pobierz - Zwalczamy nowotwory
Transkrypt
pobierz - Zwalczamy nowotwory
2 rozmowa Fot. Radek Koleśnik Po Pierwsze Profilaktyka Starostwo Powiatowe w Koszalinie prowadzi program profilaktyki nowotworowej pod hasłem „Zwalczamy nowotwory”. Obejmuje on wszystkie gminy powiatu, a dotrzeć ma do tysięcy osób. O projekcie rozmawiamy z Marianem Hermanowiczem, starostą powiatu koszalińskiego. 3 To pierwsza tak wielka akcja prozdrowotna starostwa? Tak. Wzięliśmy udział w konkursie grantowym Ministerstwa Zdrowia. Nasz projekt zdobył uznanie i powiat koszaliński otrzymał na jego realizację ponad 3 mln 400 tys. złotych. Bardzo się z tego cieszymy. Powiem szczerze, że podejmując wyzwanie przeprowadzenia akcji, nie sądziliśmy, że szybko zdiagnozujemy poważny problem społeczny. Jaki? Problem z dotarciem do wielu grup społecznych z informacją o profilaktyce nowotworowej. Najistotniejsza jest bowiem promocja, wręcz propaganda profilaktyki zdrowia. Organizator konkursu to przewidział i aż 40 proc. wartości dofinansowania przeznaczone jest właśnie na tę część projektu. Staramy się informować i edukować dosłownie wszędzie. Podczas każdej imprezy, obecnie tych dożynkowych. Wszędzie, gdzie tylko coś się dzieje, pojawiamy się z naszymi stoiskami, przy których można się przebadać. Chcemy przekonać ludzi, że warto jest się badać. I to ma wielki sens, bo najpierw widzimy swego rodzaju ostrożność, może odrobinę lęku przed badaniami. Później wzrasta świadomość, że badać się trzeba. A gabinet lekarski odwiedzać nie tylko wtedy, kiedy choroba się ujawnia, ale też kontrolnie – by sprawdzić, czy wszystko z naszym zdrowiem jest w porządku. Takie mamy podejście. Każdy jest przekonany, że jest zdrowy. A właśnie wtedy, kiedy czujemy się dobrze, powinniśmy się regularnie badać. To sens profilaktyki – ewentualne niepokojące zmiany, objawy, wychwycić należy na możliwie najwcześniejszym etapie. Podczas akcji „Zwalczamy nowotwory” przebadanych zostanie trzy tysiące mieszkańców gmin powiatu koszalińskiego. Kto może skorzystać z badań? Osoby w wieku 35-70 lat. Naszym celem jest zmniejszenie i zapobieganie zachorowalności na nowotwory płuc i oskrzeli, jelita grubego, gruczołu krokowego i męskich narządów płciowych. Bardzo zależy nam na dotarciu do panów. Panowie zazwyczaj wstydzą się sprawdzić, czy wszystko z ich zdrowiem jest w porządku. Albo grają bohaterów... Myślą, że są niezniszczalni. To nie jest dobra droga. Trzeba umieć przyznać się do tego, że nie uciekniemy od choroby. A najlepiej cieszyć się z tego, że jesteśmy zdrowi. Ale o tym trzeba się przekonać i do tego wszystkich serdecznie namawiam. A o tym, że badania mają głęboki sens, świadczą liczby. W Specjalistycznym Zespole Gruźlicy i Chorób Płuc po przebadaniu około pięciuset osób, w trzech przypadkach zdiagnozowano chorobę i natychmiast wdrożono specjalistyczne leczenie. To oznacza, że udało nam się uratować zdrowie, a być może nawet życie. Chcę mocno podkreślić, że badania w kierunku nowotworu jelita grubego czy gruczołu krokowego są bezbolesne, nieinwazyjne. Polegają tylko na pobraniu krwi. Jak zgłosić się na badania? Staramy się, by nasze stoiska zagościły podczas każdej większej imprezy w powiecie. Wtedy można wypełnić ankietę i przebadać się, sprawdzić na przykład pojemność płuc, oddać krew do oznaczenia markerów. Można też zgłosić się do szpitala gruźliczego w Koszalinie, czyli do Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc. Wszystkie informacje dostępne są na stronie internetowej www.zdrowie.powiat.koszalin.pl. Oprócz badań zachęcacie mieszkańców do wypełniania ankiet. Są one bardzo ważnym punktem projektu, bowiem dostarczą Ministerstwu Zdrowia potrzebnych informacji nie tylko na temat profilaktyki prozdrowotnej, ale też zdiagnozują potrzeby społeczne w tej materii. Naszym zadaniem jest zrealizowanie 15 tysięcy anonimowych badań ankietowych. Ankiety można pobrać ze wspomnianej strony internetowej. Są one dostępne w Urzędach Gmin na terenie powiatu i podczas każdego wydarzenia plenerowego. Okazuje się, że powiat koszaliński jest mocno zagrożony chorobami nowotworowymi. Tak wynika ze statystyk Ministerstwa Zdrowia. Dlatego też ankiety z naszego regionu mają ogromne znaczenie. Badania, ankiety, jest jeszcze coś. Mieszkańcy gmin powiatu koszalińskiego zostaną zaproszeni na spotkania z dietetykiem i imprezy sportowe, na których będą mogli pokochać aktywne życie. Chcemy pokazać, jaki jest zdrowy sposób na życie. Odpowiednia dieta i aktywność fizyczna to filar profilaktyki nowotworowej. Tylko, by można było na nim budować, trzeba się uczyć. Pokornie przyjąć, że nie wiemy wszystkiego i skorzystać z możliwości, by poszerzyć wiedzę. Spotkania z dietetykiem organizowane będą od października do grudnia. Będą oczywiście bezpłatne, będzie można sprawdzić, czy mamy odpowiednią masę ciała. Również od października do grudnia będziemy zapraszać na zajęcia sportowe, które w atrakcyjny sposób pokażą, że sport to zdrowie. Czyli kwintesencja projektu to promowanie pewnego stylu życia. Zdrowego z naciskiem na kontrolowanie zdrowia? Dokładnie tak. Wtedy można będzie w odpowiednim czasie wychwycić ewentualne zagrożenia. Nie łudźmy się. Nie uda nam się przebadać wszystkich mieszkańców. Chcemy za to wypracować pewien wzór, który będzie systematycznie przez mieszkańców realizowany już poza programem. Wiele zależy tu od lekarzy rodzinnych. Ich intencją powinno być również to, by profilaktyka była normą. ROZMAWIAłA: JOAnnA KrężelewsKA 4 rozmowa Przed nowotworem można się chronić Rozmowa z prof. dr hab. n. med Anną Marią Słowik-Gabryelską, pulmunologiem w Specjalistycznym Zespole Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie. rak płuc to najczęściej diagnozowany na świecie nowotwór, ale też ten, z którym pacjenci najczęściej walkę o życie przegrywają. Czy to dlatego, że diagnozowany jest zbyt późno? Jest to najczęstszy na świecie nowotwór złośliwy i tendencje zachorowalności również są najwyższe. Jest to nowotwór, który najgorzej rokuje. Od momentu wykrycia choroby czas przeżycia pacjenta wynosi od trzech miesięcy do roku. Mało tego, podjęte leczenie jest często mało skuteczne. Leczenie nowotworu płuca nie zwiększyło swej skuteczności od ponad dwudziestu lat, mimo że postęp w leczeniu innych nastąpił w medycynie ogromny i wiele z nich można wyleczyć. Jednak problemem nie jest jedynie diagnostyka, ale fakt, że kuleje profilaktyka. Przede wszystkim wczesna profilaktyka. Ta najważniejsza składowa w przypadku profilaktyki nowotworu płuc brzmi: nie palić? To byłoby duże uproszczenie. Nowotwór płuc jest wieloczynnikowy, a palenie papierosów jest jednym z czynników, które go powodują. Kiepskie rezultaty leczenia u palaczy tytoniu powodowane są tym, że mają oni zniszczone wszystkie narządy wewnętrzne. Rak płuca jest mało podatny na leki, trzeba stosować agresywne skojarzenia, a organizm palacza z uwagi na zmiany wielonarządowe ich nie toleruje. A inne czynniki rakotwórcze? Stres, obniżona odporność, niedożywienie, przekarmianie, mało ruchu, siedzący tryb życia, niedobór witamin, brak owoców i warzyw w diecie. U palaczy dieta jest szczególnie istotna. Badania wskazują, że palacze spożywają sześć razy mniej warzyw, niż potrzebuje ich organizm. Pokazują też, że generalnie nasze społeczeństwo je za mało warzyw, szczególnie zielonych, które mają działanie odtruwające i zawierają mnóstwo mikro- i makroelementów, tak nam potrzebnych. Czyli nie dość, że wprowadzamy do organizmu toksyny, to jeszcze nie pomagamy mu ich usunąć? Dokładnie. Czynników rakotwórczych jest bardzo wiele. Chemicznych około 800, a spotykamy się z nimi w różnych sytuacjach życiowych. Emitują je na przykład piecyki węglowe, grille. Niektóre materiały budowlane emitują promieniowanie jonizujące i problemem jest radon. Przedstawiciele wielu zawodów są narażeni na czynniki rakotwórcze. Również w służbie zdrowia – cała radioterapia, radiodiagnostyka. Budownictwo przemysłowe, fabryki chemiczne, a zwłaszcza produkcja wyrobów z polichlorku winylu. Spaliny samochodowe mają wiele czynników rakotwórczych. Przecież nie uciekniemy od tego... Dlatego tak istotne jest żywienie. Odpowiednia dieta inaktywuje czynniki, o których mówimy. Taką właściwość mają na przykład rośliny kapustne. W społecznościach, gdzie spożycie roślin kapustnych jest większa, zachorowalność na nowotwory jest zauważalnie niższa. Kolejnym problemem jest niedobór witaminy C, która chroni przed procesem nowotworowym. 5 Fot. Radek Koleśnik Dostarczamy jej naszemu organizmowi zdecydowanie za mało. A przecież wybór warzyw i owoców, które są w nią bogate, jest ogromny. Choćby nasza porzeczka albo jagody. Osoby, które pracują wśród czynników rakotwórczych powinny zwiększyć o 15-20 procent ilość warzyw i owoców w diecie. Uściślijmy jednak – nie wystarczy suplementować diety. Tematu nie załatwi pigułka, bo syntetyczna witamina C nie da nam tego, co naturalna. Zdecydowanie. Na jednej z wysp Pacyfiku przeprowadzono bardzo ciekawe badania. Społeczność została podzielona na dwie grupy. Jedna grupa dostawała naturalną witaminę C, a druga syntetyczną. I ta druga nie miała wpływu na ochronę organizmu przed zachorowalnością na nowotwór. Przestrzegam przed myśleniem, że zdrowie możemy kupić w pigułce. To tak nie działa. Musimy się żywić racjonalnie i dbać o siebie. Pamiętać, albo nauczyć się tego, że zdrowie jest wartością samą w sobie. O nią trzeba walczyć. Profilaktyce poświęcony jest również program „Zwalczamy nowotwory”, który prowadzi starostwo Powiatowe w Koszalinie. Jednym z jego elementów jest zachęcenie mieszkańców, by się badali. Jakie badania warto regularnie wykonywać? To podstawowe badania hematologiczne. Tak proste badanie, jak OB, oznaczenie poziomu białka C-reaktywnego, może zasugerować, że dzieje się w organizmie coś niedobrego. Okresowe badania spirome- tryczne, gazometryczne i radiologiczne. Te powinni wykonywać wszyscy ze szczególnym uwzględnieniem grup ryzyka. warto więc lekarza rodzinnego odwiedzać nie tylko, kiedy chorujemy, ale też kiedy jesteśmy zdrowi. właśnie po skierowanie na badania. Tak. Ale warto tu powiedzieć o tym, byśmy nie bagatelizowali chorób i starannie leczyli wszelkie stany zapalne górnych i dolnych dróg oddechowych. Infekcje, alergie, procesy zapalne spowodowane czynnikami drażniącymi. Wszystkie procesy zapalne obniżają odporność, a obniżenie odporności jest również czynnikiem rakotwórczym. Nasz układ immunologiczny musi być sprawny. Tu ważna jest też witamina A, która decyduje o dojrzewaniu wszystkich komórek i usuwa wolne rodniki tlenowe. Zbilansowana dieta, regularne badania – o czym jeszcze warto pamiętać? O ruchu. Warto wrócić do porannej gimnastyki, o której już zapomnieliśmy. Trzeba regularnie uprawiać aktywność fizyczną. Jako pulmunolog zalecam pływanie, bo rozwija mięśnie oddechowe i zwiększa wydolność płuc. Ale niech każdy dostosuje ćwiczenia do wieku, do swojej kondycji. To może być spacer, który z czasem przerodzi się w marsz. W czasie wysiłku fizycznego zwiększa się wentylacja płuc i poprawia się dotlenienie tkanek i narządów. Wtedy wszystkie narządy pracują lepiej. Nie tylko mięśnie, o które tak zabiegamy. ROZMAWIAłA: JOAnnA KrężelewsKA 6 rozmowa zdrowy talerz to zdrowe ciało Rozmowa z dietetykiem Agnieszką Kobalczyk-Rohde Fot. studio PROtotypownia we wstępie do raportu Międzynarodowej Agencji Badań nad rakiem dyrektor generalny wHO napisał, że nawet 80 proc. przypadków zachorowań na nowotwory może wynikać z wpływu czynników zewnętrznych, tzn. stylu życia i środowiska. Czy wprost można przełożyć to na dietę? Czy może ona... wydłużyć bądź skrócić nam życie? Wśród czynników wpływających na stan zdrowia i wiek biologiczny wymienia się geny, sposób żywienia, jakość żywności i wody, narażenie na infekcje i zanieczyszczenia środowiska, palenie tytoniu, picie alkoholu, przebyte choroby, aktywność fizyczną oraz czynniki ekonomiczno-społeczne. Już Hipokrates wskazywał, że dieta rozumiana jako właściwy sposób żywienia może ochronić przed rozwojem wielu chorób. Jego słowa „niech pożywienie będzie lekarstwem, a lekarstwo pożywieniem” zyskują na znaczeniu. Pomijając czynniki genetyczne, wiele badań wskazuje, że przestrzeganie zasad zdrowego żywienia może zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór. Samo posiadanie genu zwiększającego ryzyko zachorowania na nowotwór nie oznacza, że zachorujemy. By do tego doszło, musi zadziałać czynnik wyzwalający proces karcinogenezy, którego początkiem jest uszkodzenie DNA komórki. Takim czynnikiem wyzwalającym mogą być składniki pożywienia. Świadczą o tym badania populacyjne. Wpływ żywności na powstawanie lub hamowanie powstawania nowotworów jest skomplikowany: składniki żywności mogą oddziaływać bezpośrednio i pośrednio na funkcję genów. Czyli występują nowotwory „dietozależne”? Oczywiście. Dziś szacujemy, że wysokie spożycie cukrów prostych, tłuszczów zwierzęcych (nasyconych), niskie spożycie błonnika pokarmowego oraz nadwaga i otyłość w około 3540 proc. wpływają na powstawanie nowo- 7 tworów, w szczególności: jamy ustnej i gardła, krtani, przełyku, żołądka, trzustki, wątroby, jelita grubego, prostaty, piersi i macicy. Wśród produktów, których wysokie spożycie koreluje z zachorowaniem na różne postacie nowotworów wymienia się czerwone mięso, mięso przetworzone (wędliny, produkty wędzone, konserwowane, solone), nadmiar soli w diecie, żywność zanieczyszczoną aflatoksynami (spleśniałe ziarna zbóż, orzechy, nasiona), alkohol. Co ciekawe, wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwór raka przełyku u osób palących tytoń wymienia się częste spożywanie naparu yerba mate, przygotowywanej w sposób tradycyjny, a także suplementy diety beta-karotenu – jako czynnik ryzyka zachorowania na raka płuca u osób palących papierosy. Jednym z najczęściej powtarzanych zaleceń jest dostarczanie organizmowi błonnika, który zawarty jest w pełnoziarnistych produktach zbożowych. Zmniejsza on ryzyko zachorowania na raka przewodu pokarmowego, przede wszystkim jelita grubego, bo przyspiesza usuwanie toksyn. O wszystkich zaleceniach na pewno nie powiemy, ale proszę wskazać te najważniejsze dla profilaktyki nowotworowej. Powinniśmy codziennie spożywać od 20 do 40 g błonnika pokarmowego. Błonnik jest bardzo ważnym składnikiem pożywienia, ponieważ zwiększa objętość masy pokarmowej, skracając pasaż jelitowy, czyli czas, jaki żywność przebywa w naszym jelicie, zapobiega zaparciom. Jest „pożywieniem” dla korzystnych dla zdrowia bakterii probiotycznych. Dieta wysokobłonnikowa sprzyja wydalaniu cholesterolu oraz wpływa na szybkość przyswajania węglowodanów, obniżając poziom glukozy we krwi po posiłku, co sprzyja zachowaniu zdrowia i właściwej masy ciała. Powstawanie nowotworów związane jest ze stresem oksydacyjnym i tworzeniem wolnych rodników tlenowych, które uszkadzają nasz materiał genetyczny. Każdy z nas w swoich zasobach ma mechanizmy umożliwiające neutralizowanie wolnych rodników, jednym z nich są tzw. antyoksydanty. Dostarczane wraz z pożywieniem mogą w znacznej mierze przyczynić się do zmniejszenia skali uszkodzeń. Do głównych antyoksydantów zalicza się witaminę E, karotenoidy, witaminę C, flawonoidy, mikroelementy: selen, cynk, mangan. Dobrze zbilansowane menu może zabezpieczyć zapotrzebowanie na te składniki, ale warunkiem jest spożywanie dużych ilości warzyw, olejów roślinnych i porcji owoców. Te ostatnie – pamiętajmy jednak – zawierają dużą ilość cukrów i przy nadmiernym i niewłaściwym spożyciu mogą przyczynić się do rozwoju otyłości. na czarnej liście znajduje się alkohol, są na niej również papierosy. A co z produktów żywieniowych? słynne tłuszcze nasycone? Tłuszcz pokarmowy to bardzo zróżnicowana grupa substancji chemicznych. Nie zawsze tłuszcz jest zły. Pamiętajmy, że w codziennym menu tłuszcze muszą się znaleźć, ponieważ ich również potrzebujemy. W grupie tłuszczów znajdują się tłuszcze nasycone, których głównym źródłem są produkty mleczne i mięsne - i tych właśnie powinniśmy spożywać jak najmniej. Należy więc wybierać ryby, chude części mięsa (bez skór) i chudy nabiał. Pamiętajmy, by dostarczać do organizmu tłuszczów jednonienasyconych i wielonienasyconych, czyli tłuszczów z roślin np. oliwy z oliwek i oleju rzepakowego oraz tłuszczów pochodzących z tłustych ryb i orzechów. Te właśnie możemy określić mianem zdrowych. Wiele osób dorosłych obawia się spożywania margaryn miękkich do smarowania pieczywa (kubkowych) ze względu na strach przed tłuszczami trans. Tłuszczów trans faktycznie powinnyśmy się obawiać, jednak aktualnie do produkcji wysokiej jakości margaryn do smarowania pieczywa nie stosuje się olejów częściowo utwardzonych (uwodornionych), a zawartość tłuszczów trans jest w nich śladowa. Więcej tłuszczów trans zawierają produkty cukiernicze, żywność fast-food, przekąski, ciastka, słodycze. Spożywając je – dostarczamy tłuszczów o konfiguracji trans, które są uznane jako czynnik rakotwórczy. Używajmy na co dzień niewielkiej ilości olejów roślinnych tłoczonych na zimno, zamiast mięsa jedzmy ryby, również tłuste, do potraw dodawajmy orzechy i migdały. Byle nie solone. I na koniec o tym, o czym tak często dziś zapominamy. woda. Ona zdrowia doda, ale wciąć pijemy jej za mało. Po jaką sięgać i ile wody wypijać? Woda, jako rozpuszczalnik dla wielu substancji, umożliwia sprawne funkcjonowanie układów biochemicznych, a takim jest nasz organizm. Jeśli nie ma przeciwskazań zdrowotnych do ograniczania spożycia płynów, należy wypijać około 2,5 litra płynów dziennie, najlepiej niegazowanej wody mineralnej. Woda nie dostarcza kalorii. Przestrzegam jednak przed piciem „wód”, a właściwie napojów smakowych, które zawierają 2-3 łyżeczki cukru w porcji 250 ml (ok. 12-15 g cukru w porcji 250 g). Płyny najlepiej pić małymi łykami nawet wtedy, kiedy nie odczuwamy pragnienia. Możemy poprawić smak wody dodając do niej cytrynę, miętę. Można dla urozmaicenia pić herbatę, najlepiej zieloną (ta także jest bogatym źródłem antyoksydantów), herbatki owocowe bez cukru, soki pomidorowe lub wielowarzywne. Ważne, by odróżniać głód od pragnienia, częściej chce nam się po prostu pić, a zamiast po butelkę z wodą – sięgamy do lodówki. ROZMAWIAłA: JOAnnA KrężelewsKA 8 zdrowy talerz Co na widelCu, Czyli zasady zdrowego żywienia • Jedz 5 posiłków dziennie. Pierwsze śniadanie zjedz w ciągu godziny od pobudki, kolejne posił-ki co 3-4 godziny, ostatni posiłek zjadaj nie później niż 3-4 godziny przed snem. Unikaj podjadania. • Zadbaj, by w każdym posiłku znalazła się zawsze porcja warzyw. Warzywa spożywaj jak najczęściej i w dużej ilości - warzywa powinny stanowić połowę tego co jesz. • Owoce jedz małymi porcjami. Nie jedz owoców jako przekąski między posiłkami, wieczorem i przed snem. Małe porcje możesz zjadać zaraz po posiłku, w proporcji: ¼ owoców do ¾ warzyw. • Spożywaj produkty zbożowe pełnoziarniste. • Spożywaj dwie porcje chudego nabiału: kefiru, jogurtu naturalnego, maślanki, chudego twarogu. • Ogranicz spożycie mięsa czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych, unikaj wieprzowiny, zastępuj mięso rybami, jajami, nasionami roślin strączkowych. • Ogranicz spożycie tłuszczów zwierzęcych zastępując je olejami roślinnymi. • Unikaj spożycia cukru i słodyczy oraz przekąsek. • Nie dosalaj potraw, kupuj produkty o niskiej zawartości soli, zastąp częściowo sól naturalnymi ziołami. • Nie spożywaj alkoholu. • Ogranicz spożycie ziemniaków. • Pij wodę - co najmniej 2,5 litra dziennie. • Wygospodaruj 15 minut na zjedzenie posiłku – dokładnie przeżuwaj każdy kęs. • Wszystkie produkty gotuj al dente (na półtwardo), staraj się nie rozgotowywać. • Zupy gotuj na wywarach warzywnych, ewentualnie wywarach na chudym mięsie, nie dodawaj śmietany i mąki. • Unikaj używania klasycznej panierki: można używać jaj, a bułkę tartą zastąpić otrębami lub startym pieczywem graham lub razowym. • Tłuszcz dodawany do smażenia lub potraw odmierzaj na łyżeczki, nie lej bezpośrednio z butelki, ponieważ nie będziesz w stanie kontrolować ilości spożytego tłuszczu. • Pamiętaj: dla zachowania zdrowia niezbędne jest dostarczenie wszystkich niezbędnych składników: węglowodanów złożonych, tłuszczów (dobrego tłuszczu roślinnego i tłuszczu rybiego) oraz wysokiej jakości białka. • Ważnym składnikiem pokarmowym jest błonnik, zawarty głównie w produktach zbożowych z pełnego ziarna oraz w warzywach. • Wybieraj produkty z niskim indeksem glikemicznym (<50), unikaj produktów z wysokim indeksem (>70). zdrowy talerz 9 Twój „zdrowy Talerz” ło wę nn y sta no wi ć po w Ar ZY w A: po wi sz . M oż es z je jeś ć w da po sił ku , któ ry zja gotołatek, gotowane, formie surówek, sa ne, pieczone, w zupie szo j do wane na parze, du najczęściej – najlepie – jak lubisz, jedz jak . każdego posiłku OwOCe: traktuj jako deser, ale nie przekąskę – jedz małe porcje tylko po posiłku w proporcji: ¼ owoców do ¾ warzyw. Nie jedz owoców wieczorem i przed snem. ado oleje roślinne, awok TŁUsZCZ: wybieraj rsk ie. Ol ej do da wa j mo y or az tłu ste ryb w, co i surówki lub warzy E i K. łyżeczką do porcj D, A, in: tam lność wi zwiększy przyswaja BIAŁKO najlepszy m jaja, chudy nabiał źródłem białka są ryby, bez skóry oraz ro i chude mięso drobiowe śliny strączkowe. h źró dł em „d ob ryc w ęG lO w OD An Y: re zapewnią Ci sytoktó są węglowodanów”, między posiłkami ść i energię na czas ty zbożowe: pieczyuk od pr e), pełnoziarniste miału (tzw. razow wo z pełnego prze owsiane (nie myl z . płatki zbożowe, np an iow ym i), gr ub e iad tzw . pł atk am i śn rośliny strączkowe. i kasze, brązowy ryż 10 kontroluj wagę nadwaga? oTyłość? sprawdź swoją wagę Nadwaga i otyłość to nagromadzenie w postaci tkanki tłuszczowej spożytej w nadmiarze żywności (energii) w stosunku do zapotrzebowania organizmu. W praktyce oznacza zbyt duże spożycie kalorii i zbyt małą aktywność fizyczną. Organizm każdą niewykorzystaną ilość kalorii (jedzenia) odkłada do „spiżarni”, której rolę w organizmie pełni tkanka tłuszczowa. Jak sprawdzić, czy masz właściwą masę ciała? Oblicz swoje BMI (wskaźnik masy ciała) BMI kontroluj wagę 11 KonTroluj wagę swojego dzieCKa Siatki centylowe wskaźnika BMI u chłopców i dziewcząt w wieku od 4 do 18 lat. Poniżej 3 centyli – znaczny niedobór masy ciała od 3 do 10 centyli – niedobór masy ciała od 10 do 90 centyli – prawidłowa masa ciała – w zależności od umiejscowienia w siatce – z tendencją do szczupłości lub nadwagi Powyżej 90 centyli – nadwaga Powyżej 97 centyli – otyłość CHŁOPCY DZIewCZYnKI *Siatki centylowe wskaźnika BMI u chłopców i dziewcząt w wieku od 4 do 18 lat (Z. Niedźwiedzka, I. Paleczewska. Zakład Rozwoju Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa 1999 r.) 12 dobre rady niebezpieCzna oponKa, Czyli oTyłość brzuszna Organizm najłatwiej gromadzi tłuszcz w jamie brzusznej, wokół narządów. Tu najszybciej odkłada się nadmiar tłuszczu jako „podręczny magazyn”. I tu tkwi problem, bowiem tkanka tłuszczowa brzuszna jest aktywna metabolicznie. Osoby z otyłością brzuszną mają często podwyższone poziomy: glukozy, trójglicerydów, „złego cholesterolu” LDL, obniżone „dobrego cholesterolu” HDL, częściej chorują na miażdżycę, cukrzycę, nadciśnienie, stłuszczenie wątroby, kamicę pęcherzyka żółciowego. Otyłość brzuszną można rozpoznać mierząc obwód brzucha na poziomie talii. U kobiet nie powinien przekraczać 80 cm, u mężczyzn 94 cm. Powyżej tych wartości rośnie ryzyko chorób metabolicznych. DlACZeGO wArTO sCHUDnąć? Otyłość jest chorobą, a nadwaga prostą drogą do otyłości. Nadwaga i otyłość są czynnikami ryzyka chorób dieto-zależnych: cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych: nadciśnienia, choroby niedokrwiennej serca, zespołu metabolicznego, nowotworów (w szczególności: jelita grubego, odbytnicy, piersi, przełyku, trzonu macicy, nerki, prostaty). Otyłość sprzyja kamicy pęcherzyka żółciowego, zmianom zwyrodnieniowym kości i stawów. Jeśli Twój BMI wzrósł powyżej 25, nie czekaj, z każdym rokiem będzie trudniej oraz prawdopodobnie więcej kilogramów do zrzucenia. Utrata choćby 10 proc. aktualnej masy ciała znacząco poprawia funkcjonowanie organizmu i wpływa na obniżenie ciśnienia krwi. Mniej jedzenia, więcej ruchu - najlepiej połączyć te dwie metody. W czasie odchudzania ważna jest motywacja oraz wytrwałość. Dodatkowe kilogramy gromadziłeś w długim okresie, więc i odchudzanie musi przebiegać w odpowiednim tempie, najlepiej pod kontrolą dietetyka i lekarza. Twoja walka z nadmierną masą ciała powinna być ukierunkowana na zmianę nawyków żywieniowych, a nie tylko i wyłącznie krótkotrwałą utratę kilogramów, ponieważ najtrudniej jest utrzymać prawidłową masę ciała. dobre rady 13 rady dla rodziCów Angażuj dziecko w robienie zakupów, sprawdzajcie wspólnie etykiety i wartość odżywczą produktów. Zachęć dziecko do współuczestniczenia w przyrządzaniu posiłków. Zadbaj o systematyczność posiłków. Staraj się jeść z dzieckiem przy wspólnym stole. Wyłącz telewizor podczas jedzenia. Wyeliminuj z domu wysokokaloryczne przekąski, słodkie napoje i słodycze. Nie nagradzaj dziecka jedzeniem. Daj dziecku możliwość wyboru spośród dwóch propozycji posiłków. Decyduj o tym, co dziecko je, ale niech ono decyduje samo ile zje. Zachęcaj dziecko do takiej formy aktywności fizycznej jaką lubi, bądź aktywny razem z nim. Limituj dziecku czas spędzany przed telewizorem i komputerem. Reaguj i edukuj dziecko, kiedy ogląda reklamy niezdrowej żywności. Wprowadź zasady dla całej rodziny – ty jesteś wzorem dla dziecka. 14 co jeść jaK wybierać zdrowsze Produkty zalecane do codziennego spożycia 1. Produkty zbożowe - pełnoziarniste pieczywo – bez dodatku cukru, karmelu, słodu jęczmiennego - kasze gruboziarniste: pęczak, jęczmienna, gryczana, bulgur, kasza orkiszowa, owsiana - płatki zbożowe: owsiane, jęczmienne, gryczane, żytnie, orkiszowe - otręby owsiane, żytnie, pszenne - ryż brązowy (tzw. naturalny), ryż basmati - makaron razowy lub z pszenicy durum 100% - wafle ryżowe - pieczywo chrupkie - utarte pieczywo razowe lub bułka grahamka albo otręby - do panierowania 2. Produkty mleczne i nabiał - twaróg chudy, jogurt, maślanka, kefir – tylko naturalne (nie owocowe!) - zamiast śmietany jogurt naturalny - mleko 0,5-2% (w przypadku osób dorosłych – ograniczone ilości) 3. Jaja - żołtka do 2 w tygodniu 4. Mięso i wędliny - dziczyzna, królik, cielęcina, kurczak i indyk bez skóry - skórę zdejmuj przed gotowaniem/pieczeniem - wędliny tylko chude, najlepiej drobiowe, z kawałka mięsa (niemielonego) 5. Ziemniaki - staraj się jeść okazjonalnie, 2-3 sztuki 1-2 razy w tygodniu, zastępuj ziemniaki grubymi kaszami, makaronami razowymi i brązowym ryżem 6. ryby - ryby morskie: łosoś, makrela, śledź, dorsz, halibut, sardynki – źródło dobrego tłuszczu (kwasów tłuszczowych omega-3), ale również gatunki słodkowodne – jako źródło wysokowartościowego białka 7. warzywa - większość bez większych ograniczeń – staraj się jeść do każdego posiłku - strączkowe (fasola, groch, soja, soczewica, cieciorka) - sok pomidorowy, soki wielowarzywne na bazie soku pomidorowego 8. Owoce - jedz w ograniczonej ilości, najlepiej podzielone na 2 małe porcje po posiłku bogatym w błonnik pokarmowy (obecny w zalecanych produktach zbożowych i warzywach) 9. Cukier i słodycze - jeśli masz dużą potrzebę odczuwania słodkiego smaku, zastąp cukier naturalnym słodzikiem stevią albo ksylitolem. Syntetycznych słodzików nie wolno stosować u dzieci, a niektórych również u kobiet w ciąży 10. Tłuszcze - margaryny miękkie (w pojemniczkach), do smarowania pieczywa - do smażenia olej rzepakowy - do sałatek olej lniany tłoczony na zimno, olej rzepakowy lub oliwa z oliwek - uwaga! Dzieci i kobiety w ciąży powinny spożywać niewielkie ilości masła oraz oleje roślinne 11. Przyprawy / dodatki - chrzan, ocet balsamiczny, niewielka porcja musztardy, koncentrat pomidorowy, suszone warzywa, zioła naturalne świeże i suszone 12. Pozostałe produkty - orzechy, migdały - niewielkie ilości suszonych owoców: morele suszone, rodzynki, niekandyzowana żurawina suszona - tylko jako dodatek do potraw - siemię lniane, sezam - nasiona dyni, słonecznika - amarantus 13. napoje - woda, najlepiej niegazowana, herbata zielona, herbaty owocowe bez cukru, herbata czarna bez cukru, kawa - bez cukru co jeść 15 produKTy, by sChudnąć? Produkty niezalecane do codziennego spożycia 1. Produkty zbożowe - biała mąka i wyroby z mąk o niskim typie, np. Typ 450, 500 (kopytka, pierogi, naleśniki, knedle, kluski śląskie itp.), białe pieczywo, białe bułki, pieczywo cukiernicze, ciasto francuskie - bułka tarta - płatki ryżowe, płatki kukurydziane, płatki zbożowe błyskawiczne, płatki śniadaniowe - kasze drobnoziarniste: manna, kus-kus, kukurydziana, jaglana - ryż biały - makaron z pszenicy zwyczajnej - makaron ryżowy 2. Produkty mleczne i nabiał - żółte sery, sery topione, sery dojrzewające (pleśniowe), serki do smarowania pieczywa - śmietana 12%, 18%, śmietanka do kawy, do zup i sosów, kremówka (30-36%) - jogurt „grecki” 3. Mięso i wędliny - wieprzowina, kaczka, gęś - podroby: wątróbka, serca, żołądki - kiełbasy, parówki, kabanosy, salami, chorizo, kindziuk, pasztety, podroby, konserwy mięsne, golonki itp. - wołowina – okazjonalnie 4. Ziemniaki - rozgotowane ziemniaki, przetworzone ziemniaki, zapiekane ziemniaki, frytki itp. 5. ryby Owoce morza w dużych ilościach 6. warzywa - sok z marchewki, sok z buraków (tzw. jednodniowe) - smoothie (koktajle) na bazie dużej ilości owoców 7. Owoce na przekąski - dżemy, musy, przeciery, konfitury, powidła itp. 8. Cukier - wszelkiego rodzaju: ciastka, ciasta, słodycze, cukierki, batoniki (oprócz cukru zawierają szkodliwe dla organizmu tłuszcze) - miód - dżemy, marmolady, konfitury, powidła 9. Tłuszcze - tłuszcz zwierzęcy: smalec, boczek, słonina, łój - masło (zalecane tylko dla dzieci i kobiet w ciąży) 10. Przyprawy / dodatki - majonez – keczup, gotowe sosy sałatkowe, „vegeta”, „kucharki”, bulionetki, gotowe sosy do sałatek, sosy z paczki, kostki rosołowe lub bulionowe 11. Pozostałe produkty - wszystkie przekąski typu: paluszki, precelki, orzeszki solone, chipsy itp. 12. napoje - napoje gazowane słodzone cukrem - wody smakowe - napoje energetyzujące - kompoty, napoje, nektary owocowe - soki owocowe, również świeżo wyciskane, kompoty, nektary - alkohol ZwalcZamy nowotwory – program profilaktyki nowotworowej w powiecie kosZalińskim Celem projektu jest zmniejszenie i zapobieganie zachorowalności na nowotwory złośliwe płuca i oskrzeli, jelita grubego i odbytu oraz nowotwory złośliwe prostaty. W ramach projektu przewiduje się przeprowadzenie badań profilaktycznych na grupie 3000 osób. Odbędą się też kampanie społeczne: kampania zdrowego żywienia; kampania antynikotynowa; kampania promująca aktywność fizyczną. Osoby będą kwalifikowane do badań na podstawie wypełnionych ankiet. Ankiety można pobrać ze strony: www.zdrowie.powiat.koszalin.pl Biuro projektu: Powiat Koszaliński, ul. Racławicka 13 w Koszalinie, pokój 414 A, IV piętro. Tel. 94 714 01 75. wYKAZ PlACóweK MeDYCZnYCH GMInA POlAnów • Przychodnia Lekarska ZOZ ul. Bobolicka 4, 76-010 Polanów, tel. 94 3188399, 3188271 GMInA BOBOlICe • Gabinet lekarski Ośrodek Rehabilitacyjno-Postresocjalizacyjny „JELENI RUCZAJ” tel. 94 3183795, ul. Darżewo 676-020 Bobolice • ZOZ Asklepios Raczyński i Wspólnicy Sp. J. tel. 94 3187476, plac Zwycięstwa 8-12, 76-020 Bobolice • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „IMHOTEP - Prywatna Praktyka Lekarska” tel. 943187304, ul. Zwycięstwa 8/12, 76-020 Bobolice GMInA sIAnów • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „KOLMED” s.c. tel. 94 347 32 62, ul. Słowackiego 1, 76-004 Sianów • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Medicus” tel. 94 318 55 56, ul. Słowackiego 3A, 76-004 Sianów • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Słoneczko” s.c. tel. 94 318 55 58, ul. Słowackiego 3A, 76-004 Sianów GMInA BęDZInO • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Będzino” Alfreda Szwedek ul. Będzino 18, 76-037 Będzino, tel. 94 3162428 • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Gabinet Lekarza POZ Dobrzyca tel. 943181289, Dobrzyca 26, 76-037 Dobrzyca • Gabinet Lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej Samodzielny Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „ZDROWIE” ALLA ANITA AWSTRIC, tel. 943161278, Świeszyno 85, 76-024 Świeszyno GMInA MAnOwO • Gabinet Lekarza Rodzinnego Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „PARACELSUS” S.C. tel. 94-3183222, Manowo 11, 76-015 Manowo • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Chirpol” S.C. W. Dąbrowski, K. Przybył, A. Melka ul. Cewlino 52, 75-016 Manowo, tel. 94 34-21-552 • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Otwarte Serce” S.C. Teresa Obst i Krystyna Raczkowska tel. 605-669-674, Manowo 11 A, 76-016 Manowo GMInA MIelnO • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „CELSUS - BIS” S.C. L .Roszkowski, S. Wilk tel. 94 3189226, ul. Chrobrego 9, 76-032 Mielno GMInA BIesIeKIerZ • Zespół Lekarza Rodzinnego „Elkap” POZ Biesiekierz tel. 943180379, ul. Biesiekierz 13, 76-039 Biesiekierz