Julian Talko-Hryncewicz – lekarz, antropolog i badacz Syberii

HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
Julian Talko-Hryncewicz – lekarz, antropolog
i badacz Syberii
Julian Talko-Hryncewicz – physician, anthropologist and Siberia explorer
Jerzy Supady
Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, Łódź
Streszczenie: Julian Talko-Hryncewicz urodził się w 1850 roku w polskiej rodzinie pochodzenia szlacheckiego
na terenie Litwy. Dyplom lekarza uzyskał na uniwersytecie w Kijowie w 1876 roku. Pracę zawodową rozpoczął
w Zwinogródce na Ukrainie. W 1891 roku wyjechał wraz z żoną na Syberię, gdzie otrzymał posadę lekarza
okręgowego w miasteczku Troickosowsk. W 1908 roku wrócił do Polski i objął kierownictwo Katedry Antropologii
na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W czasie I wojny światowej zorganizował Lazaret Buriacki
(1915–1917) w Petersburgu. W niepodległej Polsce powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Wydał wiele publikacji z zakresu medycyny i antropologii. Zmarł w 1936 roku w Krakowie.
Słowa kluczowe: antropologia, historia medycyny, lekarz na Syberii, medycyna
Abstract: Julian Talko-Hryncewicz was born in Polish family of noble descent in Lithuania in 1850. He graduated
from University in Kiev with diploma in medicine in 1876. He begun his practice in Zwinogródka in Ukraine.
He left to Siberia in 1891 where he got the job of regional physician in the town Troickosowsk. He got back
to Poland to run the Department of Anthropology at the Jagiellonian University in 1809. During the First World
War he organised the Buriacki Field Hospital (1915–1917) in Petersburg. In the independent Poland he got back
to the Jagiellonian University where he published many medical and anthropological publications. He died
in Cracow in 1936.
Key words: anthropology, history of medicine, medicine, physician in Siberia
Opracowania na temat Juliana Talko-Hryncewicza podkreślają przede wszystkim jego osiągnięcia w dziedzinie antropologii, którą zajmował się w chwilach wolnych od zawodowych obowiązków lekarza, i pomijają istotne fragmenty życia
uczonego, dotyczące niesienia medycznej pomocy chorym ludziom [1].
W przypadku Juliana Talko-Hryncewicza zdobycie zawodu lekarza posiadało genezę środowiskową: dziadek ze strony
matki – Adam Fischer – był znanym medykiem w Kownie,
a ojciec (Dominik) i stryj studiowali medycynę w Wilnie. Lekarzem został także brat matki oraz przyrodni brat Juliana
[2].
Julian Talko-Hryncewicz urodził się 12 sierpnia 1850
roku w Rukszanach na Litwie w polskiej rodzinie Dominika
i Leokadii z Fischerów. Ponieważ małżeństwo rodziców rychło
się rozpadło, wychowaniem chłopca zajęli się rodzice matki.
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Jerzy Supady, Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, ul. Muszyńskiego 2, 90-151 Łódź, tel./fax: 042-677-92-87, e-mail:
[email protected]
Praca wpłynęła: 21.11.2007. Przyjęta do druku: 28.11.2007.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2007; 117 (11-12): 531-533
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007
Źródłem pierwszych inspiracji intelektualnych i lekarskich
zainteresowań małego Juliana stał się Adam Fischer – w dorosłym życiu Talko-Hryncewicz cenił go jako niedościgniony
wzór człowieka i lekarza. Rozpoczętą w Kownie naukę w gimnazjum ukończył w Petersburgu. Po zakończonych niepowodzeniem staraniach o podjęcie dalszej nauki w Warszawie
i Petersburgu, zdecydował się ostatecznie na studia medyczne
w Kijowie i ukończył je w 1876 roku, otrzymując w tym czasie
pracę lekarza praktyka w niewielkiej (12 tys. mieszkańców)
miejscowości Zwinogródka, w guberni kijowskiej. Pragnąc pogłębić swoją wiedzę ogólnomedyczną, wyjechał na przełomie
lat 1876–1877 za granicę, odwiedzając liczne ośrodki medyczne we Francji, w Niemczech i w Austro-Węgrzech. W Wiedniu poznał słynny Allgemeines Kraukenhaus, a w nim między
innymi klinikę chorób wewnętrznych. Będąc w Paryżu zainteresował się antropologią, słuchając wykładów Piotra Pawła
Brocka [3].
W Zwinogródce, gdzie w sumie pracowało 4 lekarzy,
Talko­‑Hryncewicz prowadził praktykę lekarską o bardzo szerokim profilu, w której przeważały przypadki chorób zakaźnych występujące endemicznie i epidemicznie. Młody Polak
niezbyt pochlebnie wspominał aspekty pracy lekarza prowincjonalnego, określając ją po latach jako nadzwyczaj męczącą,
Julian Talko-Hryncewicz – lekarz, antropolog i badacz Syberii
531
HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
uciążliwą, czasochłonną, sprowadzającą się do określonych stereotypów i rujnującą zdrowie. Właśnie w tym czasie zorientował się, że intelektualne zainteresowania skłaniają go do podjęcia prac badawczych w zakresie antropologii; powodowany
ciekawością zwrócił uwagę na kurhany w okolicy Ryżanówki,
które rozkopał i przebadał.
Powyżej zasygnalizowane opinie oraz kłopoty finansowe
Talko-Hryncewicza wpłynęły na decyzję opuszczenia Ukrainy
i wyjazdu na Syberię, gdzie zarobki podejmujących dobrowolnie pracę lekarzy były bardzo wysokie. Osiedlił się wraz z żoną
(ożenił się tuż przed wyjazdem na Syberię w 1891 roku) w małej (8 tys. mieszkańców) miejscowości Troickosowsk, tuż przy
granicy z Mongolią. Otrzymując posadę lekarza okręgowego
wypełniał, oprócz obowiązków diagnostyczno-terapeutycznych, czynności eksperckie i sądowo-lekarskie w różnych komisjach sanitarnych oraz wykonywał sekcje zwłok [4]. Na podległym jego kompetencjom terenie zamieszkiwało około 70 tysięcy osób i pracowało w sumie 11 lekarzy.
W 1899 roku Talko-Hryncewicz oddelegowany został
do stolicy Mongolii, Urgi, w celu zwalczania szerzącej się epidemii dżumy. Zasługą polskiego lekarza było stwierdzenie,
że głównymi przenosicielami choroby na terenie objętym epidemią są gryzonie – tarbagany [5].
W 1908 roku, po 16 latach praktyki, Julian Talko‑Hryncewicz opuścił Syberię i przeniósł się do Krakowa, obejmując Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W czasie I wojny światowej znalazł się ponownie w Rosji,
gdzie w 1915 roku powierzono mu zorganizowanie lazaretu
nr 245 w Petersburgu dla żołnierzy Buriatów, walczących
na froncie. Lazaretem kierował przez 2 lata [6].
W 1917 roku przybył do Kijowa i prowadził wykłady z antropologii w Polskim Uniwersyteckim Kolegium. W niepodległej Polsce zorganizował Zakład Antropologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie oraz objął ponownie kierownictwo Katedry Antropologii na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Zmarł w Krakowie 26 kwietnia 1936 roku. [7].
Na dorobek naukowy Juliana Talko-Hryncewicza z zakresu medycyny złożyły się liczne publikacje w Medycynie, Gazecie
Lekarskiej i Przeglądzie Lekarskim. Ich treść dotyczyła prezentacji różnych schorzeń oraz własnych doświadczeń terapeutycznych autora z okresu pracy na Ukrainie. Bardzo ciekawą formą
publikacji medycznych były Listy z zachodniego kraju o stosunkach lekarskich i stanie zdrowotnym prowincji oraz Korespondencje
ze Zwinogródki [8]. W 1890 roku opublikował pracę o kołtunie. Jednakże szczytowe osiągnięcie autora stanowiła książka
pt. „Zarys lecznictwa ludowego na Rusi południowej”, wydana
w Krakowie w 1893 roku. [9]. Poprzedziły ją artykuły w języku rosyjskim zamieszczone w czasopismach Ziemskij Wracz
i Wiestnik Jewropy.
Pobyt na Syberii rozbudził zainteresowania Polaka egzotyczną medycyną tybetańską („Kilka słów o medycynie tybetańskiej i jej stosunku do folkloru”, 1898). W następstwie wyprawy do Mongolii opublikował w języku rosyjskim „O czumnych zaboliewaniach w Mongolii”. Po powrocie do Polski ukazała się obszerna publikacja na łamach Przeglądu Lekarskiego
532
Ryc. Julian Talko-Hryncewicz. Fot. z pracy Antoniego Kuczyńskiego „Syberia. Czterysta lat polskiej diaspory”, Wrocław-Warszawa-Kraków, Ossolineum, 1993.
(1904 i 1914) pt. Antropologia i jej stosunek do medycyny oraz
Antropologia i medycyna [10].
W porównaniu z olbrzymim dorobkiem piśmienniczym
z dziedziny antropologii, opublikowane prace o charakterze
ściśle medycznym stanowią niewielką, ale znaczącą część działalności naukowej Juliana Talko-Hryncewicza [11].
PIŚMIENNICTWO
1. Stłyhwo K. Hryncewicz Talko Julian. In: Polski słownik biograficzny. Wrocław­
‑Warszawa-Kraków, 1962: 5.
2. Talko-Hryncewicz J. O dawnych lekarzach wileńskich. Arch Hist i Filoz Med oraz
Hist Nauk Przyr. 1926; 1: 55.
3. Talko-Hryncewicz J. Z przeżytych dni (1850–1908). Warszawa, 1930: 122, 128130.
4. Iłg I. Ze wschodu. Zarysy lekarskie. Przegl Lek. 1893; 12-13: 1.
5. Talko-Hryncewicz J. Przyczynek do historii epidemii dżumy na dalekim Wschodzie
(w Mongolii i Krainie Zabajkalskiej). Przegl Lek. 1911; 18-19: 6-11.
6. Talko-Hryncewicz J. Kartka z historii Lazaretu Buriackiego Nr 245 w Petersburgu
(1915–1917). Przyczynek do wojny wszechświatowej. Arch Hist i Filoz Med oraz
Hist Nauk Przyr. 1924; 3-4: 298-307.
7. Śródka A. Talko-Hryncewicz Julian. In: Słownik biograficzny polskich nauk medycz­
nych XX wieku. 1994; 2: 114-116.
8. Talko-Hryncewicz J. Korespondencja. Gaz Lek. 1881; 53: 139-140.
9. Talko-Hryncewicz J. Zarys lecznictwa ludowego na Rusi południowej. Kraków,
1893.
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (11-12)
HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
10. Kuczyński A. Syberia. Czterysta lat polskiej diaspory. Wrocław-Warszawa-Kraków, Ossolineum, 1993: 324-335.
11. Supady J. Działalność lekarska Juliana Talko-Hryncewicza. Analecta. Studia i Ma­
teriały z Dziejów Nauki. 2001; 1: 153-161.
KOMUNIKAT
Sekcja Elektrokardiologii Nieinwazyjnej i Telemedycyny
Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego
zawiadamia, że
X Międzynarodowa Konferencja Wspólna
International Society for Holter &
Noninvasive Electrocardiology
oraz Sekcji Elektrokardiologii Nieinwazyjnej
i Telemedycyny Polskiego Towarzystwa
Kardiologicznego
odbędzie się
w Kościelisku 6–8 marca 2008 roku
W programie m.in.:
– wiele interesujących sesji wykraczających tematycznie poza standardowe rozumienie elektrokardiografii
– udział wybitnych gości zagranicznych
– maraton EKG (5 marca 2008)
Zapraszamy do aktywnego udziału w konferencji poprzez
zgłaszanie streszczeń oraz przygotowanie ciekawych zapisów EKG.
Od 15 listopada istnieje możliwość wysyłania streszczeń prac
drogą elektroniczną poprzez system PTK: http://ptkardio.konf.pl.
Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego
dr hab. med. Jerzy Krzysztof Wranicz
Przewodniczący SENiT PTK
prof. dr hab. med. Romuald Ochotny
Julian Talko-Hryncewicz – lekarz, antropolog i badacz Syberii
533