Instytucje i organy Unii Europejskiej

Transkrypt

Zakres rozszerzony - moduł 43
Integracja europejska
Opracowanie:
Jerzy Sowa
nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie
w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Czesława Miłosza
1
w Gryficach
SPIS SLAJDÓW
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Etapy współczesnej integracji gospodarczej: 4 – 5
Przyczyny integracji europejskiej: 6
Unia Europejska – koncepcje integracji europejskiej: 7 – 14
Unia Europejska – cele i zadania: 15 – 16
Członkostwo w Unii Europejskiej: 17 – 19
Ojcowie Europy: 20 – 32
Kalendarium integracji europejskiej: 33 – 44
Etapy rozszerzania Unii Europejskiej: 45 – 54
Symbole Unii Europejskiej: 55 – 58
Filary Unii Europejskiej: 59 – 60
System prawny Unii Europejskiej: 61 – 72
Procedury procesu decyzyjnego w Unii Europejskiej: 73 – 79
Instytucje i organy Unii Europejskiej: 80 – 143
Wybrane instytucje i organy UE o charakterze doradczym, kontrolnym
i pomocniczym: 144 – 158
Prawo Unii Europejskiej: 159 – 196
Budżet Unii Europejskiej: 197 – 205
Dylematy przyszłości Unii Europejskiej: 206 – 210
Rada Europy: 211 – 256
2
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie: 257 – 298
Bibliografia: 299 – 302
Materiały ikonograficzne: 303
Unia Europejska
Unia Europejska
3
Etapy współczesnej integracji gospodarczej
 Strefa wolnego handlu – polega na zniesieniu ceł i ograniczeń
ilościowych w handlu pomiędzy państwami tworzącymi taką
strefę. Każdy z krajów zachowuje własną taryfę celną wobec
państw nie wchodzących do strefy oraz prowadzą wobec nich
samodzielną politykę handlową.
 Unia celna – polega na zniesieniu wszelkich ograniczeń we
wzajemnym handlu, ujednoliceniu ceł zewnętrznych i
prowadzeniu wspólnej polityki handlowej wobec państw
trzecich.
 Wspólny rynek – polega na wprowadzeniu swobody przepływu
towarów, siły roboczej, usług i kapitału pomiędzy integrującymi
się krajami.
4
Etapy współczesnej integracji gospodarczej cd.
 Unia gospodarczo-walutowa – polega na wspólnym ustalaniu
celów dotyczących wzrostu gospodarczego, następuje ścisła
koordynacja polityki budżetowej państw i unifikacja polityki
walutowej prowadzonej przez organ ponadnarodowy.
Może być przyjęta wspólna waluta.
 Pełna integracja gospodarcza – polega na ujednoliceniu całej
polityki gospodarczej oraz istnieniu ponadnarodowych organów,
których decyzje w sferze gospodarczej są wiążące dla państw
członkowskich.
5
Przyczyny integracji europejskiej
 Potrzeba współdziałania państw w odbudowie Europy
ze zniszczeń wojennych oraz zapewnienia wzrostu
gospodarczego i podnoszenia poziomu życia obywateli;
 Potrzeba utworzenia przez państwa zachodnioeuropejskie
organizacji o regionalnym charakterze, która wzmacniałaby
ich pozycję, potencjał i konkurencyjność, co było także warunkiem
udzielenia pomocy finansowej przez Stany Zjednoczone w ramach
planu Marshalla;
 Dążenie do wykorzenienia nacjonalizmu, zabezpieczenie przed
odrodzeniem się niemieckiego ekspansjonizmu i niedopuszczenie
do wybuchu kolejnej wojny;
 Zagrożenie militarne i ideologiczne ze strony Związku
Radzieckiego;
 Dążenie państw europejskich do odzyskania dawnej pozycji
w świecie, którą utraciły w wyniku II wojny światowej.
6
Unia Europejska – koncepcje integracji
europejskiej
Koncepcje integracji europejskiej







Koncepcja federacyjna;
Koncepcja konfederacyjna;
Koncepcja unionistyczna;
Koncepcja konstytucjonalna;
Koncepcja funkcjonalistyczna;
Koncepcja neofunkcjonalistyczna;
Koncepcja komunikacyjna.
7
europejskiej
 Koncepcja federacyjna
Zakładała utworzenie państwa związkowego, federacji,
podobnego do Stanów zjednoczonych. Zgodnie z tą koncepcją
państwa powinny zrzec się swoich suwerennych kompetencji
i przekazać je wspólnym, ponadnarodowym organom –
europejskiemu rządowi i parlamentowi. Silny ponadnarodowy
rząd odpowiedzialny byłby przed Parlamentem Europejskim.
Przy takim rozwiązaniu istotne byłoby określenie podziału zadań
miedzy federacją a jej częściami składowymi.
Zwolennikami koncepcji federacyjnej byli:
Konrad Adenauer,
Walter Halstein,
Paul Henri Spaak.
8
europejskiej
 Koncepcja konfederacyjna
Nazywana również koncepcją Europy Ojczyzn. Zakładała
utworzenie konfederacji państw europejskich, które miały ze sobą
współpracować bez tworzenia ponadpaństwowych organów
wspólnotowych i uszczuplenia suwerenności państw
członkowskich.
W myśl tej koncepcji współpraca byłaby realizowana na forum
międzynarodowych konferencji. W przypadku konfliktów,
konferencja pełniłaby rolę trybunału arbitrażowego (rozjemczego).
Zwolennikami koncepcji konfederacyjnej byli:
Charles de Gaulle,
Pius XII.
9
europejskiej
 Koncepcja unionistyczna
Ograniczała integrację europejską do współdziałania między
rządami suwerennych państw. Postulowała utworzenie rady
ministrów państw zachodnioeuropejskich z ograniczonymi
kompetencjami oraz konferencji, której członkowie byliby
mianowani przez rządy i im podporządkowani.
Zwolennikami koncepcji unionistycznej byli:
Ernest Bevin,
Clement Attlee.
10
europejskiej
 Koncepcja konstytucjonalna
Koncepcja konstytucjonalna wyłoniła się z federacyjnej koncepcji
jako jej odłam. Zakładała integrację na podstawie regulacji
konstytucyjnych. W efekcie miały powstać ponadnarodowe
struktury organów europejskich, co oznaczałoby ograniczenie
kompetencji organów narodowych.
Konstytucjonaliści opowiadali się za utworzeniem organizacji
otwartej dla wszystkich państw europejskich gotowych kierować
się jedynie regulacjami konstytucyjnymi.
Przewidywali oni skokowy rozwój integracji europejskiej w miarę
zmian na poziomie konstytucyjnym.
Zwolennikiem koncepcji konstytucjonalnej był Winston Churchill.
11
europejskiej
 Koncepcja funkcjonalistyczna
Zakłada podjęcie współpracy gospodarczej, której efektem będą
szybkie i wymierne korzyści. Integracja miała odbywać się
w sposób ewolucyjny oraz stopniowo przesuwać suwerenne
kompetencje ze szczebli krajowych na szczebel wspólnotowy.
Proces ten powinien być naturalny i wynikać ze zdobywanych
doświadczeń. Koncepcja uznaje prymat ekonomii nad polityką.
Zwolennicy koncepcji uważali, że współpraca gospodarcza
powoduje automatycznie pogłębienie współpracy w innych
dziedzinach.
Zwolennikami koncepcji funkcjonalistycznej byli:
Robert Schuman,
Jean Monnet,
Ludwig Erhard.
12
europejskiej
 Koncepcja neofunkcjonalistyczna
Powstała pod koniec lat 50 XX w. Według tej koncepcji uczestnicy
procesu integracji najpierw podejmują decyzje o charakterze
ekonomiczno-społecznym, a następnie rozszerzają ją o sferę
polityczną. Twórcy tej koncepcji twierdzili, że integracja
ekonomiczna i polityczna są ze sobą powiązane na zasadzie
efektu rozprzestrzeniania się, integracja jest wynikiem działania
sił politycznych, które poprzez współpracę dążą do
rozwiązywania sporów – dochodzą do porozumienia i powierzają
swoje kompetencje wspólnym organizacjom wyposażonym
w ponadnarodowe uprawnienia.
Różnica między funkcjonalizmem a neofunkcjonalizmem dotyczy
kwestii rozszerzania się idei integracyjnych – funkcjonaliści
uważają, iż jest to proces automatyczny, natomiast
neofunckjonaliści twierdzą, że rozszerzenie wymaga decyzji
politycznych.
13
europejskiej
 Koncepcja komunikacyjna
Została sformułowaną na początku lat sześćdziesiątych XX wieku
przez K. Deutscha. Według tej koncepcji integracja oznacza
pewną wspólnotę państw o wysokim poziomie współpracy
międzynarodowej na szczeblu rządowym (dyplomatycznym),
współpracy gospodarczej, społecznej, kulturalnej. Głównym
celem integracji ma być suwerenność państw i bezpieczeństwo
integrujących się oraz utrzymanie pokoju m.in. poprzez pokojowe
rozwiązywanie sporów.
Koncepcja wyróżnia trzy płaszczyzny integracji:
• międzynarodowo-dyplomatyczną (system kolektywnego
podejmowania decyzji),
• społeczną (powiązania społeczne),
• poziom jednostkowy (psychologiczny wymiar tożsamości).
14
Unia Europejska – cele i zadania
Cele i zadania Unii Europejskiej:
 osiąganie trwałego i zrównoważonego rozwoju społecznogospodarczego,
 wyrównywanie poziomu rozwoju pomiędzy państwami
członkowskimi,
 polepszanie standardów życia mieszkańców UE,
 stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic,
 ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo
ze wspólną walutą,
 potwierdzenie swojej tożsamości na arenie
międzynarodowej,
 zwiększenie bezpieczeństwa krajów członkowskich,
15
Unia Europejska – cele i zadania
Cele i zadania Unii Europejskiej cd.:
 realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
 ukształtowanie wspólnej polityki obronnej,
 wprowadzenie obywatelstwa Unii Europejskiej dla obywateli
państw członkowskich,
 wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli Unii
Europejskiej,
 rozwijanie bliskiej współpracy w dziedzinie wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych,
 zachowanie i rozwijanie dorobku prawnego Wspólnoty.
16
Członkostwo w Unii Europejskiej
Kryteria przyjmowania nowych członków do UE
O członkostwo w UE ubiegać się może każdy kraj europejski,
który spełnia tak zwane kryteria kopenhaskie, ustalone
na szczycie Rady Europejskiej w 1993 r.
Kryteria kopenhaskie:
• Kryterium polityczne – stabilność instytucji gwarantujących
demokrację, praworządność, właściwy poziom poszanowania
praw człowieka i ochrona praw mniejszości narodowych;
• Kryterium ekonomiczne – istnienie sprawnej gospodarki
rynkowej oraz zdolność sprostania presji konkurencji i sił
rynkowych funkcjonujących na obszarze Unii;
• Kryterium dostosowawcze – zdolność do wywiązywania się
ze zobowiązań wynikających z członkostwa UE, a zwłaszcza
do realizacji celów unii politycznej, ekonomicznej i walutowej
oraz przyjęcia dorobku prawnego.
17
Procedura przystąpienia do UE
 Państwo europejskie zgłasza do Rady Unii Europejskiej wniosek
o członkostwo w Unii Europejskiej;
 Rada UE zwraca się do Komisji Europejskiej o wyrażenie opinii
na temat wniosku;
 Komisja Europejska przedkłada Radzie UE opinię o wniosku
kandydata;
 Rada UE podejmuje jednogłośną decyzję o rozpoczęciu
negocjacji z kandydatem;
 Rada UE pod przewodnictwem Prezydencji Rady prowadzi
negocjacje z kandydatem;
 Komisja Europejska proponuje, a Rada UE uzgadnia
i jednocześnie przyjmuje wytyczne na temat stanowiska Unii
w negocjacjach z kandydatem;
18
Procedura przystąpienia do UE cd.
 Między Unią Europejską a kandydatem zostaje uzgodniony
projekt Traktatu Akcesyjnego;
 Traktat Akcesyjny zostaje przedłożony Radzie UE i Parlamentowi
Europejskiemu;
 Parlament Europejski wyraża zgodę na Traktat Akcesyjny
absolutną większością głosów;
 Rada UE jednogłośnie aprobuje Traktat Akcesyjny;
 Państwa członkowskie i państwo kandydujące oficjalnie podpisują
Traktat Akcesyjny;
 Państwa członkowskie i państwo kandydujące ratyfikują Traktat
Akcesyjny;
 Po ratyfikacji Traktat Akcesyjny wchodzi w życie.
Państwo kandydujące staje się członkiem UE.
19
Ojcowie Europy
Ojcowie integracji europejskiej:
• Robert Schuman;
• Jean Monnet;
• Konrad Adenauer;
• Alcide De Gasperi;
• Paul-Henri Spaak;
• Winston Churchill;
• Charles de Gaulle;
• Walter Hallstein;
• Altiero Spinelli;
• Joseph Bech;
• Johan Willem Beyen;
• Sicco Mansholt.
20
Ojcowie Europy
Robert Schuman (1886-1963)
 Urodzony w Luksemburgu, związany
z Lotaryngią;
 Francuski premier i minister spraw
zagranicznych, przewodniczący
Parlamentu Europejskiego;
 Zwolennik pojednania niemieckofrancuskiego przez połączenie
tych państw silnymi więzami
gospodarczymi, społecznymi
i politycznymi;
 Współtwórca idei powołania
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
21
Ojcowie Europy
Jean Monnet (1888-1979)
 Francuski dyplomata i ekonomista;
 Współautor i pomysłodawca
Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali;
 Pierwszy przewodniczący Wysokiej
Władzy – organu wykonawczego
EWWiS;
 W 1976 roku za swoje zasługi
dla budowania jedności
europejskiej otrzymał jako pierwszy
tytuł Obywatela Europy.
22
Ojcowie Europy
Konrad Adenauer (1876-1967)
 Polityk niemiecki, współzałożyciel i
przewodniczący partii chrześcijańskodemokratycznej CDU;
 Pierwszy kanclerz RFN i minister
spraw zagranicznych;
 Współtwórca idei zjednoczonej
Europy;
 Zwolennik zjednoczenia Europy
opartego na tradycjach i wartościach
chrześcijańskich;
 Wielki rzecznik powojennego
pojednania Niemiec i Francji.
23
Ojcowie Europy
Alcide de Gaspari (1881-1954)
 Premier Włoch w latach 1945-1953
i minister spraw zagranicznych;
 Współautor i realizator koncepcji
integracji europejskiej;
 Rzecznik zjednoczenia Europy
pod względem gospodarczym
i obronnym;
 Współtwórca Rady Europy (1949)
i Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali;
 Obok Adenauera i Schumana
zaliczany do „wielkiej trójki”
europejskich polityków chadeckich.
24
Ojcowie Europy
Paul Henri Spaak (1899-1972)
 Premier Belgii i minister spraw
zagranicznych;
 Współtwórca Beneluxu (unii
gospodarczej Belgii, Holandii
i Luksemburga);
 Pierwszy przewodniczący Rady
Europy;
 Przewodniczący Zgromadzenia
EWWiS w latach 1952-1954;
 Sekretarz Generalny NATO
w latach 1957-1961;
 Odegrał wiodącą rolę przy
redagowaniu treści Traktatu
Rzymskiego.
25
Ojcowie Europy
Winston Churchill (1874-1965)
 Brytyjski mąż stanu, dwukrotny
premier;
 Jeden z przywódców Wielkiej
Koalicji w okresie II wojny
światowej;
 Popierał ideę integracji
europejskiej;
 Zwolennik utworzenia „Stanów
Zjednoczonych Europy”;
 W 1953 roku otrzymał literacką
Nagrodę Nobla za 12-tomowe
pamiętniki wojenne.
26
Ojcowie Europy
Charles de Gaulle (1890-1970)
 Francuski mąż stanu i bohater
narodowy;
 W czasie II wojny światowej premier
emigracyjnego rządu Francji,
kontynuującego walkę z Niemcami
hitlerowskimi;
 Prezydent Francji w latach 19591969;
 Zwolennik tworzenia Europy Ojczyzn;
 Sprzeciwiał się przystąpieniu Wielkiej
Brytanii do EWG i ingerencji USA
w sprawy europejskie;
 W1963 roku podpisał Traktat Elizejski
o współpracy RFN i Francji.
27
Ojcowie Europy
Walter Hallstein (1901-1982)
 Niemiecki polityk, profesor
prawa;
 Zwolennik integracji
europejskiej, działał na rzecz
szybkiego utworzenia
wspólnego rynku;
 Pierwszy przewodniczący
Komisji Europejskiej w latach
1958-1967;
 Twórca doktryny Hallsteina.
28
Ojcowie Europy
Altiero Spinelli (1907-1986)
 Włoski polityk, w młodości
członek Włoskiej Partii
Komunistycznej;
 Zwolennik federalnej koncepcji
zjednoczenia Europy;
 Wywarł ogromny wpływ
na proces integracji europejskiej
po II wojnie światowej;
 W latach 1970-1976 członek
Komisji Europejskiej
odpowiedzialny za politykę
przemysłową i badania naukowe
Unii Europejskiej.
29
Ojcowie Europy
Joseph Bech (1887-1975)
 Luksemburski polityk,
dwukrotny premier
Luksemburga (przed
i po II wojnie światowej);
 Pomagał tworzyć Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali;
 Przyczynił się do utworzenia
Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej.
30
Ojcowie Europy
Johan Willem Beyen (1897-1976)
 Holenderski polityk,
międzynarodowy bankier
i biznesmen, minister spraw
zagranicznych Holandii;
 Twórca tzw. „planu Beyena”
(plan był propozycją utworzenia
unii celnej i rozpoczęcia szeroko
zakrojonej współpracy
gospodarczej w ramach
europejskiego wspólnego rynku),
który przyczynił do Utworzenia
Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej.
31
Ojcowie Europy
Sicco Mansholt (1908-1995)
 Holenderski rolnik, członek
ruchu oporu w czasie drugiej
wojny światowej, polityk;
 Pierwszy Europejski Komisarz
ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
jego poglądy stały się
podstawą wspólnej polityki
rolnej Unii Europejskiej;
 Przewodniczący Komisji
Europejskiej w latach 19721973.
32
Kalendarium integracji europejskiej
Data
Wydarzenie
Winston Churchill podczas przemówienia w Zurychu ogłosił
19.09.1946 propozycję utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy.
Ogłoszenie planu Marshalla – amerykańskiej oferty pomocy
na rzecz odbudowy Europy (w związku z odrzuceniem planu
05.06.1947 Marshalla przez ZSRR oraz państwa Europy ŚrodkowoWschodniej – pomoc otrzymały tylko kraje Europy
Zachodniej).
Podpisanie traktatu brukselskiego, na mocy którego
powołano Unię Zachodnią – sojusz wojskowy w skład,
17.03.1948
którego weszły: Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia,
Luksemburg.
Podpisanie w Paryżu układu o utworzeniu Organizacji
Europejskiej Współpracy Gospodarczej (w 1960 roku –
16.04.1948
zostaje przekształcona w OECD), skupiającej państwa
uczestniczące w planie Marshalla.
33
Data
Wydarzenie
Kongres w Hadze pod przewodnictwem Winstona
07-10.05.1948 Churchilla, przyczynił się do utworzenia Rady Europy
i zapoczątkował powstanie Ruchu Europejskiego.
04.04.1949
Podpisanie traktatu w Waszyngtonie – utworzenie Paktu
Północnoatlantyckiego (NATO), w skład którego weszło
12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia,
Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, USA,
Wielka Brytania, Włochy.
05.05.1949
Utworzenie Rady Europy przez 10 państw europejskich
(Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg,
Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy).
07.09.1949
Powstanie Republiki Federalnej Niemiec.
34
Data
Wydarzenie
Robert Schuman, francuski minister spraw zagranicznych,
przedstawił plan współpracy francusko-niemieckiej w
09.05.1950 zakresie wydobycia węgla i produkcji stali.
Plan stał się podstawą do powołania Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali.
Ogłoszenie przez premiera Francji Rene Plevena tzw. Planu
Plevena – propozycji włączenia RFN do europejskich
struktur obronnych. Plan ten był podstawą do utworzenia
24.10.1950
Europejskiej Wspólnoty Obronnej (miały ją tworzyć państwa
członkowskie EWWiS), której ostatecznie nie powołano –
brak ratyfikacji francuskiego Zgromadzenia Narodowego.
Podpisanie w Paryżu traktatu ustanawiającego Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali przez sześć państw: Belgię,
18.04.1951
Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy.
Traktat wszedł w życie 23.07.1952 r.
35
Data
23.10.1954
Wydarzenie
Utworzenie Unii Zachodnioeuropejskiej
(z przekształcenia Unii Zachodniej) organizacji
polityczno-wojskowej, w skład której obok Francji,
Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii i Luksemburga weszły:
RFN i Włochy, a w latach 90-tych do organizacji
przystąpiły Hiszpania, Portugalia i Grecja.
Celem UZE miała być współpraca rządów państw
członkowskich w dziedzinie bezpieczeństwa.
Konferencja ministrów spraw zagranicznych państw
EWWiS w Messynie, na której powołano Komitet
ekspertów pod kierownictwem belgijskiego ministra
spraw zagranicznych Paul Henri Spaaka. Zadaniem
01- 03.06.1955 komitetu było opracowanie raportu na temat poszerzenia
integracji gospodarczej i stworzenia podstaw wspólnego
rynku europejskiego oraz pokojowego wykorzystania
energii atomowej.
36
Data
Wydarzenie
25.03.1957
Podpisanie traktatów rzymskich ustanawiających
Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską
Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom).
01.01.1958
Wejście w życie traktatów rzymskich. Pierwsze obrady
Parlamentu Europejskiego w Strasburgu, którego
pierwszym przewodniczącym został Francuz Robert
Schuman.
03.05.1960
Utworzenie na mocy konwencji sztokholmskiej
Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA).
EFTA była odpowiedzią na powołanie EWG i w jej skład
weszły: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria,
Szwecja i Wielka Brytania.
14.01.1963
Sprzeciw de Gaulle'a wobec przystąpienia Wielkiej Brytanii
do EWG „ze względu na różnice ekonomiczne i polityczne”.
Anglia postrzegana była przez de Gaulle'a jako koń
trojański Amerykanów.
37
Data
Wydarzenie
22.01.1963
Podpisanie traktatu elizejskiego – układ zawarty pomiędzy
Francją i RFN w sprawie ścisłej współpracy między tymi
krajami.
08.04.1965
Podpisanie Traktatu o fuzji organów wykonawczych trzech
Wspólnot Europejskich (EWWiS, EWG i Euratom).
Układ ten wszedł w życie 01.07.1967 r.
01.07.1968
Utworzenie unii celnej przez państwa członkowskie
Wspólnot Europejskich – zniesienie ceł pomiędzy
państwami „szóstki” oraz wprowadzenie wspólnych ceł
dla państw trzecich.
01.01.1973
Rozszerzenie Wspólnot Europejskich o Danię, Irlandię
i Wielką Brytanię. Wskutek negatywnego wyniku
referendum w sprawie członkostwa Norwegia pozostała
poza Wspólnotami Europejskimi.
38
Data
13.03.1979
Wydarzenie
Wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego;
utworzenie Europejskiej Jednostki Walutowej (ECU –
European Curency Unit).
07-10.06.1979
Pierwsze powszechne i bezpośrednie wybory
do Parlamentu Europejskiego.
01.01.1981
Przystąpienie Grecji do Wspólnot Europejskich
01.02.1985
Wystąpienie Grenlandii ze Wspólnot Europejskich
(traktat rzymski nie przewidywał takiej możliwości)
na podstawie referendum przeprowadzonego w 1982 r.
14.06.1985
Podpisanie przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg
i RFN układu w Schengen, na mocy którego stopniowo
miała być znoszona kontrola granic w ruchu osobowym
miedzy tymi krajami.
01.01.1986
Poszerzenie Wspólnot Europejskich o Hiszpanię
i Portugalię.
39
Data
Wydarzenie
Podpisanie w Luksemburgu i Hadze Jednolitego Aktu
Europejskiego – pierwsza znacząca modyfikacja
17i 28.02.1986 do traktatów rzymskich. Jednolity Akt Europejski wniósł
wiele zmian instytucjonalnych i poszerzył politykę
Wspólnot Europejskich, wszedł w życie 01.07.1987 r.
03.10.1990
Zjednoczenie Niemiec – poszerzenie obszaru Wspólnot
Europejskich o tereny byłej NRD.
16.12.1991
Podpisanie przez Polskę, Czechosłowację i Węgry
układów stowarzyszeniowych ze Wspólnotami
Europejskimi.
07.02.1992
Podpisanie w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej,
który powołał do życia Unię Europejską opartą
na 3 filarach: gospodarczym, spraw zagranicznych
i bezpieczeństwa, oraz sprawiedliwości i spraw
wewnętrznych. Traktat wszedł w życie 01.11.1993 r.
40
Data
Wydarzenie
01.01.1995
Przystąpienie Austrii, Finlandii i Szwecji do Unii
Europejskiej. Norwegowie po raz drugi w referendum
opowiedzieli się przeciw integracji.
12.06.1995
Podpisanie przez Estonię, Litwę i Łotwę układów
stowarzyszeniowych z Unią Europejską.
02.10.1997
Podpisanie w Amsterdamie Traktatu reformującego Unię
Europejską (tzw. traktat amsterdamski). Traktat wszedł
w życie 01.05.1999 r.
31.03.1998
Rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych z Cyprem, Czechami,
Estonią, Polską, Słowenią oraz Węgrami.
01.06.1998
Utworzenie Europejskiego Banku Centralnego z siedzibą
we Frankfurcie nad Menem.
41
Data
Wydarzenie
01.01.1999
Rozpoczęcie procesu wprowadzenia do obiegu wspólnej
waluty europejskiej euro, w operacjach bezgotówkowych.
Do strefy euro przystąpiło 11 państw Unii Europejskiej:
Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg,
Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Finlandia i Austria, (Grecja
dołączyła w styczniu 2001 r.). Poza strefą euro znalazły
się: Wielka Brytania, Szwecja, Dania.
Szczyt w Nicei, na którym przyjęto strategię rozszerzenia
Unii Europejskiej oraz określono szczegółowy plan
07-10.12.2000 dochodzenia do członkostwa. Ponadto ustalono tryb
reformy instytucji Unii Europejskiej.
26.02.2001
Podpisanie traktatu w Nicei (tzw. traktat nicejski)
nowelizujący Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktaty
ustanawiające Wspólnoty Europejskie. Zadaniem traktatu
było przygotowanie UE do poszerzenia o 10 nowych
państw. Traktat wszedł w życie 01.02.2003 r.
42
Data
01.01.2002
Wydarzenie
Wprowadzenie do obiegu w 12 krajach UE (strefa euro)
banknotów i monet euro.
Szczyt UE w Kopenhadze – zakończenie negocjacji
akcesyjnych z 10 państwami kandydującymi: Cyprem,
13-14.12.2002
Czechami, Estonią, Węgrami, Litwą, Łotwą, Maltą,
Polską, Słowacją i Słowenią.
16.04.2003
Podpisanie w Atenach traktatu akcesyjnego pomiędzy
UE i 10 nowymi państwami członkowskimi.
01.05.2004
Do Unii Europejskiej przystąpiło 10 państw: Cypr,
Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja,
Słowenia i Węgry.
29.10.2004
Podpisanie w Rzymie Traktatu ustanawiającego
Konstytucję dla Europy. W związku z brakiem ratyfikacji
przez niektóre państwa UE (Francja, Holandia),
konstytucja nie weszła w życie.
43
Data
Wydarzenie
01.01.2007
Do Unii Europejskiej przystąpiły Bułgaria i Rumunia.
Do strefy euro, jako 13 kraj, dołączyła Słowenia.
13.12.2007
Podpisanie traktatu w Lizbonie (tzw. Traktat lizboński).
Traktat zmieniał postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej
i traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, wszedł
w życie 01.12.2009 r.
21.12.2007
Przystąpienie Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski,
Słowacji, Słowenii oraz Węgier do strefy Schengen.
01.01.2008
Wejście Malty oraz Cypru do strefy euro.
01.01.2009
Wejście Słowacji do strefy euro.
01.01.2011
Wejście Estonii do strefy euro.
01.07.2013
Przystąpienie Chorwacji do Unii Europejskiej.
44
Etapy rozszerzania Unii Europejskiej
Państwa założycielskie – utworzenie EWWiS (1952 r.)
Belgia
Francja
Holandia
Luksemburg
Niemcy
Włochy
45
Pierwsze rozszerzenie – 1973:
Dania
Irlandia
Wielka Brytania
Drugie rozszerzenie – 1981:
Grecja
46
Trzecie rozszerzenie – 1986:
Hiszpania
Portugalia
Rozszerzenie niepełne – 1990:
Zjednoczenie Niemiec – poszerzenie obszaru Wspólnot
Europejskich o tereny byłej NRD.
47
Czwarte rozszerzenie – 1995:
Austria
Finlandia
Szwecja
48
Piąte rozszerzenie (10 państw) – 2004:
Cypr
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Malta
49
Piąte rozszerzenie (10 państw) – 2004 cd.:
Polska
Słowacja
Słowenia
Węgry
50
Szóste rozszerzenie – 2007:
Bułgaria
Rumunia
Siódme rozszerzenie – 2013:
Chorwacja
51
1952
1990
1973
1995
1981
1986
2004
2007
52
2013
53
Unia Europejska 2013 – 28 państw
54
Symbole Unii Europejskiej
Flaga
Na fladze przedstawiony jest okrąg złożony z dwunastu złotych
gwiazd na błękitnym tle. Gwiazdy symbolizują jedność,
solidarność i harmonię między narodami Europy.
55
Hymn
Hymn UE to fragment IX Symfonii skomponowanej przez Ludwiga
van Beethovena w 1823 r. do tekstu poematu Fryderyka Schillera
„Oda do radości” z 1785 r.
56
Paszport europejski, wprowadzony w 1985 r. – jest w kolorze
burgundzkiego wina. Na jego okładce widnieje napis „Unia
Europejska” i nazwa państwa, którego obywatelem jest jego
posiadacz.
57
Motto Unii Europejskiej – Zjednoczeni w różnorodności
Dzień Europy – 9 maja
Został ustanowiony w rocznicę przedstawienia planu
utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, przez Roberta
Schumana (9 maja 1950 r.).
58
Filary Unii Europejskiej
59
Filary Unii Europejskiej
I filar
Wspólnota Europejska
(Unia Gospodarcza
i Walutowa
• unia gospodarcza
i walutowa (wspólna waluta
euro);
• unia celna i rynek
wewnętrzny;
• wspólna polityka handlowa,
rolna, transportowa
i ochrony środowiska;
• edukacja, kultura i nauka;
• polityka strukturalna;
• polityka socjalna
i społeczna;
• ochrona zdrowia
• obywatelstwo europejskie
i ochrona praw
obywatelskich;
• ochrona praw konsumenta;
• wspólna polityka azylowa,
imigracyjna i wizowa.
II filar
Wspólna polityka
zagraniczna
i bezpieczeństwa
• zachowanie i umacnianie
pokoju oraz bezpieczeństwa
międzynarodowego;
• ochrona praw człowieka
i podstawowych wolności;
• rozwijanie i umacnianie
demokracji oraz rządów
prawa;
• pomoc krajom rozwijającym
się,
• ochrona podstawowych
interesów, niezależności
i integralności Unii
Europejskiej.
III filar
Wymiar sprawiedliwości
i sprawy wewnętrzne
• walka z rasizmem
i ksenofobią;
• zwalczanie narkomanii
i handlu narkotykami;
• walka z przestępczością
międzynarodową;
• zwalczanie terroryzmu
krajowego
i międzynarodowego;
• współpraca sądowa
w sprawach cywilnych,
karnych i celnych;
• współpraca policji
w zakresie przestępczości
pospolitej – utworzenie
Europejskiego Urzędu Policji
(Europol).
60
System prawny Unii Europejskiej
Prawo Unii Europejskiej dzieli się na:
 prawo pierwotne – stanowione przez państwa członkowskie
jako część prawa międzynarodowego;
 prawo wtórne – stanowione przez instytucje Unii;
 umowy międzynarodowe Unii Europejskiej.
61
– prawo pierwotne
Prawo pierwotne UE stanowią:
 traktaty powołujące do życia UE wraz z załącznikami,
aneksami i dołączonymi protokołami oraz późniejszymi
uzupełnieniami i zmianami (Traktat o Unii Europejskiej
i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej);
 traktaty założycielskie łącznie z załącznikami i protokołami
oraz ich zmiany i uzupełnienia, zwłaszcza w formie traktatów
z Maastricht, Amsterdamu, Nicei i Lizbony;
 traktaty akcesyjne, tj. umowy o przystąpieniu nowych państw
do Unii Europejskiej (łącznie z załącznikami dotyczącymi m.in.
warunków członkostwa);
 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
62
System prawny Unii Europejskiej – prawo wtórne
Prawo wtórne UE tworzą akty prawne stanowione przez
właściwe instytucje Unii, wyposażone w odpowiednie
kompetencje. Art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej wyróżnia dwie grupy aktów prawnych, tj.:
 akty wiążące, którymi są rozporządzenia, dyrektywy i decyzje
(tzw. akty prawa twardego);
 akty niewiążące, którymi są zalecenia i opinie (akty nazwane)
oraz tzw. akty nienazwane (np. uchwały, wyjaśnienia,
memoranda, zawiadomienia, komunikaty, sprawozdania).
63
Prawo wtórne – akty prawne:
 Rozporządzenie – ma zasięg ogólny (ogólną moc wiążącą),
tzn. obowiązek stosowania zawartych w nim norm prawnych
dotyczy zarówno państw (w tym ich instytucji, włącznie z sądami),
jak i jednostek (osób fizycznych i prawnych), których dotyczy
określona w tym akcie sytuacja.
Obowiązuje w całości we wszystkich państwach członkowskich.
64
Prawo wtórne – akty prawne cd.:
 Dyrektywa – ma charakter wiążący, adresatami dyrektyw zaś
mogą być wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie
co do rezultatu, państwo członkowskie ma swobodę wyboru
formy i środków implementacji danej dyrektywy. Dyrektywy
podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE, wyznaczają
także termin jej realizacji przez adresata. Państwa-adresaci
są zobowiązane do dostosowania prawa krajowego do założeń
i postanowień dyrektywy.
Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie
organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu
prawnego, powszechnie obowiązującego.
65
Prawo wtórne – akty prawne cd.:
 Decyzja – służy do regulowania przypadków indywidualnych
(np. określonych państw członkowskich lub osób prawnych).
Decyzje obowiązują w całości wszystkich adresatów, do których
są skierowane. Ten rodzaj aktu prawnego szczególnie często jest
używany w polityce konkurencji, wspólnej polityce rolnej UE.
Większość decyzji wydaje Komisja Europejska.
 Zalecenia i opinie – to akty prawne pozbawione mocy wiążącej,
mają charakter polityczny i moralny. Opinie wydawana są
na zapytanie, zalecenia z własnej inicjatywy instytucji UE.
Zalecenia i opinie są wyrazem oceny, poglądu, propozycji,
sugestii, których realizacja zależy od swobodnego uznania
ich adresatów.
66
Akty prawne UE
Akt prawny
Adresaci
Rozporządzenie Wszystkie państwa członkowskie,
osoby fizyczne i prawne.
Skutki
Stosowane
bezpośrednio
i wiążące w całości.
Dyrektywa
Wszystkie lub wybrane państwa
członkowskie.
Stosowana
bezpośrednio
i wiążąca w całości.
Decyzja
Nieokreślony krąg osób, wszystkie
lub wybrane państwa członkowskie,
określone osoby fizyczne lub prawne.
Stosowana
bezpośrednio
i wiążąca w całości.
Zalecenie
Wszystkie lub określone państwa
członkowskie, inne instytucje UE,
pojedyncze osoby.
Niewiążące.
Opinia
Wszystkie lub określone państwa
członkowskie, inne instytucje UE,
nieokreślony krąg adresatów.
Niewiążąca.
67
– umowy międzynarodowe UE
Unia Europejska posiada międzynarodową osobowość prawną,
czyli posiada zdolność do zawierania umów międzynarodowych
z innym podmiotami prawa międzynarodowego.
Najczęściej umowy międzynarodowe UE to:
 układy stowarzyszeniowe;
 układy o współpracy;
 porozumienia handlowe.
68
a systemy prawne państw członkowskich
Podstawowe zasady systemu prawnego UE
a systemy prawne państw członkowskich:
 Zasada pierwszeństwa prawa unijnego – jedna
z podstawowych zasad występujących w prawie unijnym,
wynika głównie z orzecznictwa ETS. Zgodnie z tą zasadą:
− prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym
państwa członkowskiego,
− państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa
unijnego,
− krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów
prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem unijnym,
− w razie sprzeczności przepisów prawa unijnego i krajowego,
zastosowanie mają przepisy prawa unijnego.
69
a systemy prawne państw członkowskich cd.:
 Zasada bezpośredniego stosowania prawa UE – określa
sposoby i zakres stosowania prawa unijnego przez organy
państw członkowskich. Zgodnie z tą zasadą:
− prawo UE jest stosowane bezpośrednio w każdym z krajów
członkowskich,
− prawo UE ma bezpośrednią skuteczność wobec: instytucji,
podmiotów prawa i obywateli każdego z państw członkowskich,
− nawet jeśli norma prawna wprowadzona do systemu prawa
unijnego nie została implementowana do systemu prawa
krajowego, to ma ona swoje zastosowanie na terenie całej UE,
także tego kraju.
70
 Zasada bezpośredniej skuteczności – wynika z niej, że:
− organy państwa muszą stosować prawo unijne bezpośrednio,
jeżeli jest to tylko możliwe;
− akty prawa unijnego tworzą prawa i obowiązki także
dla jednostek, przedsiębiorców, stowarzyszeń; a nie tylko
dla państw;
− jednostki mogą powoływać się na te prawa przed sądem
lub organem administracyjnym.
71
 Zasada jednolitości prawa UE – zgodnie z tą zasadą:
− prawo unijne jest w całości i jednakowo stosowane w każdym
z państw członkowskich,
− jednolitość ma zapewnić taki sam sposób stosowania prawa
unijnego na terenie całej UE,
− prawo unijne musi być jednolite wewnętrznie – to znaczy,
że należy eliminować z systemu prawa UE te normy niższego
rzędu, które są w konflikcie z innymi normami wyższego rzędu.
 Zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem Unii
Europejskiej – nakłada na sądy krajowe państw członkowskich
Unii Europejskiej obowiązek interpretowania prawa krajowego
zgodnie z prawem unijnym.
72
Procedury procesu decyzyjnego
w Unii Europejskiej
Traktat lizboński mając na celu wzmocnienie zdolności Unii
Europejskiej do decydowania, zreformował proces decyzyjny
w UE, wprowadzając zmiany w obowiązujących procedurach
ustawodawczych.
Artykuł 289 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
przewiduje tylko dwa rodzaje procedur ustawodawczych:
• zwykłą procedurę ustawodawczą (prawodawczą),
• specjalne procedury ustawodawcze (prawodawcze).
73
w Unii Europejskiej
Zwykła procedura ustawodawcza – w UE podstawowa
procedura stanowienia aktów o charakterze ustawodawczym,
we wcześniejszych traktatach występowała pod nazwą
procedury współdecydowania.
Procedura ta polega na wspólnym przyjęciu na wniosek Komisji
rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament
Europejski Radę UE. W tej procedurze przewidziane są trzy
czytania. Jeżeli Parlament Europejski odrzuci wniosek nie może
on być przyjęty przez Radę UE – aby tego uniknąć, powołuje się
komitet pojednawczy (przedstawiciele Komisji, Parlamentu
i Rady), którego zadaniem jest wypracowanie kompromisu
przed trzecim czytaniem. Jeśli nie uda się go wypracować,
Parlament Europejski może odrzucić projekt definitywnie.
74
w Unii Europejskiej
75
w Unii Europejskiej
Specjalne procedury ustawodawcze
W specjalnych procedurach ustawodawczych Rada UE
jest w praktyce jedynym ustawodawcą. Parlament Europejski
jest tylko włączony do procedury. Jego rola ogranicza się
do konsultacji lub zatwierdzenia. Dlatego uzupełnieniem tych
procedur są: procedura konsultacji i procedura zgody.
Procedura konsultacji
W tej procedurze organem prawodawczym jest Rada UE.
Parlament Europejski wydaje jedynie opinię, której treścią Rada
UE nie jest związana. Wydanie opinii jest jednak istotnym
wymogiem proceduralnym, jego naruszenie skutkuje
nieważnością aktu oprawnego. W niektórych przypadkach tej
procedury wymagana jest opinia jeszcze innej instytucji UE,
np. Europejskiego Banku Centralnego lub Komisji Europejskiej.
76
w Unii Europejskiej
Procedura zgody
W tej procedurze organem prawodawczym jest Rada UE.
Procedura zgody zakłada, że akt legislacyjny, by został przyjęty,
musi być zatwierdzony przez Parlament Europejski.
Jednak ta procedura nie pozwala Parlamentowi
Europejskiemu oddziaływać bezpośrednio na treść aktów
prawnych, czyli np. proponować lub narzucać poprawek.
Jego rola polega jedynie na zatwierdzaniu lub odrzucaniu
proponowanego aktu.
Procedura zgody stosowana jest w odniesieniu do przystąpienia
państw do UE, zawierania układów o stowarzyszeniu,
porozumień o poważnych dla UE konsekwencjach finansowych
oraz porozumień politycznych z państwami trzecimi, które
obowiązuje zwykła procedura ustawodawcza.
77
w Unii Europejskiej
78
w Unii Europejskiej
79
Najważniejsze instytucje Unii Europejskiej:







Rada Europejska;
Rada Unii Europejskiej;
Parlament Europejski;
Komisja Europejska;
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
Trybunał Obrachunkowy;
Europejski Bank Centralny.
80
Wybrane instytucje i organy UE o charakterze doradczym,
kontrolnym i pomocniczym:






Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny;
Komitet Regionów;
Europejski Bank Inwestycyjny;
Europejski Fundusz Inwestycyjny;
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich;
Agencje Unii Europejskiej.
81
– Rada Europejska
Rada Europejska – najważniejsza instytucja polityczna Unii
Europejskiej. Jej siedziba mieści się w Brukseli.
Rada Europejska wywodzi się z nieformalnych spotkań szefów
rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich
tzw. „spotkania na szczycie”, odbywanych nieregularnie
od 1961 roku. Od 1974 r. zaczęła działać jako forum dyskusyjne
dla przywódców UE. Szybko przekształciła się w organ,
który wyznacza ogólne cele i priorytety Unii Europejskiej.
Formalny status zdobyła w 1993 r. (wejście w życie traktatu
z Maastricht), zaś w 2009 roku stała się jedną z 7 oficjalnych
instytucji UE.
82
– Rada Europejska
Skład Rady Europejskiej
Radę Europejską tworzą:
• głowy państw lub szefowie rządów (większość państw jest
aktualnie reprezentowana przez premierów, z wyjątkiem Cypru,
Francji, Litwy i Rumunii – państwa te są reprezentowane przez
prezydentów) państw członkowskich UE,
• przewodniczący Rady Europejskiej,
• przewodniczący Komisji Europejskiej.
W posiedzeniach Rady Europejskiej uczestniczy także wysoki
przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa. Jeśli wymaga tego porządek obrad, członkowie
Rady Europejskiej mogą podjąć decyzję, by każdemu z nich
towarzyszył minister spraw zagranicznych, a w przypadku
przewodniczącego Komisji – jeden z członków Komisji.
Rada Europejska może także zaprosić na swe posiedzenie
83
przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.
– Rada Europejska
Przewodniczący RE
Do 2009 r. Przewodniczącym RE była każdorazowo głowa
państwa lub szef rządu kraju aktualnie sprawującego prezydencję
Rady Unii Europejskiej. Od 1 grudnia 2009 r. (na mocy traktatu
lizbońskiego) przewodniczący Rady Europejskiej zwany
potocznie „prezydentem Unii Europejskiej” jest wybierany przez
Radę Europejską większością kwalifikowaną na 2,5-letnią
kadencję, z możliwością jednokrotnego odnowienia kadencji.
Obecnie (stan na rok 2013) przewodniczącym Rady Europejskiej
jest belgijski polityk Herman Van Rompuy. Jest to jego druga
kadencja na tym stanowisku (II kadencja trwa do 30 listopada
2014 r.
84
– Rada Europejska
Kompetencje Przewodniczącego Rady Europejskiej:
• przewodniczy Radzie Europejskiej i prowadzi jej prace,
• zapewnia przygotowanie i ciągłość prac Rady, we współpracy
z przewodniczącym Komisji Europejskiej i na podstawie prac Rady
do spraw Ogólnych,
• wspomaga osiąganie spójności i konsensusu w Radzie
Europejskiej,
• przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie
z każdego posiedzenia Rady Europejskiej.
Reprezentuje UE na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej
polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, jednak bez uszczerbku dla
uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych
i polityki bezpieczeństwa.
85
– Rada Europejska
Kompetencje Rady Europejskiej:
• nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju oraz określa
jej kierunki i priorytety polityczne;
• określa strategiczne cele w zakresie wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa oraz podejmuje w tym zakresie
niezbędne decyzje;
• ma istotny wpływ na proces przyjmowania nowych członków –
określa bowiem ogólne wytyczne co do negocjacji z państwem
kandydującym;
• posiada także uprawnienia decyzyjne w niektórych kwestiach
związanych z przestrzenią wolności, bezpieczeństwa
i sprawiedliwości;
• określa kolejność sprawowania prezydencji w Radzie Unii
Europejskiej;
86
– Rada Europejska
Kompetencje Rady Europejskiej cd.:
Rada Europejska posiada także istotne kompetencje kreacyjne
związane z powoływaniem niektórych instytucji i organów UE
oraz kompetencje związane z wprowadzaniem zmian
do traktatów regulujących funkcjonowanie Unii Europejskiej m.in.:
• wybiera przewodniczącego Rady Europejskiej;
• mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych
i polityki bezpieczeństwa (za zgodą przewodniczącego Komisji);
• wskazuje, biorąc pod uwagę wynik wyborów do Parlamentu
Europejskiego, kandydata na przewodniczącego Komisji
Europejskiej (wybieranego przez Parlament Europejski);
• mianuje zatwierdzony przez Parlament Europejski skład Komisji;
• wybiera prezesa, wiceprezesa i członków Zarządu Europejskiego
Banku Centralnego.
87
– Rada Europejska
Działalność Rady Europejskiej
Rada Europejska – zwoływana przez przewodniczącego
– zbiera się dwa razy w ciągu półrocza. Jeżeli wymaga tego
sytuacja, przewodniczący zwołuje nadzwyczajne posiedzenie
Rady Europejskiej.
Rada Europejska podejmuje decyzje zazwyczaj w drodze
konsensusu. W niektórych przypadkach podejmuje decyzje
jednogłośnie lub kwalifikowaną większością głosów, zależnie
od tego, co w danej sprawie mówi traktat. W takiej sytuacji
Przewodniczący Rady Europejskiej i przewodniczący Komisji
nie biorą udziału w głosowaniu.
Prezydencja w Radzie UE
Prezydencja – przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej to
okres, w którym państwa członkowskie rotacyjnie przewodniczą
posiedzeniom Rady UE według ustalonej kolejności.
88
– Rada Unii Europejskiej
Siedziba Rady Unii Europejskiej w Brukseli
89
Rada Unii Europejskiej, zgodnie z nazwą traktatową określana
jako Rada, jest głównym organem prawodawczym decyzyjnym
Unii Europejskiej.
Rada jest organem międzyrządowym – członkowie Rady UE
reprezentują interesy swoich państw członkowskich i działają
zgodnie z instrukcjami swoich rządów.
Skład Rady UE
W skład Rady UE wchodzą przedstawiciele rządów państw
członkowskich na szczeblu ministerialnym. Skład Rady zmienia
się w zależności od przedmiotu obrad.
90
Struktura Rady Unii Europejskiej
91
Struktura Rady Unii Europejskiej cd.
Skład Rady nie jest stały. Działa ona w różnych formacjach,
w ramach których państwa członkowskie reprezentowane są
przez różnych ministrów. Delegatami do Rady są ministrowie,
kierujący w swych krajach resortami odpowiedzialnymi
za problemy rozpatrywane na forum Rady.
Przewodniczącym Rady jest minister z kraju sprawującego
aktualnie prezydencję, z wyjątkiem Rady do spraw zagranicznych
której przewodniczy zawsze wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.
Administracyjno-techniczną obsługę Rady zapewnia Sekretariat
Generalny, na którego na czele stoi Sekretarz Generalny. Przy
Radzie działa kilkadziesiąt różnego typu organów pomocniczych,
wśród których najważniejszy jest Komitet Stałych przedstawicieli
– COREPER. Jego zadaniem jest przygotowywanie posiedzeń
i niektórych decyzji Rady.
92
Struktura Rady Unii Europejskiej cd.
Od wejścia w życie traktatu lizbońskiego jest dziesięć możliwych
konfiguracji Rady Unii Europejskiej:
• Rada ds. Ogólnych;
• Rada ds. Zagranicznych;
• Rada ds. Gospodarczych i Finansowych;
• Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych;
• Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony
Konsumentów;
• Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii;
• Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa;
• Rada ds. Środowiska;
• Rada ds. Konkurencji;
• Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury.
93
Kompetencje Rady Unii Europejskiej:
• Stanowienie aktów prawnych UE wspólnie z Parlamentem
Europejskim;
• Koordynacja ogólna polityki gospodarczej państw członkowskich
UE;
• Zawieranie umów międzynarodowych w imieniu UE dotyczących
różnych zagadnień, takich jak ochrona środowiska, handel,
rozwój, włókiennictwo, rybołówstwo, nauka, technika i transport;
• Uchwalanie wraz z Parlamentem Europejskim budżetu UE;
• Określanie kierunków polityki zagranicznej i polityki obrony UE;
• Koordynacja współpracy między sądami i organami policji państw
członkowskich;
• Zatwierdzanie listy członków Komitetu EkonomicznoSpołecznego oraz Komitetu Regionów;
94
• Rekomendacja powołania członków Komisji Europejskiej.
Funkcjonowanie i działalność Rady Unii Europejskiej
Obrady Rady mogą być tajne lub jawne. Jawne są posiedzenia,
podczas których Rada obraduje i głosuje nad projektem aktu
prawodawczego. Członkowie Rady reprezentują interesy
poszczególnych państw. Przedstawiciele państw muszą
uczestniczyć osobiście (wyjątkowo dopuszczalny jest
pełnomocnik).
Najczęściej stosowaną procedurą podczas podejmowania decyzji
przez Radę jest „głosowanie większością kwalifikowaną”
(w ściśle określonych przez traktaty przypadkach). Przy obliczaniu
większości kwalifikowanej w Radzie obowiązuje system głosów
ważonych. Według tego systemu każde państwo członkowskie
ma różną liczbę głosów w zależności od liczby ludności, jednak
liczba głosów jest ważona na korzyść państw słabiej zaludnionych.
95
Liczba głosów w Radzie UE
Państwo
Liczba
głosów
Państwo
Liczba
głosów
Państwo
Liczba
głosów
Niemcy
29
Grecja
12
Litwa
7
Francja
29
Węgry
12
Słowacja
7
Wielka Brytania
29
Portugalia
12
Cypr
4
Włochy
29
Austria
10
Estonia
4
Hiszpania
27
Bułgaria
10
Łotwa
4
Polska
27
Szwecja
10
Luksemburg
4
Rumunia
14
Chorwacja
7
Słowenia
4
Holandia
13
Dania
7
Malta
3
Belgia
12
Finlandia
7
Czechy
12
Irlandia
7
Ogółem
352
96
Łączna liczba głosów przypadających wszystkim państwom
członkowskim w Radze UE wynosi 352. Większość kwalifikowana
zostaje osiągnięta, kiedy:
• większość (w niektórych przypadkach nawet dwie trzecie)
28 państw członkowskich UE oddaje głos „za”,
• oddano co najmniej 260 głosów na 352 możliwych.
Dodatkowo każde państwo członkowskie może wystąpić
o sprawdzenie, czy głosy „za” stanowią co najmniej 62% łącznej
liczby ludności. Jeżeli ten warunek nie jest spełniony, decyzja
czy akt prawny nie może zostać przyjęty zostaje odroczona.
W przypadku głosowań w delikatnych kwestiach – takich jak
bezpieczeństwo i sprawy zewnętrzne – decyzje Rady muszą być
podejmowane jednomyślnie. Oznacza to, że każde państwo
może zawetować decyzję.
97
Od 2014 roku zostanie wprowadzony system „podwójnej
większości”. Wówczas decyzja czy akt prawny, aby został
przyjęty, będzie musiał zdobyć 2 rodzaje większości: większość
55% państw członkowskich (ale nie mniej niż 15 państw)
i większość łącznej liczby ludności UE (państwa głosujące „za”
muszą stanowić co najmniej 65 proc. ludności UE).
Prezydencja w Radzie UE
Prezydencja przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej to okres,
w którym państwa członkowskie rotacyjnie przewodniczą
posiedzeniom Rady UE według ustalonej kolejności.
Od 2009 r. (wejście w życie traktatu lizbońskiego), prezydencja
ma już jednak w znacznej mierze znaczenie honorowe.
Polska prezydencja w Radzie UE – 01.07.2011 – 31.12.2011.
98
– Parlament Europejski
Siedziba Parlamentu Europejskiego (oficjalna siedziba) – Strasburg
Parlament Europejski ma także siedziby: w Brukseli i Luksemburgu.
Siedziba w Strasburgu
99
Parlament Europejski powstał w 1957 r. jako Europejskie
Zgromadzenie Parlamentarne na mocy układu o połączeniu
Zgromadzenia Parlamentarnego EWG , Zgromadzenia
Parlamentarnego i Wspólnego Zgromadzenia EWWIS w jedno
„Zgromadzenie”. Nazwa Parlament Europejski funkcjonuje
od 1962 r.
Parlament Europejski reprezentuje narody państw należących
do Unii Europejskiej. Parlament Europejski realizuje, wspólnie
z Radą UE, funkcję prawodawczą i budżetową, a także pełni
funkcje: kontroli politycznej, konsultacyjną i kreacyjną,
zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach.
Do 1979 roku posłowie (deputowani) do PE byli wyłaniani
przez parlamenty krajów członkowskich. Od 1979 r. deputowani
są wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich
na 5-letnią kadencję.
100
Skład Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski składa się z reprezentantów państw
członkowskich, będącymi jednocześnie przedstawicielami
obywateli UE, co oznacza, że nie tylko reprezentują swoje
państwo, lecz są także przedstawicielami wszystkich narodów
i społeczności UE.
Zgodnie z traktatem lizbońskim (wszedł w życie 1.12.2009 r.)
PE ma liczyć 751deputowanych (taka liczba deputowanych
będzie obowiązywać od 2014 r. – następne wybory do PE.
Liczba deputowanych z poszczególnych krajów zasiadających
obecnie w PE (kadencja 2009-2014) została ustalona przed
wejściem w życie traktatu wynosiła 754.
Przystąpienie Chorwacji do UE (1.07.2013 r.) spowodowało
wzrost ogólnej liczby deputowanych do 766.
101
Skład Parlamentu Europejskiego
Liczba deputowanych do PE z każdego kraju jest w przybliżeniu
proporcjonalna do liczby jego ludności. Na mocy traktatu
lizbońskiego żaden kraj nie może mieć mniej niż 6 lub więcej
niż 96 posłów do PE. Posłowie zasiadają w PE nie według kraju
pochodzenia, lecz według przynależności politycznej (partyjnej).
W obecnej kadencji PE (2009-2014) europosłowie zasiadają
w siedmiu grupach politycznych (frakcjach). Są to:
• Grupa Europejskiej Partii Ludowej;
• Grupa Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów;
• Grupa Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy;
• Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie;
• Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy;
• Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej –
Nordycka Zielona Lewica;
102
• Europa Wolności i Demokracji.
Liczba deputowanych państw UE w Parlamencie Europejskim
(kadencja 2009-2014 – od 1.07.2013 r.)
Państwo
Liczba
Państwo
Liczba
Państwo
Liczba
Niemcy
99
Grecja
22
Irlandia
12
Francja
74
Węgry
22
Litwa
12
Wielka Brytania
73
Portugalia
22
Łotwa
9
Włochy
73
Szwecja
20
Słowenia
8
Hiszpania
54
Austria
19
Cypr
6
Polska
51
Bułgaria
18
Estonia
6
Rumunia
33
Dania
13
Luksemburg
6
Holandia
26
Finlandia
13
Malta
6
Belgia
22
Słowacja
13
Czechy
22
Chorwacja
12
Ogółem
766
103
Liczba deputowanych państw UE w Parlamencie Europejskim
(od 2014 r. – zgodnie z traktatem lizbońskim)
Państwo
Liczba
Państwo
Liczba
Państwo
Liczba
Niemcy
96
Grecja
21
Irlandia
11
Francja
74
Węgry
21
Litwa
11
Wielka Brytania
73
Portugalia
21
Łotwa
8
Włochy
73
Szwecja
20
Słowenia
8
Hiszpania
54
Austria
18
Cypr
6
Polska
51
Bułgaria
17
Estonia
6
Rumunia
32
Dania
13
Luksemburg
6
Holandia
26
Finlandia
13
Malta
6
Belgia
21
Słowacja
13
Czechy
21
Chorwacja
11
Ogółem
751
104
Frakcje polityczne w Parlamencie Europejskim – lipiec 2013 r.
Grupa Porozumienia
Liberałów i Demokratów na
rzecz Europy - 84
Grupa Europejskiej
Partii Ludowej - 275
Grupa Zielonych/Wolne
Przymierze Europejskie - 57
Postępowy Sojusz
Socjalistów i
Demokratów - 195
Europejscy
Konserwatyści i
Reformatorzy - 56
Konfederacyjna Grupa
Zjednoczonej Lewicy
Europejskiej - Nordycka
Zielona Lewica - 35
Niezrzeszeni -29
Europa Wolności
i Demokracji - 33
105
Struktura Parlamentu Europejskiego
Na czele Parlamentu Europejskiego stoi przewodniczący.
Kieruje on pracami Parlamentu i reprezentuje PE w stosunkach
zewnętrznych. Przewodniczący wybierany jest przez
deputowanych bezwzględną większością głosów na połowę
okresu kadencji Parlamentu (tj. na dwa i pół roku), w głosowaniu
tajnym. Oprócz przewodniczącego eurodeputowani wybierają
spośród siebie również 14 wiceprzewodniczących oraz 5
kwestorów.
Przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz kwestorzy
tworzą prezydium Parlamentu Europejskiego.
Prezydium kieruje wewnętrznym funkcjonowaniem PE, odpowiada
za preliminarz PE, organizację administracyjną i finansową oraz
sekretariat i jego sekcje. Kwestorzy są odpowiedzialni za sprawy
administracyjne i finansowe bezpośrednio dotyczące posłów.
106
Struktura Parlamentu Europejskiego cd.
Przewodniczący Parlamentu Europejskiego oraz przewodniczący
wszystkich grup politycznych tworzą konferencję
przewodniczących. Określa ona organizację prac PE i wszystkie
kwestie związane z ustalaniem programu prac legislacyjnych,
kalendarz i porządek posiedzeń plenarnych, skład komisji,
delegacji i podział kompetencji między nimi.
Posłowie do Parlamentu Europejskiego pracują w stałych
komisjach parlamentarnych, które obradują w Brukseli
raz lub dwa razy w miesiącu. Każda komisja ma określony zakres
właściwości (np. sprawy zagraniczne, budżet itp.) i zajmuje się
przygotowaniem prac sesji plenarnych PE w tym przedmiocie.
Oprócz komisji stałych Parlament może tworzyć również komisje
tymczasowe do wyjaśnienia konkretnego problemu.
Parlament Europejski jest wspomagany przez Sekretariat
Generalny, na którego czele stoi sekretarz generalny.
107
Kompetencje Parlamentu Europejskiego:
• Stanowienie prawa wspólnie z Radą UE;
• Współudział w uchwalaniu budżetu UE;
• Udzielanie Komisji Europejskiej absolutorium z wykonania
budżetu.
Kompetencje kreacyjne i kontrolne PE:
• wybiera przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz zatwierdza
ostateczny składu Komisji;
• PE ma prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji
(większością 2/3 głosów);
• PE ma prawo zadawania pytań Komisji Europejskiej, Radzie UE,
wysokiemu przedstawicielowi Unii do spraw zagranicznych
i polityki bezpieczeństwa;
• Powoływanie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich;
108
Kompetencje kreacyjne i kontrolne PE cd.:
• Wymagana jest konsultacja PE przy powoływaniu członków
Trybunału Obrachunkowego oraz prezesa, wiceprzewodniczącego
i członków zarządu Europejskiego Banku Centralnego;
• Niektóre instytucje Unii Europejskiej mają obowiązek składania
Parlamentowi sprawozdań związanych z wykonywaniem ich
kompetencji:
− Przewodniczący Rady Europejskiej po każdym szczycie Unii
składa Parlamentowi sprawozdanie z ustaleń przyjętych
podczas szczytu;
− Komisja Europejska składa PE i Radzie roczne sprawozdanie
z wykonania budżetu, sprawozdanie oceniające finanse Unii
oraz ogólne sprawozdanie roczne z działalności Unii;
109
− Komisja Europejska co 3 lata składa PE (także Radzie UE
oraz Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu) sprawozdanie
w sprawie stosowania postanowień Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej dotyczących niedyskryminacji i praw
obywatelskich;
− Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia
Parlamentowi roczne sprawozdanie z wyników
przeprowadzonych przez siebie dochodzeń.
• Parlament rozpatruje roczne sprawozdania Trybunału
Obrachunkowego, roczne sprawozdanie Europejskiego Banku
Centralnego z działalności Europejskiego Systemu Banków
Centralnych i w sprawie polityki pieniężnej za rok ubiegły
i bieżący;
110
• Zgoda Parlamentu jest również wymagana przy zawieraniu przez
Radę UE niektórych umów międzynarodowych, których stroną
jest Unia (m.in. układy o stowarzyszeniu, umowa o przystąpieniu
Unii do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, umowy mające istotne skutki budżetowe dla Unii);
• Parlament Europejski ma prawo do rozpatrywania petycji
indywidualnych obywateli UE.
111
Działalność Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski obraduje na sesji zwyczajnej podzielonej
na dwie części (wiosenną i letnią) oraz na sesjach
nadzwyczajnych. Posiedzenia PE odbywają się prawie co miesiąc.
Sierpień jest miesiącem wolnym od jakichkolwiek posiedzeń.
Kalendarz obrad Parlamentu Europejskiego określa 4-tygodniowy
rytm pracy i tak:
• w pierwszym tygodniu każdego miesiąca odbywają się
posiedzenia plenarne w Strasburgu,
• w drugim i trzecim tygodniu zaś odbywają sie posiedzenia Komisji
Parlamentarnych tzw. „Tygodnie Komisji”
• w czwartym tygodniu odbywają się posiedzenia frakcji
parlamentarnych tzw. „Tydzień Frakcji”.
112
– Komisja Europejska
Siedziba Komisji Europejskiej w Brukseli
113
Komisja Europejska jest jedną z głównych instytucji Unii
Europejskiej – organ wykonawczy UE, odpowiedzialny
za bieżącą politykę Unii, nadzorujący prace wszystkich jej agencji
i zarządzający jej funduszami. Komisja Europejska powstała
z Komisji Wspólnoty Europejskiej.
Nazwa Komisja Europejska pojawiła się po wejściu w życie
Traktau z Maastricht.
Skład Komisji Europejskiej
Komisja Europejska liczy 28 komisarzy, po jednym z każdego
państwa członkowskiego, w tym wysoki przedstawiciel Unii
do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Kadencja
Komisji Europejskiej trwa 5 lat. Komisarze są powoływani
spośród kandydatów zgłoszonych przez państwa członkowskie.
Od 1.11.2014 r. (zgodnie z traktatem lizbońskim) liczba komisarzy
w KE zmniejszy się do 2/3 liczby państw członkowskich UE.
Skład Komisji Europejskiej zatwierdza Parlament Europejski.
114
Struktura Komisji Europejskiej
Na czele Komisji Europejskiej stoi przewodniczący.
Przewodniczący powoływany jest w następujący sposób:
 Najpierw Rada Europejska, uwzględniając wyniki wyborów
do Parlamentu Europejskiego i po przeprowadzeniu stosownych
konsultacji, przedstawia PE kandydata na przewodniczącego
Komisji Europejskiej;
 Kandydat ten jest wybierany przez Parlament Europejski
większością głosów członków wchodzących w jego skład;
 Jeżeli kandydat nie otrzyma wymaganej liczby głosów w PE,
Rada Europejska w terminie miesiąca przedstawia Parlamentowi
nowego kandydata.
Obecnie (kadencja 2009-2014) przewodniczącym Komisji
Europejskiej jest Portugalczyk José Manuel Barroso.
115
Struktura Komisji Europejskiej cd.
Najważniejsze zadania i kompetencje przewodniczącego
Komisji Europejskiej to:
• sprawowanie politycznego kierownictwa w Komisji;
• decydowanie o organizacji wewnętrznej Komisji oraz podziale
obowiązków między poszczególnych komisarzy;
• zwoływanie posiedzeń kolegium komisarzy i im przewodniczenie;
• mianowanie wiceprzewodniczących, innych niż wysoki
przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa (wysoki przedstawiciel Unii do spraw
zagranicznych i polityki bezpieczeństwa jest z urzędu jednym
z wiceprzewodniczących Komisji);
• kierowanie pracami Komisji we wdrażaniu polityki UE;
• uczestniczenie w posiedzeniach grupy G8;
116
• uczestniczenie w posiedzeniach Rady Europejskiej.
Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za wskazany przez
przewodniczącego Komisji obszar działalności Unii Europejskiej
(np. rozszerzenie UE, polityka regionalna, środowisko, rolnictwo,
podatki, zatrudnienie). Komisarze z chwilą nominacji stają się
niezależni od swoich państw. Wykonując swoje funkcje, muszą
się oni kierować wyłącznie ogólnym interesem Unii Europejskiej.
Do dyspozycji każdego z komisarzy pozostaje gabinet polityczny
składający się z zespołu doradców i ekspertów (6-7 osób)
– obowiązuje tu zasada odmiennej narodowości, szef gabinetu
politycznego i część jego członków nie mogą być tej samej
narodowości, co ich zwierzchnik – komisarz.
117
Komisja Europejska jest organem kolegialnym – wszystkie
uprawnienia Komisji wynikające z traktatów są wykonywane nie
przez poszczególnych komisarzy, lecz przez kolegium komisarzy.
Ważnymi organami Komisji Europejskiej są Dyrekcje Generalne,
odpowiedzialne za realizację wspólnej polityki w poszczególnych
sektorach i ogólny zarząd administracyjny. Na czele Dyrekcji stoją
Dyrektorzy Generalni (są to urzędnicy najwyższej rangi, którzy
odpowiadają przed właściwymi komisarzami).
Bieżącymi zadaniami Komisji zajmują się jej urzędnicy
administracyjni, eksperci, tłumacze pisemni i ustni oraz personel
biurowy. Funkcjonariusze Komisji – podobnie jak personel
pozostałych instytucji UE – są rekrutowani przez Europejskie
Biuro Doboru Kadr.
118
Kompetencje Komisji Europejskiej
• Prowadzenie bieżącej polityki Unii Europejskiej;
• Przedstawianie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE
projektów legislacyjnych;
• Sporządzanie rocznego planu prac legislacyjnych Unii
określającego akty prawne, które mają zostać wydane;
• Wydawania rozporządzeń wykonawczych;
• Zarządzanie budżetem UE i rozdzielanie środków finansowych;
• Egzekwowanie prawa UE (wraz z Trybunałem Sprawiedliwości) –
może wszcząć działania prawne przeciw państwom członkowskim
lub firmom, nakłada grzywny na osoby prawne lub fizyczne;
• Reprezentowanie UE na arenie międzynarodowej, na przykład
poprzez negocjowanie umów między UE a innymi krajami;
• Reprezentowanie UE przed sądownictwem krajowym i niekiedy –
wspólnie z Radą UE – przed Trybunałem Sprawiedliwości UE. 119
Działalność Komisji Europejskiej
Komisja Europejska spotyka się na posiedzeniach zwyczajnych
raz w tygodniu (zwykle w środę) w Brukseli. Jeśli trwa
posiedzenie plenarne Parlamentu Europejskiego w Strasburgu,
komisarze na ogół spotykają się tam.
Posiedzeń ani debat nie transmituje się publicznie, ale dostępne
są ich porządki i protokoły.
Komisja Europejska spotyka się również na posiedzeniach
nadzwyczajnych, gdy wymagają tego nadzwyczajne okoliczności,
oraz wtedy, gdy Rada Unii Europejskiej omawia bardzo istotne
kwestie.
120
– Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Siedziba Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu
121
Trybunał Sprawiedliwości powstał w 1952 r. jako organ sądowy
EWWiS, w 1957 r. został organem sądowym obu pozostałych
wspólnot (EWG i Euratom). Wraz z wejściem w życie traktatu
lizbońskiego zmienił nazwę Trybunał Sprawiedliwości Unii
Europejskiej.
Trybunał Sprawiedliwości UE jest najwyższym organem sądowym
Unii Europejskiej. Jego zadaniem jest zapewnienie, by prawo
unijne było interpretowane i stosowane w ten sam sposób
w każdym państwie członkowskim.
122
Struktura i skład Trybunału Sprawiedliwości UE
Trybunał Sprawiedliwości UE składa się z trzech organów:
Trybunału Sprawiedliwości, Sąd i sądów wyspecjalizowanych.
Trybunał Sprawiedliwości – odgrywa najważniejszą rolę.
W jego skład wchodzi 28 sędziów (po jednym z każdego państwa
członkowskiego) i 8 rzeczników generalnych.
Sędziowie i rzecznicy generalni są byłymi członkami najwyższych
sądów krajowych lub wysoko wykwalifikowanymi prawnikami,
powoływanymi za wspólną zgodą rządów państw członkowskich.
Każdy z nich jest powoływany na 6-letnią kadencje i sprawuje swą
funkcję niezależnie. Ich mandat jest odnawialny.
Rolą rzeczników generalnych jest przedstawianie uzasadnionych
opinii w sprawach wniesionych przed Trybunał.
123
Struktura i skład Trybunału Sprawiedliwości
Aby zapewnić ciągłość funkcjonowania Trybunału, co 3 lata
następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i składu
rzeczników generalnych.
Członkowie Trybunału Sprawiedliwości wybierają spośród siebie
prezesa na 3 lata. Jego mandat jest odnawialny.
Trybunał mianuje także swojego sekretarza. Sekretarz kieruje
Sekretariatem Trybunału, który prowadzi rejestr pism
procesowych i innych dokumentów wpływających do Trybunału,
sprawuje nadzór nad pieczęciami, prowadzi sprawy
administracyjno-finansowe Trybunału.
124
Kompetencje Trybunału Sprawiedliwości
• Czuwanie nad poszanowaniem prawa Unii Europejskiej –
rozpatrywanie skarg;
• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między państwami
członkowskimi oraz miedzy nimi a instytucjami UE;
• Badanie zgodności umów międzynarodowych zawartych przez
UE z innymi organizacjami międzynarodowymi i państwami
oraz z postanowieniami traktatów;
• Badanie zgodności aktów prawnych wydawanych przez instytucje
UE z traktatami;
• Dokonywanie wykładni prawa UE w postaci wydawanych
orzeczeń.
125
Kompetencje Trybunału Sprawiedliwości cd.
Trybunał rozpatruje w szczególności:
• skargi Komisji przeciwko państwom członkowskim
dopuszczającym się naruszeń prawa UE,
• skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych wydanych
przez instytucje unijne,
• skargi na bezczynność instytucji unijnych,
• skargi dotyczące odszkodowań za działania instytucji UE
lub pracowników Unii, związane w wykonywaniem ich funkcji,
• odpowiada na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy
powszechne państw członkowskich, które w toku postępowań
powezmą wątpliwości, co do ważności i wykładni prawa unijnego.
126
Skład i kompetencje Sądu
W skład Sądu wchodzi 28 sędziów (po jednym z każdego
państwa członkowskiego), powoływanych na okres 6 lat przez
rządy państw członkowskich. Mandat sędziego jest odnawialny.
Sąd jest właściwy do rozpatrywania w pierwszej instancji m.in.:
• skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty,
których są adresatami lub które dotyczą ich bezpośrednio
i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą ich
bezpośrednio i nie wymagają wydania środków wykonawczych;
• skarg państw na nieważność aktów ustawodawczych, aktów
Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego innych niż
zalecenia i opinie oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady
Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych
wobec podmiotów trzecich;
127
Skład i kompetencje Sądu cd.
• skarg państw członkowskich, instytucji Unii oraz, w ograniczonym
zakresie, osób fizycznych i prawnych na zaniechania Komisji,
Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady oraz
Europejskiego Banku Centralnego;
• skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje
Unii lub pracowników;
• skarg na decyzje Rady w sprawach pomocy publicznej i środków
ochronnych w handlu;
• skarg na decyzje Europejskiego Banku Centralnego.
128
Sądy wyspecjalizowane
Parlament Europejski i Rada mogą, poprzez wydawanie
odpowiednich rozporządzeń, tworzyć sądy wyspecjalizowane,
właściwe do rozpatrywania w pierwszej instancji skarg
w konkretnych dziedzinach. Jedynym dotychczas utworzonym
sądem wyspecjalizowanym jest Sąd do spraw Służby
Publicznej Unii Europejskiej. Składa się on z 7 sędziów,
mianowanych na 6 lat przez Radę UE.
Sąd do spraw Służby Publicznej rozpatruje w pierwszej instancji
spory między Unią i jej pracownikami. Odwołania od jego
orzeczeń rozpatruje Sąd. Prawo odwołania się do Sądu
ograniczone jest do kwestii prawnych.
129
Działalność Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Od 1952 r. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał
około 26800 wyroków i postanowień, w tym:
• Trybunał Sprawiedliwości – około 17200;
• Sąd – około 8700 (od 1989 r.);
• Sąd do spraw Służby Publicznej – około 900 (od 2005 r.).
130
– Trybunał Obrachunkowy
Siedziba Trybunału Obrachunkowego w Luksemburgu
131
Trybunał Obrachunkowy UE został utworzony w 1975 r.
a zaczął funkcjonować od 1977 r. Trybunał Obrachunkowy
nie jest organem sądowym, jest organem kontroli finansowej Unii
Europejskiej. Jego rola polega na usprawnianiu zarządzania
finansami UE i przygotowywaniu sprawozdań na temat
wykorzystywania środków publicznych.
Skład i struktura Trybunału Obrachunkowego
W skład Trybunału wchodzi 28 członków (po jednym z każdego
państwa członkowskiego UE). Członkowie są mianowani przez
Radę UE (po konsultacji z PE) na 6-letnią odnawialną kadencję,
spośród kandydatów przedstawionych przez państwa
członkowskie. Kandydaci do Trybunału są wybierani spośród
osób, które wchodzą lub wchodziły w swoich państwach w skład
organów kontroli zewnętrznej lub osób mających szczególne
kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska.
132
Skład i struktura Trybunału Obrachunkowego cd.
Członkowie Trybunału Obrachunkowego wybierają spośród siebie
prezesa na trzyletnią (również odnawialną) kadencję, sami zaś
tworzą kolegium, które stanowi główny organ decyzyjny tej
instytucji.
Od 2008 roku prezesem trybunału jest Vítor Manuel da Silva
Caldeira z Portugalii (jego kadencja kończy się w 2014 r.)
Trybunału Obrachunkowy składa się z pięciu izb, do których
przypisani są poszczególni członkowie. Istnieją cztery izby
odpowiadające za poszczególne obszary wydatków oraz
dochodów w UE, a piąta izba zajmuje się koordynacją,
komunikacją, oceną, zapewnieniem jakości i rozwoju Trybunału.
133
Zadania Trybunału Obrachunkowego
• Kontrola rozliczeń wszystkich dochodów i wydatków UE
oraz ustanowionych przez nią organów, o ile odpowiedni akt
założycielski nie wyklucza takiej kontroli;
• Badanie legalności i prawidłowości dochodów i wydatków UE
oraz kontrola właściwego zarządzania finansami;
• Przygotowanie sprawozdania rocznego z wykonania budżetu Unii
Europejskiej za każdy rok obrachunkowy i przedkładanie go
Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE (tzw. coroczna
procedura udzielania absolutorium);
• Informowanie o nieprawidłowościach lub podejrzeniach nadużyć
wykrytych w czasie kontroli oraz uczestniczenie w konsultacjach
dotyczących propozycji działań przeciwko nadużyciom;
• Dostarczanie oficjalnych opinii na temat prawodawstwa UE
w kwestiach związanych z finansami.
134
– Europejski Bank Centralny
Siedziba Europejskiego Banku Centralnego
we Frankfurcie nad Menem
135
Europejski Bank Centralny (EBC) został utworzony w 1998 r.
i działa na podstawie działa na podstawie art. 127-133 i art. 138
Traktatu o funkcjonowaniu UE oraz zgodnie ze statutami EBC
i Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).
Europejski Bank Centralny posiada osobowość prawną oraz
własne organy i uprawnienia decyzyjne i jest wyspecjalizowaną,
niezależną instytucję UE powołaną do prowadzenia polityki
pieniężnej w strefie euro. EBC odpowiada również
za kształtowanie i wdrażanie polityki gospodarczej i pieniężnej UE.
Główne cele EBC to:
• utrzymanie stabilnego poziomu cen (kontrola nad inflacją),
zwłaszcza w krajach, których walutą jest euro;
• utrzymanie stabilności systemu finansowego – poprzez
zapewnienie właściwego nadzoru nad rynkami i instytucjami
finansowymi.
136
Europejski Bank Centralny współpracuje z bankami centralnymi
28 krajów UE. Wszystkie one tworzą Europejski System
Banków Centralnych (ESBC). Głównym celem ESBC
jest utrzymanie stabilności cen (czyli kontrola inflacji) w Unii
Europejskiej.
EBC koordynuje również ścisłą współpracę między bankami
centralnymi w strefie euro obejmującej 17 krajów UE, które
przyjęły euro jako swoją walutę. Współpracę w tej mniejszej
grupie banków określa się mianem „Eurosystemu”.
Zadaniem Eurosystemu jest wyznaczanie i realizacja polityki
pieniężnej strefy euro.
137
Europejski System Banków Centralnych (stan na 1.01.2013 r.)
138
Strefa Euro (stan na 2013 r.)
139
Eurosystem (stan na 2013 r.)
140
Struktura Europejskiego Banku Centralnego
141
Struktura Europejskiego Banku Centralnego
Organy decyzyjne:
• Zarząd – nadzoruje bieżące zarządzanie. Składa się z sześciu
członków (prezesa, wiceprezesa oraz czterech innych członków)
mianowanych na ośmioletnią kadencję przez przywódców państw
strefy euro.
• Rada Prezesów – wytycza politykę pieniężną strefy euro i ustala
stopy procentowe, po których banki komercyjne mogą uzyskać
środki z EBC. W jej skład wchodzą Zarząd i prezesi 17 banków
centralnych krajów strefy euro.
• Rada Ogólna – wspomaga działania koordynacyjne i doradcze
EBC oraz pomaga w przygotowywaniu przystąpienia nowych
państw do strefy euro. W jej skład wchodzą prezes i wiceprezes
EBC praz prezesi banków centralnych wszystkich 28 państw UE.
142
Najważniejsze zadania Europejskiego Banku Centralnego:
• Definiowanie i realizacja polityki pieniężnej Unii;
• Ustalanie podstawowych stóp procentowych dla strefy euro
i kontrolowanie podaży pieniądza;
• Zarządzanie rezerwami walutowymi strefy euro oraz w razie
potrzeby sprzedaż lub zakup walut, aby utrzymać równowagę
kursów wymiany;
• Pomaganie organom krajowym w sprawowaniu odpowiedniego
nadzoru nad rynkami i instytucjami finansowymi oraz
w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych;
• Zezwalanie bankom centralnym w strefie euro na emisję
banknotów euro;
• Monitorowanie trendów cenowych i ocena związanego z nimi
ryzyka dla stabilności cen.
143
Wybrane instytucje i organy UE o charakterze
doradczym, kontrolnym i pomocniczym
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Siedziba: Bruksela
144
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES)
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny został utworzony
w 1957 roku na mocy Traktatu Rzymskiego. Europejski Komitet
Ekonomiczno-Społeczny jest organem doradczo-konsultacyjnym,
zapewnia fachowe doradztwo na rzecz głównych instytucji UE
(Komisji Europejskiej, Rady UE, Parlamentu Europejskiego).
EKES reprezentuje pracodawców, związki zawodowe, rolników,
konsumentów i pozostałe grupy interesów, które za jego
pośrednictwem mogą się formalnie wypowiadać na temat
wniosków legislacyjnych UE.
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny liczy obecnie 353
członków. Członkowie są nominowani przez rządy krajów UE
i mianowani przez Radę Unii Europejskiej na odnawialną
pięcioletnią kadencję. Liczba członków jest proporcjonalna
do liczby mieszkańców każdego z państw członkowskich.
145
Liczba głosów w Europejskim Komitecie EkonomicznoSpołecznym (stan 2013 r.)
Państwo
Liczba
głosów
Państwo
Liczba
głosów
Państwo
Liczba
głosów
Niemcy
24
Czechy
12
Litwa
9
Francja
24
Grecja
12
Słowacja
9
Wielka Brytania
24
Holandia
12
Estonia
7
Włochy
24
Portugalia
12
Łotwa
7
Hiszpania
21
Szwecja
12
Słowenia
7
Polska
21
Węgry
12
Cypr
6
Rumunia
15
Chorwacja
9
Luksemburg
6
Austria
12
Dania
9
Malta
5
Belgia
12
Finlandia
9
Bułgaria
12
Irlandia
9
Ogółem
353
146
Członkowie EKES wybierają spośród siebie przewodniczącego
i dwóch wiceprzewodniczących.
W skład EKES wchodzą trzy grupy, do których należą
poszczególni członkowie Komitetu:
Grupa I – przedstawiciele organizacji pracodawców,
Grupa II – przedstawiciele pracowników,
Grupa III – pozostałe środowiska gospodarcze i społeczne.
147
Najważniejsze funkcje EKES:
• Przedstawianie swojej opinii Radzie UE, Komisji Europejskiej
i Parlamentowi Europejskiemu albo na ich wniosek,
albo z własnej inicjatywy;
• Zachęcanie społeczeństwa obywatelskiego do większego
angażowania się w kształtowanie polityki UE;
• Wzmacnianie roli społeczeństwa obywatelskiego w krajach
nienależących do UE oraz pomaganie w tworzeniu struktur
doradczych.
Opinie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
nie mają charakteru wiążącego.
148
Komitet Regionów
Siedziba: Bruksela
149
Komitet Regionów
Komitet Regionów, powołany do życia w 1994 r. jest organem
doradczym złożonym z przedstawicieli władz regionalnych
i lokalnych w Europie. Zapewnia on tym władzom możliwość
wywierania wpływu na określanie kierunków polityki Unii
Europejskiej, a także dba o poszanowanie regionalnej i lokalnej
tożsamości oraz prerogatyw.
Obecnie (stan na 2013 r.) Komitet Regionów liczy 353 członków
(z których każdy ma zastępcę) ze wszystkich 28 państw UE,
w tym 21 z Polski. Podział liczby miejsc pomiędzy państwa
członkowskie jest identyczny jak w przypadku Europejskiego
Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Członkowie Komitetu
i ich zastępcy są mianowani na pięcioletnią kadencję przez Radę
UE działającą na wniosek państw UE. Każdy kraj wybiera swoich
członków zgodnie z własną procedurą. Komitet wybiera spośród
swoich członków przewodniczącego i prezydium.
150
Komitet Regionów
Najważniejsze zadania Komitetu Regionów
• Wypowiadanie się na temat aktów prawnych UE z perspektywy
lokalnej i regionalnej. Komitet sporządza w tym celu
sprawozdania („opinie”) dotyczące wniosków legislacyjnych
Komisji Europejskiej;
• Konsultacje z Komisją Europejską, Radą UE, i Parlamentem
Europejskim – Komisja, Rada i Parlament są zobowiązane
do zasięgania opinii Komitetu Regionów przed przyjęciem decyzji
UE w sprawach dotyczących samorządów lokalnych
i regionalnych (na przykład w kwestii polityki zatrudnienia i prawa
socjalnego, środowiska, edukacji, zdrowia publicznego,
infrastruktury transportu, sieci transeuropejskich, telekomunikacji
i energii).
151
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)
Siedziba – Luksemburg
152
Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny powstał w 1958 roku na mocy
traktatów rzymskich. Europejski Bank Inwestycyjny jest
niezależny od budżetu Unii, posiada osobowość prawną i własne
organy decyzyjne (Rada Gubernatorów, Rada Dyrektorów,
Komitet Zarządzający, Komisja Audytowa).
Jego członkami są wszystkie państwa UE.
Europejski Bank Inwestycyjny pozyskuje środki na rynkach
kapitałowych. Udziela pożyczek na korzystnych warunkach
i gwarancji, umożliwiających finansowanie projektów
we wszystkich sektorach gospodarki, zgodne z celami polityki UE.
Europejski Bank Inwestycyjny wspiera także projekty i inwestuje
w przyszłych państwach członkowskich i w krajach partnerskich.
153
Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI)
Siedziba mieści się w budynku Europejskiego Banku
Inwestycyjnego w Luksemburgu
154
Europejski Fundusz Inwestycyjny
Europejski Fundusz Inwestycyjny EFI rozpoczął działalność
w 1994 r. Jego większościowym udziałowcem jest Europejski
Bank Inwestycyjny, wraz z którym tworzy Grupę EBI.
EFI nie należy do pożyczkodawców: nie udziela bezpośrednich
pożyczek ani dotacji przedsiębiorstwom, ani też nie inwestuje
bezpośrednio w firmy. Działa natomiast za pośrednictwem banków
i innych instytucji finansowych. Korzysta przy tym ze środków
własnych bądź powierzonych mu przez EBI lub Unię Europejską.
Działalność funduszu obejmuje państwa członkowskie Unii
Europejskiej, Turcję oraz trzy kraje Europejskiego Stowarzyszenia
Wolnego Handlu EFTA (Islandię, Liechtenstein i Norwegię).
155
Europejski Fundusz Inwestycyjny
Celem Europejskiego Funduszu jest pobudzanie inwestycji
i wzrostu gospodarczego poprzez udzielanie długoterminowych
gwarancji pożyczkom finansującym projekty inwestycyjne,
zarówno prywatne, jak i państwowe w dwóch obszarach:
• wsparcie dla tzw. sieci transeuropejskich, czyli inwestycji
transportowych, energetycznych i telekomunikacyjnych,
• rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.
156
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich rozpoczął swoją
działalność 1995 r. Siedziba Rzecznika mieści się w Strasburgu.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich UE jest powoływany
na okres kadencji Parlamentu, tzn. na 5 lat, z możliwością reelekcji.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada skargi przeciwko
instytucjom, organom, urzędom i agencjom UE.
Skargi może składać każdy obywatel UE lub każda osoba fizyczna
i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę
w jednym z państw członkowskich UE. Złożenie skargi jest
darmowe i nie musi być dokonywane pośrednio przez prawnika.
Skargę można wysłać pocztą, faksem lub przez Internet.
157
Agencje Unii Europejskiej
Agencje UE są to zdecentralizowane organy Unii, posiadają
własną osobowość prawną. Podlegają europejskiemu prawu,
ale nie podlegają bezpośrednio głównym instytucjom UE
(są wobec nich autonomiczne – choć nie do końca).
Agencje powołuje się na mocy aktów prawa wtórnego
(rozporządzenia) w celu powierzenia im bardzo konkretnych
zadań: technicznych, kontrolnych, doradczych, naukowobadawczych, regulacyjnych lub w zakresie zarządzania
publicznego.
Agencje finansowane są z budżetu UE (5 z nich z uwagi
na komercyjny charakter sama się finansuje).
W ramach UE działa ponad 30 agencji.
158
Prawo Unii Europejskiej
Procedury tworzenia prawa w Unii Europejskiej
W tworzenie prawa UE zaangażowane są, co do zasady,
trzy instytucje: Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski
i Komisja Europejska. Wyróżniamy dwie podstawowe procedury
tworzenia prawa w UE:
• zwykła procedura ustawodawcza;
• specjalna procedura ustawodawcza.
Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu aktu
ustawodawczego wspólnie przez Parlament Europejski i Radę
UE. W ramach tej procedury inicjatywa ustawodawcza leży
w kompetencji Komisji Europejskiej (procedura ta jest zbliżona
do dawnej procedury współdecydowania).
Specjalna procedura ustawodawcza polega na tym, że akt
ustawodawczy przyjmowany jest przez Parlament Europejski
z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu
Europejskiego (bez udziału Komisji Europejskiej).
159
Przebieg zwykłej procedury ustawodawczej
• Inicjatywa ustawodawcza – przedstawienie projektu aktu
prawnego przez Komisję Europejską w Parlamencie Europejskim;
• Pierwsze czytanie w PE i w Radzie UE – Parlament uchwala
stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Radzie.
Wówczas Rada UE, stanowiąc kwalifikowaną większością
głosów, może w pierwszym czytaniu:
− przyjąć proponowany akt prawny, zatwierdzając stanowisko
Parlamentu,
− przyjąć własne stanowisko, jeżeli nie akceptuje stanowiska
Parlamentu; stanowisko Rady UE kierowane jest do
Parlamentu (drugie czytanie) wraz jego uzasadnieniem.
Komisja informuje Parlament o swoim stanowisku.
160
Przebieg zwykłej procedury ustawodawczej cd.
• Drugie czytanie w PE i w Radzie – w drugim czytaniu PE
w terminie trzech miesięcy od przekazania stanowiska Rady
dysponuje trzema możliwościami działania:
− PE może zatwierdzić stanowisko Rady lub nie wypowiedzieć
się. Wówczas dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu,
które odpowiada stanowisku Rady.
− Parlament może odrzucić stanowisko Rady większością
głosów członków wchodzących w jego skład. Wówczas
proponowany akt uważa się za nieprzyjęty i procedura
legislacyjna uważana jest za zakończoną.
− Parlament może zaproponować poprawki do stanowiska Rady
większością głosów członków wchodzących w jego skład.
Zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie
i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek.
161
Rada obraduje nad zmienionym stanowiskiem. Dysponuje trzema
możliwościami działania w okresie trzech miesięcy:
− Rada może przyjąć wszystkie poprawki – dany akt uważa się
wówczas za przyjęty; Rada stanowi większością
kwalifikowaną, jeżeli również Komisja przyjmuje poprawki PE.
Jeżeli nie ma to miejsca, Rada może zatwierdzić poprawki PE
wyłącznie jednomyślnie.
− Rada może nie przyjąć wszystkich poprawek lub niezbędna
większość głosów może nie zostać osiągnięta. Wówczas
wszczynana jest procedura pojednawcza.
162
• Procedura pojednawcza – Przewodniczący Rady
w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu zwołuje komitet
pojednawczy, którego zadaniem jest osiągnięcie porozumienia
między Radą UE i Parlamentem Europejskim co do wspólnego
tekstu przygotowywanego aktu prawnego. W pracach komitetu
pojednawczego uczestniczy także Komisja Europejska.
Podejmuje ona wszelkie działania na rzecz pogodzenia stanowisk
Rady UE i Parlamentu Europejskiego. Jeżeli w terminie sześciu
tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie zatwierdzi
wspólnego projektu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.
163
• Trzecie czytanie w PE i w Radzie – jeżeli w terminie sześciu
tygodni komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt, PE
i Rada dysponują terminem sześciu tygodni od tego zatwierdzenia
na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem, przy czym PE
przyjmuje akt prawny większością oddanych głosów, a Rada UE –
większością kwalifikowaną. Jeżeli nie uczynią tego, proponowany
akt uważa się za nieprzyjęty, a procedurę za zakończoną.
• Publikacja – ostateczna forma przyjętego aktu prawnego jest
opracowywana obecnie w 24 językach urzędowych UE, następnie
podpisywana przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego
oraz przewodniczącego Rady UE i publikowana w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej.
164
Zasady tworzenia prawa w Unii Europejskiej:
 zasada kompetencji powierzonych,
 zasada subsydiarności,
 zasada proporcjonalności,
 zasada równowagi instytucjonalnej,
 zasada elastyczności (nazywana inaczej zasadą wzmocnionej
współpracy),
 zasada poszanowania tożsamości narodowej państw
członkowskich,
 zasada lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej,
 zasada równowagi kompetencyjnej,
 zasada demokratyzmu,
 zasada ograniczonej kompetencji.
165
Zasady tworzenia prawa w Unii Europejskiej cd.
 Zasada kompetencji powierzonych – zasada, według
której Unia Europejska może podejmować się tylko tych działań,
do których została upoważniona przez państwa
członkowskie w traktacie założycielskim.
 Zasada subsydiarności – zasada polegająca na tym, że na
szczeblu unijnym powinny być podejmowane tylko te działania,
które zapewniają większą skuteczność i efektywność niż
w przypadku, gdyby prowadzenie stosownych działań pozostawić
w wyłącznej kompetencji rządów poszczególnych państw
członkowskich UE.
 Zasada proporcjonalności – zasada ta polega na tym,
że instytucje UE mogą podejmować tylko takie działania
(uchwalać akty prawne), które są konieczne i niezbędne
do osiągnięcia celów, których realizacja dopuszczalna jest przy
pomocy danej regulacji. Środki zastosowane do realizacji danego
celu muszą być proporcjonalne do istoty danego celu.
166
 Zasada równowagi instytucjonalnej – istotą tej zasady jest
wykonywanie przez każdą z instytucji UE jej kompetencji
z poszanowaniem kompetencji pozostałych instytucji.
Instytucje, realizując przyznane im uprawnienia, mają ze sobą
współdziałać ale winny też wzajemnie się hamować i równoważyć.
 Zasada elastyczności (nazywana inaczej zasadą wzmocnionej
współpracy) – zasada, która umożliwia państwom członkowskim
wprowadzanie, przy pomocy instrumentów prawnych oraz
instytucjonalnych nieobejmujących wszystkich państw, rozwiązań
pogłębiających procesy integracji europejskiej.
Zasada ta także respektuje zróżnicowanie rzeczywistości
regionalnej oraz specyfikę organizacyjną i instytucjonalną
poszczególnych krajów członkowskich UE.
167
 Zasada poszanowania tożsamości narodowej państw
członkowskich – zasada ta polega na tym, że UE szanuje
równość państw członkowskich wobec traktatów, jak również
ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich
podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi,
w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego.
UE szanuje podstawowe funkcje każdego państwa
członkowskiego, szczególnie w kwestii bezpieczeństwa
narodowego.
 Zasada lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej
– według tej zasady instytucje UE są zobowiązane do zgodnego
współdziałania w przewidzianych przez prawo unijne
przypadkach.
168
 Zasada równowagi kompetencyjnej – według tej zasady
instytucje UE mają obowiązek postępować zgodnie z
uprawnieniami nadanymi im przez traktaty – każda instytucja
podejmuje działania wyłącznie w ramach swoich kompetencji
i nie może zastąpić innej instytucji UE w wykonywaniu
powierzonych jej uprawnień ani też ich pozbawić.
 Zasada demokratyzmu – według tej zasady jedyną formą
sprawowania władzy w Unii Europejskiej i państwach
członkowskich jest demokracja. Podstawową cechą zasady
demokratyzmu jest funkcjonowanie władzy o charakterze
przedstawicielskim – np. Parlament Europejski, wyłaniany
w drodze demokratycznych wyborów.
169
 Zasada ograniczonej kompetencji – zasada ta polega na tym,
że państwa członkowskie w wyniku decyzji politycznych
(traktatów) przekazały określone kompetencje dotyczące Unii
Europejskiej instytucjom UE. W niektórych obszarach nastąpiło
całościowe przekazanie prerogatyw UE, a w innych częściowe.
170
Prawo Unii Europejskiej – najważniejsze traktaty
Traktat paryski
Traktat został podpisany w Paryżu 18 kwietnia 1951 r. (wszedł
w życie 23 lipca 1952 r.) przez Francję, RFN, Włochy, Belgię,
Holandię i Luksemburg. Traktat powołał do życia Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali. Traktat paryski, zawarty na okres 50 lat,
wygasł w dniu 23 lipca 2002 r. Traktat paryski składał się preambuły
i 100 artykułów.
Najważniejsze cele traktatu:
− utworzenie wspólnego rynku węgla, stali, rudy żelaza i złomu,
rozwój gospodarczy w oparciu o wspólny rynek, racjonalna
produkcja i podział produktów przemysłu węglowego i stalowego;
− zapewnienie państwom EWWiS regularnych dostaw węgla i stali,
kontrola cen;
− połączenie istotnych dla obronności sektorów: węgla i stali
– co miało przyczynić się do umocnienia pokoju (poprzez
powiązanie siecią zależności przemysłów Francji i RFN).
171
Traktat paryski – najważniejsze postanowienia
 Utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaza i złomu oraz stali;
 Nadzorowanie pracy przedsiębiorstw węgla i stali w państwach
wspólnoty, zajmowanie się ich dofinansowaniem, rozstrzyganie
sporów i odwołań od decyzji;
 Zapewnienie wolnej konkurencji między przedsiębiorstwami całej
Wspólnoty;
 Znoszenie wszelkich ceł i kontyngentów ograniczających
swobodny przepływ surowców i produktów przemysłów
węglowego i stalowego oraz siły roboczej między krajami EWWiS;
 Wprowadzenie jednolitych taryf transportowych;
 Zaniechanie rządowego subsydiowania przedsiębiorstw i innych
ograniczających praktyk.
Traktat ustanowił także organy EWWiS i były to: Wysoka Władza,
Specjalna Rada Ministrów, Wspólne Zgromadzenie, Trybunał
Sprawiedliwości.
172
Traktaty rzymskie
Traktaty rzymskie – dwa traktaty podpisane w Rzymie 25 marca
1957 r. (weszły w życie 1 stycznia 1958r.) przez Francję, RFN,
Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg (państwa tworzące
EWWiS). Te traktaty to: Traktat ustanawiający Europejską
Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Traktat ustanawiający
Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom).
Traktaty zostały zawarte na czas nieokreślony.
Najważniejsze cele pierwszego traktatu (dotyczącego EWG)
to m.in: rozwój ekonomiczny i zacieśnianie współpracy państw
członkowskich a także ustanowienie swobody przepływu towarów,
osób, usług i kapitału oraz utworzenie unii celnej.
Główne cele drugiego traktatu to: pokojowa współpraca
w dziedzinie rozwoju technologii jądrowych, szybki rozwój
przemysłu nuklearnego, rozwój badań, ustalenie jednolitych
standardów i norm bezpieczeństwa.
173
Traktaty rzymskie – postanowienia
• Traktat o EWG zakładał stopniowe (wprowadzał 12-letni okres
przejściowy na osiągnięcie zakładanych celów) znoszenie
wszelkich barier i ograniczeń dotychczas dzielących rynki sześciu
państw członkowskich tak, aby ostatecznie wprowadzić wspólną
taryfę celną i ustanowić Unię Celną (co nastąpiło 1 lipca 1968
roku).
• Traktat o EWG zakładał także stopniowe wprowadzanie
podstawowych swobód, istotnych w pogłębianiu integracji.
Były to:
− swoboda przepływu towarów;
− swoboda przepływu osób;
− swoboda przepływu usług;
− swoboda przepływu kapitału.
174
Traktaty rzymskie – postanowienia cd.
• Traktat o EWG przewidywał również:
− wprowadzenie wspólnej polityki handlowej, wspólnej polityki
rolnej, wspólnej polityki transportowej;
− opracowanie wspólnych reguł ochrony konkurencji;
− przeciwdziałanie dumpingowi;
− stosowanie ograniczonej pomocy państwa w sferze
działalności gospodarczej;
− utworzenie Europejskiego Funduszu Społecznego;
− powołanie Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
• Traktat ustanowił także główne instytucje EWG i były to: Rada
Ministrów EWG, Komisja, Europejskie Zgromadzenie
Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości.
175
Traktaty rzymskie – postanowienia cd.
• Drugi z traktatów rzymskich ustanawiający Europejską
Wspólnotę Energii Atomowej regulował wyłącznie
problematykę jednego specyficznego sektora – produkcji
i eksploatacji energii atomowej, rozwój badań jądrowych,
ujednolicenie norm bezpieczeństwa oraz ułatwianie inwestycji
służących rozwojowi energetyki jądrowej we Wspólnocie.
• W skład traktatów rzymskich weszła także umowa w sprawie
wspólnych instytucji i ich kompetencji. Na mocy jej postanowień
Utworzono m.in. Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne –
jedno dla trzech wspólnot (EWWiS, EWG i Euratomu).
176
Traktat z Maastricht
• Traktat o Unii Europejskiej został podpisany 7 lutego 1992 r.
w Maastricht (wszedł w życie 1 listopada 1993 r.).
Główne cele Traktatu z Maastricht to:
− utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych,
− wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej (kohezji),
− utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej i wprowadzenie
wspólnej waluty euro,
− określenie kryteriów konwergencji,
− potwierdzenie tożsamości Unii na arenie międzynarodowej,
− wzmożenie ochrony praw i interesów obywateli państw
członkowskich,
− rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
177
Traktat z Maastricht – najważniejsze postanowienia:
• powołanie Unii Europejskiej opartej na filarach:
I filar – Wspólnota Europejska (Unia Gospodarcza
i Walutowa),
II filar – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa,
III filar – Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne;
• zobowiązanie UE do utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej,
dysponującej wspólną walutą i wspólnym bankiem centralnym
(miało to być osiągnięte w trzech etapach),
• rozwijanie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
• wprowadzenie obywatelstwa unijnego,
• utworzenie Funduszu Spójności (w celu transferu środków
finansowych z bogatszych państw UE do biedniejszych),
178
Traktat z Maastricht – najważniejsze postanowienia cd.:
• określenie praw obywateli państw członkowskich (m.in.: swoboda
przemieszczania się, czynne i bierne prawo wyborcze w
wyborach samorządowych i europejskich, prawo do opieki
dyplomatycznej i konsularnej ze strony wszystkich państw
członkowskich Unii),
• potwierdzenie i rozszerzenie uprawnień WE w takich dziedzinach,
jak m.in.: edukacja, sieci transeuropejskie, przemysł, zdrowie,
kultura, ochrona praw konsumenta,
• współpraca policyjna w zakresie polityki imigracyjnej – na
podstawie porozumień międzyrządowych państw członkowskich,
• zmiany instytucjonalne, m.in.: rozszerzenie uprawnień
legislacyjnych Parlamentu Europejskiego, rozszerzenie
uprawnień Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.
179
Traktat amsterdamski
Traktat amsterdamski został podpisany 2 października 1997 r.
w Amsterdamie (wszedł w życie 1 maja 1999 r.) przez 15 krajów
UE: Austrię, Belgię, Danię, Francję, Grecję, Finlandię, Hiszpanię,
Holandię, Irlandię, Luksemburg, Portugalię, Niemcy, Szwecję,
Wielką Brytanię i Włochy.
Najważniejsze cele traktatu amsterdamskiego to:
‒ wzmocnienie federacyjnego charakteru UE,
‒ wprowadzenie zmian instytucjonalnych związanych
z planowanym przyjęciem nowych członków UE,
‒ wprowadzenie zmian w III filarze UE,
‒ wzmocnienie współpracy policji (Europol) i wymiaru
sprawiedliwości.
180
Traktat amsterdamski – najważniejsze postanowienia:
• wprowadzenie zmian w procedurze współdecydowania
i zakresie jej stosowania,
• wprowadzenie zmian w sposobie ważenia głosów w Radzie UE
i rozszerzenie obszarów tematycznych, w których decyzje
podejmowane są kwalifikowaną większością głosów,
• zwiększenie kompetencji legislacyjnych Parlamentu
Europejskiego i wzmocnienie jego roli,
• wprowadzenie zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania
Komisji Europejskiej (m.in. ustalono, że po rozszerzeniu UE
w skład Komisji będzie wchodzić po jednym przedstawicielu
z każdego państw członkowskich),
• wzmocnienie roli przewodniczącego Komisji Europejskiej,
181
Traktat amsterdamski – najważniejsze postanowienia cd.:
• wzmocnienie prerogatyw Trybunału Sprawiedliwości w takich
kwestiach, jak prawa podstawowe czy sprawy związane
z bezpieczeństwem wewnętrznym UE,
• wzmocnienie roli Europejskiego Trybunału Obrachunkowego,
Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego,
• wzmocnienie zasady subsydiarności,
• wprowadzenie procedury wzmocnionej współpracy,
• utworzenie urzędu wysokiego przedstawiciela Unii ds. Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa,
• wprowadzenie zmian w zasadach prowadzenia polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa UE – wprowadzono nowy
instrument tej polityki, czyli tzw. wspólne strategie,
182
• włączenie do traktatu tzw. zadań petersberskich – misji
pokojowych, humanitarnych i ewakuacyjnych oraz akcji
wojskowych przywracających pokój, które może prowadzić UE,
• wprowadzenie możliwości nakładania sankcji na państwa
członkowskie, które nie respektują zasad demokracji, praw
człowieka, prawa wspólnotowego,
• udzielenie Radzie UE kompetencji w zakresie zwalczania
wszelkich przejawów dyskryminacji z powodu płci, rasy,
poglądów, wyznania, kalectwa itd.,
• zaliczenie zasady równouprawnienia kobiet i mężczyzn jako
fundamentalnego prawa Wspólnot Europejskich,
• zaostrzenie wymogów ochrony środowiska,
183
• określenie relacji pomiędzy obywatelstwem wspólnotowym
a narodowym.
• zapewnienie ochrony prawa obywateli do dostępu do
dokumentów organów UE i posługiwania się językiem ojczystym
w kontaktach z organami UE,
• włączenie do systemu prawnego UE porozumienia z Schengen.
184
Traktat nicejski
Traktat nicejski został podpisany 26 lutego 2001 r. w Nicei
(wszedł w życie 1 lutego 2003 r.). Formalnie traktat podpisało
15 państw członkowskich UE, ale w pracach nad jego kształtem
aktywnie uczestniczyły delegacje rządowe krajów kandydujących
do UE. Wejście w życie traktatu nicejskiego przez pewien czas stało
pod znakiem zapytania. Traktat został odrzucony przez Irlandię
w I referendum (czerwiec 2001), dopiero przyjęto go w II referendum
(październik 2002).
Najważniejsze cele traktatu nicejskiego to:
‒ przygotowanie instytucji UE do poszerzenia o 12 nowych państw,
‒ usprawnienie funkcjonowania UE poprzez zwiększenie ilości
spraw, w których decyzje podejmowane będą większością
kwalifikowaną i odejście od prawa weta w niektórych kwestiach,
‒ dokonanie nowego podziału głosów w instytucjach UE liczącej
27 państw.
185
Traktat nicejski najważniejsze postanowienia:
• reforma Komisji Europejskiej – liczba komisarzy w 2005 r. została
ograniczona do jednego z każdego kraju UE. Dopiero gdy Unia
będzie się składała z co najmniej 27 członków, liczba komisarzy
będzie mniejsza od liczby państw UE, komisarze zaś będą
wybierani w systemie rotacyjnym przy zachowaniu równości
wszystkich krajów;
• wzmocnienie pozycji przewodniczącego Komisji Europejskiej –
m.in. przewodniczący uzyskał prawo do określania podziału
kompetencji pomiędzy komisarzami, prawo mianowania
wiceprzewodniczących;
• reforma systemu ważenia głosów w Radzie UE (w nowym
podziale uwzględniono również państwa kandydujące);
• rozszerzenie zakresu podejmowania decyzji kwalifikowaną
większością głosów w Radzie UE – o około 30 przypadków,
w których dotychczas traktat wymagał jednomyślności;
186
Traktat nicejski najważniejsze postanowienia cd.:
• dokonanie zmian w składzie Parlamentu Europejskiego, ustalając
liczbę deputowanych na 732 – przewidziano także rozdział
mandatów dla państw ubiegających się o członkostwo w UE;
• modyfikacja składu i struktury organów sądowniczych UE
(Trybunał Sprawiedliwości, Sąd Pierwszej Instancji), Trybunału
Obrachunkowego – m.in. przyjęto zasadę, że w skład
wymienionych organów będzie wchodzić po jednym
przedstawicielu z każdego państwa członkowskiego;
• dokonanie zmian w składzie i sposobie powoływania członków
Komitetu Społeczno-Ekonomicznego i Komitetu Regionów;
• wprowadzenie zmian w zakresie wzmocnionej współpracy.
187
Traktat lizboński
Traktat lizboński, zmieniający Traktat o Unii Europejskiej
i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, został podpisany
13 grudnia 2007 r. w Lizbonie (wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.).
Proces ratyfikacji traktatu przebiegał z kłopotami – Irlandia
zaakceptowała go dopiero w II referendum.
Najważniejsze cele traktatu nicejskiego to:
‒ demokratyzacja i przybliżenie Unii Europejskiej do obywateli,
‒ zreformowanie i usprawnienie funkcjonowania instytucji UE
(po zwiększeniu liczby państw członkowskich do 27),
‒ uproszczenie unijnego systemu decyzyjnego,
‒ umocnienie pozycji UE na arenie międzynarodowej.
188
Traktat lizboński – najważniejsze postanowienia:
• nadanie Unii Europejskiej osobowości prawnej – UE została
przekształcona została w jednolitą organizację międzynarodową;
• ujednolicenie procesu decyzyjnego oraz katalogu instrumentów
prawnych UE;
• precyzyjny podział kompetencji na:
‒ kompetencje należące do UE,
‒ kompetencje należące do państw członkowskich UE,
‒ kompetencje dzielone między UE a państwami członkowskimi
UE,
• wzmocnienie ochrony praw człowieka – poprzez włączenie
do traktatu Karty Praw Podstawowych (Polska zdecydowała się
na przyłączenie do tzw. brytyjskiego protokołu ograniczającego
stosowanie Karty);
189
Traktat lizboński – najważniejsze postanowienia cd.:
• ustanowienie stanowiska przewodniczącego Rady Europejskiej
oraz wprowadzenie stanowiska wysokiego przedstawiciela Unii
do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa;
• zmniejszenie od 2014 r. ilości komisarzy w Komisji Europejskiej
do 2/3 liczby państw członkowskich UE i wprowadzenie zasady
równej rotacji;
• wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego w unijnym procesie
decyzyjnym (nowe kompetencje w dziedzinie prawodawstwa
unijnego, budżetu i umów międzynarodowych) poprzez
rozszerzenie zakresu zastosowania procedury współdecydowania,
przemianowanej na „zwykłą procedurę prawodawczą”;
• ustalenie liczby deputowanych Parlamentu Europejskiego na 750;
190
• umożliwienie parlamentom narodowym państw członkowskich
wyrażania opinii co do zgodności projektów unijnych aktów
prawnych z zasadą pomocniczości (subsydiarności);
• przyznanie prawa inicjatywy obywatelskiej grupie miliona
obywateli Unii pochodzących ze znacznej liczby państw
członkowskich;
• uporządkowanie i sprecyzowanie procedur stanowienia prawa
pierwotnego i wtórnego UE;
• ograniczenie zasady jednomyślności i rozszerzenie zakresu
głosowania większością kwalifikowaną w Radzie UE;
• rozszerzenie kompetencji Unii Europejskiej w zakresie wspólnej
polityki zagranicznej i bezpieczeństwa;
191
• oparcie systemu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie
UE na tzw. zasadzie podwójnej większości (przyjęcie aktu
prawnego przez Radę będzie wymagało poparcia 55% państw
członkowskich, reprezentujących 65% ogólnej liczby obywateli
UE). Zasada ta obowiązywać będzie od 1 listopada 2014 r. z
zastrzeżeniem okresu przejściowego od 1 listopada 2014 r. do 31
marca 2017 r. (w tym okresie każde państwo członkowskie
będzie mogło zażądać przeprowadzenia głosowania według
systemu nicejskiego);
• określenie procedur wyjścia z Unii Europejskiej kraju, który
zdecydowałby się na ten krok.
192
Układ z Schengen
Układ z Schengen – porozumienie w sprawie znoszenia kontroli
na wspólnych granicach zostało podpisane 14 czerwca 1985 r.
w Schengen w Luksemburgu przez Belgię, Holandię, Luksemburg,
Francję i RFN. Porozumienie to miało na celu stopniową likwidację
kontroli granicznych, wzmocnioną kontrolę na granicach
zewnętrznych, wprowadzenie jednakowych zasad polityki wizowej
oraz kooperację pomiędzy służbami państw-sygnatariuszy,
szczególnie w zakresie współpracy policyjnej i sądowej. Układ
zaczął w pełni obowiązywać od 26 marca 1995 r., kiedy to weszła
w życie Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen (wtedy
ostatecznie zniesiono kontrole na wspólnych granicach) i powstała
tzw. strefa Schengen.
Układ z Schengen jest otwarty dla wszystkich członków Unii
Europejskiej po spełnieniu wszystkich kryteriów w nim zawartych.
193
Układ z Schengen cd.
Obecnie (stan na 2013 r.) strefę Schengen tworzy 26 państw:
• 22 państwa członkowskie UE – Austria, Belgia, Czechy, Dania,
Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Litwa,
Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja,
Słowenia, Szwecja, Węgry, Włochy;
• 4 państwa pozostające poza członkostwem UE – Norwegia,
Szwajcaria, Islandia, Liechtenstein.
4 państwa (Cypr, Chorwacja, Bułgaria, Rumunia) chcą przystąpić
do strefy Schengen.
194
•
•
•
•
•
•
•
Środki przyjęte przez państwa członkowskie w ramach
współpracy na mocy układu z Schengen:
ustanowienie i opracowanie Systemu Informacyjnego Schengen
(SIS) – bazy danych, w której umieszczane są informacje
na temat poszukiwanych osób i przedmiotów;
wprowadzenie jednolitych zasad dotyczące osób
przekraczających zewnętrzne granice państw strefy Schengen;
harmonizacja warunków wjazdu oraz zasad przyznawania wiz
krótkoterminowych (wspólna polityka wizowa i azylowa);
przyjęcie wspólnych zasad i środków wzmożonej współpracy
policyjnej (np. obserwacja transgraniczna, pościg transgraniczny);
współpraca sądowa w sprawach karnych i jednolite zasady
ekstradycji;
współpraca w zwalczaniu handlu narkotykami;
wprowadzenie wspólnych zasad dotyczących posiadania,
transportu i obrotu bronią palną oraz amunicją.
195
Strefa Schengen
196
Budżet Unii Europejskiej
Budżet Unii Europejskiej – plan dochodów i wydatków UE
sporządzany w walucie europejskiej, czyli euro, na okres jednego
roku (rok kalendarzowy) z uwzględnieniem perspektyw finansowych.
Perspektywa finansowa UE – to rozporządzenie w sprawie
wieloletnich ram finansowych, w którym ustalone zostają
maksymalne kwoty (pułapy), które UE może przez okres co najmniej
pięciu lat corocznie wydawać na poszczególne dziedziny polityki
(działy). Ustalony zostaje także ogólny roczny pułap wszystkich
wydatków.
Wydatki określone w Perspektywie finansowej nie mogą zostać
przekroczone w corocznym budżecie. Ogranicza to znacznie pola
konfliktu i stabilizuje wydatki w dłuższym okresie.
Obecnie obowiązuje perspektywa finansowa na okres 2007-2013,
następna perspektywa finansowa ma obejmować lata 2014-2020.
197
Roczny budżet UE wynosi 150,9 mld euro (dane z 2013 r.)
– jest to około 1% rocznego PKB krajów członkowskich Unii
Europejskiej.
Zasady tworzenia budżetu UE:
 zasada jedności – wszystkie dochody i wydatki UE powinny
być ujęte w budżecie ogólnym, stanowiącym jednolity dokument,
 zasada uniwersalizmu – dochody budżetowe nie powinny być
przypisywane do konkretnych wydatków,
 zasada rocznego budżetu – przypisuje wszelkie operacje
budżetowe do danego roku budżetowego, który trwa od 1
stycznia do 31 grudnia,
 zasada równowagi budżetowej – zakłada, że dochody są równe
wydatkom i zakazuje zaciągania pożyczek oraz nie dopuszcza
do powstania deficytu budżetowego,
 zasada jednostki rozliczeniowej – oznacza że budżet
sporządza się, wykonuje i rozlicza w euro,
198
Zasady tworzenia budżetu UE cd.:
 zasada specjalizacji wydatków (specyfikacji) – zakłada
uporządkowanie wydatków budżetowych według rodzaju,
przeznaczenia oraz jednostek odpowiedzialnych za jego
realizację (każdy wydatek musi mieć swoje określone
przeznaczenie),
 zasada należytego zarządzania finansami – zakłada, że środki
finansowe UE powinny być wykorzystane zgodnie zasadami
gospodarności, efektywności i skuteczności,
 zasada przejrzystości – przewiduje obowiązek ujawniania
(publikowania i udostępniania) wszystkich danych budżetowych.
oraz sprawozdania z wykonania budżetu.
199
Źródła dochodów budżetowych Unii Europejskiej:
 wpłaty państw członkowskich UE (wysokość składki jest zależna
od wielkości PKB danego państwa);
 opłaty rolne i cukrowe (cła) pobierane w związku z importem
produktów rolnych z krajów trzecich;
 cła na artykuły przemysłowe pobierane od importu z państw
trzecich;
 wpływy z podatku VAT krajów członkowskich – do budżetu UE
państwo przekazuje 0,3% obliczonej podstawy opodatkowania;
 inne źródła, np. odsetki od pożyczek dla państw trzecich.
200
Wydatki budżetowe UE w %
201
Procedura uchwalania budżetu UE
Procedura uchwalania budżetu UE na dany rok jest realizowana
w roku poprzedzającym wejście budżetu w życie.
Termin
Działania
I - VI
Przygotowanie wstępnego projektu budżetu przez Komisję
Europejską w konsultacji z innymi instytucjami UE.
III
Uzgodnienie listy priorytetów budżetowych przez Radę Unii
Europejskiej.
VI – 01.IX
VII-01.X
Przedstawienie Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu
wstępnego projektu budżetu przez Komisję Europejską.
Prace Rady UE nad projektem budżetu, tzw. pierwsze
czytanie; zajęcie stanowiska w sprawie projektu budżetu
i przekazanie go Parlamentowi Europejskiemu nie później
niż 1 października. Rada UE ma obowiązek umotywowania
swojego stanowiska, aby uniknąć niejasności we współpracy
z PE.
202
Procedura uchwalania budżetu UE cd.
Termin
X-XI
Działania
Jeżeli w terminie czterdziestu dwóch dni od przekazania
stanowiska w sprawie projektu budżetu przez Radę UE –
Parlament Europejski:
a) zatwierdzi stanowisko Rady, budżet zostaje przyjęty;
b) nie podejmie decyzji, budżet uważa się za przyjęty;
c) przyjmie większością głosów wchodzących w jego skład
członków poprawki, zmieniony projekt jest przekazywany
Radzie UE i Komisji Europejskiej – w tym wypadku
Przewodniczący PE zwołuje komitet pojednawczy.
Nie zbierze się on, gdy Rada UE przyjmie w ciągu 10 dni
wszystkie poprawki Parlamentu Europejskiego (budżet
zostaje przyjęty).
203
Termin
XI-XII
Działania
W przypadku zastrzeżeń Rady UE do poprawek PE,
komitet pojednawczy w ciągu 21 dni ma za zadanie
osiągnąć porozumienie pomiędzy tymi instytucjami.
W konsultacjach uczestniczy także Komisja Europejska
– stara się doprowadzić do zbliżenia stanowisk Rady UE
i Parlamentu Europejskiego.
Jeżeli uda się osiągnąć porozumienie – PE i Rada UE
mają 14 kolejnych dni na przyjęcie projektu.
Jeżeli porozumienie nie zostanie osiągnięte – Komisja
Europejska przedkłada nowy projekt budżetu.
204
Termin
Działania
XII
Jeżeli w terminie czternastu dni od daty porozumienia w sprawie
wspólnego projektu:
• PE i Rada UE zatwierdzą wspólny projekt lub nie podejmą
decyzji, lub jeżeli jedna z tych instytucji zatwierdzi wspólny projekt,
podczas gdy druga instytucja nie podejmie decyzji – budżet uznaje
się za przyjęty.
• PE większością głosów i Rada UE odrzucą projekt lub tylko jedno
z nich odrzuci, drugie natomiast nie podejmie żadnej decyzji –
Komisja musi przedłożyć nowy projekt budżetu.
• PE odrzuci wspólny projekt większością głosów, a Rada UE
przyjmie projekt - Komisja przedkłada nowy projekt budżetu.
• PE zatwierdza projekt, a Rada UE go odrzuca –Parlament
w ciągu 14 dni stanowiąc większością głosów i dodatkowo 3/5
oddanych głosów potwierdza wszystkie lub niektóre poprawki Rady
UE. Jeśli natomiast którakolwiek z poprawek nie zostanie
potwierdzona - stanowisko wypracowane w ramach komitetu
pojednawczego w kwestii tej zmiany zostaje utrzymane i budżet
205
uznaje się za przyjęty.
Dylematy przyszłości Unii Europejskiej
Przyszłość Unii Europejskiej zależy od następujących czynników:
o globalna sytuacja gospodarki,
o wewnętrzne problemy polityczne i gospodarcze w państwach
członkowskich UE,
o polityka prowadzona przez państwa członkowskie UE,
w tym polityka energetyczna,
o kwestie finansowe i budżetowe UE, w tym reforma polityki rolnej,
o nowe rozszerzenia i wyznaczenie granic Unii Europejskiej,
o poczucie wspólnoty europejskiej i chęć przeprowadzenia reform,
o interesy państw członkowskich UE oraz działanie zasady
solidarności,
o pogodzenie preferencji członków UE co do kierunków integracji,
o stosunki UE z USA, Rosją, Chinami, Indiami czy Japonią.
206
W zależności od tego jak się będzie zmieniać sytuacja
gospodarcza (i nie tylko gospodarcza) na świecie i w Europie
dla Unii Europejskiej są dwa możliwe alternatywne scenariusze:
• pogłębiona współpraca i integracja w celu dostosowania się
do zmieniającego się świata,
• dezintegracja i próby poszukiwania recept na rozwój
i przezwyciężenie kryzysu w węższym kręgu, w którym
łatwiej o porozumienie i współpracę (np. strefa euro).
W przypadku realizacji scenariusza pogłębionej współpracy
i integracji potrzebne byłyby następujące działania:
 zawarcie nowej umowy solidarnościowej wewnątrz UE, która
zapewniałaby wsparcie dla rozwoju gospodarczego krajów
słabszych ze strony krajów silniejszych i ograniczyła
marnotrawstwo i nieefektywne wykorzystywanie środków
unijnych, oraz przyczyniłaby się do wzrostu konkurencyjności UE,
207
Cd.
 zawarcie kompromisu w sprawie dalszej integracji politycznej tak,
aby wzrosła skuteczności działania instytucji unijnych i
mechanizmów rozwiązywania problemów bez przekształcania UE
w „superpaństwo”,
 rozbudowa mechanizmów demokratycznej kontroli w Unii
i wzrost bezpośredniego wpływu obywateli na jej funkcjonowanie,
 dokończenie budowy wspólnego rynku poprzez eliminację barier
dla całkowitej swobody prowadzenia działalności gospodarczej,
 wypracowanie i skuteczne wdrożenie wspólnych polityk służących
wzrostowi innowacyjności gospodarki unijnej, bezpieczeństwa
ekonomicznego, rozwoju kapitału ludzkiego i przedsiębiorczości,
 dostosowanie finansów UE do potrzeb integracji, a w
szczególności umocnienie wspólnej waluty i objęcie nią całej UE.
Taki scenariusz znacznie wzmocniłby pozycję UE na świecie
i zwiększyłby jej potencjał ekonomiczny.
208
W przypadku realizacji scenariusza dezintegracji nastąpi:
 wzrost narodowych egoizmów, który doprowadzi do zmniejszenia
roli instytucji unijnych i rozmiękczania oraz ograniczania prawa
wspólnotowego,
 wykorzystywanie narzędzi protekcjonistycznych przez silniejsze
państwa dla ograniczenia konkurencji innych krajów,
 wycofanie się z zasad solidarności unijnej oraz ograniczenie roli
i skali budżetu unijnego,
 zahamowanie procesów dalszej integracji gospodarczej i
politycznej w ramach całej UE,
 pogłębiona integracja w mniejszych grupach (Europa różnych
prędkości).
 Dezintegracja mogłaby doprowadzić UE do przekształcenia jej
w strefę wolnego handlu lub nawet przyczynić się do rozpadu
Unii Europejskiej.
209
Perspektywy rozszerzania Unii Europejskiej
Niesprzyjająca koniunktura polityczna i kryzys gospodarczy w UE
przyczyniły się do osłabienia tempa rozszerzania Unii Europejskiej.
W ostatnich kilku latach UE bardziej skoncentrowała się na
rozwiązywaniu wewnętrznych problemów i przeprowadzaniu reform
instytucjonalnych. To jednak proces rozszerzania był
kontynuowany – przyjęcie Chorwacji. Prawdopodobnie (jeżeli
nie dojdzie do dezintegracji UE) proces rozszerzenia będzie miał
miejsce – będzie jednak trudniejszy i rozłożony w czasie (od kilku
do nawet kilkunastu lat).
Do UE mogą dołączyć (jeżeli spełnią wszystkie kryteria i będą
zainteresowane wstąpieniem do UE: Islandia, Turcja, Ukraina,
Serbia, Bośnia i Hercegowina, Albania, Czarnogóra, Macedonia,
Mołdawia, a także Armenia, Gruzja i Azerbejdżan.
210
Rada Europy
Rada Europy ang. Council of Europe
211
Rada Europy
Siedziba: Strasburg
212
Rada Europy
Geneza Rady Europy
Po II wojnie światowej w Europie Zachodniej pojawiły się tendencje
do zjednoczenia (integracji) państw zachodnioeuropejskich.
Integracja miała zapobiec odrodzeniu się militaryzmu niemieckiego
i kolejnym konfliktom w Europie. Dlatego chciano utworzyć w
Europie struktury, w których skład wchodzić będą także Niemcy.
Obawiano się też zagrożenia i ekspansji ze strony Związku
Radzieckiego. Nastąpił także wzrost znaczenia partii
komunistycznych we Francji i Włoszech.
W latach 1946-1947 trwała dyskusja na temat koncepcji integracji.
Dyskusja toczyła się wokół trzech koncepcji: federalizmu,
konfederalizmu i funkcjonalizmu. Dążenia do zjednoczenia
przyczyniły się do powstania i rozwoju ruchów na rzecz jedności
Europy.
213
Rada Europy
Geneza Rady Europy cd.
W grudniu 1948 r. stowarzyszenia na rzecz federalizmu utworzyły
Międzynarodowy Komitet Ruchów Jedności Europejskiej.
Komitet ten zorganizował w Hadze w dniach 8-10 maja 1948 r.
Kongres Europejski, pod przewodnictwem Winstona Churchilla,
poświęcony problemom integracji europejskiej.
Na Kongresie postanowiono powołać do życia Radę Europy.
Rada miała być pierwszym krokiem do stworzenia
ponadnarodowego rządu Europy. Jednak z powodu sprzeciwu
Wielkiej Brytanii i państw skandynawskich do tego nie doszło
i przyszła Rada Europy stała się przede wszystkim forum wymiany
poglądów, sugestii i zaleceń. W innych ważnych kwestiach Kongres
zgodnie wypowiedział się co do konieczności opracowania Karty
Praw Człowieka i utworzenia w przyszłości Europejskiego Sądu,
który czuwałby nad przestrzeganiem tych praw.
214
Rada Europy
Powstanie i rozwój Rady Europy
Rada Europy powstała 5 maja 1949 r. po podpisaniu przez
ministrów spraw zagranicznych 10 państw zachodnioeuropejskich
Statutu Rady Europy. Państwa, które utworzyły Radę Europy,
to: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg,
Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.
Siedzibą Rady Europy został Strasburg.
W następnych latach do Rady Europy przystąpiły kolejne
państwa:
1949 – Grecja, Turcja;
1950 – Islandia, RFN;
1956 – Austria;
1961 – Cypr;
1963 – Szwajcaria;
215
Rada Europy
Powstanie i rozwój Rady Europy cd.
1965 – Malta;
1976 – Portugalia;
1977 – Hiszpania;
1978 – Liechtenstein;
1988 – San Marino;
1989 – Finlandia;
1990 – Węgry;
1991 – Polska;
1992 – Bułgaria;
1993 – Estonia, Litwa, Słowenia, Czechy, Słowacja,
Rumunia;
1994 – Andora;
1995 – Łotwa, Albania, Mołdawia, Macedonia, Ukraina;
1996 – Rosja, Chorwacja;
216
Rada Europy
1999 – Gruzja;
2001 – Armenia, Azerbejdżan;
2002 – Bośnia i Hercegowina;
2003 – Serbia;
2004 – Monako;
2007 – Czarnogóra.
Z państw europejskich do Rady Europy nie należą: Stolica
Apostolska (ma status obserwatora), Kosowo i Białoruś.
Białoruś od września 1992 r. do stycznia 1997 r. miała status
specjalnego gościa Rady Europy. Utraciła go jednak wskutek
niespełniającego norm demokratycznych referendum
konstytucyjnego z 1996 r. oraz ograniczania swobód
obywatelskich przez organy władzy państwowej.
217
Rada Europy
Status obserwatora przy różnych instytucjach Rady Europy mają:
• Komitet Ministrów Rady Europy – Stolica Apostolska, Japonia,
Stany Zjednoczone, Kanada i Meksyk;
• Zgromadzenie Parlamentarne – Izrael, Kanada i Meksyk.
Obecnie (stan na 15.03.2013 r.) do Rady Europy należy
47 państw.
218
Rada Europy
Rozwój Rady Europy
219
Rada Europy
Państwa członkowskie Rady Europy
220
Rada Europy
Państwa członkowskie Rady Europy
Legenda
•
ciemnozielony – członkowie pierwotni
jasno zielony – członkowie wtórni
•
żółty – obserwatorzy w Zgromadzeniu Parlamentarnym
•
pomarańczowy – obserwatorzy w Komitecie Ministrów
•
czerwony – Białoruś, jedyne państwo europejskie wykluczone z Rady Europy
221
Rada Europy
Członkostwo w Radzie Europy
Członkiem Rady Europy może zostać każde zaproszone przez
tę organizację państwo europejskie, które spełni następujące
warunki (zgodnie ze statutem i wymogami Rady Europy):
 akceptuje zasady rządów prawa (ma ustabilizowaną demokrację
– regularnie przeprowadza wolne wybory),
 akceptuje zasady ochrony praw człowieka,
 podpisze i ratyfikuje Europejską Konwencję Praw Człowieka
w przeciągu roku od przystąpienia do organizacji.
 przyjmie zobowiązania wynikające z Konwencji ramowej
o ochronie mniejszości narodowych.
222
Rada Europy
Członkostwo w Radzie Europy cd.
Wniosek o członkostwo w radzie Europy składany jest do
Sekretarza Generalnego, który przekazuje go Komitetowi
Ministrów. Komitet Ministrów po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia
Parlamentarnego uznaje, czy państwo jest zdolne do spełnienia
kryteriów przyjęcia. W przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia
tej kwestii Komitet Ministrów podejmuje decyzję większością
2/3 głosów o przyjęciu nowego członka do rady Europy.
Decyzję o zawieszeniu lub wykluczeniu państwa
członkowskiego z Rady Europy także podejmuje Komitet
Ministrów. Wykluczenie może nastąpić w wypadku, gdy państwo
członkowskie nie przestrzega praw człowieka, odeszło od rządów
prawa lub bardzo poważnie naruszyło postanowienia statutu.
Każde państwo członkowskie może wystąpić z Rady Europy,
zawiadamiając o tym Sekretarza Generalnego. Wystąpienie
następuje po upływie danego roku finansowego.
223
Rada Europy
Członkostwo w Radzie Europy cd.
Wszystkie państwa członkowskie zobowiązane są
do przestrzegania zobowiązań statutowych Rady Europy,
wszystkich konwencji, których są sygnatariuszami oraz zasad
i wartości wypracowanych przez organizację.
Poza członkostwem pełnoprawnym Rada Europy przewiduje
także członków stowarzyszonych, obserwatorów oraz
uzyskanie statusu specjalnego gościa.
224
Rada Europy
Cele i zadania Rady Europy
Cele i zadania Rady Europy zostały określone w statucie
organizacji oraz w Deklaracji Szczytu Wiedeńskiego z 1993 r.
Najważniejsze cele i zadania Rady Europy:
 rozwijanie współpracy w dziedzinie ochrony praw człowieka;
 wspieranie demokracji i praworządności, promowanie pokoju;
 koordynacja działań z innymi organizacjami zaangażowanymi
w budowę demokratycznej i bezpiecznej Europy;
 wspieranie transformacji politycznej i ekonomicznej w państwach
Europy Środkowo-Wschodniej poprzez ustanowienie
odpowiednich struktur prawnych oraz szkolenie personelu
administracyjnego;
 Wspieranie rozwoju tożsamości kulturowej i różnorodności
w Europie;
225
Rada Europy
Cele i zadania Rady Europy cd.:
 współpraca dziedzinie poszanowania praw mniejszości, walka
z nietolerancją i dyskryminacją;
 rozwijanie współpracy transgranicznej pomiędzy władzami
lokalnymi i regionalnymi;
 rozwijanie współpracy w dziedzinie integracji socjalnej legalnie
zamieszkałych migrantów oraz kontrola ruchów migracyjnych;
 rozwiązywanie problemów społecznych;
 ochrona środowiska.
226
Rada Europy – organy
Główne organy Rady Europy:
• Komitet Ministrów;
• Zgromadzenie Parlamentarne;
• Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy;
• Sekretarz Generalny;
• Komisarz Praw Człowieka.
227
Rada Europy
Instytucje funkcjonujące w ramach Rady Europy:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Europejski Trybunał Praw Człowieka;
Europejski Komitet Zapobiegania Torturom;
Europejski Komitet Praw Społecznych;
Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI);
Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo
(tzw. Komisja Wenecka);
Bank Rozwoju Rady Europy;
Grupa Państw Przeciwko Korupcji (GRECO);
Europejskie Obserwatorium Audiowizualne;
Europejskie Centrum na rzecz Współzależności i Solidarności
Światowej (Centrum Północ-Południe);
Grupa Pompidou;
Europejska Farmakopea;
Porozumienie dotyczące Poważnych Zagrożeń EUR-OPA;
Europejskie biuro do spraw języków rzadziej używanych.
228
Komitet Ministrów
Komitet Ministrów składa się z ministrów spraw zagranicznych
państw członkowskich (czasami ich zastępców) lub z delegatów
w randze szefów akredytowanych przy Radzie Europy (Komitet
Delegatów Ministrów).
Komitet Ministrów jest organem decyzyjnym Rady Europy;
zbiera się dwa razy w roku (kwiecień lub maj oraz listopad)
na sesjach zwyczajnych na szczeblu ministrów.
Przewodnictwo w Komitecie Ministrów obejmują, co pół roku,
zgodnie z porządkiem alfabetycznym, przedstawiciele
poszczególnych państw członkowskich.
Zgodnie ze Statutem decyzje Komitetu w większości przypadków
powinny zapadać większością 2/3 głosów. Jednak w praktyce
decyzje Komitetu Ministrów zapadają na zasadzie konsensusu.
229
Kompetencje Komitetu Ministrów:
 podejmowanie decyzji o kierunkach działania Rady Europy;
 uchwalanie budżetu;
 decydowanie o przyjęciu nowych członków;
 podejmowanie decyzji związanych z dalszym losem zaleceń
Zgromadzenia Parlamentarnego i Kongresu Władz Lokalnych
i Regionalnych;
 przyjmowanie konwencji, porozumień i rekomendacji kierowanych
do rządów państw członkowskich;
 czuwanie nad przestrzeganiem przez państwa członkowskie
przyjętych przez siebie zobowiązań.
230
Zgromadzenie Parlamentarne
Zgromadzenie Parlamentarne jest organem doradczym,
składa się 636 przedstawicieli państw członkowskich
(318 parlamentarzystów i 318 ich zastępców). Ilość mandatów
w Zgromadzeniu Parlamentarnym uzależniona jest od liczby
mieszkańców danego państwa i wynosi od 2 do 18.
Zgromadzenie Parlamentarne zbiera się 4 razy do roku, na okres
jednego tygodnia, w sali posiedzeń Pałacu Europy w Strasburgu.
Spośród członków Zgromadzenia wybierany jest przewodniczący,
który pełni tę funkcję przez 3 lata.
W Zgromadzeniu Parlamentarnym ważną rolę odgrywają komisje
(14 komisji), które zajmują się m.in. sprawami politycznymi,
prawnymi i ochrony praw człowieka, socjalnymi, zdrowia i rodziny,
kulturą i oświatą, ochroną środowiska, władzami lokalnymi,
rolnictwem, stosunkami z państwami nieczłonkowskimi,
migracjami oraz budżetem.
231
Kompetencje Zgromadzenia Parlamentarnego:
 wybór Sekretarza Generalnego, jego zastępcy,
 wybór szefa Sekretariatu Zgromadzenia,
 wybór sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,
 wydawanie zaleceń, zawierających propozycje, dotyczących
wszystkich spraw, którymi zajmuje się Komitet Ministrów,
 uchwalanie rezolucji skierowanych do państw członkowskich
lub innych organizacji międzynarodowych,
 wydawanie wytycznych w sprawach proceduralnych,
informacyjnych lub wykonawczych.
232
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy jest organem
doradczym, reprezentującym władze lokalne i regionalne państw
Rady Europy. W Kongresie zasiada 636 przedstawicieli
samorządów terytorialnych lub części składowych federacji
państw członkowskich Rady Europy.
Kongres składa się z dwóch izb: Izby Władz Lokalnych i Izby
Regionów i spotyka się co 2 lata. W przerwach między
spotkaniami ciągłość pracy Kongresu zapewnia Stała Komisja.
Zadania Kongresu:
 promocja i rozwój współpracy transgranicznej i międzyregionalnej,
 wspieranie rozwoju samorządów terytorialnych i lokalnych
demokracji,
 Monitorowanie niektórych konwencji Rady Europy.
233
Sekretarz Generalny
Sekretarz Generalny stoi na czele i kieruje pracą Sekretariatu,
w którym zatrudnionych jest około 1800 osób. Sekretarz
Generalny i jego zastępca są wybierani na 5 lat przez
Zgromadzenie Parlamentarne na wniosek Komitetu Ministrów.
Aktualnie (stan na III 2013 r.) Sekretarzem Generalnym jest
Norweg Thorbjørn Jagland, wybrany w 2009 r.
Sekretarz Generalny (zadania):
 jest odpowiedzialny za bieżące funkcjonowanie organizacji,
 jest odpowiedzialny za utrzymywanie stosunków z innymi
organizacjami międzynarodowymi,
 jego zadaniem jest wspomaganie prac Komitetu Ministrów
i Zgromadzenia Parlamentarnego,
 corocznie składa Zgromadzeniu Parlamentarnemu raport
dotyczący problemów współpracy europejskiej.
234
Komisarz Praw Człowieka
Urząd Komisarza Praw Człowieka został powołany w 1999 r.
na mocy rezolucji Komitetu Ministrów Rady Europy, i ma charakter
autonomiczny. Organ ten został powołany ze względu na trudności
w wypełnianiu standardów praw człowieka przez niektóre państwa
Europy. Komisarz wybierany jest na sześcioletnią kadencję
bez prawa do reelekcji. Wyboru dokonuje Zgromadzenie
Parlamentarne z listy trzech kandydatów przedłożonej mu przez
Komitet Ministrów. Obecnie funkcję Komisarza Praw Człowieka
pełni Nils Muižnieks (od 1.04.2012 r.).
Zadania Komisarza Praw Człowieka
 promowanie i edukowanie w dziedzinie praw człowieka,
 prowadzenie monitoringu poszanowania praw człowieka
w 47 państwach członkowskich Rady Europy,
235
Zadania Komisarza Praw Człowieka cd.
 ma prawo do składania wizyt w krajach członkowskich, w których
dochodzi naruszeń praw człowieka,
 sporządzanie raportów o naruszeniach praw człowieka
w państwach członkowskich, które mogą być podstawą
do podjęcia określonych działań przez Komitet Ministrów
lub Zgromadzenie Parlamentarne,
 wydawanie zaleceń i rekomendacji dla państw członkowskich
Rady Europy.
236
Instytucje funkcjonujące w ramach Rady Europy
Europejski Trybunał Prawa Człowieka
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) z siedzibą
w Strasburgu został powołany w 1998 r. na miejsce Europejskiej
Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka do kontroli
przestrzegania praw człowieka.
Europejski Trybunał Praw Człowieka jest europejskim organem
sądownictwa właściwym do orzekania w sprawach dotyczących
skarg na naruszenie praw zawartych w Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz jej protokołach
dodatkowych.
W skład Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wchodzą
sędziowie w liczbie równej liczbie państw członkowskich Rady
Europy. Funkcję sędziego z ramienia Polski pełni obecnie
(03.2013 r.) Krzysztof Wojtyczek.
237
Siedziba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu
238
Europejski Komitet Zapobiegania Torturom powołany na mocy
Europejskiej Konwencji do spraw zapobiegania torturom
oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
Tworzą go niezależni eksperci zobowiązani do kontroli miejsc
odosobnienia dla ludzi (zakłady penitencjarne, szpitale, areszty itp.).
Celem kontroli jest sprawdzenie warunków pobytu w tych miejscach
oraz sporządzenie oświadczenia pokontrolnego.
Europejski Komitet Praw Społecznych (ECSR) jest organem
odpowiedzialnym za monitorowanie przestrzegania postanowień
Europejskiej Karty Społecznej. Jego zadaniem jest określanie
czy ustawodawstwo i praktyka występująca w państwach-stronach
tej konwencji międzynarodowej jest zgodna z postanowieniami
Karty.
239
Europejska Komisja przeciw Rasizmowi i Nietolerancji,
(ECRI) jest niezależną instytucją monitoringową Rady Europy
do spraw zwalczania rasizmu, dyskryminacji rasowej, ksenofobii,
antysemityzmu i nietolerancji.
Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo
(tzw. Komisja Wenecka) jest organem doradczym Rady Europy,
złożonym z niezależnych ekspertów w dziedzinie prawa
konstytucyjnego i międzynarodowego, sędziów i członków
parlamentów narodowych.
Bank Rozwoju Rady Europy jest międzynarodową instytucją
finansową z siedzibą w Paryżu działającą pod auspicjami Rady
Europy. Wspiera działania państw członkowskich w zakresie
finansowania różnych projektów w ramach szeroko rozumianej
polityki społecznej.
240
Grupa Państw Przeciwko Korupcji (GRECO) została powołana
w 1999 r. przez Radę Europy. Kontroluje czy działania państw
członkowskich są zgodne z antykorupcyjnymi standardami Rady.
Siedziba GRECO znajduje się w Strasburgu.
Europejskie Obserwatorium Audiowizualne – międzynarodowa
organizacja działająca przy Radzie Europy, utworzona w 1992 r.
Europejskie Obserwatorium Audiowizualne dostarcza informacji
dla profesjonalistów z sektora audiowizualnego.
Europejskie Centrum na rzecz Współzależności i Solidarności
Światowej (Centrum Północ-Południe) zostało utworzone
w Lizbonie w 1990. Centrum Północ-Południe stawia sobie
za cel uświadomienie Europejczykom problemów związanych
ze współzależnością i solidarnością światową.
241
Grupa Pompidou jest to wielodyscyplinarne forum współpracy
międzyrządowej, które stawia sobie za cel zwalczanie nadużywania
i nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami
psychotropowymi. W jej skład wchodzą 34 państwa europejskie.
Europejska Farmakopea ustala powszechne i obowiązujące
normy jakości leków we wszystkich państwach członkowskich,
jest prawnie wiążącym zbiorem standardów dla przemysłu
farmaceutycznego.
Porozumienie dotyczące Poważnych Zagrożeń EUR-OPA
zawarte w1987 r. jest platformą współpracy między europejskimi
i południowymi krajami śródziemnomorskimi w dziedzinie
poważnych katastrof naturalnych i technologicznych.
Europejskie biuro do spraw języków rzadziej używanych,
to organizacja pozarządowa, której celem jest wspieranie
i promowanie językowej różnorodności w Europie.
242
Rada Europy – działalność
Obszary działalności Rady Europy:
 Ochrona praw człowieka;
 Rozwiązywanie problemów społecznych;
 Ochrona zdrowia;
 Kultura i dziedzictwo kulturowe;
 Edukacja;
 Sport;
 Wspieranie demokracji;
 Ochrona środowiska;
 Demokracja lokalna i współpraca transgraniczna;
 Środki masowego przekazu;
 Migracje;
 Współpraca prawna.
243
 Ochrona praw człowieka
Jednym z podstawowych zadań Rady Europy jest stworzenie
skutecznego sytemu ochrony praw człowieka. Dlatego Rada
Europy w tym zakresie przyjęła cztery podstawowe kierunki
działania:
 ustanowienie skutecznych systemów kontroli i ochrony praw
i podstawowych wolności,
 wykrywanie nowych zagrożeń dotyczących praw człowieka
i godności ludzkiej,
 uświadomienie opinii publicznej znaczenia praw człowieka;
 popieranie edukacji i szkolenia zawodowego w dziedzinie praw
człowieka.
244
 Ochrona praw człowieka cd.:
Najważniejsze osiągnięcia Rady Europy w zakresie ochrony praw
człowieka to:
• Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
(1950);
• Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1987);
• Europejska karta języków regionalnych i mniejszościowych
(1992);
• Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości
narodowych (1995);
• Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej
w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny (1997);
• Europejska konwencja o obywatelstwie (1997);
245
 Ochrona praw człowieka cd.:
• Utworzenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;
• Utworzenie Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi
i Nietolerancji;
• Przyjęcie Europejskich Reguł Więziennych.
246
 Rozwiązywanie problemów społecznych
W rozwiązywaniu problemów społecznych Rada Europy zwraca
szczególną uwagę na:
• zwiększenie zatrudnienia,
• zapewnienie pracownikom właściwego poziomu ochrony,
• walkę z wykluczeniem społecznym,
• promowanie zatrudnienia.
Działając w tym zakresie Rady Europy przyjęła szereg konwencji.
Najważniejsze z nich to:
• Europejska Karta Społeczna (1961);
• Europejska konwencja o pomocy społecznej i medycznej (1953);
• Europejska konwencja o ubezpieczeniu społecznym (1972);
• Europejska konwencja o statusie prawnym pracowników
migrujących (1977).
247
 Ochrona zdrowia
Rada Europy w zakresie ochrony zdrowia zajmuje się m.in.:
• organizacją ochrony zdrowia,
• walką z AIDS,
• walką z narkomanią,
• transplantacjami,
• transfuzjami krwi,
• standaryzacją leków.
Efektem tej działalności są przyjęte przez Radę Europy
konwencje m.in. Konwencja o europejskiej farmakologii
i Europejska konwencja o prawach człowieka i biomedycynie.
Jedną z ciekawszych inicjatyw Rady Europy było utworzenie
w 1971 r. wspólnie z Czerwonym Krzyżem Europejskiego Banku
Zamrożonej Krwi, w którym są przechowywane rzadkie grupy
krwi.
248
 Kultura i dziedzictwo kulturowe
Działając w tym zakresie Rady Europy przyjęła 3 konwencje
i powołała kilka ważnych instytucji:
• Europejska konwencja kulturalna (1954);
• Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy
(1985);
• Konwencja o ochronie zabytków archeologicznych (1992);
• Rada Współpracy Kulturalnej;
• Europejskie Centrum Języków Żywych;
• Europejski Fundusz Wspomagania Koprodukcji i Dystrybucji
Dzieł Kinematograficznych i Audiowizualnych „EURIMAGES”;
• Europejskie Obserwatorium Środków Audiowizualnych;
• Europejska Fundacja do Spraw Rozwoju Umiejętności Służących
Ochronie Dziedzictwa Kulturowego.
249
 Edukacja
W zakresie edukacji działalność Rady Europy przejawia się m.in.
w tworzeniu porozumień dotyczących uznawania równoważności
świadectw szkolonych i dyplomów wyższych uczelni oraz
okresów studiów w szkołach wyższych.
Efektem było przyjęcie kilku konwencji m.in.:
• Europejska konwencja w sprawie równoważności dyplomów
uprawniających do przyjęcia do szkół wyższych (1953);
• Europejska konwencja o akademickim uznaniu kwalifikacji
uniwersyteckich (1959).
Rada Europy działa także na rzecz upowszechniania znajomości
języków obcych, organizuje wymianę uczniów w różnych
państwach (Europejski Program Wymiany Uczniów Szkół
Średnich).
250
 Sport
W dziedzinie sportu Rada Europy w 1975 r. przyjęła Europejską
kartę sportu dla wszystkich, której celem jest podwyższenie
aktywności sportowej i jakości życia niepełnosprawnych.
Ponadto Rady Europy uchwaliła kilka ważnych konwencji
i innych aktów prawnych związanych ze sportem:
• Sportowa karta antydopingowa (1964);
• Konwencja w sprawie niewłaściwego zachowania się widzów
podczas zawodów sportowych (1985);
• Karta sportowa osób niepełnosprawnych (1986);
• Konwencja antydopingowa (1989).
251
 Wspieranie demokracji
Rada Europy od początku swojego istnienia podejmowała
działania na rzecz zagwarantowania standardów demokratycznych
we wszystkich państwach europejskich europejskich.
W latach 90. XX w. Rada Europy aktywnie wspierała przemiany
demokratyczne w państwach postkomunistycznych. Ważną rolę w
tym zakresie odegrał uruchomiony w 1990 roku program
Demostenes, w ramach którego przekazywano państwom
postkomunistycznym doświadczenia co do funkcjonowania
demokracji i gotowe rozwiązania opracowane przez grupę
ekspertów.
Z inicjatywy Rady Europy w 1990 r. utworzono w Strasburgu
Międzynarodowy Instytut na Rzecz Demokracji.
252
 Ochrona środowiska
Ochroną środowiska Rady Europy zajmuje się od lat 60. XX w. Do
najważniejszych osiągnięć Rady Europy w tej dziedzinie należy
zaliczyć przyjęcie kilku ważnych konwencji i aktów prawnych:
• Zasady Kontroli Zanieczyszczeń Powietrza;
• Europejska karta ziemi;
• Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej
oraz ich siedlisk;
• Europejska konwencja o ochronie zwierząt hodowlanych.
Ponadto Rada Europy powołała centrum informacji i dokumentacji
w zakresie ochrony przyrody (tzw. Ośrodek Naturopa)
oraz przyjęła Ogólnoeuropejską Strategię Zróżnicowania
Biologicznego i Krajobrazowego.
253
 Demokracja lokalna i współpraca transgraniczna
Z inicjatyw Rady Europy została opracowana Europejska
konwencja ramowa o współpracy transgranicznej.
Innym ważnym osiągnięciem było przyjęcie Europejskiej Karty
Samorządu Terytorialnego, która wyznaczyła europejskie
standardy w zakresie ochrony praw społeczności lokalnych
i wybieranych przez nie władz.
Rada Europy wspiera tworzenie narodowych stowarzyszeń,
których zadaniem jest działanie na rzecz interesów władz
lokalnych w polityce państwa. Organizuje także szkolenia
dla władz samorządowych.
254
 Środki masowego przekazu
Rada Europy bardzo aktywnie wspiera powstawanie
i funkcjonowanie wolnych środków masowego przekazu,
szczególnie w państwach „nowych demokracji”.
Prowadząc działania w tym zakresie Rada Europy przyjęła m.in.:
• Europejską deklarację w sprawie wolności wypowiedzi i informacji;
• Europejską konwencję w sprawie telewizji transgranicznej.
 Migracje
Od początku lat 90. XX w. Rada Europy zaczęła zajmować się
problematyką migracji, wynikającej z nasilenia się tego zjawiska
na kontynencie europejskim. Jej najważniejsze działania to
rozwijanie współpracy europejskiej w zakresie migracji,
przygotowywanie raportów, zaleceń i rezolucji, harmonizacja
przepisów prawnych w kwestiach polityki azylowej.
255
 Współpraca prawna
Rada Europy odgrywa olbrzymią rolę w kodyfikacji prawa
międzynarodowego, zwłaszcza prawa europejskiego oraz w
harmonizacji prawa państw członkowskich.
Kilkadziesiąt konwencji przyjętych przez Radę Europy dotyczy
kwestii prawnych. Najważniejsze z nich to:
• Konwencja w sprawie pokojowego rozstrzygania sporów;
• Konwencja o ekstradycji;
• Konwencja o pomocy wzajemnej w sprawach kryminalnych;
• Europejska konwencja o zwalczaniu terroryzmu;
• Konwencja o ważności międzynarodowej wyroków sądowych
w sprawach kryminalnych;
• Konwencja o cyberprzestępczości.
256
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie (OBWE)
ang. Organization for Security and Co-operation in Europe
(OSCE)
257
w Europie (OBWE)
Siedziba: Wiedeń
258
w Europie (OBWE)
Geneza OBWE
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
wywodzi się z Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie zwołanej w połowie lat 70. XX w.
Założeniem KBWE było stworzenie forum dialogu i negocjacji
między państwami bloku wschodniego, skupionego wokół ZSRR
a państwami Europy Zachodniej wraz z USA i Kanadą.
Etap przygotowawczy do konferencji trwał kilka lat.
Dzięki spotkaniom ministrów spraw zagranicznych w Helsinkach
(VII 1973) i prawie dwuletnim rokowaniom na szczeblu ekspertów
w Genewie (IX 1973-VII 1975) szefowie państw i rządów
podpisali w dniu 1 sierpnia 1975 r. w Helsinkach Akt Końcowy
KBWE.
259
w Europie (OBWE)
Geneza OBWE cd.
Akt Końcowy KBWE został podpisany przez 35 państw –
wszystkie państwa europejskie (oprócz Albanii i Andory)
oraz USA i Kanadę.
Akt Końcowy KBWE określał:
 zasady współpracy politycznej i bezpieczeństwa
międzynarodowego – mówiły m.in. o powstrzymaniu się od użycia
siły we wzajemnych stosunkach, o pokojowym rozstrzyganiu
sporów;
 zasady współpracy gospodarczej, społecznej i politycznej,
naukowej i kulturalnej;
 zasady współpracy w zakresie ochrony praw człowieka.
260
w Europie (OBWE)
Postanowienia Aktu Końcowego KBWE
Akt Końcowy KBWE składał się z tzw. „koszyków”, tj. obszarów
podlegających szczególnym regulacjom. Były to:
Koszyk I – obejmował zagadnienia bezpieczeństwa w Europie.
Składał się z dwóch zasadniczych części: Deklaracji zasad rządzących
stosunkami między państwami uczestniczącymi (w deklaracji
wymieniono 10 zasad: suwerenna równość i poszanowanie praw
wynikających z suwerenności, powstrzymywanie się od groźby użycia
siły lub jej użycia, nienaruszalność granic, integralność terytorialna
państw, pokojowe załatwianie sporów, nieingerencja w sprawy
wewnętrzne, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności,
równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia, współpraca
między państwami, wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań
wynikających z prawa międzynarodowego);
Dokumentu w sprawie środków budowy zaufania oraz niektórych
aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.
261
w Europie (OBWE)
Postanowienia Aktu Końcowego KBWE cd.:
Koszyk II – obejmował współpracę w dziedzinie gospodarczej,
naukowej i technicznej oraz środowiska naturalnego. Dotyczył
takich zagadnień jak: wymiana handlowa, kooperacja przemysłowa,
współpraca naukowo-techniczna, współpraca turystyczna, ochrona
środowiska naturalnego.
Koszyk III – współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach
pokrewnych (ochrona praw człowieka), obejmował cztery
podstawowe zagadnienia: kontakty międzyludzkie, informacje,
współpracę i wymianę w dziedzinie kultury oraz współpracę
i wymianę w dziedzinie edukacji.
Koszyk IV – kontynuowanie procesu Konferencji. Państwa
uczestniczące w Konferencji zobowiązały się do kontynuowania
współpracy poprzez organizowanie konferencji przeglądowych.
262
w Europie (OBWE)
Geneza OBWE cd.
Państwa sygnatariusze Aktu Końcowego KBWE zobowiązały się
do kontynuowania współpracy poprzez organizowanie konferencji
przeglądowych, które miały być mechanizmem kontroli realizacji
postanowień przyjętych w Helsinkach.
Do 1989 r. odbyły się 3 konferencje przeglądowe: w Belgradzie
(1977-1978), Madrycie (1980-1983) i Wiedniu (1986-1989).
Pierwsze dwie konferencje nie przyniosły większych sukcesów.
Na konferencji w Wiedniu rozszerzono katalog praw człowieka
oraz podjęto decyzję o rozpoczęciu rokowań w sprawie redukcji
konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie.
263
w Europie (OBWE)
Powstanie OBWE
Przemiany, które zaszły w Europie Środkowej i Wschodniej
na początku lat 90., przede wszystkim upadek komunizmu,
przyczyniły się do zmiany zadań, roli i funkcji KBWE.
Na konferencji w Paryżu (XI 1990 r.) przyjęto Paryską Kartę
Nowej Europy oraz Traktat o ograniczeniu zbrojeń
konwencjonalnych w Europie.
Paryska Karta Nowej Europy określała charakter działania KBWE
w nowych warunkach politycznych i zapoczątkowała proces
instytucjonalizacji KBWE. Zostały utworzone stałe organy takie
jak: Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, Komitet Wysokich
Przedstawicieli, Sekretariat, Centrum Zapobiegania Konfliktom
Biuro Wolnych Wyborów. Postanowiono także, że organizowane
będą regularne konferencje i towarzyszące im spotkania szefów
rządów i państw.
264
w Europie (OBWE)
Powstanie OBWE cd.
Nowo utworzone instytucje KBWE miały jednak ograniczone
kompetencje. W efekcie KBWE nie była w stanie skutecznie
reagować w rozwiązywaniu konfliktów powstałych po rozpadzie
ZSRR i Jugosławii. Dlatego podjęto decyzje o dalszym
pogłębianiu instytucjonalizacji KBWE.
Na szczycie w Helsinkach (1992 r.) zdefiniowano obszary
współpracy pomiędzy KBWE, NATO, UZE i WNP w celu
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Utworzono urząd Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości
Narodowych.
Kolejne spotkania Rady Ministrów Spraw Zagranicznych
doprowadziły do dalszych przekształceń KBWE.
265
w Europie (OBWE)
Powstanie OBWE cd.
Na konferencji przeglądowej w Budapeszcie (X-XII 1994 r.)
podjęto decyzję o przekształceniu z dniem 1 stycznia 1995 r.
KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie z siedzibą w Wiedniu.
Na konferencji przyjęto także Deklarację Polityczną i Kodeks
Postępowania państw OBWE w dziedzinie politycznowojskowych aspektów bezpieczeństwa.
266
w Europie (OBWE)
Członkowie OBWE
Do Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie należy
57 państw (stan na marzec 2013 r.).
Oprócz państw europejskich członkami OBWE są: Stany
Zjednoczone, Kanada, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan,
Kazachstan, Uzbekistan, Kirgizja, Tadżykistan, Turkmenistan.
Z OBWE aktywnie współpracują następujące państwa:
Afganistan, Australia, Japonia, Korea, Tajlandia, Algieria, Egipt,
Izrael, Jordania, Maroko oraz Tunezja w ramach współpracy
partnerskiej.
Ze względu na ilość członków OBWE jest najliczniejszą
organizacją regionalną na świecie.
267
w Europie (OBWE)
Państwa członkowskie OBWE – 57 państw
268
w Europie (OBWE)
Organy i instytucje OBWE
Organy i instytucje o charakterze politycznym:
• Konferencja Przeglądowa;
• Spotkania Szefów Pastw i Rządów (tzw. spotkania na
szczycie);
• Rada Ministerialna;
• Wysoka Rada;
• Stała Rada;
• Urzędujący Przewodniczący.
269
w Europie (OBWE)
Organy i instytucje OBWE cd.
Organy i instytucje administracyjne:
• Sekretariat;
• Sekretarz Generalny;
• Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka.
Inne organy i instytucje OBWE:
• Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych;
• Przedstawiciel ds. Wolności Mediów;
• Zgromadzenie Parlamentarne;
• Forum ds. Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa;
• Trybunał OBWE ds. Koncyliacji i Arbitrażu.
270
w Europie (OBWE)
Organy i instytucje OBWE cd.
Inne organy i instytucje OBWE cd.:
• Wspólna Grupa Konsultacyjna ds. Realizacji Traktatu
o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie;
• Komisja Konsultacyjna ds. Traktatu o Otwartych
Przestworzach;
• Organy i instytucje tworzone ad hoc.
271
w Europie – organy OBWE
Konferencja Przeglądowa
Konferencja Przeglądowa odbywa się co 2 lata w Wiedniu.
Przedstawiciele państw członkowskich OBWE dokonują
przeglądu realizacji przyjętych wcześniej aktów prawnych.
Ponadto opracowują dokumenty o charakterze decyzyjnym,
które przyjmowane są na Spotkaniach Szefów Państw i Rządów.
Spotkania Szefów Pastw i Rządów
Spotkania Szefów Państw i Rządów odbywają się co 2 lata
(po Konferencjach Przeglądowych). Ich celem jest dokonanie
oceny całokształtu sytuacji OBWE i ustalenie priorytetowych
kierunków działania organizacji.
272
Rada Ministerialna
Rada Ministerialna składa się ministrów spraw zagranicznych
państw członkowskich; zbiera się przynajmniej raz do roku,
przewodniczy jej każdorazowo minister spraw zagranicznych
państwa sprawującego w danym roku przewodnictwo.
Rada Ministerialna jest głównym organem decyzyjnym OBWE,
odpowiada za przygotowanie Spotkań Szefów Państw
i Rządów, stanowi forum regularnych konsultacji politycznych.
273
Wysoka Rada
Wysoka Rada składa się z przedstawicieli państw członkowskich
w randze dyrektorów politycznych ministerstw spraw
zagranicznych.
Wysoka Rada jest organem zarządzającym OBWE – podejmuje
kluczowe decyzje. Zbiera się co najmniej dwa razy w roku.
Wysoka Rada określa kierunki działań politycznych OBWE,
nadzoruje prace organizacji pomiędzy sesjami Rady
Ministerialnej. Koordynuje także współpracę gospodarczą państw
OBWE – raz w roku funkcjonuje jako Forum Gospodarcze
i ds. Ochrony Środowiska.
274
Stała Rada
Stała Rada składa się z przedstawicieli państw (ambasadorów)
przy OBWE, zbiera się raz w tygodniu w Wiedniu. Koordynuje
prace organizacji między poszczególnymi sesjami Wysokiej Rady.
Podejmuje również decyzje związane z bieżącą działalnością
OBWE.
Urzędujący Przewodniczący
Urzędujący Przewodniczący jest odpowiedzialny za koordynację
działań OBWE. Funkcję tę sprawuje rotacyjnie przez jeden rok
minister spraw zagranicznych państwa sprawującego
przewodnictwo w OBWE.
275
Sekretariat
Sekretariat pełni funkcje usługowo-techniczne – obsługa
organizacyjno administracyjna organów i placówek OBWE.
Jego siedzibą jest Wiedeń.
Sekretariat składa się z pięciu departamentów:
• Wspierania Urzędującego Przewodniczącego,
• Centrum Zapobiegania Konfliktom,
• Służb Konferencyjnych,
• Administracji i Budżetu,
• Działalności Ekonomicznej i Ekologicznej.
Sekretariat posiada także jednostki zamiejscowe – Biuro
Praskie, obsługujące Urzędującego Przewodniczącego
(znajduje się tam także archiwum OBWE) oraz Biura
Łącznikowe w Azji Środkowej.
276
Sekretarz Generalny
Sekretarz Generalny jest szefem administracji OBWE, ściśle
współpracuje z Urzędującym Przewodniczącym. Przygotowuje
spotkania oraz zapewnia wykonywanie uchwał podjętych przez
organy i instytucje OBWE.
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka to
instytucja odpowiedzialna za realizację prac w zakresie wymiaru
ludzkiego OBWE. Jej siedzibą jest Warszawa.
Biuro nadzoruje przeprowadzanie wolnych wyborów w państwach
o krótkich tradycjach demokratycznych. Organizuje szkolenia,
konferencje, tworzy bazę informacyjną o sytuacjach kryzysowych.
Jest odpowiedzialne za kontakty z Radą Europy.
Biuro współpracuje również z organizacjami pozarządowymi.
277
Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych
Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych jest
odpowiedzialny za wczesne wykrywanie źródeł napięć i konfliktów
o charakterze etnicznym na obszarze Europy. Jego zadaniem
jest także zapobieganie konfliktom. Powoływany jest na trzyletnią
kadencję przez Radę Ministerialną.
Przedstawiciel ds. Wolności Mediów
Przedstawiciel ds. Wolności Mediów zajmuje się kontrolą
przestrzegania przez państwa członkowskie standardów
w zakresie wolności środków masowego przekazu.
Podejmuje także działania na rzecz podniesienia skuteczności
oddziaływania OBWE na media.
278
Zgromadzenie Parlamentarne
Zgromadzenie Parlamentarne działa jako przedstawicielstwo
parlamentarzystów państw członkowskich; zbiera się raz do roku.
Omawia całokształt spraw dotyczących funkcjonowania OBWE.
Forum ds. Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa
Forum ds. Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa składa
się z członków przedstawicielstw państw przy OBWE.
Forum zajmuje się problemami kontroli zbrojeń i rozbrojenia,
budową środków zaufania i bezpieczeństwa, dialogiem
i działaniem na rzecz zmniejszenia ryzyka wybuchu konfliktów.
279
Trybunał OBWE ds. Koncyliacji i Arbitrażu
Trybunał OBWE ds. Koncyliacji i Arbitrażu utworzony w 1994 r.
w Genewie na podstawie Konwencji o arbitrażu i koncyliacji,
zajmuje się kwestiami prawnymi.
Wspólna Grupa Konsultacyjna ds. Realizacji Traktatu
o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie
– czuwa na problemami technicznymi rozbrojenia.
Komisja Konsultacyjna ds. Traktatu o Otwartych Przestworzach
– zajmuje się kontrolą zbrojeń i sił zbrojnych oraz zagadnieniami
związanymi z realizacją układu o otwartych przestworzach.
280
w Europie (OBWE)
Cele i zadania OBWE:
 Zwiększenie wkładu OBWE w bezpieczeństwo, stabilizację
i współpracę na obszarze jej działania poprzez kontrolę zbrojeń
oraz środki budowy zaufania;
 Pełniejsze wykorzystanie norm i standardów OBWE w
kształtowaniu wspólnego obszaru bezpieczeństwa;
 Całkowita realizacja wszystkich zobowiązań KBWE;
 Stworzenie szerokiego i kompleksowego forum konsultacji,
podejmowania decyzji i współpracy w ramach OBWE;
 Wzmocnienie dobro sąsiedzkich stosunków;
 Zwiększenie aktywności w zakresie dyplomacji prewencyjnej
oraz mechanizmów antykryzysowych;
 Ochrona praw człowieka;
 Współpraca gospodarcza, naukowa i w dziedzinie ochrony
środowiska.
281
w Europie (OBWE)
Obszary działalności OBWE:
 Bezpieczeństwo w Europie;
 Pokojowe rozstrzyganie sporów;
 Ochrona praw człowieka;
 Współpraca gospodarcza, naukowa i w dziedzinie ochrony
środowiska.
282
w Europie – obszary działalności
 Bezpieczeństwo w Europie
Najważniejsze działania OBWE zakresie utrzymania
bezpieczeństwa w Europie to:
 regionalne porozumienia w sprawie ograniczenia zbrojeń,
 wypracowanie zasad zachowań polityczno-militarnych w zakresie
bezpieczeństwa,
 opracowanie mechanizmów na rzecz zmniejszenia ryzyka
konfliktu w Europie – tzw. mechanizm berliński (mechanizm
berliński polega na tym, że w sytuacji kryzysowej każde państwo
członkowskie może się zwrócić z prośbą o wyjaśnienie zaistniałej
sytuacji, informacje powinny być udzielone w ciągu 48 godzin).
Jeśli to nie doprowadzi do zażegnania kryzysu, zwoływane jest
posiedzenie Wysokiej Rady, na które mogą być uchwalone
zalecenia dotyczące rozwiązania konfliktu,
283
bezpieczeństwa w Europie to cd.:
 mediacja w sytuacjach kryzysowych i konfliktowych,
 tworzenie środków budowy zaufania,
 prowadzenie działań prewencyjnych w sytuacjach
konfliktogennych, wysyłanie misji wyjaśniających,
 przeprowadzanie operacji pokojowych (do tej pory OBWE wysłała
kilkadziesiąt misji do: Albanii, Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi,
Bośni i Hercegowiny, Czeczenii, Estonii, Gruzji, krajów byłej
Jugosławii, Litwy, Łotwy, Mołdawii, Naddniestrza, południowej
Osetii, Tadżykistanu oraz Ukrainy) oraz rozmieszczenie wojsk
w celu nadzorowania i utrzymania zawieszenia broni, kontroli
wycofywania wojsk,
284
bezpieczeństwa w Europie to cd.:
 współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi
(ONZ, NATO, UE, UZE, WNP),
 zwalczanie terroryzmu.
285
 Pokojowe rozstrzyganie sporów
Pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych należy
do priorytetów OBWE. W 1991 r. w La Valletcie na spotkaniu
ekspertów wypracowano procedury rozstrzygania sporów.
Mechanizm z La Valetty zakłada możliwość powoływania ad hoc
niezależnych komisji ekspertów, które mają zajmować się
określonymi sporami i wydawać zalecenia.
W 1992 r. na spotkaniu w Genewie mechanizm z La Valetty
został rozbudowany, wprowadzono procedurę „przymusowej
koncyliacji” oraz uchwalono Konwencję o koncyliacji i arbitrażu.
Na mocy konwencji utworzono Sąd Koncyliacyjno-Arbitrażowy
z siedzibą w Genewie, którego zadaniem jest rozstrzyganie
sporów między państwami. W praktyce jednak państwa
członkowskie nie korzystają z tej instytucji i w przypadku sporów
czy konfliktów odwołują się do politycznych instrumentów
antykryzysowych OBWE.
286
 Ochrona praw człowieka
Główne obszary działalności OBWE w zakresie ochrony praw
człowieka to:
 poszanowanie i nadzorowanie przestrzegania przez państwa
członkowskie praw człowieka,
 popieranie procesów demokratyzacyjnych i rozwoju
demokratycznych instytucji,
 poszanowanie podstawowych wolności takich jak: swobodne
kontakty międzyludzkie, równość płci, zakaz stosowania tortur,
 nadzorowanie i organizowanie demokratycznych wyborów,
 monitorowanie przestrzegania praw mniejszości narodowych
i etnicznych,
 nadzorowanie przestrzegania zasad wolności mediów.
287
 Ochrona praw człowieka cd.
Głównymi instytucjami OBWE zajmującymi się ochroną praw
człowieka są:
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka – siedziba
w Warszawie;
Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych – siedziba
w Hadze.
Przedstawiciel ds. Wolności Mediów
Działalność OBWE doprowadziła do osłabienia wielu napięć
na tle narodowościowym m.in. w Rumunii, na Słowacji czy w
państwach bałtyckich i do zmniejszenia ryzyka wybuchu nowych
konfliktów na terytorium Europy.
288
 Ochrona praw człowieka cd.
Działania OBWE przyczyniają się do poprawy ochrony praw
człowieka w państwach środkowoazjatyckich i zakaukaskich,
które są członkami organizacji ale nie należą do Rady Europy.
Oznacza to, że te państwa nie są objęte standardami
konwencyjnymi Rady Europy a OBWE jest często jedyną
organizacją, która w tym rejonie promuje i wdraża standardy
przestrzegania praw człowieka i demokracji.
289
środowiska
Wymiar gospodarczo-ekologiczny w działalności OBWE nabiera
coraz większego znaczenia. Od 1993 r. koordynatorem prac
w tym wymiarze jest Wysoka Rada OBWE, która raz do roku
obraduje jako Forum Gospodarcze (od 2006 r. Forum
Gospodarcze i ds. Ochrony Środowiska). W obradach Forum
uczestniczą przedstawiciele wielu organizacji międzynarodowych,
zajmujących się sprawami gospodarczymi (OECD, Europejski
Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, MFW,
Komisja Gospodarcza ONZ, MOP, Bank Światowy).
W sprawach ekologicznych OBWE łączy problemy ochrony
środowiska z kwestiami bezpieczeństwa i aktywnie współpracuje
z instytucjami ONZ (UNEP, UNDP) oraz z organizacjami
pozarządowymi.
290
w Europie - obszary działalności
środowiska cd.
Do najważniejszych problemów w wymiarze gospodarczoekologicznym, którymi zajmuje się OBWE należą:
• popieranie zasad gospodarki wolnorynkowej,
• walka ze zorganizowaną przestępczością, z korupcją i praniem
brudnych pieniędzy,
• zwalczanie działalności finansującej organizacje i akty
terrorystyczne,
• zwalczanie handlu żywym towarem,
• nadzorowanie procesów migracyjnych,
• nadzorowanioe bezpieczeństwa energetycznego i
transportowego państw członkowskich.
291
w Europie (OBWE)
Zasady i formy współpracy w ramach OBWE
Wszystkie państwa członkowskie mają równy status w ramach
organizacji.
Decyzje w ramach OBWE podejmowane są w oparciu o zasadę
konsensusu.
Organy OBWE nie mają kompetencji do stanowienia prawa
lub działania bez uprzedniej zgody państw członkowskich.
Deklaracje i decyzje OBWE mają charakter polityczny i nie są
prawnie wiążące.
292
w Europie (OBWE)
Polska w OBWE
Polska od początku była aktywnym uczestnikiem KBWE i OBWE.
Występowała na forum KBWE z licznymi propozycjami w
kwestiach bezpieczeństwa i współpracy w Europie.
Polska m.in. była jednym z inicjatorów misji pokojowych na
Bałkanach (1991), zgłosiła projekt dotyczący nadzwyczajnej
pomocy w ochronie środowiska (1992), a także postulowała
opracowanie jednolitego dokumentu z zakresu ludzkiego wymiaru
OBWE.
W 1992 r. Polska przedstawiła projekt kodeksu postępowania
państw w polityczno-militarnych aspektach bezpieczeństwa.
Eksperci polscy byli współautorami projektu Konwencji
o koncyliacji i arbitrażu i uczestniczyli w negocjacjach
nad Traktatem o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie
i Konwencji o otwartych przestrzeniach.
293
w Europie (OBWE)
Polska w OBWE cd.
Polska odegrała dużą rolę w działaniach na rzecz rozwiązywania
konfliktów lokalnych. W latach 1992-1993 Daniel Adam Rotfeld
był Osobistym Przedstawicielem przewodniczącego KBWE
ds. politycznego rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu, a wynikiem
jego pracy było przyjęcie końcowego raportu dającego podstawy
do pokojowego rozstrzygnięcia konfliktu. Polscy oficerowie brali
udział w misjach w Gruzji, Macedonii, Tadżykistanie i Mołdawii.
Obserwatorzy z Polski wielokrotnie uczestniczyli w misjach
nadzorujących wybory w państwach nowych demokracji, które
są członkami OBWE.
Polska jest zaliczana do nieformalnej grupy 10 najbardziej
aktywnych państw OBWE. W 1998 r. polski minister spraw
zagranicznych Bronisław Geremek pełnił funkcję urzędującego
przewodniczącego OBWE.
294
w Europie (OBWE)
Polska w OBWE cd.
Przewodnictwo Polski w OBWE zostało ocenione wysoko.
W okresie przewodnictwa Polski OBWE aktywnie zaangażowała
się w rozwiązywanie konfliktu w Kosowie oraz podjęła działania
propagujące prawa człowieka i demokrację w Albanii i na Kaukazie.
295
w Europie (OBWE)
Efektywność i perspektywy OBWE
Przekształcenie KBWE w OBWE przyczyniło się do wzrostu
skuteczności organizacji, ale nie w stopniu wystarczającym.
Mimo dużej aktywności OBWE często nie była w stanie
definitywnie rozwiązać konfliktów toczących się na jej obszarze.
Możliwości działania OBWE wynikają w dużej mierze z
instrumentów, którymi organizacja dysponuje oraz rzeczywistej
gotowości państw do współpracy w rozwiązywaniu konkretnych
problemów – nie wszystkie państwa członkowskie chcą
współpracować (np. w 2007 r. Rosja opóźniała wydawanie wiz,
co doprowadziło do niewysłania obserwatorów OBWE na wybory
parlamentarne w Rosji).
296
w Europie (OBWE)
Efektywność i perspektywy OBWE cd.
Największe słabości OBWE to:
o powolność w podejmowaniu decyzji (proces decyzyjny jest
rozciągnięty w czasie, gdyż OBWE liczy kilkudziesięciu
członków),
o trudność w osiągnięciu konsensusu w wielu sprawach, ze
względu na różne interesy państw członkowskich,
o niezbyt czytelny podział kompetencji pomiędzy poszczególnymi
organami,
o brak kompetencji do stosowania przymusu, np. w postaci sankcji
ekonomicznych,
o niemożność zapewnienia bezpieczeństwa (np. w wypadku
bezpośredniej agresji), państwom członkowskim, które nie należą
do żadnego sojuszu wojskowego.
297
w Europie (OBWE)
Efektywność i perspektywy OBWE cd.
W ostatnich latach toczy się dyskusja nad przyszłością OBWE,
zwłaszcza nad zwiększeniem jej skuteczności poprzez reformę
organizacji. Reforma miałaby usprawnić proces podejmowania
decyzji oraz funkcjonowanie instytucji i organów OBWE.
Zdecydowanie za mało mówi się o zbyt niskim zaangażowaniu
małych i średnich państw w działalność organizacji.
Pomimo słabości i mankamentów OBWE przyczynia się do
poprawy bezpieczeństwa w Europie i ochrony praw człowieka,
zwłaszcza w państwach środkowoazjatyckich i zakaukaskich.
OBWE również uzupełnia działania innych organizacji
międzynarodowych.
298
Bibliografia
•
Barcz Jan, Górka Maciej, Wyrozumska Anna, Instytucje i prawo Unii Europejskiej,
Warszawa 2011.
•
Borchardt Klaus-Dieter, ABC prawa Unii Europejskiej, Luksemburg 2011.
•
Budżet Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2009.
•
Budżet Unii Europejskiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, (http://www.cie.gov.pl ) 2011.
•
Cziomer Erhard, Zyblikiewicz Lubomir W., Zarys współczesnych stosunków
międzynarodowych, Warszawa 2007.
•
Edukacja europejska, pod red. Macja St. Zięby, Jarosława Korby, Zbigniewa Smutka,
Gdynia 2009.
•
Europejski Bank Centralny [online] [dostęp 18.07.2013]. Dostępny
http://www.ecb.int/ecb/html/index.pl.html
•
Kaczmarek Tomasz, Parysek Jerzy J., Nasza Europa, Poznań 2005.
•
Kienzler Iwona, Leksykon Unii Europejskiej, Warszawa 2003.
•
Latoszek Ewa, Proczek Magdalena, Organizacje międzynarodowe we współczesnym
świecie, Warszawa 2006.
299
Bibliografia
•
Matusik Daria, Koncepcje federacji europejskiej a europejskie procesy integracji [online]
[dostęp 29.07.2013]. Dostępny http://www.sdl.org.pl/dlibra/docmetadata?id=12764
•
Międzynarodowe stosunki polityczne, pod red. Erharda Cziomera, Kraków 2008
•
Międzynarodowe stosunki polityczne, pod red. Marka Pietrasia, Lublin 2007.
•
Nowakowski Maciej J., Unia Europejska (Wspólnoty Europejskie) – organizacja, zasady
działania [online] [dostęp 27.07.2013]. Dostępny http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i872.pdf
•
Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg,
pod red. Teresy Łoś-Nowak, Wrocław 2009.
•
Orłowski Witold, Scenariusze rozwoju Unii Europejskiej w kontekście zmian globalnych,
[W:] Unia Europejska. Dylematy XXI wieku, pod red. Antoniego Kuklińskiego, Jacka
Woźniaka, Kraków 2011.
•
[OSCE Organization for Security and Co-operation in Europe – OBWE] [online] [dostęp
12.03.2013]. Dostępny http://www.osce.org/
•
Natanek Mirosław, Historia Integracji Europejskiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych,
Warszawa 2013.
•
Organizacje międzynarodowe [online] [dostęp 20.07.2013]. Dostępny
http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/organizacje_miedzynarodowe/
300
Bibliografia
•
Ostaszewski Piotr, Międzynarodowe stosunki polityczne. Zarys wykładów, Warszawa 2008.
•
Polarczyk Kazimierz, System budżetowy Unii Europejskiej [online] [dostęp 29.07.2013].
Dostępny
http://www.kozminski.edu.pl/uploads/import/kozminski/pl/default_opisy_2/2908/2/1/sbuetek
st.pdf
•
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych,
(http://www.cie.gov.pl) 2011.
Rada Europy [online] [dostęp 15.05.2013]. Dostępny http://hub.coe.int /en/
•
•
Ruszkowski Janusz, Żurek Marek, Górnicz Ewa, Leksykon integracji europejskiej,
Warszawa 2004.
•
Skiba Leszek, Budżet Unii Europejskiej , [W:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro,
NBP 2010.
•
Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, pod red. Konstantego A.
Wojtaszczyka, Wojciecha Jakubowskiego, Warszawa 2007.
•
Stosunki międzynarodowe, pod red. Włodzimierza Malendowskiego, Czesława
Mojsiewicza, Wrocław 1998.
Unia Europejska [online] [dostęp 18.07.2013]. Dostępny http://europa.eu
Unia Europejska, [online] [dostęp 20.07.2013]. Dostępny
http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_Europejska
•
•
301
Bibliografia
•
•
•
•
•
Usowicz Jarosław, Integracja europejska, organizacje międzynarodowe [online] [dostęp
10.07.2013]. Dostępny http://odn.zce.szczecin.pl/ju/eduobyw/wos.htm
Unia Europejska [online] [dostęp 22.07.2013]. Dostępny http://www.uniaeuropejska.org
Unia Europejska [online] [dostęp 21.07.2013]. Dostępny http://www.twojaeuropa.pl/uniaeuropejska
Unia Europejska u progu polskiej prezydencji, pod. Red. Pawła Filipka, Kraków 2011.
Witkowska Marta, Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej, Warszawa 2008.
302
Materiały ikonograficzne
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
http://europa.eu
http://www.cenzuraobywatelska.pl/
http://www.ecb.int/
http://www.eui.eu
http://hub.coe.int /en/
http://www.flagipanstw.eu
http://www.quizz.biz
http://nrcboeken.vorige.nrc.nl
http://en.wikipedia.org
http://pl.wikipedia.org
http://www.mfe2.it
http://www.osce.org/
http://www.ourcampaigns.com
http://www.sp14.pl/pliki/patron/schuman.htm
http://www.twojaeuropa.pl
http://www.wsmip.uni.lodz.pl/jednostki/KMMiD/jm1.htm
303

Instytucje i organy Unii Europejskiej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Przykładowy test wiedzy i tematy opracowania pisemnego

"Tygodnik Powszechny" ("Książki w Tygodniku")

Prawa człowieka

Kontakty z Mediami i Informacja - curia

Test II Etap Szeroki Finał PisemnyHit!

Rodowód Unii Europejskiej - Centrum Inicjatyw Rozwojowych UKSW

albania neswy - sierpien 2011

Nr 221 wersja polska

Współpraca zagraniczna