Rola architekta krajobrazu w kształtowaniu

Rola architekta krajobrazu w kształtowaniu przestrzeni
miejskich
Andrzej Drabiński¹, Tomasz Malczyk²
¹Instytut Architektury Krajobrazu, Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji,
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, e-mail: [email protected]
²Instytut Architektury i Urbanistyki, Państwowa Szkoła Zawodowa w Nysie,
e-mail: [email protected]
Streszczenie: W referacie podano podstawowe informacje o zawodzie architekta
krajobrazu oraz przedstawiono ofertę kształcenia na tym kierunku studiów w polskich
uczelniach wyższych. Zaprezentowano przykładowe prace dotyczące kształtowania i
ochrony krajobrazu miejskiego, a także zwrócono uwagę na potrzebę lepszego
wykorzystania potencjału architektów krajobrazu dla rozwoju polskich miast.
Słowa kluczowe: architektura krajobrazu, architekt krajobrazu, miasto, krajobraz miejski
1. Wprowadzenie
Chociaż geneza architektury krajobrazu, związanej z ogrodnictwem, sięga czasów
starożytnych to jednak europejska historia tego zawodu ma tylko niecałe sto lat, bowiem
dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym XX wieku zaczęły powstawać pierwsze
organizacje zawodowe.
Początki kształcenia polskich architektów krajobrazu wiążą się z obecnym
Wydziałem Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu SGGW, na którym w
roku akademickim 1930/1931 utworzono Zakład Architektury Krajobrazu i Parkoznawstwa
[1].
Współczesna, polska historia tego kierunku studiów jest znacznie krótsza, bowiem
architektura krajobrazu po raz pierwszy pojawiła się w urzędowym wykazie w 1989 roku
[2], a dynamiczny rozwój nastąpił w ostatnich 15 latach, po określeniu przez Radę
Główną Szkolnictwa Wyższego minimalnych wymagań programowych [3].
Obecnie kształcenie w zakresie architektury krajobrazu oferowane jest przez
dwadzieścia polskich uczelni publicznych i niepublicznych, a kolejne występują z
inicjatywą uruchomienia takich studiów. Architektura krajobrazu stała się modna, dyplomy
ukończenia studiów na tym kierunku otrzymało już kilka tysięcy absolwentów, szukających
swojej szansy na polskim i europejskim rynku pracy.
Architekci krajobrazu coraz częściej znajdują zatrudnienie w wyuczonym zawodzie, a
ich specjalistyczne przygotowanie jest coraz lepiej wykorzystywane do kształtowania i
ochrony krajobrazu, w tym również w miastach, w których na jakość krajobrazu zaczyna
się zwracać coraz większą uwagę.
2. Architektura krajobrazu jako zawód
W urzędowej klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy architekci
krajobrazu pojawili się po raz pierwszy w 1995 roku. Zaliczani zostali wówczas do grupy
wielkiej 2 „Specjaliści”, grupy dużej 21 „Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i
technicznych”, grupy średniej 216 „Architekci, inżynierowie i pokrewni” i grupy
elementarnej 21401 „Architekci i urbaniści” [4]. W 2005 roku architekci krajobrazu
włączeni zostali do grupy elementarnej 2141 „Architekci, urbaniści i pokrewni” [5]. Pięć
lat później w grupie średniej 216 „Architekci, geodeci i pokrewni” wyodrębniono kilka
grup elementarnych, w tym grupę 2162 „Architekci krajobrazu”, w której wykazano dwa
zawody: architekt krajobrazu oraz – po raz pierwszy – architekt zieleni wewnątrz
budynków [6].
Aktualna klasyfikacja zawodów na potrzeby rynku pracy [7] zalicza architektów
krajobrazu do: grupy wielkiej 2 „Specjaliści”, grupy dużej 21 „Specjaliści nauk
fizycznych, matematycznych i technicznych”, grupy średniej 216 „Architekci, inżynierowie
i pokrewni”, grupy elementarnej 2162 „Architekci krajobrazu”, w której wyodrębniono:
architektów krajobrazu (216201), architektów zieleni wewnątrz budynków (216202) oraz –
po raz pierwszy – pozostałych architektów krajobrazu (2162090).
Urzędowy opis tego zawodu [8] określa, że: architekt krajobrazu „opracowuje
programy oraz projekty budowy i modernizacji obiektów architektury krajobrazu i terenów
zieleni miejskiej, a także projekty ochrony i kształtowania krajobrazu terenów
niezurbanizowanych w celu zachowania i rozwijania różnorodności, osobliwości i piękna
krajobrazu; pełni kontrolę nad realizacją projektowanych obiektów w ramach nadzoru
autorskiego; prowadzi studia i badania nad praktycznym wykorzystaniem w dziedzinie
architektury krajobrazu wyników prac z innych dziedzin: ekologii, geologii i
geomorfologii, klimatologii, hydrologii, fitosocjologii, geografii fizycznej kompleksowej,
ochrony środowiska przyrodniczego, ogrodnictwa, leśnictwa, gospodarki wodnej, historii
sztuki, architektury etc., a jego zadania zawodowe są następujące:
- ochrona zasobów naturalnych, utrzymywanie i przywracanie im użyteczności;
- wskazywanie sposobów unikania i minimalizowania szkód powstających w
krajobrazie, spowodowanych ingerencją człowieka;
- opracowywanie koncepcji ochrony form rzeźby terenu, gleb, wód klimatu, biotopów
i biocenoz, w ramach studiów do planów przestrzennych zagospodarowania, na
różnych poziomach planowania;
- opracowywanie koncepcji ochrony parków narodowych, rezerwatów, pomników
przyrody oraz parków krajobrazowych;
- koordynowanie opracowań dotyczących ocen oddziaływania inwestycji na
środowisko oraz dopuszczalnych rozmiarów ingerencji i niezbędnych działań
naprawczych;
- opracowywanie studiów dotyczących stanu istniejącego;
- opracowywanie programów i projektów terenów zieleni miejskiej;
- rewaloryzacja krajobrazu miejskiego, w tym projektowanie stref ruchu pieszego,
ścieżek rowerowych, punktów widokowych itp.;
- opracowywanie studiów i projektów zagospodarowania terenów rolniczych;
- opracowywanie projektów obiektów architektury krajobrazu: ogrodów
przydomowych, ogrodów na dziedzińcach, na dachach, parków i ogrodów przy
rezydencjach, parków publicznych, parków uzdrowiskowych, ogrodów osiedlowych,
skwerów, bulwarów, terenów sportowych, placów zabaw, ogrodów botanicznych,
parków etnograficznych, wystaw ogrodniczych, ogrodów działkowych, cmentarzy;
- kształtowanie przestrzeni wokół budynków administracyjnych, szpitali szkół,
kościołów, centrów handlowych, obiektów przemysłowych;
- kształtowanie krajobrazu w otoczeniu szlaków komunikacyjnych;
- opracowywanie projektów szaty roślinnej chroniącej tereny przed ogniem,
zanieczyszczeniem powietrza, wandalizmem, etc.;
- prowadzenie nadzoru autorskiego lub kierowanie budową obiektów architektury
krajobrazu;
- opracowywanie studiów historycznych i dokumentacji konserwatorskich
dotyczących ochrony i rewaloryzacji zabytków sztuki ogrodowej oraz ochrony
krajobrazów historycznych i pielęgnowanie zabytkowych założeń ogrodowych;
- opracowywanie zasad pielęgnowania i eksploatacji istniejących i nowo
projektowanych obiektów architektury krajobrazu;
- opracowywanie projektów rekultywacji terenów zdegradowanych oraz prowadzenie
prac rekultywacyjnych;
- nadzorowanie innych pracowników; a także (dodatkowe zadania zawodowe):
- prowadzenie działalności naukowo-dydaktycznej;
- pełnienie funkcji administracyjnych w służbach publicznych;
- członkostwo w zespołach przygotowujących projekty urbanistyczne i budowlane”.
3. Kształcenie architektów krajobrazu
Wprowadzając – w 1998 roku – architekturę krajobrazu do obowiązującego wykazu
kierunków studiów Rada Główna Szkolnictwa Wyższego uzasadniła to następująco:
„Kształcenie na kierunku „architektura krajobrazu” jest społecznie użyteczne i niezbędne
dla osiągnięcia właściwego poziomu cywilizacyjnego środowiska współczesnego
człowieka. Interdyscyplinarny kierunek „architektura krajobrazu” integruje nauki rolnicze,
leśne, architekturę i sztuki piękne dla kształtowania, urządzania i organizacji przyjaznego
środowiska przestrzennego człowieka w miejscu zamieszkania, miejscu pracy, miejscu
wypoczynku i wiążącej je sieci komunikacyjnej. Stąd też niemożliwe jest kształcenie z tego
zakresu w ramach żadnego z istniejących kierunków studiów” [9].
Aktualna oferta polskich uczelni w zakresie kształcenia na kierunku studiów
architektura krajobrazu (dane z portalu Wybierz Studia prowadzonego przez Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa Wyższego [10]) przedstawia się następująco
- Bielska Wyższa Szkoła im. Józefa Tyszkiewicza w Bielsku- Białej:
studia pierwszego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Collegium Mazovia Innowacyjna Szkoła Wyższa w Siedlcach:
studia pierwszego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne (kierunek zawieszony);
- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne,;
- Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu:
studia pierwszego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Politechnika Białostocka:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki:
studia pierwszego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Sopocka Szkoła Wyższa z siedzibą w Sopocie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne;
- Uniwersytet Opolski:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne;
- Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie:
studia pierwszego stopnia, stacjonarne oraz studia drugiego stopnia stacjonarne i
niestacjonarne;
- Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Uniwersytet Rolniczy w Krakowie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne;
- Uniwersytet Rzeszowski:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w
Bydgoszczy: studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne;
- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne;
- Uniwersytet Zielonogórski:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne;
- Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie:
studia pierwszego i drugiego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne.
Od 2009 roku absolwenci studiów pierwszego/drugiego stopnia otrzymują tytuł
zawodowy: inżynier/magister architekt krajobrazu [11].
Szereg absolwentów tego kierunku ukończyło studia trzeciego stopnia (doktoranckie)
i uzyskało stopień naukowy doktora nauk rolniczych w dyscyplinie ochrona i kształtowanie
środowiska lub w dyscyplinie ogrodnictwo, albo stopień naukowy doktora nauk
technicznych w dyscyplinie architektura i urbanistyka.
W Polsce działa szereg stowarzyszeń zawodowych związanych z architekturą
krajobrazu, w tym dwa ogólnopolskie: Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu
(www.sak.org.pl) oraz Stowarzyszenie Polskich Architektów Krajobrazu z oddziałami
terenowymi w Białymstoku, Krakowie, Lublinie, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinie,
Warszawie i we Wrocławiu (www.architekci-krajobrazu.org).
4. Udział architekta krajobrazu w kształtowanie krajobrazu
miejskiego
Rys. 1. „Klokkergarden Carla Theodora Sorensena przykład duńskiego modernizmu”, [w: Kwartalnik
„Architektura krajobrazu”, Nr 1/2013- Harmonia w krajobrazie]. Opracowanie: Paulina Dudzik.
Rys. 2. „Prywatność w przestrzeni publicznej” [w: Kwartalnik „Architektura krajobrazu”, Nr 1/2014 Rekreacja w zieleni]. Opracowanie: Aleksandra Lis, Karolina Anwajler
Rys. 3. „Nowe funkcje parków miejskich – propozycje zmian aranżacji wybranych obiektów. Funkcja
sportowo-rekreacyjna parku miejskiego w Malborku”, [w: Kwartalnik „Architektura krajobrazu”, Nr
1/2014 - Rekreacja w zieleni,]. Opracowanie: Iwona Połucha, Agnieszka Kotowska.
Rys. 4. “Grass Lawns and Ornamental Grasses in the Urban Greenery of the City of Rzeszów”, [w:
Kwartalnik „Architektura krajobrazu”, Nr 3/2014 - Zieleń osiedlowa]. Opracowanie: Ewa Stompor-Chrzan,
Marta Pisarek, Marta Gargała, Aleksandra Wąsowicz-Duch
Rys. 5. “Neighborhood Green Areas as Part of the Urban Landscape – the Jaroty Subdivision in Olsztyn”,
[w: Kwartalnik „Architektura krajobrazu”, Nr 3/2014 - Zieleń osiedlowa]. Opracowanie: Iwona Połucha,
Michalina Górska.
Rys. 6. “Study of the Structure and Condition of Orel Street Plantings”, [w: Kwartalnik „Architektura
krajobrazu”, Nr 2/2011 Krajobraz od–nowa]. Opracowanie: Elena Zolotareva.
5. Podsumowanie i wnioski
Architekt krajobrazu egzemplifikuje osobę, która z uwagi na interdyscyplinarną
wiedzę z wielu obszarów, w tym w szczególności dotyczących nauk technicznych,
przyrodniczych, społecznych i rolniczych, jest w pełni przygotowana aby podejmować
samodzielną i zespołową pracę z zakresu kształtowania przestrzeni miejskich, małej
architektury, czy zrównoważonego rozwoju. Wrażliwość i troska o przestrzenie publiczne,
społeczne i prywatne, szczególnie w wymiarze kształtowania terenów zieleni, poczucia
estetyki i bezpieczeństwa, a tym samym stymulowania do rozwoju więzi społecznych i
definiowania oraz rozwoju tożsamości miejsca, stanowią główną rolę architekta krajobrazu.
Dodatkowo z uwagi na wymierną potrzebę rozwoju różnych form kształtowania i ochrony
krajobrazu, stała się ona przedmiotem tzw. prezydenckiej ustawy o ochronie krajobrazu
[12], w ślad za którą idą szerokie oczekiwania w stosunku do specjalistów zajmujących się
tą tematyką, a zwłaszcza architektów krajobrazu.
W celu wzmocnienia środowiska naukowego i zawodowego osób zajmujących się
krajobrazem, powstało ogólnopolskie Stowarzyszenie Polskich Architektów Krajobrazu,
które m.in. systematycznie organizuje ogólnopolskie konferencje zmierzające do
podnoszenia umiejętności i doświadczenia w obszarze projektowania i poszanowania
krajobrazu. Jednocześnie od 2001 roku ukazuje się, w języku polskim i angielskim,
kwartalnik „Architektura Krajobrazu” (http://architekturakrajobrazu.up.wroc.pl/index.php).
Czasopismo prowadzone jest przez Instytut Architektury Krajobrazu Uniwersytetu
Przyrodniczego we Wrocławiu i stanowi naukową i ekspercką formę realizacji tego
zawodu.
Spójność historycznego i współczesnego znaczenia roli architekta krajobrazu w
kształtowaniu przestrzeni miejskich, a także podmiejskich, wiejskich i terenów otwartych,
jest fundamentem dalszego rozwoju tego zawodu. Krystalizuje się zatem wyraźna,
endogenna potrzeba współpracy interdyscyplinarnej łączącej i wzajemnie się uzupełniającej
w zakresie architektury, urbanistyki, gospodarki przestrzennej i krajobrazu. Konieczność
taka wiąże się również z przystąpieniem przez nasz kraj do Europejskiej Konwencji
Krajobrazowej [13].
Literatura
1
2
3
4
5
http://kak.sggw.pl (pobrano 2015.05.15)
Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1989 r. w sprawie określania
nazw kierunków studiów w szkołach wyższych oraz rodzajów dyplomów i tytułów zawodowych
nadawanych przez szkoły wyższe [M.P.1989.14.107 ze zm.].
Uchwała Nr 430/99 Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie
określenia minimalnych wymagań programowych dla studiów magisterskich na kierunkach:
„architektura krajobrazu”, „historia sztuki” [Dz. Urz. MEN z 1999 r. Nr 2, poz. 20].
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 kwietnia 1995 r. w sprawie
klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
[Dz.U.1995.48.253].
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji
zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
[Dz.U.2005.265.2644].
6
7
8
9
10
11
12
13
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie
klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz jej stosowania
[Dz.U.2010.82.537].
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie
klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
[Dz.U.2014, poz. 1145].
www.psz.praca.gov.pl (pobrano 2015.05.15)
Uchwała Nr 201/98 Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 16 kwietnia 1998 r. zmieniająca
uchwałę Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 listopada 1991 r. w sprawie nazw
kierunków studiów [ Dz. Urz. MEN z 1998 r. Nr 6, poz. 31].
www.wybierzstudia.nauka.gov.pl (pobrano 2015.05.15).
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie
tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów i wzorów dyplomów oraz świadectw
wydawanych przez uczelnie [Dz.U.2009.11. 61].
Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony
krajobrazu [ustawa przyjęta przez Sejm, podpisana 15 maja 2015 r. przez Prezydent RP].
Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r.
[Dz.U.2006.14.98].