Procesy wewnętrzne 2 zadania

XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
PŁYTY LITOSFERY
Ruchy płyt litosfery
Rozrost dna oceanicznego(spreading)
Subdukcja
Uskok
transformacyjny
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
Subdukcja: zagłębianie się płyt w płaszczu Ziemi
Płyta oceaniczna wsuwa się pod drugą
płytę oceaniczną tworząc ciąg
rowów oceanicznych wysp
wulkanicznych np. Płyta
Pacyficzna i Płyta Euroazjatycka
– utworzenie wysp japońskich i
rowu japońskiego
Płyta oceaniczna wsuwa się
pod płytę kontynentalną
tworząc rów oceaniczny blisko
brzegu i wypiętrzając góry np.
Płyta Nasca i Płyta
Amerykańska – utworzenie
Rowu Atacamskiego i Andów
Kolizja dwóch płyt kontynentalnych
i wypiętrzenie gór np. kolizja Płyty
Indo-australijskiej i Euroazjatyckiej i
utworzenie Himalajów
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
WULKANIZM
Produkty wybuchu wulkanów:
Materiał piroklastyczny – ciała stałe (ogniste kamienie)
bomby wulkaniczne, lappile scoria, popioły wulkaniczne, fragmenty większych skał, potoki piroklasyczne (spływy) –
mieszanina popiołów
LAWY – ciała ciekłe stop krzemianowy, oddający do atmosfery składniki lotne np. parę wodną i dwutlenek węgla. Lawy
osiągają temperaturę 1000 - 1400°C a krzepną w temperaturze 600 - 700°C
kwaśne , zasadowe , poduszkowe
Gazy wulkaniczne:
Chmury gorejące, Solfatary, Fumarole, mofety
Wyróżniamy kilka klasyfikacji wulkanów:
1) podział ze względu na występowanie: Wulkany podmorskie – w dnie oceanicznym, Wulkany kontynentalne
2) podział ze względu na charakter erupcji:
Wulkany efuzywne: erupcja przebiega łagodnie i polega przede wszystkim na wylewach rzadkich law bazaltowych. Krater
wulkanu wypełnia się powoli lawą powstaje „jezioro ognia” z pióropuszami lawy. Gdy krater zupełnie wypełni się lawą
spływa ona po zboczach wulkanu tworząc tzw. „rzeki ognia”. Do takich wulkanów należą wulkany Hawajów
Wulkany eksplozywne – erupcja przebiega gwałtownie a głównymi produktami erupcji jest materiał piroklastyczny.
Wulkany tego typu są na ogół wulkanami stożkowymi. Stożek jest usypany z materiałów piroklastycznych. Przykładem
tego typu wulkanów jest Fudżi – jama
Stratowulkany – należą do najczęściej występujących wulkanów i do tego najbardziej niebezpiecznych. Są to wulkany
mieszane, których głównym produktem erupcji są lawy kwaśne, materiał piroklastyczny oraz gazy. Erupcję często
poprzedzają wstrząsy sejsmiczne spowodowane sprężeniem gazów wulkanicznych,
które nie mogą się wydostać na powierzchnię dzięki zakrzepłej lawie. Podczas erupcji
często dochodzi do gwałtownego wybuchu stożka, który wylatuje w powietrze lub
zapada się tworząc kalderę. Do wulkanów tego typu należą: Święta Helena, Wezuwiusz
3) podział wulkanów ze względu na budowę:
Wulkany stożkowe: wysokie wulkany zbudowane z gęstej lawy kwaśnej, o gwałtownym
przebiegu wybuchu. Np. Wezuwiusz
wulkany tarczowe – mają mniej strome zbocza i powstają przede wszystkim na
oceanach. Są to wulkany efuzywne (lawa bazaltowa powstaje w miejscach, gdzie topi
się dno oceaniczne – sima).do takich wulkanów należą wulkany
Islandii np. Hekla; Hawajów – Mauna Kea, Kilauea, Mauna Loa
4) podział wulkanów ze względu na rodzaj erupcji:
erupcja centralna – ciała wulkaniczne wydostają się z krateru na
szczycie stożka
erupcja linijna – ciała wulkaniczne wydostają się ze szczeliny, której
długość może osiągać kilkadziesiąt kilometrów. Takie wulkany
występują przede wszystkim w obrębie grzbietów oceanicznych (na uskokach) , na Islandii (wulkan
5) podział wulkanów ze względu na działalność:
wulkany czynne – takie, które działają w czasach nam współczesnych np. Św.Helena, Wezuwiusz, Unzen, Popocatepetl,
Etna, Ruapehu. Obecnie na świecie jest ok. 1500 czynnych wulkanów
wulkany drzemiące – takie, które wybuchały w czasach historycznych i wzmianki o ich działalności zamieszczono w
kronikach. Do takich wulkanów należy Fudżi, który ostatni raz wybuchł w 1772 roku.
Wulkany wygasłe – góry o budowie wulkanicznej, które nie wybuchały wczasach historycznych. Są to np. wulkany
Owernii
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
RUCHY GÓROTWÓRCZE
Góry powstają w czasie orogenezy (to okres powstawania gór) Większość orogenez miała miejsce w
prekambrze. W dzisiejszej rzeźbie kontynentów możemy wyróżnić góry, które powstały później – w 3
orogenezach
a) orogeneza kaledońska – miała miejsce w erze paleozoicznej na przełomie syluru i dewonu.
Góry, które wówczas powstały nazywamy Kaledoniami. Są to m.in. G. Skandynawskie, G. Kaledońskie, G.
Grampian, Sajany
b) orogeneza hercyńska (=waryscyjska) – miała miejsce w Paleozoiku w karbonie. Do hercynidów możemy
zaliczyć m.in. Gory Harz, Sudety, G. Świętokrzyskie, Reńskie Góry
Łupkowe, Wogezy, Schwarzwald, Appalachy, Wielkie
GóryWododziałowe.
c) orogeneza alpejska – miała miejsce na przełomie Mezozoiku i
Kenozoiku (od końca kredy do połowy trzeciorzędu). Alpidy to
najwyższe góry świata i najmłodsze. Zaliczamy do nich: Góry Betyckie,
Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Karpaty, Góry Pontyjskie,
Zagros , Kaukaz, Kopet Dag, Pamir, Hindukusz, Karakorum, Himalaje,
Andy
RODZAJE GÓR
a) fałdowe – zbudowane są ze struktur fałdowych (patrz lekcja o typach
ułożenia warstw skalnych). Są to młode góry fałdowe, czyli alpidy np.
Himalaje, Alpy, Andy
b) zrębowe – zbudowane są ze struktur zrębowych (zrębów i rowów
tektonicznych). Do tej grupy należą głównie hercynidy np. Wogezy i
Schwarzwald rozdzielone rowem tektonicznym Renu czy Sudety
c) wulkaniczne – chodzi o wulkany np. Kilimandżaro – najwyższy
szczyt Afryki
RUCHY IZOSTATYCZNE I EPEJROGENICZNE
Ruchy epejrogeniczne i izostatyczne dotyczą pionowego ruchu płyt litosfery
lub tylko ich części.
Ruchy izostatyczne są powodowane przyczynami zewnętrznymi, które doprowadzają do zaburzenia równowagi
izostatycznej, w jakiej znajduje się sztywna litosfera unosząc się na plastycznej astenosferze. Do takich przyczyn możemy
zaliczyć rozwój i zanik lądolodów, akumulację osadów w zbiornikach oceanicznych. Przykładem tych ruchów jest
powolne dźwiganie się Skandynawii uwolnionej od grubej pokrywy lądolodu, który pierwotnie spowodował jej ugięcie.
Obszar ten podniósł się już o 250 m w ciągu ostatnich 10 000 lat. Z kolei Antarktyda ugina się pod naciskiem
przygniatającej ją masy współczesnego lądolodu.
Ruchy epejrogeniczne = lądotwórcze, są głównie powodowane powolnym, wielkoskalowym przemieszczaniem się
magmy pod skorupą ziemską. Dotyczą one dużych obszarów (dlatego nazywamy je wielkopromiennymi). Przykładem
ruchów obniżających związanych z tym procesem jest obniżanie się Holandii. Wznoszenie epejrogeniczne zaobserwowano
m. in. nad Morzem Śródziemnym koło Neapolu (świadczą o tym ślady małży
skałotoczy widoczne na słupach świątyni Serapisa). Ruchy epejrogeniczne nazywane są inaczej lądotwórczymi, gdyż przy
ruchach obniżających zachodzi transgresja, czyli wkraczanie morza na ląd, a przy wznoszących - regresja, czyli
ustępowanie morza z lądu.
TRZĘSIENIA ZIEMI
Trzęsienia ziemi to wstrząsy krótkotrwałe i gwałtowne. Wzbudzane są we wnętrzu Ziemi i rozprzestrzeniają się
w postaci fal sejsmicznych. Odczuwane są w postaci drgań, kołysań, falowań powierzchni.
Zależnie od przyczyny, która je wywołuje dzielone są na:
tektoniczne - związane z ruchami kier litosfery, ruchami górotwórczymi, izostatycznymi
wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów, przy czym wstrząs ziemi następuje poprzedzając erupcję.
Tego typu trzęsienia występują przy stratowulkanach
zapadliskowe - powstają wskutek zapadnięcia się stropu jaskini, wyrobiska górniczego.
Na Ziemi wyróżnia się :
obszary sejsmiczne z aktywnymi, częstymi wstrząsami.
obszary pansejsmiczne z rzadkimi i słabymi wstrząsami
obszary asejsmiczne, nie nawiedzane przez wstrząsy
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
Zadanie 1
Poniżej zamieszczono rysunek przedstawiający strefę ryftu. Wrysuj na nim za pomocą strzałek kierunek
przemieszczania się prądów konwekcyjnych magmy i płyt litosfery.
Zadanie 2
Wpisz nazwy obszarów leżących na granicy płyt litosfery w odpowiednie miejsca w tabeli.
Islandia, Japonia, Andy, Wielki Rów Afrykański, Rów Filipiński
Obszary leżące w strefie ryftu
Obszary leżące w strefie subdukcji
Zadanie 3
Spośród wymienionych gór wybierz i podkreśl pięć wypiętrzonych w orogenezie alpejskiej.
Grampiany, Karpaty, Pireneje, Skandynawskie, Pamir, Ałtaj, Smocze, Kaukaz, Atlas,
Wielkie Góry Wododziałowe,
Kordyliery, Wogezy, Ardeny, Rudawy,
Ural, Himalaje
Zadanie 4
Korzystając z mapy napisz, jakiego
rodzaju ruchy skorupy ziemskiej,
przedstawione na rysunku 5.4,
zachodzą między płytami:
a) pacyficzną i Nasca
b) indo-australijską i euroazjatycką
c) afrykańską i amerykańską
Zadanie 5
Napisz nazwy płyt skorupy
ziemskiej, których kolizja spowodowała wypiętrzenie:
Andów, Himalajów, Alp, , Kordylierów, Kuryli, Sumatry i Jawy
Zadanie 6
Napisz, którą cyfrą oznaczona jest na rysunku sytuacja przedstawiająca wzajemne ruchy płyt skorupy ziemskiej w obrębie:
Rowu Mariańskiego
1
2
3
Grzbietu Śródatlantyckiego
Rowu Atakamskiego
Uskoku Świętego Andrzeja (Kalifornia)
Wielkich Rowów Afrykańskich
Zadanie 7
Napisz, jaką literą oznaczono na rysunku:
1. spąg
2. strop
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
Zadanie 8
Podkreśl poprawne uzupełnienie zdania.
Przyczyną powstania fałdu przedstawionego na rysunku są:
a) grawitacyjne ruchy masowe,
b) ruchy górotwórcze,
c) ruchy lądotwórcze,
d) ruchy izostatyczne,
e) erupcja wulkanu.
Zadanie 9
Napisz, którymi cyframi oznaczono na rysunku obok:
a) bomby wulkaniczne
b) krater
c) komin wulkanu
d) starszy stożek wulkaniczny
e) młodszy stożek wulkaniczny
f) ognisko magmy
g) chmura popiołów i gazów
h) stożek pasożytniczy
Zadanie 10
Podkreśl właściwy termin.
Wulkany na wyspie Hawai (rysunek obok) to:
a) kaldery,
b) maary,
c) wulkany tarczowe,
d) lakkolity,
e) neki.
Zadanie 11
Wyspa Hawai to wystająca nad powierzchnię oceanu część największych na
Ziemi gór wulkanicznych. Oblicz wysokość najwyższego wulkanu wyspy
Hawai względem poziomu dna oceanu. Wyniki zaokrąglij do 100 m.
Zadanie 12
Podkreśl właściwy termin.
Miejsce na powierzchni terenu, do którego drgania wywołane trzęsieniem
ziemi docierają najszybciej, są najsilniejsze i powodują największe skutki to:
a) hipocentrum,
b) geocentrum,
c) epicentrum,
d) barycentrum,
e) perycentrum.
Zadanie 13
Wymień trzy czynniki, od których zależą rozmiary zniszczeń i strat materialnych wywołanych przez trzęsienia ziemi.
Zadanie 14
Niektóre miasta, położone w pasie wybrzeża północnego Bałtyku, miały w czasach historycznych czynne porty morskie.
Dziś miasta te znajdują się w głębi lądu, kilka kilometrów od brzegu. Wyjaśnij przyczyny zmian przebiegu linii brzegowej
północnej części Morza Bałtyckiego
Zadanie 15
Na podstawie tabeli, w której zamieszczono wartości stopnia geotermicznego w wybranych miejscach Ziemi,
wykonaj polecenia A i B
Stopień
geotermiczny (m/C)
Lardello k. Florencji (Włochy)
1,5
Wairakei (Nowa Zelandia)
1,5 – 2,0
Santoryn (Grecja)
7,0
Arkanes (Islandia)
7,8
McMurdo (wybrzeże Antarktydy) 31
Minas Gerais (Brazylia)
64,5
Krzywy Róg (Ukraina)
112,5
Witwatersrand (RPA)
117,0
Moncze Tundra (Płw. Kolski)
170,7
Miejsce
Uwagi
rejon działalności wulkanicznej
rejon działalności wulkanicznej
wyspa, dawny krater wulkanu
kopalnia złota k. Johannesburga
stara tarcza kontynentalna
a. Oceń, czy wartość stopnia geotermicznego wpływa na życie i działalność ludzi.
b. Oblicz, na jakiej głębokości temperatura wnętrza Ziemi w Santorynie wyniesie 25C, zakładając, że
temperatura powierzchniowej warstwy wynosi 10C.
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
Zadanie 16
Zadanie 17
XIV LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA W GDYNI
Zadanie 18
Zadanie 19