MPN 2017

Metodyka Pracy Naukowej
2017
1. WYBÓR TEMATU PRACY I JEJ CHARAKTERYSTYKA ............................................................................................2
1.1. TEMAT, TYTUŁ, PROBLEM, ZAGADNIENIE ...........................................................................................................................2
1.2. ELEMENTY I ZAKRES PRACY (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA) .............................................................................................2
1.3. KRYTERIA NAUKOWOŚCI (MERYTORYCZNE I FORMALNE) ..................................................................................................2
a .Kryteria merytoryczne pracy .........................................................................................................................................2
b. Kryteria formalne pracy ................................................................................................................................................2
2.
ETAP PRZYGOTOWANIA PRACY..............................................................................................................................3
2.1. KWERENDA - POSZUKIWANIA BIBLIOGRAFICZNE ...............................................................................................................3
a. Kwerenda orientacyjna....................................................................................................................................................3
b. Kwerenda systematyczna (szczegółowa) literatury..........................................................................................................3
c. Zasady dotyczące poszukiwania i analizy literatury ........................................................................................................4
2.2. UKŁAD BIBLIOGRAFII ZAŁĄCZNIKOWEJ .............................................................................................................................5
a. ŹRÓDŁA .........................................................................................................................................................................5
b .OPRACOWANIA ŹRÓDEŁ (lub LITERATURA PRZEDMIOTU) .............................................................................6
c. LITERATURA POMOCNICZA .....................................................................................................................................6
2.3. DOKUMENTACJA PRZYGOTOWANIA PRACY (FISZKI) ...........................................................................................................6
a. Fiszki bibliograficzne.......................................................................................................................................................6
b.Fiszki tematyczne ..............................................................................................................................................................7
2.4. PLAN PRACY - STRUKTURA PRACY......................................................................................................................................8
a. Struktura pracy ................................................................................................................................................................8
b. Podstawowe cechy planu.................................................................................................................................................8
2.5. SKRÓTY ..............................................................................................................................................................................9
a. Rodzaje skrótów...............................................................................................................................................................9
b. Zasady tworzenia skrótów własnych................................................................................................................................9
3.
PRZYPISY .........................................................................................................................................................................9
3.1. PRZYPISY - INFORMACJE WSTĘPNE .....................................................................................................................................9
3.2. PRZYPISY - PODSTAWOWE REGUŁY ..................................................................................................................................10
3.3. RODZAJE PRZYPISÓW........................................................................................................................................................11
3.4. PRZYPISY - TECHNIKA SPORZĄDZANIA .............................................................................................................................11
3.5. CYTATY ............................................................................................................................................................................12
4.
ELEMENTY STRUKTURY PRACY - MERYTORYCZNA STRONA PRACY .....................................................13
4.1. WSTĘP PRACY DYPLOMOWEJ ............................................................................................................................................13
a. Elementy formalne wstępu .............................................................................................................................................13
b. Redakcja wstępu ............................................................................................................................................................14
4.2. ZAKOŃCZENIE PRACY DYPLOMOWEJ ................................................................................................................................14
4.3. METODY BADAWCZE ........................................................................................................................................................15
4.4. WARUNKI TWORZENIE TREŚCI PRACY CZYLI DROGA DO NAPISANIA DOBREJ PRACY .........................................................15
4.5. WARSZTAT PISARSKI (STYL, INTERPUNKCJA, ZNAKI LOGICZNE, BŁĘDY)...........................................................................17
a.styl .................................................................................................................................................................................17
b.interpunkcja ....................................................................................................................................................................17
c. znaki logiczne.................................................................................................................................................................18
d.błędy ...............................................................................................................................................................................18
5.
ELEMENTY STRUKTURY PRACY - INFORMACJE UZUPEŁNIAJĄCE...........................................................20
5.1 KARTA TYTUŁOWA ...........................................................................................................................................................20
5.2 WYDRUK PRACY - ELEMENTY FORMATOWANIA ................................................................................................................20
5.3 ZATWIERDZENIE TEMATU, ZŁOŻENIE I OBRONA PRACY .....................................................................................................21
5.4 UWAGI KOŃCOWE .............................................................................................................................................................21
6.
ARTYKUŁY I RECENZJE............................................................................................................................................21
6.1 ARTYKUŁY .......................................................................................................................................................................21
1. Kryteria artykułu naukowego ........................................................................................................................................21
2.Artykuły popularnonaukowe...........................................................................................................................................22
6.2 RECENZJE ..........................................................................................................................................................................22
A. Pojęcie i rodzaje recenzji ..............................................................................................................................................22
B. Elementy składowe recenzji: .........................................................................................................................................22
C.Warunki dobrej recenzji: ...............................................................................................................................................22
7. LITERATURA PRZEDMIOTU.........................................................................................................................................23
1. Wybór tematu pracy i jej charakterystyka
1.1. Temat, tytuł, problem, zagadnienie
Temat pracy magisterskiej podejmuje się i opracowuje pod kierunkiem promotora w ramach seminarium naukowego z określonej dziedziny. Praca tego typu jest pracą własną, ale o ograniczonym stopniu
samodzielności.
1. Temat pracy jest to problem lub zagadnienie, które wymagają określonego opracowania. W nauce problem jest pytaniem do rozwiązania, zagadnienie zaś prezentuje się i omawia. W pracach naukowych pojawia się nadto termin problematyka. Jest to zespól pytań pochodnych, wiążących się
z głównym problemem pracy.
2. Temat ujmuje się w tytuł - zwięzłe, jasne, logiczne zgodne z regułami języka polskiego i zasadami danej nauki sformułowanie tematu.
3. O ile tematem rozprawy doktorskiej musi być problem naukowy, to tematem pracy licencjackiej, magisterskiej może być zagadnienie. Ale także w tego rodzaju pracach należy we wstępie określić podstawowy cel, który stawia sobie piszący. Często w trakcie określania celu ujawni się problem
naukowy i wtedy we wstępie wolno użyć sformułowania: „Problem niniejszej pracy stanowi...”,
„w pracy będzie poszukiwać się rozwiązania następującego problemu:...”
4. Sformułowanie i rozwiązanie problemu badawczego ułatwia postawienie tezy, a więc głównego
twierdzenia, którego prawdziwość naukowiec będzie chciał wykazać czy też udowodnić na podstawie
przyjętych przesłanek. Promotor ma obowiązek zapytać studenta podejmującego dany temat: „Jaką
zasadniczą tezę Pani/Pan stawia? Czego Pani/Pan chce dowieść? Co wykazać?” Jeśli się tego nie
uczyni na początku, w niemałe zakłopotanie może wprawić magistranta recenzent zadający te same
pytania w trakcie obrony.
1.2. Elementy i zakres pracy (ogólna charakterystyka)
1. Praca dyplomowa i magisterska składa się ze strony tytułowej, spisu treści (plan), (wykazu skrótów), spisu bibliografii, wstępu, rozdziałów podzielonych na paragrafy oraz z zakończenia (i aneksów).
Każdy z tych elementów określają odpowiednie przepisy, wzorce lub zwyczaje, które student ma obowiązek znać i od których wolno odstępować tylko w szczególnych przypadkach, zawsze po konsultacji
z promotorem.
2. Praca magisterska powinna składać się z co najmniej z trzech rozdziałów. Praca dyplomowa może
zawierać dwa lub więcej rozdziałów. Liczba rozdziałów nie powinna większa niż pięć.
3. Praca dyplomowa (licencjacka) powinna liczyć 20-50 stronic maszynopisu, praca magisterska: 60100 stronic.
4. Praca magisterska/dyplomowa musi zawierać przypisy. Właściwym ich miejscem jest dolna część
strony, tzw. stopka.
5. Niekiedy można do pracy dołączyć aneksy, tabele, ankiety - zawsze jednak zgodnie z wymogami
danej dyscypliny i wskazaniami promotora.
1.3. Kryteria naukowości (merytoryczne i formalne)
Przy pisaniu pracy magisterskiej/dyplomowej nie tworzy się jakiejś formy opowiadania, felietonu
czy pamiętnika, ale konkretny tekst, który musi odpowiadać ściśle określonym kryteriom naukowości:
merytorycznym i formalnym.
a. Kryteria merytoryczne pracy
Na stronę merytoryczną (rzeczową) pracy składają się:
• temat - zasadny, możliwie oryginalny, zgodny z daną specjalizacją;
• odpowiednio określone i sformułowane zagadnienie/ problem i cel;
• właściwy dobór i wykorzystanie bibliografii;
• plan pracy (jej konstrukcja) odpowiadająca treści;
• wstęp zawierający wszystkie wymagane informacje (elementy);
• opracowanie treści w świetle zasad logiki (wnioskowanie, dowodzenie, wyjaśnianie, sprawdzanie)
i według przyjętych w danej dyscyplinie metod;
• właściwe zakończenie;
• kryterium „wyczerpania tematu” tj. możliwe zgromadzenie wszystkich kluczowych źródeł i rozwiązanie problemu przy aktualnym stanie nauki;
• oryginalność (praca własna, nie plagiat).
b. Kryteria formalne pracy
2
Na stronę formalną pracy składa się:
• tytuł, język i styl, technika sporządzania przypisów, bibliografia, wykaz skrótów, spis treści i ewentualne aneksy.
• tytuł - jasny, zwięzły i jednoznaczny;
• układ rozdziałów i paragrafów - logiczny, przejrzysty, proporcjonalny i wyczerpujący;
• język - adekwatny do pracy, logiczny, zrozumiały, precyzyjny, bez eufemizmów (upiększeń), „pobożnych westchnień”, bez banałów, bez błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych
i tzw. „literówek”;
• styl - jasny, przejrzysty, nie mętny, zawiły, czy nużący;
• przypisy - właściwie sporządzone, jednolite w całej pracy;
• staranny zapis całości pracy.
Te merytoryczne i formalne kryteria pracy dyplomowej ocenia promotor i recenzent w formularzu:
„Oceny pracy dyplomowej”.
2. Etap przygotowania pracy
2.1. Kwerenda - poszukiwania bibliograficzne
Kwerenda - czyli poszukiwania bibliograficzne, tj. zbieranie literatury do wybranego tematu
pracy. To ważny etap przygotowania pracy. Jak szukać odpowiedniej literatury, podstawowych informacji nt. źródeł, ich opracowań i literatury przedmiotu? Rozróżnia się kwerendę wstępną („orientacyjną”)
oraz kwerendę właściwą (systematyczną)
a.
Kwerenda orientacyjna
Dorobek nauk teologicznych jest reprezentowany przez właściwe encyklopedie, słowniki, leksykony, podręczniki, artykuły i skrypty.
Przed gromadzeniem literatury szczegółowej, należy zapoznać się z właściwymi tematowi pracy
hasłami w encyklopediach, słownikach, leksykonach oraz towarzyszącymi tym hasłom spisami bibliograficznymi.
1. Encyklopedie - ogólne (np. PWN), a zwłaszcza przedmiotowe, w których zawarta jest podstawowa
literatura. Przykładem encyklopedii przedmiotowej dla teologii jest w Polsce Encyklopedia Katolicka
wydawana w od 1973 r. przez KUL.
2. Słowniki, leksykony - rozumiane jako tematyczne i przedmiotowe zbiory opracowanych haseł
z danej dyscypliny. Polecane słowniki w teologii : LThK, LTFund., LTPast., LTDuch., F. König - H.
Waldenfels (red.), Leksykon religii, Warszawa 1997; X. Leon- Dufour, Słownik teologii biblijnej, Poznań
1986; J.M. Szymusiak - M. Starowieyski, Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, Poznań
1971; A. Zuberbier, Słownik teologiczny, Katowice 1998, Z. Pawlak, Katolicyzm A-Z, Poznań 1999.
Obecna pod opracowanymi hasłami bibliografia może prowadzić do dalszych poszukiwań. Jest to zwykle wykaz syntetyczny, zawierający pozycje najbardziej istotne.
3. Konkordancje biblijne, np.: J. Flis, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiąclecia, Warszawa 1991.
4. Zbiory orzeczeń Kościoła: S. Głowa, I. Bieda, Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi
Kościoła, Poznań 1988; I. Bokwa, Breviarium fidei, Poznań 2007; Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994; Z. Zimowski i in., W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary, cz.1, 19661994, Tarnów 1995; Tenże, W trosce o pełnię wiary. Cz. 2, 1995-2000, Tarnów 2002; A. Baron, H. Pietras (red.), Dokumenty Soborów Powszechnych, t. I-IV, Kraków 2001-2004; A. Baron-Pietras (red.),
Synody i kolekcje praw, t. I- , Kraków 2006.
5. Podręczniki, rozumiane jako dzieło podstawowe danej dyscypliny, np. B. Altaner, A. Stuiber, Patrologia, Warszawa 1990; W. Hryniewicz, J.S. Gajek, S.J. Koza (red.), Ku chrześcijaństwu jutra. Wprowadzenie do ekumenizmu, Lublin 1996; S. Olejnik, W odpowiedzi na dar i powołanie Boże. Zarys teologii moralnej, Warszawa 1979; S. Bartnik, Dogmatyka katolicka t.1, Lublin 1999, t.2. 2003; E. Adamiak,
A. Czaja, Dogmatyka, Warszawa 2005; H. Seweryniak, Świadectwo i sens, Płock 2001, Tenże, Teologia
fundamentalna, t.1-2, Warszawa 2010.
6. Skrypty i źródła, które wskaże prowadzący seminarium lub inna kompetentna osoba.
b. Kwerenda systematyczna (szczegółowa) literatury
Po zapoznaniu się z encyklopedycznymi i leksykalnymi itp. hasłami (oraz towarzyszącymi im spi3
sami bibliografii) na dany temat i ich właściwej ocenie, można przystąpić do systematycznego zbierania
literatury pracy. Można ją znaleźć w zbiorach bibliografii:
1. Bibliografia Zawartości Czasopism (BZCz), w wersji drukowanej lub on-line:
•
za lata (1996-2004) - http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?BM=3
•
za lata (2005-) - http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?BM=25 lub w wyszukiwarce Fidkar: http://www.fides.org.pl/fidkar/index.php
•
Elektroniczna Bibliografia Nauk Teologicznych – on-line, aktualizowana na bieżąco:
http://www.fides.org.pl/cgi-bin/ebnt/makwww.exe
2. Drukowane bibliografie zawartości konkretnych czasopism, np: Bibliografia zawartości „Zeszytów Naukowych KUL ” za lata 1958-1977, Lublin 1979; „Chrześcijanin w świecie ” 1969-1977; Spis
treści „Ateneum Kapłańskie ”. Bibliografia 1957-1971, 1957-1971, Włocławek 1972 i inne.
Katalog czasopism biblioteki WSD Radom podaje też tematy wiodące niektórych numerów czasopism teologicznych.
3. Bibliografie bieżące, nt. ukazujących się teologicznych książek, czasopism artykułów, np. Przegląd Piśmiennictwa Teologicznego. Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego. Opole
4. Spis roczników czasopism, które zawierają publikacje na temat interesującej go problematyki,
czy szczegółowego tematu.
5. Zbiory bibliografii dołączone do danej publikacji, a zwł. bibliografie w podręcznikach, oprac.
specjalistycznych, tematycznych. Np. w: W. Beinert (red.), Podręcznik teologii dogmatycznej. Teologiczna teoria poznania, Kraków 1998, jest obszerna bibliografia z zakresu ogólnej teorii teologii i poznania teologicznego (s. 337-352).
6. Katalogi biblioteczne- (indeksy rzeczowe) a także katalogi prac doktorskich i magisterskich
w bibliotekach własnych lub teologicznych (np. KUL, UKSW) - mogą stanowić ważne żrodło materiału
bibliograficznego pracy dyplomowej.
7. Bibliografia załącznikowa w pr. dyplomowych (magisterskich, licencjackich, doktorskich i habilitacyjnych) podejmujących ten czy pokrewny temat. Prace te są dostępne w bibliotece uczelni, gdzie dla uzyskania stopnia - je przedstawiono. Prace udostepnia się po złożeniu w dyrekcji biblioteki podania
podpisanego przez własnego promotora.
8. Przypisy i bibliografia załącznikowa różnych opracowań i artykułów.
c. Zasady dotyczące poszukiwania i analizy literatury
Po dokonaniu wyboru tematu i etapie wstępnej orientacji w dyscyplinie oraz podjętej problematyce
można przystąpić do:
•
tworzenia pełnego zestawu źródeł i ich ewentualnych (jeżeli są) opracowań;
•
ustalenia literatury przedmiotu (tj. tego, co już na ten temat w ogóle napisano);
•
fiszkowania;
•
szczegółowej analizy źródeł.
Na etapie zbierania literatury trzeba zachowywać następujące zasady:
Korzysta się z pozycji najnowszej spośród dostępnych.
Być nastawionym - w trakcie pisania - na dalsze szukanie i pilne śledzenie ukazujących się nowości w omawianym temacie. Zbieranie literatury należy przerywać na wyraźne żądanie promotora.
3. Jest wskazane, żeby zebraną literaturę przedstawić na seminarium naukowym, gdzie uczestnicy,
znając nawzajem wybrane do oprac. tematy powinni służyć sobie wzajemną pomocą w przypadku odkrycia artykułu, czy rozprawy dotyczącej tematu innego uczestnika seminarium.
4. Od źródeł do literatury przedmiotu. Pracę interpretacyjną zebranej literatury powinno się rozpoczynać zasadniczo od analizy źródeł, bowiem rozpoczynanie od literatury przedmiotu (opracowań) łączy
się z niebezpieczeństwem pewnego „ustawienia” piszącego pod kątem gotowych interpretacji. Może się
jednak okazać, iż analiza opracowań jest niezbędna do właściwego zrozumienia źródeł.
5. Odwrócenie kolejności chronologicznej, w odniesieniu do analizowania źródeł, czy opracowań
(tzn. rozpoczęcie od pozycji najstarszych), może się być przydatne (nawet konieczne) do uchwyceniu
rozwoju poglądów omawianego autora lub ewolucji ocen w opracowaniach.
6. Najbardziej pożyteczne jest dwukrotne czytanie literatury. W pierwszym czytaniu, obejmującym
całą publikację, trzeba zorientować się w jej treści i uchwycić główne wątki. W drugim czytaniu należy
1.
2.
4
skupić się na tych partiach publikacji, które uznaje się za przydatne.
Teksty własne (kopie, fiszki) stanowią osobisty warsztat pracy studenta, stąd może on w nie ingerować
(najlepiej ołówkiem czy to na marginesie, czy w tekście). Dobrze jest zaznaczać pewne partie tekstu za
pomocą np. kontrastowych flamastrów. Teksty pożyczone, nie dopuszczają zaznaczania. W tym przypadku należy sporządzać fiszki tematyczne, spisywać uwagi na kartce, zrobić kserokopie.
2.2. Układ bibliografii załącznikowej
Literatura pracy naukowej winna być uporządkowana w postaci określonego spisu (bibliografii).
Bibliografia jest uporządkowanym - według kryteriów danej nauki - spisem „wykorzystanych” w pracy
pozycji: książek, druków, czasopism, artykułów oraz dokumentów. Termin „pozycje wykorzystane” rozumie się w sensie szerokim. Autor pracy wpisuje do bibliografii te publikacje:
• które analizował;
• do których odwoływał się w trakcie pisania pracy, zaznaczając to, np. przez umieszczenie w korpusie pracy, czy w określonym przypisie.
• Utworzone wstępnie zestawienie należy następnie weryfikować finalnie pod kątem adekwatnego
„wykorzystania” określonych pozycji bibliograficznych. Wykaz ten nie powinien zawierać innych
(„niewykorzystanych”) prac, np. dla celów „optycznego” powiększenia objętości załączonej literatury.
• Wykaz bibliografii stanowi obowiązkowy element prac dyplom., magisterskich, doktorskich i habilitacyjnych. Powinien zawierać istotne informacje o danej pozycji (autor, tytuł, miejsce i rok wydania
itp.). Umieszcza się go na początku, po stronicy tytułowej, spisie treści i ewentualnym wykazie skrótów.
Niektórzy promotorzy umieszczają bibliografię na końcu pracy (po zakończeniu).
Podstawowy podział bibliografii
W pracach teologicznych stosuje się zazwyczaj następujący podział źródeł:
I. Źródła:
A. Pismo Święte i Dokumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła;
B. Dzieła omawianego autora, publikacje na określony temat
II. Opracowania źródeł (literatura przedmiotu);
III. Literatura pomocnicza
a. ŹRÓDŁA
1. Pismo święte i dokumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła
Znajdą się tu następujące pozycje źródłowe (zależnie od konkretnego tematu):
- Pismo święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, PoznańWarszawa 1980;
- Breviarium Fidei, S. Głowa, I. Bieda, Poznań 1980;
- Breviarium Fidei, I. Bokwa, T. Gacia, Poznań 2007;
- II Sobór Watykański, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1986;
- Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994;
- Kodeks Prawa Kanonicznego, Poznań 1984;
- Jan Paweł II, Encyklika o relacjach między wiarą a rozumem „Fides et ratio”, Rzym 1998;
- Kongregacja Nauki Wiary, Dominus Iesus, Deklaracja o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła z dnia 6.08.2000.
Czasem dział ten określa się mianem „źródła teologii”, ponieważ podstawowym źródłem argumentacji dla teologa jest Pismo Św. oraz objaśnienia treści Objawienia zawarte w uchwałach soborów, nauce
Ojców Kościoła i orzeczeniach papieskich itp.
Teolog katolicki zawsze dokonuje oceny rzeczywistości w świetle Pisma Św. i Tradycji. Dlatego
dział ten porządkuje się wg obiektywnej ważności źródeł teologicznych (loci theologici) oraz wyróżnia
się od „źródeł pracy”. Często umieszcza się ten dział jako pierwszy element źródeł.
2. Dzieła omawianego autora, publikacje na określony temat
To podstawowy zbiór literatury, na którego podstawie autor tworzy pracę. Są to np. dzieła autora,
o którym pisze, albo zasadnicze teksty, które bezpośrednio odnoszą się do omawianego problemu pracy.
Np. dla tematu: „Pojęcie ateizmu w pismach ks. S. Kowalczyka” - źródłem będą wszystkie teksty
ks. Kowalczyka odnoszące się do ateizmu i niewiary.
5
Np. dla tematu: „Pojęcie ateizmu w lubelskiej szkole teologicznej ” - źródłem będą wszystkie teksty o ateizmie w lubelskiej szkole teologicznej.
Źródła porządkuje się zasadniczo wg klucza chronologicznego. Można je podzielić na podgrupy.
Pisząc np. studium nt: „Apologia chrześcijaństwa w obliczu ruchu New Age”, można podzielić źródła na
teksty z kręgu New Age i teksty chrześcijańskie, ponieważ one orzekają o tym samym, ale z innej perspektywy. W pracach historycznych źródła dzieli się na źródła rękopiśmienne i źródła drukowane.
Jeżeli w pracy odwołano się do metody wywiadu, np. w badaniach terenowych lub obserwacji (etnografia, etnologia religii, socjologia, historia najnowsza itp.) to w wykazie źródeł należy uwzględnić
także pozycję pod nazwą wywiady:
- Wywiad z W. Lasocką przeprowadzony dn. 15 V 2010 r.;
- Wywiad z J. K. przeprowadzony dn. 10 XI 2013 r.
b. OPRACOWANIA ŹRÓDEŁ (lub LITERATURA PRZEDMIOTU)
Ten punkt bibliografii można też nazwać: „LITERATURA PRZEDMIOTU” z tej racji, że dokumentuje on stan badań nad przedmiotem, który jest opracowywany. W opracowaniach zapisuje się
w porządku alfabetycznym, wg nazwisk autorów, pozycje (opracowania), które w całości lub części odnoszą się wprost do opracowywanego tematu. Ich wykaz pozwala zorientować się, jaki jest stan badań
nad danym zagadnieniem lub problemem. Brak tego punktu w wykazie literatury świadczy bądź o tym,
że podjęty temat jest jeszcze mało opracowany, „dziewiczy”, bądź nie przeprowadzono dokładnej (wystarczającej) kwerendy bibliograficznej.
c. LITERATURA POMOCNICZA
Obejmuje materiały odnoszące się do tła teologicznego, kulturowego, prawno-kanonicznego,
a nawet społ. - politycznego danego tematu. W dziale tym umieszczamy wszystkie pozycje, które zostały
uwzględnione w przypisach, a nie znalazły się ani wykazie źródeł, ani w spisie opracowań.
2.3. Dokumentacja przygotowania pracy (fiszki)
Podstawą napisania pracy naukowej jest nie tylko lektura źródeł i opracowań, ale również systematyzacja uzyskanych informacji. Dokumentacja ta powinna mieć postać zbioru fiszek (kartek). Fiszki dzielimy na bibliograficzne i tematyczne.
a. Fiszki bibliograficzne
To kartki w kształcie prostokąta o formacie 1/8 formatu A-4 lub (7,5x11 cm). Zapisuje się na nich
minimum informacji bibliograficznej, które ma wystarczyć do zidentyfikowania danej pozycji (książki,
artykułu, fragmentu dzieła zbiorowego, recenzji). Są niezbędne do pełnej dokumentacji pracy, a zwłaszcza do sporządzania spisu bibliografii.
1. Fiszki bibliograficzne zawierają: imię, nazwisko autora, tytuł dzieła (lub artykułu), miejsce i rok
wydania, liczba stronic. Przy artykule zaznaczyć źródło tj. czasopismo.
2. Przy sporządzaniu fiszek bibliograficznych obowiązuje zasada: jedna kartka dla jednej pozycji
i zapis jednostronny. Drugą stronę można wykorzystać tylko na uwagi własne, odnotowanie podziału
artykułu, tytułów ważniejszych rozdziałów książki itp. W prawym dolnym rogu zaznacza się wtedy:
„verte” lub „. /.”.
3. Zapisu bibliograficznego dokonuje się w oryginalnym języku publikacji, nie tłumacząc ani imion
autora, ani takich danych, jak miejsce wydania, kolejność wydania czy tom. W razie konieczności dopuszczalna jest transliteracja, na przykład z greki na alfabet łaciński.
4. Jeżeli książka posiada więcej autorów, wówczas - do trzech nazwisk - zapisuje się wszystkich. Gdy
autorów jest ponad trzech, zapisuje się pierwszego (lub pierwszych trzech), a potem dodaje [i in. ].
5. Jeżeli dzieło jest autorstwa urzędu Stolicy Apostolskiej, Konferencji Episkopatu Kongregacji Nauki
Wiary itp., wówczas jako autora podaje się pełną nazwę tego urzędu, bez zmiany kolejności słów. Nie
podaje się nazwiska osoby podpisującej dokument, np. prefekta kongregacji.
6. Na fiszkach i w zestawieniu bibliografii umieszcza się zawsze najpierw nazwisko autora a potem
dopiero jego imię lub jego skrót. W tekście pracy i w przypisach kolejność zapisu jest odwrotna.
7. Tytuł książki odpisuje się nie zaś z okładki lub z tzw. karty przedtytułowej, ale zawsze z karty tytułowej (s.3). Długie tytuły, zwłaszcza starych druków, można skrócić wielokropkiem w nawiasie [...],
uważając, aby skrót nie wypaczył tytułu. Zapisuje się też podtytuł, bo zwykle zawiera on istotne infor6
macje dla zrozumienia tytułu.
8. Jeśli nie podano miejsca i roku wydania na karcie tytułowej lub metryczce na końcu książki, pisze
się: [b. r. m. w.]. W przypadku kilku miejsc podanych na karcie tytułowej, można je przepisać lub podać
tylko pierwsze i dopisać: [itd.]. Zaleca się prowadzenie systematycznego zapisu bibliografii w pamięci
elektronicznej, komputerowej.
Kongregacja Nauki Wiary,
Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele.
Donum veritatis, w: W trosce o pełnię wiary.
Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966-1994,
Tarnów 1995, ss. 353-369.
Nazwisko i imię (skrót)
Dział
………………………………..…………………
Tytuł ………………………….………………..
…………………………………………….…….
M. r. w. ………………………………. s. …-…
Sygnatura biblioteczna ………………………
Syg. A.45128; DKSA
Hemperek R, Góralski W., Przytuła F. [i in.],
Balthasar, Hans Urs von,
Królestwo Boże a Kościół
Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego,
t. 3,
„Communio” VI (1986) nr 2, s. 35-42
Lublin 1986
Syg. CZ
Syg. A.12150; PKO
b. Fiszki tematyczne
to kartka o rozmiarach 21x15 cm (1/2 formatu A-4). Zapisuje się na nich ważne fragmenty artykułu, dzieła, które nie jest naszą własnością dokonując cytacji, co zaznaczamy cudzysłowem lub podając
streszczenie.
Obecnie funkcję fiszek zastępują kopie (odpowiednich fragmentów pracy, artykułu) ksero, fotografie cyfrowe w formacie jpg, bmp, gif raw itp. Należy wtedy zawsze zaznaczyć źródło pochodzenia dokumentu, poprzez własny zapis źródła na 1. stronie kopii lub poprzez kopię 1. strony kopiowanego dzieła.
Zasadniczo nie tyle kserokopie, ale właśnie wypisy na fiszkach tematycznych są najlepszym sposobem utrwalania i porządkowania wiedzy, która ma stać się tworzywem przyszłej pracy. Fiszki tematyczne są pomocą przy konstruowaniu poszczególnych rozdziałów pracy.
Fiszka tematyczna wzór:
Nazwisko i skrót imienia autora, ……………………
Dział
Tytuł dzieła, ……………………………………………..
………….
M. r. w. ……………………………………………………
s. …… Tekst
……………………………..
Uwagi
Fiszka tematyczna - uwagi praktyczne
7
W tematycznym segregowaniu wypisów praktycznym może się okazać stosowanie różnych kolorów
papieru (fiszek).
2. Nie należy sporządzać wypisów w zeszycie (o połączonych kartkach), bo uniemożliwia to konieczne
w dalszej pracy „tasowanie”, zmiana kolejności tekstów.
3. Stosuje się zasadę jednostronnego zapisu kartki. Jeżeli tekst nie mieści się na jednej, dalszy ciąg pisze
się na kolejnych kartach. Ułatwia to potem „rozłożenie” większej ilości wypisów, ujęcie ich zawartości treściowej i zaplanowanie treści paragrafu czy rozdziału.
4. Istotna jest dokładność przepisywania tekstu (zwłaszcza w odniesieniu do interpunkcji - zmiana sensu).
5. Tekst dosłownie wypisywany rozpoczyna się cudzysłowem, przy czym, jeżeli zaczyna się go nie od początku zdania, to po cudzysłowie stawia się wielokropek, zawsze w nawiasie kwadratowym: „[...]”. Wypis
zamyka się cudzysłowem i dopiero potem stawia kropkę, nigdy odwrotnie „[...].”zapis błędny. Kropka zamyka zdanie.
6. Jeśli wypis nie kończy się ostatnim słowem zdania, stawia się po tym słowie wielokropek w nawiasie
kwadratowym i dopiero potem zamyka cudzysłów: [...]”. Tak zaznacza się wszelkie opuszczenia lub interpolacje. Każdy wypis (dotyczy to także parafraz i streszczeń) winien mieć dokładną adnotację bibliograficzną.
W tym celu z lewej strony i u góry kartki zostawia się margines około 2 cm. Na lewym marginesie zapisujemy kolejne strony przepisywanego lub parafrazowanego tekstu.
7. Zapożyczanie wypisów tj. z czerpanie z tzw. „drugiej ręki” wyraźnie winno być zaznaczone zapisem:
„cyt. za”, „przyp. za”. W przypadku streszczeń lub parafraz należy zwracać uwagę, by nie zniekształcić myśli
źródła, możliwie wiernie oddawać jego sens. Fiszki tematyczne winny być mobilne, odnawiane, zapisywane
jednostronnie, z własnymi uwagami krytycznymi.
Uwaga !!! Nie należy podejmować pisania pracy bez sporządzenia odpowiedniej ilości fiszek.
1.
2.4. Plan pracy - struktura pracy
a. Struktura pracy
Słowo „plan” ma wiele znaczeń, np.: „pomysł”, „projekt”, „program zadań i prac”, „porządek zajęć”,
„rozkład czynności przewidzianych do wykonania”, „program ściśle określonych czynności”, wreszcie „układ
czegoś”. W tym ostatnim sensie mówi się o planie książki lub wykładu, pracy licencjackiej i magisterskiej,
a także rozprawy doktorskiej czy habilitacyjnej.
Plan pracy dyplomowej, to logiczne rozplanowanie treści, przez które porządkuje się je w sposób jasny,
logiczny i wyczerpujący. W tym planie chodzi o rozdzielenie opracowywanych i redagowanych treści na
mniejsze, ale logicznie ze sobą skomponowane części. Czyni się to w celu lepszego ujęcia i zrozumienia treści oraz ich właściwego przekazu na piśmie.
Kiedy wolno tworzyć plan?
Panują na ten temat różne opinie. Są wykładowcy, którzy twierdzą, że wstępny, roboczy plan powinien
być konstruowany jak najprędzej (a). Dlatego dając temat, sugerują już szkic planu. Inni, tworzenie planu
sugerują dopiero po zebraniu wystarczającej ilości materiałów (b) i sporządzeniu wypisów. Jest też droga
pośrednia: profesor często dysponuje zestawem tematów wraz z programem badawczym, student zaś podczas
zbierania materiału szkicuje prowizoryczny, roboczy plan (c), który stopniowo powinien dojrzewać, aby na
końcu stać się planem ostatecznym.
Mówimy tu o tzw. „planie roboczym”, ponieważ może on na dalszych etapach podlegać różnym zmianom. Im bardziej jednak profesor i student sprecyzowali temat, im więcej materiału piszący zebrał i im lepiej
go zna, tym dokładniejszy można stworzyć plan roboczy, który jest punktem wyjścia dla planu ostatecznego.
Plan, podobnie jak temat, powinien zostać poddany pod dyskusję na seminarium naukowym, zatwierdzony przez promotora (i uczestników) i na następnym spotkaniu przekazany całemu seminarium. Chodzi
o to, aby podczas przedstawiania dalszych części wszyscy uczestnicy orientowali się w lokalizacji prezentowanych treści i mogli wnosić swój wkład w tworzenie pracy. Wynika z tego jednoznacznie, że student powinien uczestniczyć w seminarium naukowym zaopatrzony w teczkę zawierającą podstawowe materiały do
własnej pracy, ale i notatnik oraz plany pozostałych uczestników.
b. Podstawowe cechy planu
Adekwatny - czyli odpowiadający tematowi, a co się z tym łączy kompletny i zupełny - zawierający
to i tylko to, co należy do podejmowanego problemu czy zagadnienia. Plan adekwatny i kompletny nie jest
ani za wąski, ani za szeroki. Plan zbyt wąski pomija istotne elementy, zapowiedzine w temat. Plan za szeroki
1.
8
zawiera elementy nie należące do tematu.
2. Logiczny (jasny) - złożony z części wewnętrznie ze sobą powiązanych. Praca dyplomowa ma być
„kompozycją” a nie „zlepkiem” poszczególnych części bez związku i bez różnicy kolejności.
3. Ułożony według jednej zasady podziału, czyli jednego, jasno uświadomionego i ujawnionego kryterium (klucza) konstrukcyjnego.
4. Rozłączny - treści poszczególnych części pracy są ułożone według logicznej zasady rozłączności.
W świetle tej zasady żaden z elementów jednego rozdziału, czy paragrafu nie należy do innego i odwrotnie.
5. Postępujący - struktura rozdziałów, paragrafów i mniejszych jednostek prowadzi do jasno sprecyzowanego celu - rozwiązania problemu, stopniowego ukazania zagadnienia.
6. Elegancki - prosty, symetryczny i proporcjonalny.
Chodzi tu zarówno o proporcjonalność paragrafów w rozdziałach, jak i o proporcjonalność objętości treściowej części równorzędnych. Zasadę tę łamie plan, w którym na przykład jeden rozdział ma dwa paragrafy
i łącznie 20 stronic, inny zaś sześć paragrafów i 30 stronic. Nie jest to jednak pierwszorzędne kryterium poprawności planu. Podając je, zwracamy tylko uwagę, że w przypadku dysproporcji zbyt jaskrawej należy zastanowić się, czy treści pracy nie da się rozplanować według innego klucza. Jeżeli zaś nie można inaczej, to
należy o tym poinformować we wstępie, dając tym samym dowód, że dysproporcja nie jest wynikiem ignorancji, czy zaniedbań piszącego.
2.5. Skróty
Wykaz skrótów nie jest obowiązkowym punktem pracy. Jeśli w niej występuje, umieszcza się go na stronie
następującej po spisie treści.
a. Rodzaje skrótów
Skróty mogą być własne lub znormalizowane. Przyjmujemy umownie, że skróty znormalizowane to te,
które podaje „Encyklopedia Katolicka” (Lublin 1975, t. l, ss. l* - 44* lub samoistny druk pt. „Encyklopedia
Katolicka. Wykaz skrótów”, Lublin 1993 oraz skróty ogólnie przyjęte w piśmiennictwie polskim. Niektóre
należy stosować obowiązkowo, na przykład właśnie skróty ogólnie przyjęte czy skróty nazw ksiąg Pisma
Świętego dokumentów soborowych. Te ostatnie mogą odnosić się do ich nazw polskich (np. Konstytucja
o Kościele = KK) lub łacińskich („Lumen Gentium” = LG). Można skracać tytuły czasopism, a także książek
i artykułów stanowiących źródła lub opracowania.
W wykazie skrótów umieszczamy skróty użyte, za wyjątkiem skrótów biblijnych. Nie ma przecież sensu podawanie w wykazie skrótów typu: „np.” czy „s.”..
b. Zasady tworzenia skrótów własnych
1. Zastosowanie skrótów własnych ułatwia sporządzenie przypisów. W takim przypadku skracamy tytuły
najważniejszych źródeł, opracowań.
2. Przyjmuje się dwa sposoby tworzenia skrótów własnych:
• skrót składający się z jednego lub dwu wyrazów tytułu artykułu lub książki oraz wielokropka, np.:
Piętno... od pełnego tytułu - G. Herling- Grudziński, Piętno. Ostatnie opowiadanie kołymskie, w: Dziennik
pisany nocą 1980-1983, Warszawa 1996, ss. 220-225;
• można skrócić dwie, trzy pierwsze litery tytułu danego opracowania, artykułu lub książki, np. Katechizm Kościoła Katolickiego skracamy: KKK, Kodeks Prawa Kanonicznego KPK itp.
3. Wykaz skrótów porządkujemy alfabetycznie
4. Stosować skróty powszechnie przyjęte w piśmiennictwie polskim:
- itd., itp., m. in., nr, tj., tzn., tzw., s., lp. (zazwyczaj przed tymi skrótami stawiamy przecinek),
- np. (skrót stosowany w wyliczeniach, a nie wewnątrz zdania),
- Skróty typu: św., kard., abp, bp, ks., dr hab.- stawiamy tylko przed nazwiskiem lub imieniem danej
osoby. Bez nazwiska (imienia), należy pisać: święty, kardynał itp.
Nie wolno robić „dzikich skrótów”, np.: K-ł, Duch Św., Trójca, PŚ, MŚ, OŚw. Powinno być: Kościół,
Duch Święty, Trójca Święta, Pismo Święte, Msza Święta, Ojciec Święty (zasadniczo stosuje się ten tytuł
w odniesieniu do aktualnie urzędującego papieża). W skrótach polskich unika się znaków nieliterowych (typu
/ czy -). Nie należy pisać „d/s”, „d-s lecz „ds.”.
3. Przypisy
3.1. Przypisy - informacje wstępne
Pracę magisterską tworzy się na podstawie literatury źródłowej, ich opracowań i literatury pomocni9
czej. Przypisy są znakiem, że autor nie pisze pracy „z głowy”, ale odwołuje się do odnośnej literatury odpowiednio to dokumentując. To pozwala uniknąć pomówienia o plagiat, i pokazuje, że student poprawnie opanował metodę pracy naukowej.
Przypisy pełnią w pracy następujące funkcje:
• Udokumentowania - wykorzystanej literatury (np. źródeł i opracowań);
• uzasadnienia - stawianej tezy, czy poglądów;
• wyjaśnienia treści zawartych w tekście właściwym.
Ponadto są odpowiednim miejscem na:
• dane bibliograficzne;
• uzasadnione polemiki;
• dygresje;
• treści mogące uzupełnić i wyjaśnić tekst.
Obecność przypisów jest uważana za nieodzowny warunek pracy naukowej, tzn. przypis jest jednym
z istotnych kryteriów naukowości tekstu pracy dyplomowej
3.2. Przypisy - podstawowe reguły
1. „Reguła salomonowa”: W przypisach nie powinno być nic, co należy do tekstu właściwego i nic, co
nie dotyczy pracy.
2. Przypisy umieszczamy na dole strony (czasem, za zgodą promotora, na końcu pracy lub w oddzielnym tomie).
3. Przypisom odpowiadają ściśle numery odsyłaczy.
4. Numeracja przypisów (bez kropki) od 1 do nn dotyczy jednego rozdziału pracy. Jeżeli przypisy znajdą się we wstępie lub zakończeniu (wyjątkowo), to również tam jest numeracja od 1 do nn. Jeżeli praca jest
w jednym pliku to dzielimy ją na sekcje. Numeracja przypisów realizowana jest w ramach danej sekcji tekstu
(rozdziału).
5. Nie stosuje się zasadniczo odsyłaczy do tekstu tworzonej przez siebie pracy dyplomowej lub magisterium.
6. Przypisy (w maszynopisie) oddziela się od tekstu głównego linią długości 4 cm. Odsyłacz podnosi
się w tekście o jeden „skok” wałka (do tzw. wysokości indeksu górnego (np.1). Popularne komputerowe edytory tekstu czynią to automatycznie (Ctrl+Alt+j).
7. Przypisy zapisuje się tzw. interlinią 1. (W tekście pracy interlinia wynosi 1,5).
8. Kilka artykułów lub dzieł cytowanych w obrębie jednego przypisu oddziela się średnikiem (;).
9. Przypis rozpoczyna się zawsze wielką literą i kończy zawsze kropką. Np.
1
Tamże, s. 22.
10. Tytuły dzieł i artykułów zasadniczo podaje się bez cudzysłowów. Wyjątek stanowi cudzysłów stosowany w tytule książki oraz zapis dokumentów papieża, Stolicy Apostolskiej.
Przykład:123 Jan Paweł II, Encyklika o działalności ekumenicznej „Ut unum sint”, Rzym 1995, 8.
Często w tekście pracy stosuje się następujący zapis (UUS 8).
11. W tytułach czasopism i wydawnictw periodycznych (seryjnych) wszystkie wyrazy z wyjątkiem wewnętrznych spójników i przyimków pisze się wielką literą i ujmuje w cudzysłów („Życie Literackie”, „Przegląd Powszechny”, „Życie i Myśl”). Wyjątek stanowią tytuły nie podlegające odmianie gramatycznej. W tytułach tych tylko pierwszy wyraz pisze się wielką literą („Po prostu”, „W drodze”).
12. Cytując czasopisma takie jak np.: „Ateneum Kapłańskie” i „Przegląd Powszechny” należy koniecznie podać następujące dane, zachowując poniższą kolejność:
*(a) rocznik podawany w czasopismach jako „rok”, *(b )rok aktualny danego numeru - w nawiasie,
*(c) numer tomu, (d) numer zeszytu - danego roku, *(e) numer (y) stron (y).
Przykłady:
1
K. Misiaszek, Wyzwania współczesności dla formacji katechetów, „Ateneum Kapłańskie” 86 (1994) t. 123,
z. 2-3, s. 203-214.
2
R. Otowicz, Osiągnięcia techniki medycznej wyzwaniem dla etyki i prawa, „Przegląd Powszechny” 113
(1996) t. 292, z. 7-8, s. 39-47.
Pozostałe czasopisma cytujemy podając wszystkie powyższe dane, z wyjątkiem numeru tomu (podpunkty a, b, d i e) bez c.
Przykłady:
10
A. Szostek, Wiara w Kościół — wiara w Jezusa Chrystusa, „Znak” 46 (1994) z. 5, s. 15-21.
I. Bokwa, Kościół jako komunia. Wokół dokumentu Kongregacji Doktryny Wiary z dnia 29 maja
1992 roku, „Studia Theologica Varsaviensia” 33 (1995) z. 2, s. 63-72.
1. W przypisach i w bibliografii nie podaje się: tytułów naukowych, godności, faktu święceń tj. zapisów:
dr, ks., o., bp, abp, kard., prof., SI, OFM. Zachowuje się natomiast skrót: św.
2. Cytując z patrologii źródła Migne'a, podajemy: księgę, nr rozdziału, podsekcję, kolumnę i litery marginalne. Używamy skrótów PG (Patrologiae Cursus Completus. Series Greca) i PL (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina).
Przykład: 124 Św. Augustyn, De libero arbitro II, 3, 7-II, 15, 39 (PL 32, 1243-1262).
3. Przytaczając źródła archiwalne, na pierwszym miejscu podajemy znak (skrót) danego archiwum (zob.
EK, t. 1 lub Encyklopedia katolicka. Wykaz skrótów, Lublin 1993), a później znak zespołu, z którego korzystamy, sygnaturę (syg.) i kartę (k.). Jeśli dwu ostatnich danych brak, pisze się: „bez syg. i pag.”. Przykład:
Archiwum Główne Akt Dawnych. Warszawa.
134
AGAD, VI, syg. 856, k. 7.
4. Jeśli w przytaczanym dziele z jakichś powodów pominięto rok wydania, pisze się: b. r. w. (tzn. brak roku wydania); czy miejsce wydania - b. m. w. (tzn. brak miejsca wydania); jeżeli brak i roku i miejsca wydania
piszemy - b. r. m. w.
5. Zasadniczo nie podaje się w przypisie nazwisk tłumaczy ani nazw wydawnictw. Choć niektóre redakcje
naukowe wymagają podania tych danych w określonych publikacjach do druku.
134
135
3.3. Rodzaje przypisów
W pracy magisterskiej występują trzy rodzaje przypisów: dokumentujący, odsyłający, uzupełaniający.
Wszystkie powinny zostać uwzględnione w pracy. Takie łączenie jest znakiem dojrzałości metodologicznej
piszącego. Nawet do jednego odnośnika (odsyłacza) można zastosować kilka rodzajów przypisów tzw. przypis mieszany.
1. Przypis dokumentujący (źródłowy zwykły) stosujemy wtedy, gdy w tekście głównym pracy został
zacytowany lub dokładnie streszczony fragment jakiejś pracy, książki, opracowania, artykułu. Aby nie popełnić plagiatu, w tekście właściwym daje się znak cudzysłowu, a w przypisie umieszcza dane pozwalające zidentyfikować miejsce i dzieło, z którego skorzystano. Przypisowi temu nie mogą towarzyszyć znaki typu:
Por., czy Zob.
Przykład:
137
S. Kowalczyk, Filozofia Boga, Lublin 1993, s. 204.
138
Tamże, s. 232.
139
Tamże, s. 234-240.
2. Przypis odsyłający (źródłowy rozszerzony) jest stosowany, gdy:
• myśl danego autora parafrazujemy lub też pobieżnie streszczamy;
• odsyłamy do innego autora, który z naszymi poglądami nie zgadza się (w celu porównania lub polemiki);
• odsyłamy do innej pozycji, której lektura pozwoli nam i czytelnikowi lepiej zrozumieć, czy pogłębić
treści przedstawiane w tekście właściwym.
W pierwszym przypadku przypis winien poprzedzać znak Por.; w drugim Por.; w przypadku trzecim
Zob. albo Zob. także.
Przykład:
159
Por. tamże.
160
Por. tamże; zob. B. Altaner, Patrologia, Warszawa 1990, s. 159.
3. Przypis uzupełniający (wyjaśniający, dygresyjny). W tym przypisie umieszcza się dygresje, uwagi
co do prezentowanych treści, odważne hipotezy, na które nie ma miejsca w tekście właściwym.
3.4. Przypisy - technika sporządzania
ad 1. Przypis dokumentujący
- Dzieło samoistne (książka jednego autora)
11
M. Rusecki, Traktat o religii, Warszawa 2007, s. 25.
- Praca w dziele zbiorowym
2
L. Fic, Dialog chrześcijaństwa z buddyzmem, w: H. Zimoń (Red.), Dialog międzyreligijny, Lublin
2004, s. 209-258.
- Artykuł
3
W. Bogaczyk, Bractwo św. Piusa a Bractwo św. Piotra, „W drodze” 305 (1999) nr 1, s. 17-18.
- Lub z zastosowaniem skrótu tytułu czasopisma:
4
M. Chmielewski, Teologia duchowości w formacji do kapłaństwa, KDR 63 (2007) nr 3, s. 333-350.
- Recenzja
5
B. Skarga (Rec.), Wieloznaczność oświecenia, L. Kołakowski, Moje słuszne poglądy na wszystko,
Kraków 1999, „Znak” 52 (2000) nr 11, s. 120-121.
- Praca niepublikowana drukiem
6
T. Tomasik, Pojęcie Kościoła w pismach księdza Wincentego Granata, (mps BKUL), Lublin 1997.
- Biblia
7
Wj 3,14; Ps 50,1; Mk 3, 13-19; Dz 13, 16.26; l Kor 15, 3- 5.7.
- Dokumenty Urzędu Nauczycielskiego
8
KO 2; KDK 40; KK 14; DE 1; KKK 315; RH 8; ChL 22; DCE 12.
9
Kan. 356 § l KPK.
10
Jan Paweł II, Encyklika o działalności ekumenicznej „Ut unum sint”, Rzym 1995, 95.
- Encyklopedie
11
W. Granat, Ateizm, w: EK, t. 1, k. 1030-1040.
12
J. Kudasiewicz, J. Mastej, Jezus historii-Chrystus wiary, w: LTF s. 567-572.
1
Ad 2. Przypis odsyłający
13
Por. J. Brodski, O Zbigniewie Herbercie, „Zeszyty Literackie” 17 (1999) nr 4, s. 78.
Ad 3. Przypis uzupełniający
14
Pustka przeżywana przez A. Kamieńską jest owocem uczucia osamotnienia. Pisarka wspomina
o „towarzyskim młynie”, który miele wszystko i wszystkich „na plewy” (A. Kamieńska, Notatnik 1965-1972,
Poznań 1988, s. 171).
Lub zapis bez nawiasu:
„...na plewy”. A. Kamieńska, Notatnik 1965-1972, Poznań 1989 s. 171.
ZAPIS CIĄGU PRZYPISÓW
Por. A. Paczkowski, Polacy pod obcą i własną przemocą, w: S. Courtois i in., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999, s. 341-344.
16
Tenże, Aparat bezpieczeństwa w latach 1944-1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 2, Warszawa 1996,
s. 11.
17
Tenże, Polacy..., dz. cyt., s. 341.
18
Por. G. Weigel, Świadek nadziei, Kraków 2000, s. 376-377.
19
Tamże, s. 380.
20
M. Rusecki, Traktat o religii, Warszawa 2007, s. 25; Tenże, Traktat o Objawieniu, Kraków 2007,
s. 203-205.
Wywiady, obserwacje
21
Według inf. H. S. z Bud Kozickich; G. J. z Gór Mokrych.
22
Por. wywiad z J.K. przeprowadzony dn. 12 XII 2006 r.
23
Obserwacja własna.
3.5. Cytaty
Cytat jest to dosłowne odtworzenie w tekście (w korpusie pracy lub przypisie) wyrażeń, zdań, fragmentów prac, które stanowią określone źródło dla opracowywanego tematu.
Funkcja (rola) cytatu. Cytuje się:
- aby wyrazić ważną definicję, czy istotną opinię w sensie dosłownym;
- aby uzasadnić własną opinię;
- aby przedstawić charakterystyczne poglądy danego autora;
- aby przeciwstawić się jakiemuś zdaniu - dlatego trzeba je zacytować;
15
12
-
aby zaprezentować zdania wymagające dokładnych komentarzy.
Należy unikać dwóch skrajności:
bądź kompletnego braku cytatów w pracy, bądź też nadmiernego ich mnożenia w celu albo „objętościowego rozszerzenia pracy”, albo też ukazania jej pozorowanej „erudycji”.
Czego należy nie cytować?
- rzeczy oczywistych;
- zdań, które mają charakter ogólnych wprowadzeń;
- zdań ozdobników.
Należy cytować (przywoływać) teksty ostatniego wydania danej książki. Można oczywiście cytować
inne, ale po to, aby na przykład pokazać ewolucję myśli omawianego autora.
Cudzysłów - zasady stosowania
1. Nie używamy znaku cudzysłowu przy cytatach z języków nie pisanych czcionką łacińską (np. hebrajską, arabską, czy grecką).
2. Stosujemy różne znaki, jeśli występuje cytat wewnętrzny: „Jak powiedział Adam Mickiewicz: ‘Litwo, ojczyno mo- ja‘ ” lub << >>.
3. Jeśli cudzysłów obejmuje całe zdanie pytające, stawia się go po pytajniku (bez kropki). „
?”
4. Jeśli cudzysłów obejmuje fragment zdania, stawia się go po tym fragmencie; jeśli fragment cytowany
kończy zdanie pytające, wówczas znak zapytania umieszcza się po cudzysłowie.
Przykład: Jak należy rozumieć „hierarchię prawd”?
5. Kropka stoi zawsze po cudzysłowie. Stąd zakończenie cytatu wygląda następująco: ”.
6. Ponieważ w tekstach naukowych słownictwo ma charakter ścisły, ujmuje się w cudzysłów występujące w nich wyrazy o charakterze potocznym.
Przykład: Niektórzy miewają skłonność do „połykania” całych zgłosek.
Uwaga! Opuszczenie w cytowanym tekście sygnalizuje się za pomocą znaku: (...); oczywiste błędy,
pomyłki za pomocą znaków: (sic!) lub (!).
4. Elementy struktury pracy - merytoryczna strona pracy
4.1. Wstęp pracy dyplomowej
Wstęp”, „wprowadzenie” - to zespół treści, w których autor:
1.Wyjaśnia główny problem podejmowany w pracy (tzw. postawienie problemu i określenie problematyki);
2.Ukazuje jej cel i założenia pracy;
3.Przedstawia i uzasadnia poszczególne elementy pracy
4.Sposób jej opracowania, tj. metodę w jaki ów założony cel badawczy będzie zrealizowany.
Wstęp stanowi integralną i konieczną część pracy. Stanowi jej najtrudniejszą część i tym samym ujawnia stopień naukowego przygotowania autora i przedmiotowej kompetencji. Ukazuje jego świadomość bibliograficzną i metodologiczną oraz wiedzę nt. aktualnego stanu badań.
a. Elementy formalne wstępu
1. Przedstawienie właściwego tła omawianej problematyki (pojęciowego, historycznego, społecznego, filozoficznego itp.).
2. Ukazanie aktualności i ważności tematu, tj. właściwe uzasadnienie tematu, przedłożenie głównych racji
pisania pracy (teoretycznych i praktycznych np. teologicznych, katechetycznych, czy pastoralnych itp.).
3. Ukazanie związku z dyscypliną. Autor powinien wykazać się świadomością metodologiczną i odpowiedzieć na pytanie, dlaczego dane opracowanie dotyczy np. psychologii, a nie pedagogiki, czy historii. Jest
to ważne, gdy podejmuje się jeden, wybrany aspekt (psychologiczny, socjologiczny czy teologicznopastoralny) jakiegoś tematu, na przykład subkultur młodzieżowych czy sekt.
4. Postawienie problemu. Problem pracy najlepiej jest postawić w formie pytania naukowego, tzn. pytania
na jakie praca ma dawać odpowiedź. Pytanie pozwala najdokładniej wyrazić i określić problem pracy. W tym
miejscu za aprobatą i przy pomocy promotora, można też postawić główną tezę pracy, zakreślić cel i podać
problematykę badawczą (tj. pytania szczegółowe, które łączą się z podjętym tematem).
5. Wyjaśnienie treści i zakresu pojęć występujących w tytule pracy.
6. Przedstawienie rysu biograficznego autora, którego poglądy piszący/a omawia. Życiorys można umie13
ścić: we wstępie właściwym; w jednym z przypisów do wstępu lub w pierwszym rozdziale.
7. Prezentacja obecnego stanu badań. Należy pokazać, co już zrobiono w zakresie podejmowanego tematu, problemu czy zagadnienia. Z tego stanu badań wynika jego aktualność i zasadność zajmowania się nim.
8. Ogólne omówienie źródeł, które posłużą do przygotowania pracy. Nie chodzi tu o podawanie bibliografii załącznikowej (zamieszczonej osobno), ale syntetyczne przedstawienie wykorzystanej literatury. W pracach historycznych należy dokonać też krytyki źródeł (ocenić ich wartość). Podać trudności, które były przy
opracowywaniu literatury, szczególnie te, które wpłynęły na taką właśnie postać pracy. Mogą one dotyczyć
też szczupłości źródeł, bariery językowej itp. Promotor decyduje, czy dostępna literatura wystarcza do podjęcia pracy. Jeżeli praca powstaje na podstawie badań ankietowych, wówczas we wstępie sygnalizuje się to
ogólnie. Dokładne ich omówienie domaga się zwykle odrębnego działu pracy (np. paragrafu).
9. Przedstawienie metod badawczych, zastosowanych w pisaniu pracy. Student realizując ten punkt, daje
dowód świadomości metodologicznej. Należy tu unikać częstych określeń np. „w pracy posłużono się metodą
analityczno-syntetyczną”. Funkcję opisu metody może niekiedy dobrze spełnić sporządzony opis poszczególnych działań badawczych. Recenzenci prac dyplomowych i magisterskich domagają się zwykle jednoznacznego opisu zastosowanych metod.
10. Prezentacja struktury pracy. Polega na ukazaniu konstrukcji planu (spisu treści), na jego uzasadnieniu
oraz wskazaniu, co będą zawierać poszczególne części pracy: rozdziały i paragrafy.
Od strony metodycznej dobrze jest stosować stronę bierną: „W rozdziale pierwszym będzie przedstawiony (przedstawi się); Rozdział drugi zostanie poświęcony (...)”.
Uwaga! Należy unikać określeń, które personifikują bibliografię czy tekst, dlatego błędne jest sformułowanie typu: „Rozdział pierwszy mówi, (będzie mówił itp.) o (...)”. Rozdział nie mówi. To autor pracy
„twierdzi”, „zapowiada”, „podsumowuje”, „ukazuje” itp.
b. Redakcja wstępu
1. Kiedy? Wielu promotorów zaleca pisanie wstępu dopiero po napisaniu głównego korpusu pracy. Nie
jest to rozwiązanie idealne. Każdy zabierający się do pisania pracy powinien mieć świadomość i przedstawić
na początku przynajmniej szkic „elementów formalnych”, zrobić pewną próbę wstępu i na końcu ja właściwie
dopracować.
2. Ile stron? (objętość). Wstęp powinien stanowić 1/8, 1/10 pracy. Wstęp zbyt krótki, na przykład jednostronicowy, może świadczyć o tym, że piszący nie widzi jasno tła, aktualności i celu podejmowanej pracy.
3. Przypisy we wstępie? Wstęp nie wymaga zasadniczo dokumentacji w przypisach. Mogą one być
i w tej części pracy, ale w uzasadnionej ilości.
4. Zazwyczaj wstęp stanowi odrębną część pracy, poprzedzającą jej pierwszy rozdział. Niekiedy (stosunkowo rzadko) zdarza się, że praca rozpoczyna się bezpośrednio od pierwszego rozdziału, który określa się
jako „rozdział wstępny”. Jego zadaniem jest ukazanie kontekstu, tła (historycznego, literackiego, socjologicznego, filozoficznego) omawianego problemu. W tego typu rozdziale muszą się znaleźć wszystkie wymienione „elementy formalne” wstępu. W pracach magisterskich należy zasadniczo unikać takich rozwiązań.
4.2. Zakończenie pracy dyplomowej
Zakończenie jest syntezą pracy sporządzoną na bazie uprzednio udowodnionych przesłanek.
Celem zakończenia pracy jest odpowiedź na pytanie, czy i na ile został rozwiązany problem pracy, na
ile udało się odpowiedzieć na postawione we wstępie pytanie naukowe. W tym miejscu prezentuje się wyniki
badań (wnioski) fragmentarycznie ukazane w zakończeniach paragrafów i rozdziałów. Zakończenie nie może
być prostą sumą tych zakończeń, ale nową jakością
konkluzji końcowej.
Istotne cechy właściwego zakończenia:
a.
jasne – przedstawienie wniosków wynikających z poszczególnych etapów badań (rozdziałów)
i wniosek końcowy;
b.
adekwatne – tzn. nie może się w nim znaleźć się nic nowego w stosunku do treści rozdziałów.
Należy zwrócić uwagę na zgodność zakończenia z problematyką „zapowiedzianą” we wstępie;
c.
kompletne, tj. takie, które nie podsumowuje treści pracy wyrywkowo, fragmentarycznie, ale
w sposób wyczerpujący i zwięzły.
W zakończeniu wskazuje się co praca wnosi nowego do omawianej dziedziny. Można zasygnalizować
też jej braki, które mogą stanowić przyczynek do dalszych perspektyw i kierunków badań. Dobrze jest zachować pewną powściągliwość, która nie będzie przekreślać wartości pracy, a będzie wyrazem pokory inte14
lektualnej. Niekiedy sygnalizuje się też praktyczne zastosowania pracy. Można to też udokumentować w odpowiednich przypisach. Zasadniczo ta część pracy nie powinna zawierać przywołań źródłowych.
Tekst zakończenia ma być krytyczny i zrozumiały, m. in. dlatego, że recenzent na nim koncentruje
swoją uwagę. W zakresie objętości (w zakończeniu) decydujące znaczenie ma rzeczywista potrzeba syntetycznej prezentacji wniosków z przeprowadzonych badań (poszukiwań). Nie może być ono ani zbyt zdawkowe (krótkie), ani zbyt rozwlekłe.
4.3. Metody badawcze
Metoda to uprzednio ustalony zespół działań, który pozwala zrealizować z góry założony cel w taki
sposób, aby podejmowane czynności były odpowiednie do osiągnięcia wyznaczonego celu. W naukach humanistycznych posługujemy się licznymi metodami, dzięki którym osiągamy zamierzone cele badawcze.
Najważniejsze metody stosowane w teologii systematycznej to:
• metoda krytycznej interpretacji źródeł (analizy źródeł). Pierwszym etapem zastosowania tej metody
jest stwierdzenie autentyczności i pierwotnego sensu źródła, następnym zaś jego interpretacja i wyjaśnienie.
W pracach biblijnych określa się tę metodę mianem metody egzegetycznej;
• metoda syntezy wyników badań;
• metoda porównawcza;
• opis działań badawczych, funkcje opisu metody może w pewnych przypadkach spełnić sporządzony
opis podejmowanych działań badawczych. Działania te zależą od źródeł, celu i przedmiotu badań.
W opracowaniu szczegółowych tematów teologicznych, nie należy proponować jakiejś nazwy stosowanej metody. Takie nazwy nie istnieją Należy po prostu opisać wybraną metodę.
Specyficzne metody w stosowane obrębie teologii
Niektóre nauki, również teologiczne, posługują się specyficznymi metodami. Np. psychologia pastoralna
stosuje obserwację, wywiad, eksperyment psychologiczny, ankietę, kwestionariusz, czy test. W związku
z tym student piszący pracę z zakresu psychologii pastoralnej na pierwszym etapie musi dokonać charakterystyki danych zmiennych i prezentacji dotychczasowych badań nad interesującym go zjawiskiem. Na drugim
etapie przedstawia metodologię badań własnych, np. zastosowane metody badawcze, techniki badawcze, charakterystykę terenu badań i grupy badawczej.
Na końcu, w jednym lub w kilku rozdziałach, dokonuje analizy wyników przeprowadzonych badań.
Socjologia pastoralna odwołuje się często do metody badań terenowych.
- Prace z historii Kościoła pisane na Wydziale Teologicznym, są pracami z zakresu teologii (historię Kościoła zaliczamy do nauk teologicznych). Ten charakter należy wydobyć, odpowiednio określając przedmiot
i dobierając literaturę.
4.4. Warunki tworzenie treści pracy czyli droga do napisania dobrej pracy
Warunki wstępne
1. Żyć treściami, o których chcemy pisać - czytać, rozmawiać „na temat swojego tematu”, zbierać
wszystkie możliwe informacje na fiszkach bibliograficznych i rzeczowych, ciągle je uzupełniać.
2. Kształtować narzędzia, tj. uczyć się twórczego pisania. Studia rozpoczyna się często z dużymi brakami w „sztuce pisarskiej”. Braki te należy sobie wpierw uświadomić, a potem pokornie zacząć naukę poprawnego i twórczego pisania. W tym celu należy m. in.:
- dużo czytać (zwłaszcza z zakresu literatury pięknej, literatury historycznej, krytyczne czasopisma);
- notować nie tylko wykłady („gdy musisz”), ale też ciekawe myśli z konferencji, sympozjów, lektur;
3. Zachować pokorę, czyli przekonanie, że to, co piszemy, jest tylko małym przyczynkiem do nauki, że
nie mamy obowiązku odpowiadać na wszystkie pytania ludzkości i tworzyć nasze „dzieło życia”. Zadaniem
naszym jest solidnie i rzeczowo, zgodnie z zasadami tej dyscypliny i pod kierunkiem promotora, opracować
wybrane zagadnienie.
4. ! Zabrać się do pisania - niekiedy studenci, nie mając odpowiednich dyspozycji (zdolności skupienia,
umiejętności pisarskich, przede wszystkim tzw. Przysiadu- niem. Sitzfleisch), pod pozorem dysponowania
jeszcze dużą ilością czasu, ale też z braku oczytania, niedoskonałości planu itp., ciągle odkładają pisanie na
później. Motywowanie i dawanie odpowiednich bodźców do pracy, wyznaczanie konkretnych terminów
przez promotora jest jego obowiązkiem.
5. Najpierw plan (roboczy), potem redakcja. Do redagowania tekstu pracy wolno przystąpić dopiero po
15
ustaleniu i zaakceptowaniu jej roboczego planu. Ten plan trzeba - przynajmniej w obrębie rozdziału, od którego chce się rozpocząć - zdecydowanie „uszczegółowić”. Chodzi o to, że zanim „przeleje się na papier”
zgromadzony materiał (fiszki, wypisy dosłowne, teksy parafrazowane i streszczenia, a także zapisy własnych
przemyśleń), należy najpierw jego treść (dotyczącą planowanego fragmentu, np. paragrafu) logicznie uporządkować. W tym celu układa się fiszki i inne materiały według porządku, w którym chce się pisać, a następnie zapisuje poszczególne „kroki”. Student powinien mieć możliwość prezentacji „kroków badawczych”
na seminarium naukowym i dopiero po takiej „weryfikacji” na seminarium zabrać się do pisania.
6. Zachować właściwą kolejność pisania poszczególnych części pracy. Zasadniczo rozpoczyna się go od
pierwszego rozdziału, zwłaszcza w pracach, których części są niemal genetycznie ze sobą powiązane np.:
- R. I. Źródła poglądów NN,
- R. II. Istota poglądów,
- R. III. Ocena poglądów
Podobnie w pracach historycznych, w których kolejność rozdziałów dyktuje chronologia opisywanych
zdarzeń. Często jest jednak obojętne, od którego rozdziału zacznie się pisać. Najlepiej rozpoczynać redakcję
od tej części pracy, która najbardziej pociąga studenta, do której pisania czuje się najlepiej przygotowany i do
której zebrał najbardziej kompletny materiał. Tę kwestię należy wpierw uzgodnić z promotorem.
Warunki podstawowe czyli zasady tworzenia treści pracy
Aby dobrze napisać rozdział pracy, należy:
1. Nauczyć się analizować źródła, którymi się dysponuje (poznać ich układ, treści zasadnicze i wtórne,
zbadać genezę i zależności poglądów, główne pojęcia, słownictwo). Zdradą tekstu, który interpretujemy, jest
interpretacja pobieżna albo naciągana.
2. Opanować przygotowane treści - w takim stopniu, w jakim przygotowuje się np. egzamin. Jest to niezbędny warunek jasnego przedstawienia ich na piśmie oraz uwolnienia się w przekazie od stylu badanych
źródeł (materiałów).
3. Umiejętnie streszczać. np. pisząc o danym autorze, należy wyraźnie zaznaczać jego opinie i poglądy.
Zazwyczaj czyni się to w przypisach, ale od czasu do czasu dobrze jest podkreślić zależność poglądów w toku pracy za pomocą zwrotów, wtrąceń: „Według M. Ruseckiego...”; „Kościół, według Jana Pawła II, jest...”;
„Wedle S. Cz. Bartnika...”; „Zdaniem Anny Kamieńskiej, z metafory tej można...”; Zasadniczo należy unikać
wtrąceń typu: „mówi”, „pisze”, bo to jest personifikacja tekstu, tj. przypisywanie tekstowi cech ludzkich.
4. Właściwie stosować cytację w tekście głównym i w przypisach, zachowując wszystkie podane wyżej
zasady dotyczące w tym względzie.
5. Ukazywać genezę poglądów i ich zależności - np. do jakiej szkoły nasz autor należy? Skąd czerpie poglądy? Pozwoli to wychwycić genezę możliwych błędów. Niekiedy początkujący autorzy powtarzają pewne
definicje, uwagi na temat źródeł itp. zaczerpnięte z dzieł renomowanych autorów. Czyniąc to, powielają czasem błędy, które tamci popełnili. Zasada weryfikacji poglądów (krytycznej oceny) obowiązuje na każdym
etapie zdobywania wiedzy.
6. Ukazywać rozwój, ewolucję poglądów prezentowanego autora. Zmiany uwarunkowań historycznych,
społeczno-ekonomicznych, horyzontów poznawczych itp. mają niemały wpływ na kształtowanie poglądów.
7. Porównywać ze sobą różne szkoły, poglądy danego autora z jego wcześniejszymi opiniami, z innymi
przedstawicielami danego kręgu itp.
8. Stawiać pytania - swojemu autorowi (źródłom) i sobie. W pracy naukowej nie należy ani „klękać przed
autorem”, o którym się pisze, ani też „poklepywać go po ramieniu”. Należy uczyć się wyrażać w sposób uzasadniony swoje własne poglądy.
9. Stosować wstępy i podsumowania na początku i końcu każdego paragrafu (rozdziału - maksymalnie
pół stronicy) oraz w zakończeniu pracy (jednak ze szczególną uwagą na wnioski wynikające z badań.
Trzy zasady praktyczne
1. Zasada komórek i tkanek pracy. Każdy rozdział składa się z wstępu i podsumowania, paragrafów,
akapitów i prostych, jasnych zdań. O ile studenci pamiętają o podziale na paragrafy, to często „łamią system
akapitów”, komplikują zdania, a wstępów i podsumowań starają się unikać.
2. Zasada nożyczek i kleju. Napisany tekst należy przeczytać po kilku dniach. Może się okazać, że
część tekstu jest zbędna, a inne fragmenty wymagają przestawienia. Operację tę kiedyś ułatwiały nożyczki
i klej, dzisiaj zadanie to z powodzeniem realizują odpowiednie funkcje w komputerze.
3. Zasada wierności. Nie należy ulęgać pokusie, by szukać w nieskończoność, czegoś łatwego i „pasu16
jącego”. Kolejne seminarium i nowy temat nie będzie ani ciekawszy, ani łatwiejszy.
4.5. Warsztat pisarski (styl, interpunkcja, znaki logiczne, błędy)
a. styl
Pierwszą redakcję pracy (oraz każdą następną) sporządza się na papierze formatu A4. Pisać należy tylko na jednej stronie, zostawiając po lewej i prawej stronie margines (od 5-7 cm), konieczny do nanoszenia
poprawek autora, uzupełnień, oraz uwag promotora. Zaleca się interlinię 2 wiersze, pozwalającą na zapis
uwag pomiędzy wierszami.
Istotne elementu naukowego stylu pracy naukowej
1. Naukowy język - W pracy dyplomowej należy stosować styl naukowy, odmienny od stylu potocznego, prasowego, kaznodziejskiego, moralizatorskiego, czy urzędowego. Język naukowy cechuje: logiczność
wywodów, zwięzłość, adekwatność i precyzja terminologii, swoboda narracji, oszczędność aplikacji przymiotników.
2. Treść jasna i logiczna, co postuluje oszczędność w słowach. Unikać rozwlekłości i powtarzania myśli. Zdania krótkie i jasne. Język o składnikach jednoznacznych, gwarantujący ścisłość formułowania myśli
oraz jasność w ich interpretacji (język zrozumiały dla innych, nie tylko dla autora).
3. Rzeczowa narracja treści,
- adekwatna do tematu, unikać rozpraszających wtrąceń, dygresji i elementów niewiele lub wcale nie
związanych z istotnym wątkiem treści pracy. Wtręty typu „jakby”, „niejako” umieszczać można jedynie
wówczas, kiedy istnieją uzasadnione powody.
- obiektywna, tj. narracja przedstawiająca treści bez elementów osobistych, subiektywnych.
- unikająca pejoratywnych form oceniających w rodzaju: „jak słusznie zauważa NN [...]”, „bezczelny”, „kłamliwie”, „obłudny”, „hipokrytyczny” itp.
4. Właściwa forma gramatyczna orzeczeń odnoszących się do osoby autora pracy. Praktyka w tym
względzie jest różna. Należy unikać sformułowań w 1 os. liczby mnogiej, np..: „Dlatego uważamy, sądzimy
itd.”. Używa się zasadniczo formuł bezosobowych: „Jak stwierdzono itd., albo (rzadziej) w 3 os. liczby pojedynczej: „Autor pracy jest zdania itd.”.
Właściwy styl (sposób) formułowania treści pracy jest podkreśleniem jej naukowej obiektywności. Coraz częściej dzisiaj spotyka się prace w pierwszej osobie liczby pojedynczej: „Z tych racji uważam, że itd.”.
Przyjmuje się, że takie formułowanie wypowiedzi, w pierwszej osobie liczby pojedynczej, jest najbardziej
naturalne. Kwestię tę należy jednak dokładnie uzgodnić z promotorem.
b. interpunkcja
Prawidłowa interpunkcja jest wyrazem poprawnej struktury pracy.
1. Kropka powinna być stosowana równie często jak przecinek. Stawiamy j ą również po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi arabskimi, np.: „w numerze 10.
Uwaga! Nie stawiamy kropki po tytule pracy, rozdziału czy paragrafu.
2. Przecinek oddziela zdanie nadrzędne od podrzędnego i odwrotnie: np.:
Aby dokument soborowy był ważny, musi zostać zatwierdzony przez papieża.
Przecinki wydzielają także zdanie wtrącone. Często piszący zapominają o konieczności zamknięcia
przecinkiem takiego zdania. Stawia się go nawet przed spójnikiem „i”, np.:
- Św. Paweł udał się do Efezu, gdzie zamierzał spędzić zimę, i zaczął przyjmować licznych wysłanników.
- Zmartwychwstanie stanowi, zdaniem H. Seweryniaka, motyw wiarygodności chrześcijaństwa.
Dłuższe „wstawki” wprowadza się za pomocą dwóch myślników, np.: Heterodoksyjne poglądy M. Lutra – oparte na potrójnej zasadzie sola scriptura, sola gratia, sola fide i wyprowadzone z zasady solo Christo
– utorowały drogę protestanckiemu rozumieniu wiary fiducia rozumianej jako ufność, zaufanie.
3. Przecinek stawia się zazwyczaj przed spójnikami pisanymi małą literą.
Np.:”..., lecz...”, „..., więc...”, „..., ale....”, „..., chociaż...”, „..., jednak...”, „..., a...”.
4. Nie stawia się przecinka przed „a” w funkcji przeciwstawno-porównawczej: „Między wschodem a zachodem....”. „Pomiędzy Cz. Bartnikiem a J. Szymikiem nie ma w tym względzie większych różnic”.
5. Nie ma przecinka przed „i” (także przed „itd.” „itp.”), „czy”, „oraz”, „bądź”, „albo”. Jeśli występują
spójniki podwójne, np.: „Czy..., czy...”, wówczas przed drugim „czy” stawiamy przecinek. Podobna zasada
obowiązuje w zwrotach typu: „i..., i...”, „ani..., ani...”, „bądź..., bądź...”.
6. Przecinek stawia się przed dopowiedzeniami: „na przykład” „mianowicie”, „zwłaszcza”, „przede
17
wszystkim”, jeśli uwydatniają one jakiś element zapowiedziany w poprzednim członie zdania, np.:
- Taki opis psychologii Wschodu spotyka się w wielu nowszych opracowaniach, na przykład w... .
- Wielkanoc przypada za 10 dni, mianowicie 5 kwietnia.
- Studium filozofii może rodzić trudności, przede wszystkim początkującym.
Uwaga! Przecinka nie stosuje się, gdy nie ma zapowiedzi (wyliczania):
Taki opis człowieka występuje na przykład u św. Augustyna.
Przecinek umieszcza się też przed zdaniami mającymi charakter uzupełnień dopowiedzeniowych. Uzupełnienia te rozpoczynają się najczęściej od połączeń: „lub czy”, „lub lepiej”, „lub nawet”, „albo raczej”, „ani
też”, „ani nawet”, „czy może” itp:
- Maćko czekał cierpliwie przez kilka dni, czy nie dojdzie go jaka wieść ze Zgorzelic, lub czy opat się
nie udobrucha (H. Sienkiewicz).
7. Przecinek naturalnie występujący w połączeniach typu: „tak aby”, „tak że”, „dlatego że”, „tym bardziej
że”, „dopiero gdy”, „w chwili gdy”, „z chwilą gdy”, „wtedy gdy”, „potem gdy”, „tak jak”, „taki jaki”, „taki
jak”, „taki sam jak”, „ten sam co”, „to co” itp., niekiedy ulega on tzw. cofnięciu:
- Stała się wtedy rzecz straszna, ta której się najbardziej obawiano.
- Poglądy Pelagiusza są niejasne, tak że nawet wytrawnym specjalistom trudno się w nich zorientować.
- Rzeka ta nie stanowiła w żadnej epoce nieprzebytej zapory dla człowieka, podobnie jak nie była nią
nigdy dla wielu zwierząt.
Cofanie przecinka występuje także wtedy, gdy zdanie podrzędne łączą z nadrzędnym wyrażenia typu:
„mimo że”, „zwłaszcza że”, „chyba że”, „tylko że”, „właśnie gdy”, „tym bardziej że” itp:
- Po stronie krzyżowców zabrakło wiary w zwycięstwo i siły moralnej, podczas gdy muzułmanie potrafili te cnoty zachować.
- Teilhard de Chardin pyta o miejsce Chrystusa w wielkim procesie ewolucji, zwłaszcza gdy zastanawia
się nad głębszymi strukturami kosmosu, które implikują, jego zdaniem, pewne osobowe centrum.
8.
Gdy wyrażenia typu: „w wypadku gdy”, „z chwilą gdy”, „w czasach gdy”, „dopiero gdy”,
„w miarę jak” itp. stoj ą na początku zdania, nie rozdziela się ich przecinkami. Jeśli natomiast stoją na pograniczu zdań, należy wstawić przecinek.
9.
Oddziela się przecinkiem wyrażenia: „słowem”, „innymi słowami”, „nawiasem mówiąc”, gdy
stoją przed wypowiedzeniem. Wyrazy modalne: „oczywiście”, „rzeczywiście”, „zresztą” oddziela się przecinkiem coraz rzadziej.
c. znaki logiczne
Na szczególną uwagę zasługuje dwukropek.
1. Dwukropek jest konieczny zwłaszcza wtedy, gdy wylicza się elementy zaznaczone uprzednio w formie
ogólnej:
- Gustaw Herling-Grudziński zamieszkiwał zasadniczo trzy miasta: Londyn, Monachium i Neapol.
2. Jeśli wyliczenie następuje bez uprzedniego zaznaczenia w formie ogólnej, dwukropek jest pomijany:
- Gustaw Herling-Grudziński zamieszkiwał kolejno Londyn, Monachium i Neapol.
3. Nie stosuje się dwukropka przy wymienianiu dwu szczegółów za pomocą dwu wyrazów połączonych spójnikiem „i”:
-Regulamin studiów przewiduje sesję zimową i letnią.
4. W pracach naukowych w zasadzie nie powinien pojawiać się wykrzyknik. Duże znaczenie ma natomiast
średnik (;). Stawiamy go między innymi przy tzw. krótkich wyliczeniach, np. w jako łącznik wielu elementów (pozycji) w przypisie.
d. błędy
1. Z tekstu pracy wyłączamy w miarę możliwości zwroty obcojęzyczne. Nie należy posługiwać się słowami obcego pochodzenia, jeżeli istnieje słowo rodzime o tej samej treści. Z tego punktu widzenia błędne jest
np. używanie terminów: „priorytet”, „prymat” w miejsce rodzimego: „pierwszeństwo”, chyba, że mówimy
o prymacie papieskim.
2. Należy sięgać do wyrażeń bliskoznacznych, zastępując nimi tzw. słowa „wytrychy”, np.: „dziecko
dobrze funkcjonuje w tych warunkach” (powinno być opisowe: „dziecko dobrze myśli, odpowiada, bawi się
w tych warunkach”), „zabezpiecza” (powinno być: „gwarantuje”) itp.
(Pomocna literatura: S. Skorupko, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa 1993; A. Dąbrowska, E.
18
Geller, R. Turczyn, Słownik synonimów, Warszawa 1993; W. Cienkowski, Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa 1993).
3. Należy zwracać uwagę na błąd nieadekwatności „rozbiegania metafor”:
- Źródła tych poglądów są zakorzenione... (źródła zakorzenione?)
- Człowiek Azji patrzy na Chrystusa przez pryzmat zakorzenionej w nim od wieków specyficznej mentalności związanej z kręgiem życia i śmierci („pryzmat”, „zakorzeniona mentalność”, „krąg życia i śmierci” - metafory rozbiegają się, są nieadekwatne).
4. W praca naukowej unikać banału tj. mówienia o rzeczach powszechnie znanych, oczywistych), np.:
- Nadużywane jest: „świat współczesny”, „człowiek współczesny”
- Aule wykładowe powinny być odpowiednio wyposażone, np. w krzesła i stoliki.
Lepiej jest napisać, o jaki świat chodzi, jakie powinno być wyposażenie auli itp.
5. Należy eliminować „zbitki” słów należące do tej samej rodziny wyrazów.
„W społeczności współczesnej często nie obowiązują dotychczas obowiązujące normy moralne”.
6. Należy też eliminować pleonazmy, tj. określenia o zachodzących na siebie znaczeniach (treściach znaczeniowych):
- cofać się do tyłu (jeśli cofać się, to do tyłu);
- najbardziej optymalny (jeśli optymalny, to już najbardziej);
- potencjalna możliwość (tac. potentia - możliwość);
- dalej kontynuować (tac. continuo - ciągnąć dalej);
- wzajemnie współdziałać (jeśli współdziałać, to wzajemnie);
- konkretne wydarzenie (wydarzenie jest zawsze konkretne);
- fakt autentyczny (tac. factus - zdarzenie, które miało miejsce);
- wracać z powrotem (powrót jest zawarty w słowie „wracać”);
- słuszna racja (w racji zawarta jest już cecha słuszności);
7. Należy unikać eufemizmów, np.: „dość ciekawy”, „chyba”, „jakiś”, niektórzy krytykują” (kto krytykuje?), oraz tzw. wyrażeń wiążących, np.: „należy pamiętać, iż...”, „nie należy zapominać, że...”, wymaga
podkreślenia to, że...”.
8. Partykułę „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy zasadniczo łącznie, zależnie od znaczenia całości. Wyrazy zakończone na „-anie”, ,,-enie”, „-cie”, chociaż pochodzą od czasowników, są rzeczownikami. Dlatego partykułę „nie” piszemy z nimi łącznie, np.: nieużywanie, niepicie, niestosowanie: Kwestie
dziś niewyjaśnione, muszą zostać wyjaśnione jutro. Osoba stale niepaląca, osoba w tej chwili niepaląca.
9. Unikać zbędnych zaimków. „Psują” one styl pracy, np.: „Autor ukazuje nam ten problem” („nam” niepotrzebne); „Autor w swoim artykule... („swoim” - zasadniczo niepotrzebne). Należy też ograniczać użycie zwrotów typu: „powyższy tekst”, „omawiany autor”, „nasz autor”.
10. Tytuły, funkcje lepiej umieszczać we wtrąceniu, po imieniu i nazwisku, nie zaś przed, np.: „B.
Pascal, wybitny fizyk i teolog francuski, podkreślał ...”. A nie „Wybitny fizyk i teolog francuski B. Pascal,
podkreślał ...”.
11. Imię należy umieszczać przed nazwiskiem. Odwrócenie tego porządku jest zalecane tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z jakimś zbiorem osób, alfabetycznie uporządkowanym wg pierwszej litery nazwiska; zbiorem takim jest bibliografia.
Przed oddaniem promotorowi do sprawdzenia danej części pracy, należy dokonać autokorekty. Należy dokonać tzw. „kosmetyki” tekstu, czyli usunąć z niego „literówki”, ewidentne błędy, „zjedzone” zgłoski,
użycie niewłaściwych przypadków, itp. Brak tej operacji szczególnie denerwuje promotorów i staje się powodem obniżenia ostatecznej oceny.
Autokorekty nie należy przeprowadzać zaraz po napisaniu tekstu, lecz po kilku dniach. Praca musi się
niejako „odleżeć”. Po pewnym czasie nabieramy do niej dystansu, dzięki czemu łatwiej dostrzegamy popełnione błędy treściowe, konstrukcyjne i stylistyczne.
Podczas pisania pracy należy mieć stale pod ręką podręcznik zasad polskiej pisowni oraz interpunkcji i
obszerny słownik ortograficzny, np.:
A. Markowski (Red.), Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 2000; J. Podracki, Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania, Warszawa 1993; I. Arctowa, Razem czy osobno?
19
Zasady pisowni łącznej i rozdzielnej razem ze słownikiem, Warszawa 1968; S. Jodłowski, W. Taszycki, Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym, Wrocław i in. 1986.
5. Elementy struktury pracy - informacje uzupełniające
5.1 Karta tytułowa
Karta tytułowa pracy powinna zawierać następujące dane:
• nazwa uczelni;
• wydział;
• imię i nazwisko autora (wraz z określeniem przynależności zakonnej, o ile autorem jest osoba zakonna, numer albumu);
• tytuł;
• imię i nazwisko oraz stopień i tytuł naukowy promotora;
• nazwa seminarium, na którym praca powstała;
• rodzaj (praca licencjacka, magisterska, rozprawa doktorska);
• miejsce i rok ukończenia pracy.
Strona tytułowa
podanie o zatwierdzenie tematu
Imię i nazwisko
Dokładny adres Rok V (VI)
Nr albumu
KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI
JANA PAWŁA II
Miejscowość, data
WYDZIAŁ TEOLOGICZNY
Jan Nowak
Dziekan
Wydziału Teologicznego KUL
Nr albumu
KOŚCIÓŁ I JEGO WIARYGODNOŚĆ W PISMACH
KSIĘDZA WINCENTEGO GRANATA
Zwracam się z uprzejmą prośbą o zatwierdzenie tematu pracy
magisterskiej z teologii pisanej pod kierunkiem ….....................................
na seminarium z ……………….…………………………………………..
Praca nosi tytuł:……………………………………………………………”
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem
(Ks.) prof. dra hab.
………………………….
na seminarium z teologii
……………………
Promotor
Z poważaniem
(podpis) (podpis studenta/tki)
…………………………………
Lublin 2015
5.2
Wydruk pracy - elementy formatowania
Układ marginesów jest następujący:
- margines górny wynosi 2,5 cm; lewy margines - od 3.0 do 3,5 cm; prawy margines - 2-2,5 cm; dolny margines - 2,5 cm
- wstęp, rozdział i zakończenie rozpoczyna się zawsze od nowej strony (nieparzystej . W takim przypadku
nie zaznacza się numeru stronicy (ale się ją liczy).
Jak zapisać stronę, na której rozpocznie się rozdział I?
• Kolumnę tekstu opuszcza się o ok. ¼ (1/5) wysokości strony, tj. ok. od 6 do 7,5 cm od góry strony.
• Nazwę ROZDZIAŁ I - pisze się wielkimi literami, niżej zaś tytuł tego rozdziału - również wielkimi literami. Zapis tem można wyśrodkować lub zorientować do lewej krawędzi strony.
• Następnie interlinia ok. 2 x „Enter” i początek pisania tekstu od tzw. akapitu tj. wcięcia pierwszego wiersza tekstu na ok. 1,2-1,5 cm.
• Interlinię i wcięcie pierwszego wiersza należy ustawić w opcji edytora tekstu - „akapit”.
• Rozdział rozpoczyna się krótkim wstępem. W celu rozpoczęcia tekstu paragrafu robi się odstęp interlinii
(1 lub 2 x „Enter”), pisze się numer paragrafu oraz jego tytuł małą czcionką. Pod tytułem robi się identyczna
20
odległość (światło) i kontynuuje pisanie tekstu. Te parametry interlinii można ustawić w edytorze tekstu w
opcji akapit lub styl.
Uwaga: Po kropce, przecinku, dwukropku, średniku zawsze zostawia się spację i dopiero po niej pisze
następny wyraz, spójnik itp. Na stronicy powinno być maksymalnie 30 wierszy tekstu po 60 znaków tj. ok.
1800 znaków na stronie.
5.3 Zatwierdzenie tematu, złożenie i obrona pracy
- Zatwierdzenie
tematu. Zazwyczaj na początku ostatniego roku studiów magistrant/ka składa (na specjalnym formularzu) podanie do Rady Wydziału o zatwierdzenie tematu pracy (jak wyżej).
- Złożenie pracy. Student/ka, po uzgodnieniu z promotorem, składa osobiście indeks z zaliczeniem studiów oraz 5 egzemplarzy pracy w sekretariacie odnośnego dziekanatu (instytutu). Na niektórych uczelniach
wymaga się, aby dwa z nich były wydrukowane „obustronnie” i oprawione w cienkie okładki (chodzi
o oszczędność miejsca w bibliotekach).
Ponadto student:
• składa podanie o przyjęcie pracy, wyznaczenie recenzenta i dopuszczenie do egz. magisterskiego;
• dołącza pięć zdjęć o wymiarach 45x65 mm; uiszcza stosowne opłaty.
Aktualnie praca jest elektronicznie archiwizowana na serwerze UKSW. Student/ka zatwierdzony ostateczny tekst racy umieszcza w formacie PDF na serwerze, pisze słowa kluczowe i streszczenie pracy. To zostaje elektronicznie zatwierdzone przez promotora, który droga elektroniczna pisze recenzje pracy. Drugą
recenzje wg ustalonego protokołu pisze recenzent wyznaczony przez Rade Wydziału.
- Obrona pracy magisterskiej
Przystępującego do obrony pracy dyplomowej lub egzaminu magisterskiego obowiązuje:
- dokładna znajomość treści pracy;
- przygotowanie kilku (od trzech do pięciu) tez ze specjalizacji, przygotowanych przez promotora. Zasady szczegółowe określa Rada Wydziału.
Imię i nazwisko
Dokładny adres Rok V (VI)
Nr albumu
Dziekan
Wydziału Teologicznego KUL
Zwracam się z uprzejmą prośbą o przyjęcie pracy magisterskiej
z …………………………. ……………………….
napisanej pod kierunkiem……….................................................. na
2.
seminarium z
…………………………………………………..
Praca nosi tytuł:„……………………………………………………………………”
Proszę o wyznaczenie recenzenta i określenie daty obrony.
Podpis promotora
Z poważaniem
(podpis) (podpis studenta/tki)
Uwagi końcowe
1. W pracach magisterskich zwraca się szczególna
uwagę na formalną stronę pracy, zwłaszcza zaś na sposób
sporządzenia przypisów. Istnieje kilka norm dokonywania
przywołań źródłowych, np.: przecinkowa i kropkowa. Ważna jest konsekwencja w stosowaniu przyjętego zapisu w całej pracy, tj.: konsekwencja, dokładność, staranność i jednolitość stanowią największe zalety pracy na tym poziomie.
Na seminarium naukowe należy zawsze przynosić
notatki z proseminarium oraz wątpliwe kwestie konsultować,
korzystać z dobrych opracowań metodyki uczenia się i pisania prac oraz szanować rady promotora, bo ostateczne decyzje w kwestiach metodycznych zawsze podejmuje promotor.
5.4
Miejscowość, data
3.
………………………………….
6. Artykuły i recenzje
Po obronie magisterium warto kontynuować pracę twórczą, pisząc artykuły i recenzje do czasopism
popularnych, popularno-naukowych i naukowych. Nawet w czasopismach popularnych, obok reportażu, wywiadu, opowiadania, itp., pojawia się niekiedy artykuł popularno-naukowy, recenzja, omówienie lub twórczy
artykuł naukowy.
Jakie są reguły pisania artykułów naukowych?
6.1 Artykuły
1. Kryteria artykułu naukowego
Artykuły naukowe winny spełniać kryteria naukowości podobne do opisanych powyżej:
21
a. temat - możliwie oryginalny, zasadny, zgodny z daną specjalizacją;
b. problem artykułu - odpowiednio sformułowany;
c. bibliografia - właściwie dobrana i wykorzystana;
d. plan - logiczny, jasny, przejrzysty;
e. wyczerpujący omawiany problem, zagadnienie, temat - przy aktualnym stanie nauki;
f. język - poprawny, zwięzły, bez błędów ortograficznych i stylistycznych, interpunkcyjnych i literowych.
g. styl - jasny, przejrzysty i przyjemny;
h. przypisy - sporządzone poprawnie, jednolite (zgodne z regułami przyjętymi przez redakcję);
i. właściwie stosowany systemu akapitów;
j. staranny zapis
2. Artykuły popularnonaukowe
Artykuły popularnonaukowe pisze się według kryteriów merytorycznych i formalnych zbliżonych do
kryteriów obowiązujących przy pisaniu artykułów naukowych. Teksty popularnonaukowe odróżniają się jednak lekkością stylu, oryginalnością ujęć, połączeniem rzeczowości naukowej z elementami praktycznymi.
Artykuły popularnonaukowe nie muszą odznaczać się precyzją określeń, fachowością terminologii,
oszczędnością słów. Nie muszą posiadać odwołań do literatury (źródeł) w postaci przypisów.
6.2 Recenzje
A. Pojęcie i rodzaje recenzji
Słowo „recenzja” pochodzi od łac. recenseo i oznacza: przeliczać, przebiegać, przeglądać, rozważać.
Jest to krótka prezentacja dzieła, połączona z jego krytyczną oceną. Recenzje dzielimy na:
a. (przed- i po-), wydawnicze
b. kwalifikacyjne (do stopni naukowych)
c. Superrecenzje.
Nas interesuje recenzja powydawnicza.
B. Elementy składowe recenzji:
zapis bibliograficzny pozycji (autor, tytuł, miejsce i rok wydania, wydawnictwo ilość stron);
opis tła;
informację o autorze;
określenie celu publikacji oraz określenie adresata;
zasygnalizowanie metody;
jasną prezentację struktury i treści; cenę krytyczną (oryginalności tematu, ujęcia, treści, układu materiału, metody, języka, stylu, cech wydawniczych np. książki);
• podkreślenie możliwości zastosowania publikacji i ukazanie perspektyw, które dzięki niej zostały
otwarte.
C. Warunki dobrej recenzji:
1. Kompetentna, tj. podejmowana z kompetentnego punktu widzenia. Recenzje kwalifikacyjne piszą
zasadniczo wybitni specjaliści. Recenzent powinien dokładnie zapoznać się z recenzowaną pozycją. Może
skoncentrować się na najważniejszych problemach lub przyjąć ściśle określony punkt widzenia.
2. Obiektywna - tzn. recenzja ma zawierać krytykę (ocenę) elementów formalnych i merytorycznych w
sposób wyważony, obiektywny i rzetelny. Recenzja nie może być ani kłamliwa, ani jednostronna (subiektywna), w oparciu o „wydumany” punkt widzenia lub uprzedzenia do autora. Nie może pozostawać na poziomie
samych tylko pochwał lub samych zarzutów, itp.
3. Niezależna - nie chodzi o to, aby „koniecznie” nie zgadzać się lub zgadzać z autorem, ale aby wykazać, czy jego założenia, tezy, stwierdzenia i opinie są wiarygodne, poprawne.
4. Jasna - tj. pozwalająca czytelnikowi wyrobienie sobie jasnego sądu o pozycji.
5. Uprzejma - recenzent powinien zachować szacunek w słowie i tonie wobec autora, którego dzieło recenzuje. Nie oznacza to rezygnacji z negatywnej krytyki czy inteligentnej ironii. Zwłaszcza w wątpliwościach, recenzent winien być uprzejmy.
Uwagi dodatkowe
1. Uważa się, że recenzja powinna w 20% składać się z uwag na temat tła dzieła i autora, w 50% z prezentacji układu i treści pozycji, w 30% - z oceny.
2. Umiejętność recenzowania łączy się z pogłębianiem własnego krytycyzmu i poznawaniem dobrych
recenzji, np. w dobrych czasopismach naukowych.
•
•
•
•
•
•
22
3. Recenzent podpisuje się pod tekstem, tzn. bierze odpowiedzialność za słowo.
7. Literatura przedmiotu
• Bielecki J. E., Metodologia. Seminaryjne i dyplomowe prace z teologii. Praktyczne wskazówki metodologiczne, Kraków 1993.
• Bocheński J. M, Współczesne metody myślenia, Poznań 1992.
• Grzechowiak S., Wprowadzenie do pisania prac magisterskich z nauk teologicznych, Gniezno 1995.
• Majka J., Metodologia nauk teologicznych, Wrocław 1995.
• Myśków J., Elementy metodyki pracy naukowej, „STV” 21 (1983) nr l, s. 221-258.
• Niedzielska E., Mały poradnik autora i recenzenta pracy akademickiej, Wrocław 1993.
• Olivier P., Jak pisać prace uniwersyteckie. Poradnik dla studentów, Kraków 1999.
• Orczyk J., Zarys metodyki pracy umysłowej, Warszawa 1984.
• Pietrasiński Z., Sztuka uczenia się, Warszawa 1990.
• Seweryniak H., Metodyka uczenia się i pisania prac dyplomowych, Płock 2000.
• Wicks J., Wprowadzenie do metody teologicznej, Kraków 1995.
• Woźniak K., O pisaniu pracy magisterskiej na studiach humanistycznych. Przewodnik praktyczny,
Warszawa-Łódź 1998.
• Wyczawski H.E., Technika pisania pracy magisterskiej, Wrocław 1991.
23