możliwości zmiany statutu organizacji pozarządowej w zakresie

możliwości zmiany statutu organizacji pozarządowej w zakresie

MOŻLIWOŚCI ZMIANY STATUTU ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ W ZAKRESIE
OKREŚLENIA CELÓW I SPOSOBÓW ICH REALIZACJI
Temat ten poruszamy ze względu na dotychczasowe doświadczenia naszej organizacji jako podmiotu
wspierającego organizacje pozarządowe. Istota problemu polega na zróżnicowaniu form prowadzenia
działalności organizacji pozarządowych w Polsce, tzn. w formie stowarzyszeń i fundacji, które to formy
różnią się formą powołania oraz możliwością dalszego wpływania na ich działalność już po ich
ustanowieniu. Stowarzyszenie bowiem to dobrowolne, samorządne, trwale zrzeszenie osób, natomiast
Fundacja to majątek przeznaczony przez jej fundatora na określony cel i oderwany instytucjonalnie od jego
osoby (w rozumieniu osoby fizycznej, jak i osoby prawnej).
Na początku przypomnijmy pojęcie Statutu – to podstawowy akt prawodawczy dla organizacji
pozarządowych, który reguluje najistotniejsze z punktu widzenia ustrojowego danego podmiotu sprawy w
zakresie: celów działania, sposobów ich realizacji, spraw majątkowych oraz organizacji struktury
wewnętrznej odnośnie typów organów i ich zadań, kompetencji, uprawnień i obowiązków poszczególnych
osób pełniących funkcje w tych organach. Stąd zmiana tego aktu dla organizacji pozarządowych stanowi
najistotniejszy z ich punktu widzenia zagadnienie w toku rozwijania swojej działalności na przestrzeni lat w
zmieniającym się otoczeniu prawno-finansowym oraz społeczno-ekonomicznym. Dlatego już na początku
zauważmy, że żaden ustawodawca rozsądnie osądzający sprawy nie może zakazać dokonywania tych
modyfikacji, jeżeli jednocześnie ustanawia dyrektywę ogólną w zakresie sprawnego wykonywania zadań
przez organizacje pozarządowe, jaka można wywodzić na podstawie art.2 w związku z art.12, art.58 ust.1
Konstytucji RP (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, Poz. 483 z późn.zm.).
Skoro statut stanowi dla organizacji podstawowy dokument to tryb jego zmiany również powinien być
jedną z podstawowych elementów ustrojowych zapisanych w nim samym. Jeżeli chodzi o stowarzyszenie to
już w art.10 ust.1 pkt 3 i pkt 8 Prawa o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2015 r., Poz.1393) ustawodawca
jeszcze w trakcie procesu powołania i rejestracji Stowarzyszenia wymaga, aby statut zawierał określenie
„celów i sposobów ich realizacji” oraz „zasady dokonywania zmian statutu”, stąd należy przyjąć że statut
nie posiadający zapisów w tym względzie powinien być już na etapie rejestracji przez właściwe organy
publiczne zwrócony do uzupełnienia. Zmiana celów odnoszących się do działalności podstawowej danego
Stowarzyszenia może nastąpić zawsze na podstawie podjętej przez Walne Zgromadzenie Członków lub
Zebranie Delegatów uchwały w tym zakresie jako zmiany treści statutu. Tu należy wyjaśnić, że wprawdzie
Ustawa - Prawo o stowarzyszeniach nie formułuje zasad odnoszących się do tego, który organ statutowy
powinien podjąć ww. uchwałę i w jakim trybie, jednak ze względu na przepis art.11 ust.1 i ust.2, który tym
dwu organom Stowarzyszenia przydaje przymiot „najwyższej władzy”, nie można uznać iż zmiana w tak
istotnym zakresie miałaby dokonać się poprzez czynność innego organu niż tego, który jest wyrazicielem
woli wszystkich członków organizacji lub reprezentantem ich interesów. Inną kwestią pozostaje liczba
głosów, jak winna być „ZA” aby uznać, że istnieje zgoda co do zmiany celów statutowych organizacji; w tym
zakresie należy zawsze odwołać się do zapisów statutu, który powinien rozstrzygać niniejszą kwestię.
Oczywiście trzeba pamiętać, że określenie celów na etapie tworzenia Stowarzyszenia, jak i w trakcie jego
działania musi pozostawać w zgodzie z przepisami Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w
ustawach. W szczególności art.4 Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t.j. Dz.U. z
2014, Poz.1118 z późn.zm.), który określa katalog zadań pozostających w sferze zadań publicznych,
stanowiących działalność pożytku publicznego, czyli działalność społecznie użyteczną,
prowadzoną przez organizacje pozarządowe na podstawie art.3 ust.1 tej ustawy.
Zatem cele określone w statucie, które nie będą mieściły się w ustawowym zakresie w praktyce nawet
pozostając w zgodzie z polskim ustawodawstwem nie będą mogły liczyć na wsparcie finansowe ze strony
polskich organów publicznych w zakresie ich wykonywania na rzecz danej wspólnoty. Zamiana statutu
powinna oczywiście przez właściwy organ wskazany w tym dokumencie zostać niezwłocznie zgłoszona do
organu rejestrowego, którym najczęściej pozostaje właściwy miejscowo Sąd Rejonowy prowadzący Krajowy
Rejestr Sądowy (dalej KRS).
W przypadku Fundacji sytuacja staje się bardziej skomplikowana, ponieważ część doktryny oraz
orzecznictwa stoi na stanowisku, że zmiana zapisów statutu w zakresie zmiany celów, dla jakich fundacja
została powołana, nie może ulec zmianie. Stanowisko to wynika głównie z przyjęcia zasadniczego w tym
przypadku założenia, że jedynym wyrazicielem woli w zakresie określenia tych celów był podmiot, będący
jej fundatorem. Tym samym po zarejestrowaniu Fundacji i oderwaniu jej od jego osoby, cele jakim ma się
ona kierować w swojej działalności nie mogą ulec zmianie, bowiem fundator nie ma już w tym zakresie
żadnych instrumentów prawnego oddziaływania, nawet jeśli jak niektórzy podkreślają, był członkiem
któregokolwiek organu statutowego. Źródłem takiego poglądu jest głównie art.5 Ustawy o fundacjach (t.j.
Dz.U. z 1991 r. Nr 46, Poz.203 z późn.zm.), który określa fundatora jako podmiot określający cele
statutowe, a zdanie drugie tego przepisu wprawdzie dopuszcza zapisy odnoszące się do zmiany statutu i
celów działania Fundacji, lecz nie ustanawia innego podmiotu do tego powołanego aniżeli fundatora. W
tym miejscu warto też wskazać na Uchwałę Sądu Najwyższego (dalej SN) z dnia 12 kwietnia 2007 r., III CZP
26/07.
Jednak takie podejście należy uznać za wątpliwe, bowiem żaden pojedynczy przepis nie funkcjonuje w
próżni i dokonując interpretacji celowościowej znajdujemy poniżej art.6, zgodnie z którym fundator może
odstąpić od osobistego ustalenia statutu (zatem i celów jako jego obowiązkowego elementu) i upoważnić
do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną, a do ustalenia w tym trybie statutu mają zastosowanie
przepisy dotyczące ustalenia statutu przez fundatora. Tym bardziej, iż art.6 ust.3 przewiduje sytuację, w
której to nawet nie fundator, a inna osoba - spadkobierca lub na zapisobierca - mają obowiązek
oznaczonego działania lub zaniechania (polecenie) w tym zakresie. Zatem zachodzi pytanie, czy podjęcie
próby zmiany celów statutowych przez podmiot inny niż fundator miałoby być niedopuszczalne, skoro i tak
ostateczna ocena dokonanych zmian pozostaje zgodnie z art.9 ust.1 we właściwości sądu dokonującego
wpisu do KRS po stwierdzeniu że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez
uprawnioną osobę lub organ i są ważne oraz że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa – jako
naczelną dyrektywą ustawodawcy do oceny podjętych czynności prawnych. Nawet SN rozpatrywał w
swoim orzecznictwie sytuację zmiany statutu w sytuacji braku zapisów o dopuszczalności jego zmiany
(Uchwała z dnia 24 listopada 2006 r., III CZP 114/06).
Nasuwa się wniosek, że jeżeli zmiany celów Fundacji dokonuje inny podmiot niż fundator, zakładając że ma
do tego umocowanie na podstawie zapisów statutu, w celu usprawnienia działania Fundacji lub np.
umożliwienia zdobycia środków finansowych na wykonanie pierwotnie oznaczonych celów, to nie można
czynić z tego powodu zarzutu. Dopiero, gdy taki organ statutowy chciałby dokonać zmiany przeciwnej woli
fundatora, należałoby taką czynność uznać za wadliwą. Także kwestią istotną wskazaną przez SN, przy
ocenie dopuszczalności zmiany jest ocena faktu, czy dana zmiana jest użyteczna dla samej Fundacji.
Jednak tak naprawdę sytuację Fundacji w zakresie zmiany jej celów w statutach
reguluje codzienna praktyka, którą tworzą referendarze sądowi rozpatrujący wnioski
poszczególnych podmiotów w tym zakresie. Stąd niejednolitość interpretacji i orzecznictwa oraz uznana
nawet przez sądy niedoskonałość regulacji ustawowej dla fundacji.
Jednak w sytuacji, gdy zmiana celów nie jest ostatecznie możliwa, właściwy do dokonania zmiany statutu
organ Fundacji, powinien spróbować zmienić statut poprzez określenie nowych sposobów realizowania
wskazanych wcześniej celów, bez dokonywania zmiany ich samych. W tej sytuacji za dopuszczalnością
takich zmian przemawiają ważne względy celowościowe, może się bowiem okazać, że zmieniły się warunki
społeczne, ekonomiczne lub prawne, które uzasadniają zmianę statutu, ułatwiającą realizację założonego
celu, a nawet, że taka zmiana jest niezbędna, aby ów cel osiągnąć. Brak w takiej sytuacji racjonalnych
podstaw dla wykładni przepisów ustawy o fundacjach, która wykluczałaby dokonanie użytecznej lub
niezbędnej zmiany statutu (stanowisko Sądu Okręgowego w Krakowie).
Opracowanie: Jerzy Kraus
Fundacja Alternatywnych Inicjatyw Edukacyjnych
Bielsko-Biała, 2015