Michał Mordań Typy motywacyjne współczesnych przezwisk

Michał Mordań
Typy motywacyjne współczesnych
przezwisk antroponimicznych
Referat poświęcony jest analizie językowej
współczesnych przezwisk antroponimicznych (na
przykładzie Bielska Podlaskiego). Badaniami objęto
formacje odapelatywne oraz określenia nawiązujące do
innych nazw własnych (niepochodzące od imion
i nazwisk nosicieli). Przezwiska właściwe stanowią
niezwykle zróżnicowaną pod względem semantycznym
grupę nieoficjalnych nazw osobowych.
Za główne kryterium klasyfikacyjne uznano czynnik
motywujący. Na podstawie przeprowadzonej analizy
stwierdzono, że największą produktywnością w zakresie
tworzenia współczesnych przezwisk odznaczają się
nazwy związane z wyglądem zewnętrznym (Łysy, Skrzat,
Pumba, Pasztet, Kwadrat, Pokemon), określające sposób
poruszania się i wykonywania czynności (Czołg, Flinston,
Struś pędziwiatr, Zamulacz), cechy wewnętrzne
(Słuchawa, Wrona, Żyleta), zachowanie (Byko, Krejzolka,
Przychlast), zainteresowania nosicieli (Dżedaj, Filozof,
Nindża), ubiór (Batman, Cytrynka, Smerf), preferencje
kulinarne (Brzuch, Sałatka, Winiacz) oraz zdarzenia
jednorazowe (Fryzjer, Kiszka, Konduktor, Napalm).
Bogaty jest również repertuar baz motywacyjnych,
wykorzystywanych w procesie kreacji omawianych
przezwisk. Najczęściej posługiwano się apelatywami
zaczerpniętymi ze świata fauny i flory (Gacek, Kret,
Pawian; Dynia, Kaktus, Palma), nawiązującymi do nazw
potraw i produktów spożywczych (Kebab, Makaron,
Pasztet), nazw osób (nazwy etniczne: Chińczyk, Mongoł,
Szwab, nazwy zawodów i wykonawców czynności:
Farmer, Sołtys, Tancerz), nazw określających wygląd
zewnętrzny (Blondyna, Kurdupel, Nochal, Piegus), cechy
wewnętrzne i zachowanie (Cwaniak, Geniusz, Konfident,
Zamulacz), nazw części ciała (Głowa, Mózg, Ząbek)
i przedmiotów (Szkiełko, Torba, Żarówa). Chętnie
wykorzystywano formacje przymiotnikowe określające
wielkość, wzrost, tuszę i inne (przede wszystkim
fizyczne) właściwości nosicieli (Bosy, Chudy, Mała,
Szczerbata). Znaczący odsetek analizowanych przezwisk
motywowany jest nazwami własnymi, inspirowanymi
środkami masowego przekazu. Ich źródłem są głównie
bohaterowie seriali telewizyjnych, filmów i kreskówek
(Bolek, Bruce Lee, Frodo, Gumiś, Muminek, Paździoch).
Wyodrębniono również kilka zjawisk natury
semantycznej, towarzyszących kreacji omawianych nazw
osobowych. Należą do nich m. in. wykorzystanie odległych
asocjacji skojarzeniowych i antonimii. Zjawiskiem
względnie często spotykanym jest rozbieżność między
znaczeniem wyrazu motywującego przezwisko, a cechą
będącą jego źródłem. Zauważalne są również takie
zabiegi językowe, jak zdrobnienia i zgrubienia baz
motywacyjnych, zmiana paradygmatu, nietypowy sposób
zapisu oraz komponowanie wszelkiego rodzaju formacji
hybrydalnych. Ponadto można mówić o innych
współczesnych tendencjach w zakresie tworzenia
przezwisk, do których należy zaliczyć oddziaływanie
telewizji i środowiska komputerowego (gry, Internet),
wpływ języków obcych (szczególnie jęz. angielskiego)
oraz obecność leksyki zaczerpniętej ze stylu potocznego
i slangu młodzieżowego.