI MIĘDZY INNYMI”. BADANIA
OBEJMUJĄ ZARÓWNO ANALIZĘ DYSKURSU PRASY CODZIENNEJ I
TEKSTÓW NAUKOWYCH ODNOSZĄCYCH SIĘ DO OSÓB
HOMOSEKSUALNYCH, JAK I WYWIADY BIOGRAFICZNE Z
OSOBAMI HOMO-, I BISEKSUALNYMI, KTÓRE SWOJĄ MŁODOŚĆ
PRZEŻYWAŁY W OKRESIE PRL.
AGNIESZKA WESELI. POSZUKIWANA, POSZUKIWANE –
LESBIJKA, BISEKSUALISTKA, TRANSKA, CZYLI KOBIETA
NIEHETERONORMATYWNA W SOCJALISTYCZNEJ POLSCE
POSZUKIWANA: KOBIETA NIEHETERONORMATYWNA W PRL.
POSZUKIWANE: ŚLADY JEJ ŻYCIA, ŹRÓDŁA OFICJALNE I
PRYWATNE, RELACJE. JAK I CZY W OGÓLE SIĘ
IDENTYFIKOWAŁY, JAK SIĘ POZNAWAŁY I JAK ŻYŁY
NIEHETERONORMATYWNE KOBIETY OD KOŃCA II WOJNY
ŚWIATOWEJ DO 1989 ROKU? CO JUŻ WIEMY I CZEMU TAK MAŁO,
CZEGO I JAK MOŻEMY SIĘ DOWIEDZIEĆ, A CZEGO ZAPEWNE
NIGDY SIĘ NIE DOWIEMY – I DLACZEGO? TEMATAMI SPOTKANIA
BĘDĄ OBECNOŚĆ NIEHETERONORMATYWNYCH KOBIET W
RZECZYWISTOŚCI POLSKIEGO SOCJALIZMU I PERSPEKTYWY
BADAWCZE TEGO TEMATU.
Jak podkreślała Weseli, istotnym jest, by nie traktowa
okresu PRL-u jako monolitu, a w badania nad “innym” włączy
perspektywę historyczną. Ukazuje ona, że od drugiej wojny
światowej (historia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zaczyna się od
roku 1952, wcześniej socjalistyczny polski organizm państwowy
funkcjonuje jako Rzeczpospolita Polska) zachodziły ważne zmiany
w postrzeganiu seksualności i ról płciowych, czy też w podejściu do
seksualnych mniejszości. Chętnie cytowane przez badaczy
wypowiedzi z różnych lat okresu polskiego socjalizmu to z tej
perspektywy wypowiedzi pochodzące z różnych kontekstów, które
bez zaplecza wiedzy historycznej mogą zosta
przez nas błędnie rozszyfrowane.
Według Weseli badacze i badaczki zajmujący się pogłębianiem
wiedzy na temat osób LGBT w okresie socjalizmu rekonstruują
“strzępki na podstawie strzępków” – niemożliwym jest uzyskanie
przez nas spójnej narracji. Tłem historycznym dla dyskursów o
seksualności po roku 1945 są zmiany zachodzące w obrębie rodziny.
Miejsce kobiety w dalszym ciągu wyznaczane było poprzez
obowiązki domowe, ale coraz częściej jej rola była poszerzana o
pracę zawodową. Zmieniał się model rodziny, kształtowany przez
społeczne kampanie (w tym akcja “Ludwiku do rondla” zachęcająca
mężczyzn do współwykonywania obowiązków domowych). W życiu
nowoczesnej, odpowiedzialnej matki centralne miejsce zajmuje
świadomie poczęte dziecko. Wśród mediów, które kształtowały
kobiecą seksualność, był tygodnik “Przyjaciółka”. Zaangażowanie w
konserwowanie heteronormatywności wychodzącego w 3milionowym nakładzie magazynu wydaje się nieco ironiczne, jak
wskazywały bowiem rozmówczynie Weseli w prowadzonych przez
nią wywiadach, słowo “przyjaciółka” funkcjonowało także jako
lesbijski kod. “Szukam przyjaciółki” było często spotykaną
“matrymonialną ofertą” widniejącą na osiedlowych tablicach
ogłoszeniowych. Ów kod nie był bynajmniej powszechny.
Rozmówczynie Weseli częściej niż do miłosnych czy erotycznych
przeży
odwoływały się do doświadczenia, o którym można w skrócie
powiedzie
: “Byłam sama, o nikim nie wiedziałam”.
Jak uważa Weseli, wiedza seksuologiczna jest odbiciem
społecznego odbioru osób nieheteronormatywnych. Wymownym
zatem staje się fakt, że przez długi czas w polskiej
wiedzy seksuologicznej temat homoseksualności nie istniał, a po
1954 roku funkcjonował najczęściej w dyskursie chorobowym. Z
tego punktu widzenia seksuologiczna wiedza o homoseksualności
często mówiła o “procesie wstępowania na drogę
homoseksualizmu”, który, jak próbowali dowieść seksuolodzy,
rzadziej miał miejsce u kobiet niż u mężczyzn. Pojawienie się w
nich definicji lesbijki i opisów seksualności kobiecej są zaś
ujmowane tylko w odniesieniu do seksualności męskiej jako
swojego rodzaju odmienność. Ciekawy był także sposób nazywania
zjawiska homoseksualizmu w poradnikowej prasie przełomu lat
70-tych i 80-tych. Relacja między mężczyznami określana była, po
prostu, jako homoseksualizm męski, podczas gdy relacje kobiece
określane były w zupełnie innym, emocjonalnym rejestrze –
autorzy używali sformułowań “miłość lesbijska” czy “miłość
saficka”.
Dyskursy o seksualności tamtych czasów Weseli traktuje jak
zwierciadła, w których osoby LGBT mogły przegląda
się i na podstawie uzyskanej wiedzy budowa
własną tożsamość. Z tej perspektywy dla badaczki wyjątkowo
cennym był wielokrotnie wspominany podczas “Różowych
okularów PRL-u” film “Inne spojrzenie”. Przedstawiał on lesbijską
relację w sposób niezmedykalizowany, pozwalający na pozytywną
identyfikację kobiecego widza.
SPOTKANIE Z PISARZEM JERZYM NASIEROWSKIM.
MODERACJA: KRZYSZTOF TOMASIK
JEDNA Z KSIĄŻEK JERZEGO NASIEROWSKIEGO, „ZBRODNIA I…”,
OPOWIADA O BURZLIWYM DLA AUTORA OKRESIE PRL-U.
NASIEROWSKI NOSIŁ WTEDY WIELE MASEK: AKTORA,
HOMOSEKSUALISTY, SKANDALISTY, CELEBRYTY. W POLSKIEJ
LITERATURZE NIEZNANE OBLICZE PRL-U ODSŁONIŁO
“LUBIEWO” MICHAŁA WITKOWSKIEGO; JESZCZE INNE POKAZAŁ
WYDANY PO LATACH “TAJNY DZIENNIK” MIRONA
BIAŁOSZEWSKIEGO. NASIEROWSKI PROPONUJE WŁASNĄ,
ORYGINALNĄ NARRACJĘ, NIE PODDAJĄC SIĘ ŁATWYM
KLASYFIKACJOM I NIE POZWALAJĄC PRZEJŚĆ OBOJĘTNIE OBOK
SWOJEJ HISTORII.