Kilka słów o książce

Kilka słów o książce
Książka „Dawna zabudowa ulic w Hajnówce” ukazała się pod koniec grudnia 2016 r. Stanowi ona
próbę rozliczenia się z minioną kulturą materialną miasta, poprzeplataną wątkami biograficznymi wielu
mieszkańców Hajnówki i ich wspomnieniami. Książka zawiera 252 stron i 277 zdjęć, rysunków i planów, często nigdzie dotąd nie publikowanych.
Zainteresowały mnie przede wszystkim ulice i dzielnice, położone dalej od centrum miasta, pomijane
dotąd przez hajnowskich autorów. Szczególną uwagę zwróciłem na ulicę Wincentego Kołodzieja, w
dzielnicy zwanej Kozim Przeskokiem oraz dzielnicę Mazury ze względu na powiązania rodzinne z
Bujnowskimi i Orzechowskimi, pierwszymi mieszkańcami tych dzielnic. Na podstawie spisu parafian
prawosławnej parafii Dubińskiej powstał wykaz mieszkańców na dzisiejszych terenach Hajnówki z lat
1842, 1860 i 1910, obejmujących ul. Lipową, Mazury, Kozi Przeskok. Dzięki znajomym udało mi się
również ustalić nazwiska dawnych mieszkańców Czworaków, Dzielnicy Robotniczej, Fabryki Chemicznej, Kolejek Leśnych, ulicy Dzierżyńskiego i części ul. Warszawskiej.
Całość publikacji podzieliłem na dwie części. W pierwszej z nich przedstawiłem dzielnice i ulice Hajnówki, istniejące praktycznie do dnia dzisiejszego. Natomiast w drugiej ukazałem najważniejsze miejsca w Hajnówce, które straciły na swoim znaczeniu, zmieniły właścicieli lub po prostu już ich nie ma.
W ostatnich latach podejmowano już próby zaprezentowania tego tematu; warto tu wspomnieć publikację Władysława Zina Hajnowskie wspomnienia. Pożegnanie przeszłości zawierającą opisy najważniejszych ulic w Hajnówce w okresie międzywojennym oraz album Alli Gryc Hajnówka w starej fotografii ze zdjęciami z tego okresu. Jednak w tych pozycjach uwzględniono jedynie ulice ze ścisłego
centrum miasta. W swojej książce postanowiłem połączyć zdjęcia z opisem zabudowy ulic Hajnówki w
okresie przedwojennym i z lat 50-tych. Wykorzystałem również zdjęcia ze znanego portalu Collegium
Haynovianum, oraz wykonane m. in. przez Zbigniewa Dzwonkowskiego, Krzysztofa Parzycha, Władysława Zawadzkiego i innych, oraz informacje zawarte w portalu „Starsza Hajnówka”.
Niewątpliwie interesującym miejscem była (bo już nie jest) dawna ulica Targowa, która zmieniła nazwę
na ul. Mariana Buczka a obecnie ul. ks. Ignacego Wierobieja. Jej zabudowę stanowiły w większości
budynki postawione w latach 20-tych XIX wieku. Innym, ważnym dla mnie miejscem, ze względu na
miejsce zamieszkania, było osiedle Fabryka Chemiczna i przylegająca do osiedla ulica F. Dzierżyńskiego. O jej zabudowie i mieszkańcach, kolegach z dzieciństwa wspomina hajnowianin z urodzenia,
późniejszy redaktor naczelny „Filmu” - Czesław Dondziłło.
Gdy w 2001 r. ukazała się książka Witolda Tatarczyka „Dzieje Hajnówki” w przedmowie do książki
Prezes Towarzystwa Przyjaciół Hajnówki mgr Jadwiga Rudzińska-Patejuk napisała: Autor niniejszej,
pierwszej monografii Hajnówki do 1944 r. nie ma w Hajnówce ani naśladowcy, ani kontynuatorów w
trudnej, żmudnej pracy. Wówczas nie zdawałem jeszcze sprawy, że historia Hajnówki stanie się moją
pasją i to ja będę kontynuować prace Witolda Tatarczyka. Najnowsza książka pokazuje mieszkańcom
miasta inne oblicze tych miejsc, które znają, obok których codziennie przechodzą. Jest też swoistym
przewodnikiem ukazującym dotąd „nieodkryte” przez zwykłego hajnowianina miejsca. Myślę, że książka będzie interesująca także dla ludzi spoza Hajnówki i może zmienić, przynajmniej w części, postrzeganie naszego miasta.
Bibliografia książek o Hajnówce jest b. skromna. W filmie Tamary Sołoniewicz „Miasto na skraju puszczy” z 1966 r. zabrakło wielu ważnych informacji o mieście, co wynikło z braku w tym czasie jakiejkolwiek publikacji o Hajnówce. Pierwsza publikacja autorstwa Witolda Tatarczyka ukazała się dopiero w
połowie lat 80-tych. Dlatego nieliczne książki swoich poprzedników traktowałem jako b. ważne źródła
informacji, czasami jedyne. Ponieważ książki kończyły się na roku 2000, pierwszym zadaniem było
uzupełnienie informacji do roku wydania. Drugim, również ważnym zadaniem było wychwycenie i
poprawienie błędów znalezionych w dotychczasowych publikacjach. Dopiero na trzecim miejscu postawiłem na nowe wątki w historii Hajnówki. O tym, co nowego wniosłem do historii Hajnówki, mogły
przekonać się osoby, które znały publikacje W. Tatarczyka i W. Zina oraz „Encyklopedię Hajnówki”.
Informacje, które b. pobieżnie zostały opisane w „Encyklopedii” postanowiłem szczegółowo opisać w
kolejnych książkach. Czytelnik mógł w nich dowiedzieć się m. in. o historii dworca w Hajnówce, hajnowskim herbie, o hajnowskich nadleśnictwach, miejscach pamięci narodowej w Puszczy Białowieskiej lub gdzie się podziała Skrobosławka z mapy Ottona Hedemanna. Wiele ciekawych informacji o
Hajnówce znalazłem w internecie lub uzyskałem od Ewy Litwiniec, pasjonatki historii Hajnówki oraz od
Ryszarda Sakiela.
W dotychczas funkcjonującej historii Hajnówki przyjęto, że po wybudowaniu linii kolejowej z Siedlec po
1906 r. liczba mieszkańców zaczęła szybko rosnąć i w 1910 r. wynosiła już 600 osób. Ze spisu parafian parafii Dubińskiej z 1910 r. wynika, że tylu osób nie było w całej parafii a w całej Hajnówce było
zaledwie kilkanaście domów. Pierwsi przybysze zaczęli się osiedlać niedaleko dworca przy ul. Warszawskiej. Rozwój Hajnówki rozpoczął się z chwilą okupacji niemieckiej w 1915 r. w związku z budową zakładów przemysłowych. Prywatne budynki w centrum Hajnówki, w większości żydowskie, zaczęły powstawać dopiero w latach 20-tych. W związku z tym informacje zawarte w oficjalnym wykazie
Urzędu Miasta podające, że domy przy ul. Kosidłów wybudowano w III ćwiartce XIX wieku mijają się z
prawdą o ponad 50 lat. Szkoda, że nie udało mi się wyjaśnić wszystkich faktów, które chciałem ustalić
i zawrzeć w publikacji. Np. gdzie było zrobione zdjęcia nr 228 i 242 z albumu „Hajnówka w starej fotografii” przedstawiające nadleśniczego Jerzego Lenczowskiego w latach 1918 i 1920. Z tego, co udało
się ustalić, nadleśniczy Jerzy Lenczowski przybył do Hajnówki w 1922 r. i był nadleśniczym Nadleśnictwa Starzyńskiego, którego siedziba mieściła się przy ul. Batorego i nie przypominała obiektu z w/w
zdjęć. Nie ustaliłem również, co się stało z kilkoma budynkami na rogu ul. Targowej i 3 Maja, naprzeciwko kościoła. Jak twierdzi dr Janina Grochowska, budynki spaliły w okresie 1938-1939. Wielką
tajemnicą jest również wygląd budynku dworca kolejowego z 1897 r. W publikacjach zazwyczaj jako
pierwszy dworzec pokazuje się carski pawilon myśliwski zbudowany na terenie przyszłych Zakładów
Drzewnych. Po wydaniu książki na portalu encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu znalazłem zdjęcie
stacji Hajnówka w 1894 r., które wyjaśnia, w jaki sposób car dojechał do pawilonu mieszczącego się
obok ul. Batorego. Służył do tego prawy tor, który za widoczną ścianą lasu skręcał w prawo na teren
Zakładów Drzewnych.
Zdjęcie z portalu encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu przedstawiające stację Hajnówka w 1894 r.
Książka „Dawna zabudowa ulic w Hajnówce” zamyka cykl książek o historii Hajnówki. Zebranie materiałów do niniejszej publikacji nie byłoby możliwe bez pomocy i zaangażowaniu blisko 40 osób. Na
szczególną uwagę zasługuje pomoc udzielona przez Eugeniusza i Piotra Bujnowskich, Czesława
Dondziłło, Krzysztofa Dzwonkowskiego, Janinę Grochowską, Andrzeja Orzechowskiego, Edwarda
Ponieckiego, Wiesława Rożkiewicza, Ryszarda Sakiela, Zdzisława Tarasiewicza, Reginę i Mirosława
Wiszniewskich, Krzysztofa Witorskiego i Władysława Zawadzkiego. Wydana w niewielkim nakładzie
publikacja trafiła głównie do osób, które mi pomagały w zebraniu niezbędnych materiałów.