Zasady zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej spółek

Zasady zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej spółek

PRAWO
Zasady zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych
Marcin Chomiuk
Sąd Najwyższy wydał, w odstępie niespełna roku, dwa wyroki dotyczące zasad
zaskarżania uchwał rad nadzorczych w spółce z o.o. i spółce akcyjnej. Wyroki te
prezentują dwa przeciwstawne poglądy na temat sposobu zaskarżania takich uchwał. W
wyrokach tych poruszony został istotny dla odwołanych członków zarządu aspekt ich
uprawnienia do zaskarżania uchwał o ich odwołaniu. Z punktu widzenia praktyki obrotu
wyroki te wprowadzają stan dużej niepewności prawnej i podnoszą znacznie ryzyko
związane z zaskarżaniem uchwał rad nadzorczych (a także zarządów).
Z funkcjonowaniem zarządu i rady nadzorczej związana jest konieczność podejmowania uchwał.
Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prowadząc sprawy spółki, zobowiązany jest do
podejmowania uchwał w sprawach przekraczających zakres jej zwykłych czynności oraz w innych
sprawach – jeżeli choćby jeden z pozostałych członków zarządu sprzeciwi się jej
przeprowadzeniu (art. 208 § 3 i 4 Kodeksu spółek handlowych). Odmienna regulacja dotyczy
zarządu spółki akcyjnej. W jej przypadku obowiązuje zasada kolegialnego działania członków
zarządu i to w każdej sprawie, dotyczącej nawet rutynowych czynności z zakresu prowadzenia
spraw spółki (art. 371 § 1 Ksh)1.
Zasada ta może – i z praktycznego punku widzenia powinna – być modyfikowana w
statucie spółki akcyjnej. Możliwe jest np. wprowadzenie do statutu spółki postanowienia, zgodnie
z którym zarząd ma obowiązek podejmowania uchwał wyłącznie w sprawach przekraczających
zakres zwykłych czynności. Możliwe jest także ustalenie w statucie katalogu czynności, do
których dokonania konieczna będzie uprzednia uchwała zarządu spółki akcyjnej. Należy przy tym
pamiętać, że wspomniana zmiana może być skutecznie dokonana jedynie w statucie spółki, a nie
np. w uchwale walnego zgromadzenia lub w regulaminie zarządu.
Uchwały zarządu w obu typach spółek kapitałowych zapadają bezwzględną większością
głosów i mogą być powzięte, jeżeli wszyscy członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o
posiedzeniu zarządu. Umowa (statut) spółki oraz regulamin zarządu mogą wprowadzać dalsze
regulacje dotyczące podejmowania uchwał. Ponadto jeśli chodzi o spółkę akcyjną, statut może
przyznawać prezesowi zarządu głos decydujący – w przypadku równości głosów oddanych w
głosowaniu nad uchwałą. Przy czym tę regulację można przez analogię stosować także w spółce z
o.o., wprowadzając właściwe postanowienia do jej umowy2
Rada nadzorcza, zarówno w przepisach regulujących spółkę z o.o., jak i spółkę akcyjną,
traktowana jest jako organ kolektywny (kolegialny). Dlatego też w każdej sprawie wyraża swoje
stanowisko (w tym wolę) w formie uchwał (art. 222 i 388 Ksh). Jak się bowiem powszechnie
przyjmuje, to właśnie uchwała jest właściwą formą działania organów kolektywnych3. Rada
nadzorcza w obu rodzajach spółek może podejmować uchwały, jeżeli na posiedzeniu obecna jest
co najmniej połowa jej członków, a wszyscy oni zostali prawidłowo na nie zaproszeni.
M. Bieniak [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński,
M. Tofel, R. Zawłocki, K.S.H. Komentarz, Warszawa 2011, s. 1157.
2 S. Szumański [w:] S. Szumański, System Prawa Prywatnego. Prawo spółek kapitałowych, t. 17a, Warszawa 2010, s. 477.
3 Z. Radwański [w:] Z. Radwański, System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne – część ogólna, t. 2, Warszawa 2008, s. 181.
1
Uchwały rady nadzorczej spółki akcyjnej zapadają bezwzględną większością głosów.
Statut może przewidywać, że w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego
rady nadzorczej. W statucie mogą zostać wprowadzone surowsze wymagania dotyczące kworum,
jak i inna (surowsza albo łagodniejsza) większość głosów wymaganych do podjęcia każdego
rodzaju uchwał albo uchwał o określonym przedmiocie.
W przepisach Ksh brak jest natomiast szczególnej regulacji dotyczącej większości głosów
wymaganej do podjęcia uchwały przez radę nadzorczą spółki z o.o. Należy zatem przyjąć ogólną
zasadę, że do podjęcia uchwały wystarczająca będzie zwykła większość głosów4. Przy czym, jak
już wyżej wspomniano, na posiedzeniu obecna musi być co najmniej połowa jej członków (art.
222 § 1 Ksh).
Uchwały zarządu dotyczą zazwyczaj ważnych kwestii z zakresu prowadzenia spraw
spółki. Także uchwały rady nadzorczej, szczególnie w spółce akcyjnej, mogą obejmować
niezwykle istotne dla spółki oświadczenia – np. o powołaniu lub odwołaniu oraz zawieszaniu
członków zarządu, a także o delegowaniu członków rady nadzorczej do czasowego wykonywania
czynności członków zarządu. W przypadku wadliwości takiej uchwały powstaje wątpliwość co do
prawidłowości powołania lub odwołania członka zarządu, co może z kolei paraliżować działanie
spółki. Dlatego też niezwykle ważnym zagadnieniem jest sposób zaskarżania uchwał obu
organów.
W przyszłości problem ten w obrocie z udziałem spółek kapitałowych może być jeszcze
częstszy, bowiem od rad nadzorczych oczekuje się większego zaangażowania w sprawy spółki,
niż jedynie wypełniania obowiązków wynikających z przepisów Ksh. Chodzi przede wszystkim o
zaangażowanie rady w budowanie strategii i wizerunku spółki, a także pomoc w sytuacjach
kryzysowych5. Również światowe trendy corporate governance wskazują na oczekiwanie ze
strony managementu na włączanie się organów nadzoru w procesy zarządzania strategicznego6.
Spowoduje to wzrost liczby uchwał podejmowanych przez rady nadzorcze, a zatem i większe
prawdopodobieństwo ich kwestionowania na drodze sądowej.
Uchylenie uchwały
czy stwierdzenie nieważności?
Kodeks spółek handlowych zawiera szczególne regulacje dotyczące zaskarżania uchwał
wspólników spółek z o.o. oraz walnych zgromadzeń akcjonariuszy spółek akcyjnych. Nie zawiera
natomiast żadnych regulacji dotyczących zaskarżania uchwał podejmowanych przez zarząd i radę
nadzorczą obu typów spółek. Dlatego też można przyjąć, że uchwały zarządu i rady nadzorczej
traktować należy jednakowo – jeżeli chodzi o tryb ich zaskarżania.
Ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie żadnych szczególnych regulacji. Natomiast
uchwały te różnią się co do swojego charakteru prawnego – nie ze względu na podmiot je
podejmujący, ale ze względu na przedmiot uchwały. Według dominującego orzecznictwa i
literatury prawniczej, uchwały te są czynnościami prawnymi, z wyjątkiem uchwał będących
oświadczeniami wiedzy, jak np. wyrażenie uznania dla dokonań członka zarządu, lub innymi
czynnościami faktycznymi7.
M. Rodzynkiewicz, K.S.H. Komentarz, Warszawa 2009, s. 406.
M. Tebeau, Prezesi spółek giełdowych o pracy rad nadzorczych (wynik badań ankietowych), Przegląd Corporate Governance,
2007, Nr 1, s. 56.
6 J. Jeżak, Ład korporacyjny, Doświadczenia światowe oraz kierunki rozwoju, Warszawa 2010, s. 238, 239.
7 Z. Radwański [w:] Z. Radwański, System prawa…, s. 183.
4
5
W polskiej nauce prawa dominuje pogląd, że w związku z brakiem w Ksh szczególnej
regulacji dotyczącej kontroli sądowej prawidłowości uchwał podejmowanych przez radę
nadzorczą i zarząd, nie ma skutecznego instrumentu prawnego umożliwiającego
uzyskanie wyroku sądowego uchylającego uchwałę rady nadzorczej. Możliwe jest
natomiast stwierdzenia nieważności (istnienia albo nieistnienia) takich uchwał na podstawie
art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (powództwo o stwierdzenie przez sąd istnienia lub
nieistnienia stosunku prawnego lub prawa). Wynika to z uznania, że przynajmniej niektóre
uchwały zarządu i rady nadzorczej mają charakter czynności prawnych (zmierzają do
ukształtowania stosunku prawnego).
Orzeczenie SN z 20.01.2009 r.
W wyroku z 20.01.2009 r. Sąd Najwyższy dokonał rozstrzygnięcia o daleko idących skutkach
praktycznych w zakresie zaskarżania uchwał zarządu i rady nadzorczej8. Wyrok dotyczył uchwały
rady nadzorczej, którą prezes zarządu spółki z o.o. został odwołany z pełnionej funkcji – przy
czym w uchwale nie podano żadnej ważnej przyczyny uzasadniającej odwołanie. Tymczasem,
zgodnie z umową spółki, prezes zarządu mógł być odwołany w każdym czasie, ale tylko z ważnej
przyczyny.
Jednocześnie spółka rozwiązała z odwołanym prezesem umowę o pracę za
wypowiedzeniem. Warto dodać, że w okresie sprawowania funkcji w zarządzie, nie zgłaszano
wobec prezesa zarządu żadnych zastrzeżeń, dotyczących wykonywanej przez niego pracy. Prezes
zarządu zaskarżył uchwałę o swoim odwołaniu do sądu w trybie art. 189 Kpc.
W tym stanie faktycznym SN uznał, że w Ksh brak jest przepisów szczególnych
dotyczących zaskarżania uchwał rady nadzorczej i w tym zakresie występuje luka w
prawie, a zatem w tym zakresie znajdą zastosowanie – w drodze analogii – przepisy regulujące
zaskarżanie uchwał wspólników spółki z o.o., tj. przepisy z art. 249–254 Ksh. Ponadto, zdaniem
SN, osobie odwołanej ze składu organu spółki z o.o. nie przysługuje legitymacja do wytoczenia
powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą.
Sąd powołał się w tym zakresie na uchwałę siedmiu sędziów SN z 1.03.2007 r., III CZP
9
94/06 , dochodząc do wniosku, że konstrukcja normatywna zaskarżenia sprzecznej z prawem
uchwały wspólników w spółce z o.o. jest w sensie podmiotowym analogiczna do zaskarżenia
uchwały rady nadzorczej sprzecznej z umową spółki. Z tego SN wyprowadził wniosek, że
odwołany prezes zarządu mógł dochodzić roszczeń o charakterze materialnoprawnym ze
stosunku pracy, ponieważ w przedmiotowej spółce z o.o., obok stosunku korporacyjnego
istniejącego między spółką a członkiem jej organu, strony były związane także stosunkiem pracy.
Skutki orzeczenia dla praktyki
Przyjęte w wyroku z 20.01.2009 r. rozstrzygnięcie ma doniosłe znaczenie dla praktyki, bowiem
przepisy, na których zastosowanie wskazał SN, po pierwsze – ograniczają krąg
podmiotów uprawnionych do zaskarżania uchwał, a po drugie – ustanawiają dość krótkie
terminy do wystąpienia z powództwem o uchylenie albo stwierdzenie nieważności
uchwały. Dodatkowym problemem praktycznym jest odpowiednia interpretacja przepisów
8
9
II CSK 419/08, MoP 2009, Nr 23, s. 1286.
Uchwała SN (7) z 1.03.2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, Nr 7-8, s. 95.
ustanowionych do zaskarżania uchwał wspólników – w przypadku ich zastosowania do
zaskarżania uchwał rady nadzorczej.
Zamknięty katalog podmiotów uprawnionych do wytoczenia powództwa o uchylenie
uchwały wspólników spółki z o.o. oraz o stwierdzenie jej nieważności zawierają art. 250 oraz 252
§ 1 Ksh. Zgodnie z tymi przepisami uprawnienie to przysługuje:
1) zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom;
2) wspólnikowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał
zaprotokołowania sprzeciwu;
3) wspólnikowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu wspólników;
4) wspólnikowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego
zwołania zgromadzenia wspólników lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej
porządkiem obrad;
5) w przypadku pisemnego głosowania, wspólnikowi, którego pominięto przy głosowaniu
lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko
uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił
sprzeciw.
Przyjmując komentowane rozstrzygnięcie SN za prawidłowe, na podstawie powyższego
katalogu należałoby ustalić, kto jest uprawniony do zaskarżania uchwał rady nadzorczej (zarządu).
Na pozór wątpliwości nie budzi przyznanie tego uprawnienia zarządowi, radzie nadzorczej,
komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom. Możliwa jest jednak odmienna wykładnia
tego przepisu, a mianowicie, że prawo do zaskarżenia uchwały rady nadzorczej przysługuje
członkowi zarządu albo odpowiednio rady nadzorczej, który:
(i)
(ii)
(iii)
został bezzasadnie niedopuszczony do udziału w posiedzeniu danego organu;
nie był obecny na posiedzeniu, ale jedynie w przypadku wadliwego jego zwołania lub
też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad;
w przypadku pisemnego głosowania, jeżeli pominięto go przy głosowaniu lub który
nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwale i
po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.
Zgodnie z powyższym przepisem, prawa do zaskarżania uchwał rady nadzorczej
pozbawieni byliby wspólnicy (akcjonariusze) spółki. Wspólnicy bowiem, o ile nie są także
członkami jednego z powyższych organów, nie są w zasadzie powiadamiani o tym, kiedy te
organy się zbierają i nie mają także prawa głosowania nad ich uchwałami. Przepisy dotyczące
spółki akcyjnej nie różnią się znacznie w tym zakresie (art. 422 § 1 Ksh).
Przepisy regulujące zaskarżanie uchwał wspólników (walnego zgromadzenia)
wprowadzają terminy, w których podmiot uprawniony może zaskarżyć uchwałę. W przypadku
powództwa o uchylenie uchwały jest to miesiąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie
później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały. W przypadku spółki
publicznej są to trzy miesiące od dnia powzięcia uchwały. Natomiast prawo do wniesienia
powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia
otrzymania wiadomości o uchwale, jednakże nie później niż z upływem trzech lat od dnia jej
powzięcia (dwóch lat w przypadku spółki akcyjnej).
Jak widać, konieczność stosowania do zaskarżania uchwał rady nadzorczej (zarządu)
przepisów Ksh o zaskarżaniu uchwał wspólników (walnych zgromadzeń) nakłada na skarżącego
ograniczenia zarówno w zakresie uprawnienia do wytoczenia powództwa, jak i terminu do jego
wniesienia. Ponadto stosowanie tych przepisów w sposób odpowiedni, nastręcza wątpliwości
interpretacyjne.
Orzeczenie SN z 18.02.2010 r.
Sąd Najwyższy w wyroku z 18.02.2010 r.10 orzekał na podstawie podobnego stanu faktycznego
jak w przypadku orzeczenia opisanego powyżej. Odwołany członek zarządu spółki akcyjnej
zażądał ustalenia nieważności uchwały rady nadzorczej o swoim odwołaniu oraz zażądał
ustalenia, że uchwała ta, jako nieważna, nie pozbawia go członkostwa w zarządzie spółki.
SN uznał tym razem, że na podstawie art. 189 Kpc dopuszczalne jest powództwo o
stwierdzenie nieważności lub ważności uchwały rady nadzorczej spółki kapitałowej i odmiennie
niż w wyroku z 20.01.2009 r. wskazał, że nie jest uzasadnione stosowanie do zaskarżania
uchwał rady nadzorczej – w sposób analogiczny – przepisów o zaskarżaniu uchwał
wspólników (walnego zgromadzenia).
W przeciwieństwie do orzeczenia II CSK 419/08, SN zajął stanowisko, zgodnie z którym,
w zakresie zaskarżania uchwał rady nadzorczej, a nawet szerzej – w odniesieniu do zaskarżania
uchwał tego organu obu kategorii spółek kapitałowych, luka w prawie nie istnieje. Zaaprobował
przy tym pogląd, że powództwo wytoczone na podstawie art. 189 Kpc może często okazać się
jedynym sposobem wyeliminowania z obrotu prawnego bezwzględnie nieważnej uchwały rady
nadzorczej spółki kapitałowej.
Skutki orzeczenia dla praktyki
Znaczenie wyroku z 18.02.2010 r. jest istotne z co najmniej dwóch względów. Po pierwsze,
wyrok ten jest zgodny z poglądem dominującym w nauce prawa. Powinno się to więc
przyczynić do jednolitej interpretacji prawa, a w konsekwencji do jego pewności – co ma
niebagatelne znaczenie dla przedsiębiorców. Po drugie, występowanie z powództwem z art.
189 Kpc rządzi się innymi regułami, aniżeli wnoszenie powództw na podstawie
przepisów szczególnych Ksh o zaskarżaniu uchwał wspólników.
Z powództwem z art. 189 Kpc wystąpić może każdy, kto wykaże swój interes prawny w
stwierdzeniu istnienia albo nieistnienia uchwały rady nadzorczej (zarządu). Z powództwem takim
nie będzie mogła zaś wystąpić ani rada nadzorcza, ani inny organ spółki, ponieważ nie są one
podmiotami wyposażonymi w ogólną zdolność procesową ani w zdolność sądową. Natomiast
pojedynczy członkowie tych organów, jeśli wykażą interes prawny, będą uprawnieni do tego, aby
wystąpić z takim powództwem.
Powództwo kierowane jest przeciwko spółce, bo choć jego przedmiotem jest ustalenie
istnienia uchwały rady nadzorczej, to ani zarząd, ani też rada nadzorcza, nie mają zdolności
sądowej i nie mogą być pozywane. W przypadku gdy z powództwem wystąpi członek zarządu
spółki, spółka powinna być reprezentowana w sporze przez radę nadzorczą lub pełnomocnika
powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników/ walnego zgromadzenia (art. 210 § 1 i art. 379 §
1 Ksh).
Należy mieć na uwadze to, że nie wszystkie uchwały rady nadzorczej, jak i zarządu, będą
mogły stanowić przedmiot powództwa z art. 189 Kpc, a jedynie takie, które zmierzają
bezpośrednio do ukształtowania stosunku prawnego, tj. takie, które mają charakter czynności
10
Wyrok SN z 18.02.2010 r., I CSK 449/09, Biuletyn Sądu Najwyższego, 2010/4 s. 14.
prawnych. Do uchwał takich można zaliczyć uchwały rady nadzorczej o powołaniu, odwołaniu i
zawieszeniu członków zarządu, uchwały wyrażające wymaganą przez ustawę zgodę, np. na
wypłatę zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy (art. 349 § 1 Ksh).
Dodatkowo, podmiot występujący z tego rodzaju powództwem będzie musiał wykazać,
że ma interes prawny w stwierdzeniu istnienia albo nieistnienia uchwały. Sądy, zobligowane do
badania interesu prawnego powoda w ustaleniu istnienia lub nieistnienia (nieważności) uchwały
rady nadzorczej, mają elastyczny instrument do ograniczania nadużyć na tym polu11. W
przypadku powództwa wytoczonego na podstawie art. 189 Kpc, powszechnie przyjmuje się, że o
braku interesu prawnego w ustaleniu istnienia stosunku prawnego lub prawa można
mówić wówczas, gdy powód nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalenia prawa lub stosunku
prawnego, a także wówczas, gdy może osiągnąć w pełni ochronę swoich praw w sposób
prostszy i łatwiejszy, np. w procesie o świadczenie albo ukształtowanie prawa lub
stosunku prawnego12.
Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku
ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie
zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości13.
Jakkolwiek zatem należy uznać, że – co do zasady – dopuszczalne jest wystąpienie z
powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały rady nadzorczej na podstawie art. 189 Kpc, to
jednak w większości przypadków powód powinien szukać ochrony swojego interesu prawnego w
dalej idącym powództwie (o zapłatę, o ustalenie istnienia stosunku organizacyjnego), a jedynie
wyjątkowo powództwo z art. 189 Kpc definitywnie zakończy istniejący spór lub zapobiegnie
powstaniu takiego sporu.
W przeciwieństwie do powództwa o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały
wspólników (walnego zgromadzenia), regulowanego przepisami Ksh, wniesienie powództwa na
podstawie art. 189 Kpc nie jest ograniczone terminem. Istnieje zatem możliwość wniesienia go w
zasadzie w każdym czasie. Oczywiście takie rozwiązanie byłoby niezwykle szkodliwe dla praktyki
obrotu, ponieważ istniałby permanentny stan niepewności co do możliwości podważenia
uchwały zarządu lub rady nadzorczej. Przedstawiciele nauki prawa prezentują w tym względzie
dwa poglądy:
(i)
(ii)
dopuszczający oddalenie powództwa z art. 189 Kpc wniesionego ze zwłoką ze
względu na nadużycie prawa podmiotowego, w sposób uwzględniający naturę
stosunku korporacyjnego, tj. na podstawie art. 5 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 2
Ksh14;
uznający brak generalnych podstaw do oddalenia takiego powództwa wniesionego ze
zwłoką15.
Z praktycznego punktu widzenia pozostaje jedynie wskazać, że w wielu przypadkach
znaczny upływ czasu od momentu powzięcia uchwały przez zarząd lub radę nadzorczą
będzie skutkował brakiem interesu prawnego w jej kwestionowaniu na drodze
powództwa o ustalenie jej nieważności (nieistnienia).
S. Sołtysiński [w:] S. Sołtysiński, System Prawa Prywatnego. Prawo spółek kapitałowych, t. 17b, Warszawa 2010, s. 528.
Zob. wyrok SN z 26.03.2008 r., I UK 282/07, LEX nr 411051.
13 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, II AUa 1518/05, OSA 2008/9, poz. 30, s. 81.
14 J. Szwaja [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A Szumański, J. Szwaja, K.S.H. Komentarz, t. 3, Warszawa 2008, s. 844;
S. Sołtysiński [w:] S. Sołtysiński, System Prawa…, s. 529.
15 A. Opalski, Rada nadzorcza w spółce akcyjnej, Warszawa 2006, s. 325.
11
12
Przykładem może być powództwo o ustalenie nieważności uchwały o zgodzie na wypłatę
zaliczek na poczet dywidendy (art. 349 § 1 Ksh), podjętej z naruszeniem ustawy. Takim
naruszeniem mogłoby być zaproszenie tylko niektórych członków rady nadzorczej na
posiedzenie (naruszenie art. 388 § 1 Ksh). Jeżeli następnie, na podstawie takiej wadliwej uchwały,
nastąpiłaby wypłata zaliczki, to spółka powinna wystąpić z powództwem o zapłatę (zwrot)
wypłaconej zaliczki, ponieważ rozstrzygnięcie o nieważności uchwały rady nadzorczej byłoby
rozstrzygnięciem wstępnym w postępowaniu o zapłatę. Z tego też względu nie jest potrzebne, a
zarazem nie jest dopuszczalne, występowanie z odrębnym powództwem na podstawie art. 189
Kpc.
Zaskarżenie uchwały o odwołaniu
członka zarządu
na mocy przepisów Ksh
Zarówno w przypadku zaskarżania uchwał wspólników (walnych zgromadzeń) na podstawie
szczególnych przepisów Ksh, jak i w przypadku występowania z powództwem z art. 189 Kpc o
ustalenie nieistnienia uchwały rady nadzorczej, których przedmiotem jest odwołanie członka
zarządu, odwołany członek zarządu będzie miał trudności natury prawnej z wykazaniem swojej
legitymacji czynnej, czyli uprawnienia do wytoczenia powództwa.
SN w uchwale z 1.03.2007 r. udzielił następującej odpowiedzi na pytanie, czy osobie
odwołanej przysługuje uprawnienie do wystąpienia z powództwem na podstawie przepisów Ksh
(art. 250 i 422 § 2 Ksh): Osobie odwołanej ze składu organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie
przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z
ustawą (art. 252 § 1 w związku z art. 250 pkt 1 k.s.h.) – tak stwierdził SN, interpretując przepis o
podmiotach uprawnionych do zaskarżania uchwał wspólników16.
Pogląd wyrażony w ww. uchwale SN nie jest poglądem odrębnym i był wyrażany także w
innych orzeczeniach: Odwołanemu członkowi zarządu spółki akcyjnej nie przysługuje prawo do wystąpienia
z powództwem o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia odmawiającej udzielenia mu absolutorium 17. SN
przyjął w uzasadnieniu do ww. wyroku, że oceniając legitymację procesową „odwołanego”
członka zarządu do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały, sąd powinien
przyjmować, że w świetle tej (zaskarżonej) uchwały nie ma on legitymacji czynnej w tej sprawie,
pomimo tego, iż jest to uchwała, której ocena ważności decyduje bezpośrednio lub pośrednio o
statusie powoda jako członka zarządu.
Ochrony przed takim odwołaniem członkowie zarządu mogą poszukiwać tylko w
drodze zainteresowania wspólników lub innych uprawnionych do wytoczenia powództwa
o stwierdzenie nieważności tejże uchwały. Takie rozwiązanie nie jest pozbawione
uzasadnienia, ponieważ rzecz w tym, że nie można narzucać spółce osoby, która ma pełnić
funkcję członka zarządu, jeżeli nikt poza nią nie jest tym zainteresowany.
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością traci legitymację przewidzianą w art. 252 §
1 w związku z art. 250 pkt 1 k.s.h. do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników
sprzecznej z ustawą - z chwilą odwołania go z tej funkcji18.
Członkowie organów, o których mowa w tym przytoczonym przepisie, muszą w dacie wytoczenia
powództwa pełnić swoją funkcję, w przeciwnym wypadku są pozbawieni możliwości wystąpienia na drogę sądową.
Uchwała SN (7) z 1.3.2007r., III CZP 94/06, OSNC 2007, Nr 7-8, s. 95.
Wyrok SN z 11.1.2008 r., V CSK 363/07, OSNC 2008, Nr D, poz. 101, s. 42.
18 Uchwała SN z 17.2.2004 r., III CZP 116/03, OSNC 2005r., Nr 5, poz. 78, s. 29.
16
17
Innymi słowy, członek zarządu spółki z o.o. nie będący jej wspólnikiem traci legitymację do zaskarżenia uchwał
wspólników z chwilą odwołania go z zarządu19.
Z wyżej przytoczonymi orzeczeniami SN zgodził się Trybunał Konstytucyjny w wyroku
wydanym na tle przepisów o spółce akcyjnej20. TK zajął stanowisko, że dla efektywnej obrony
praw odwołanych członków organów spółki nie jest konieczne uciekanie się do powództwa o
zaskarżenie uchwały. W wyroku tym znalazło się kilka wskazówek wartych zacytowania ze
względów na ich wymiar praktyczny:
► Przepisy kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych stanowią samoistną podstawę roszczeń o usunięcie
skutków uchwały walnego zgromadzenia w sferze dóbr osobistych (art. 24 § 1 k.c.). Usunięcie bezprawnego
naruszenia może nastąpić np. w drodze nakazu „złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej
formie” przez spółkę. Przyznanie takich środków ochrony wydaje się zresztą lepiej zabezpieczać interes osoby
pokrzywdzonej niż prawo zaskarżenia uchwały, które może doprowadzić tylko do jej uchylenia. Takie
zakończenie sporu nie usuwa np. skutków rozpowszechnienia informacji o odmowie udzielenia absolutorium (…).
Skarżący wskazują na to, że ochrona przy pomocy art. 23 i art. 24 k.c. nie może doprowadzić do
wyeliminowania uchwały o nieudzieleniu absolutorium z obrotu prawnego. Nie uwzględniają jednak specyfiki
skutków uchylenia uchwały o nieudzieleniu absolutorium. Samo uchylenie uchwały może stanowić usunięcie
„źródła” naruszenia, ale nie eliminuje jego skutków.
► Dopuszczenie do zaskarżania uchwał przez odwołanych członków organów spółki stanowiłoby okazję do
destabilizowania stosunków w spółce.
► Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia jest środkiem ochrony przede wszystkim interesów
spółki, względnie jej akcjonariuszy, natomiast ochrona interesu osobistego członka zarządu, któremu odmówiono
udzielenia absolutorium, choć może być sprzężona z ochroną interesu spółki lub akcjonariuszy, zawsze będzie
jedynie refleksem zasadniczego celu instytucji ustanowionej w art. 422 § 1 k.s.h. Przyjęte w art. 422 § 2 pkt 1
k.s.h. kryterium aktualności pełnienia funkcji członka zarządu jako decydujące o posiadaniu legitymacji czynnej
do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej jest trafne i powiązane z
ratio legis instytucji określonej w art. 422 § 1 k.s.h.
► W razie wystąpienia przez spółkę z powództwem przeciwko byłemu członkowi zarządu może on podnieść
zarzut sprzeczności takiej uchwały z ustawą, co pozwoli sądowi ocenić, czy została ona podjęta zgodnie z prawem.
Już z tego powodu nie widać przyczyn, dla których przyznanie odwołanemu członkowi zarządu prawa do jej
skarżenia jest nieodzowne do umożliwienia sądowej oceny zgodności z prawem takiej uchwały, i to w związku z
sytuacją odwołanego członka zarządu. W najważniejszej kwestii dotyczącej ewentualnej odpowiedzialności
odwołanego członka zarządu wobec spółki uczestniczy on w postępowaniu sądowym, w ramach którego może
doprowadzić do weryfikacji przez sąd zgodności z prawem uchwały absolutoryjnej – jakkolwiek sam jej zaskarżyć
nie może. Jeżeli zaś uchwała walnego zgromadzenia odmawiająca odwołanemu członkowi zarządu absolutorium
naraziłaby go na szkodę, którą wykaże on w ewentualnym procesie, to sąd w celu ustalenia, czy zachodzi
odpowiedzialność spółki z tytułu czynu niedozwolonego, może również ocenić zgodność takiej uchwały z zasadami
współżycia społecznego.
Na podstawie ukształtowanego orzecznictwa, stwierdzić można, że członek zarządu,
który chce zaskarżyć uchwałę o swoim odwołaniu – bez znaczenia czy byłaby to uchwała
wspólników/walnego zgromadzenia, czy też rady nadzorczej – nie będzie uprawniony do
wytoczenia powództwa na podstawie przepisów szczególnych Ksh dotyczących uchylenia albo
stwierdzenia nieważności uchwały.
Uprawnienie do wystąpienia
19
20
Wyrok SA w Gdańsku z 21.05.2008 r., I ACa 1239/07, niepubl.
Wyrok TK z 2.06.2009 r., SK 31/08, Orz. TK Seria A rok 2009, Nr 6, poz. 103.
z powództwem
na podstawie art. 189 Kpc
Członek zarządu, który chciałby wystąpić na podstawie art. 189 Kpc z powództwem o
stwierdzenia nieistnienia uchwały rady nadzorczej o swoim odwołaniu, zazwyczaj będzie miał
będzie miał kłopot z wykazaniem legitymacji czynnej do wystąpienia z takim powództwem. W
niewielu przypadkach odwołany członek zarządu będzie w stanie wykazać, że sam skutek, jaki
wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni ochronę jego prawnie chronionych
interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu
takiego sporu w przyszłości21.
W wielu bowiem przypadkach zarzutom dotyczącym bezzasadności, czy też
bezprawności odwołania z zarządu, towarzyszą roszczenia pieniężne odwołanego
członka zarządu wobec spółki. Mogą one wynikać z rozwiązanej umowy o pracę albo umowy
o świadczenie usług. Mogą to być także roszczenia o ochronę dóbr osobistych.
Pełny tekst artykułu w nr 1(25)2011 „Przeglądu Corporate Governance”
21
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, II AUa 1518/05, OSA 2008/9, poz. 30, s. 81.