Edward Nyary – bohater dwóch narodów

EDWARD NYARY
BOHATER DWÓCH
NARODÓW
Przygotowała
Justyna Ryń
Edward Nyary- Węgier, urodził się około 1830 r.,
a zmarł w 1863 r. Pochodził z zamożnej i szlacheckiej rodziny.
W dzieciństwie był uczniem Akademii Wojskowej w Wiedniu.
Zdolnościami i pilnością przewyższał wszystkich. W 17 roku
życia został oficerem. Przydzielono go do Pułku Huzarów
stacjonującego w Żółkwi.
Brał udział w Wiośnie Ludów (1848-1849), walcząc
w powstaniu węgierskim pod dowództwem generała Józefa
Bema. Następnie uczestniczył w wojnie krymskiej po stronie
Turcji. Za męstwo i hart wojenny otrzymał order i stopień
majora. Przez rok pełnił obowiązki przy budowie kolei.
W latach 1860-1861 przyłączył się do legii zagranicznej
w wyprawie „tysiąca czerwonych koszul” Giuseppe
Garibaldiego we Włoszech.
Rząd włoski ofiarował mu stopień podporucznika
w regularnej armii. Edward Nyary zaszczytu tego nie przyjął,
spiesząc się z powrotem do Turcji, gdzie do 1862 roku pracował
przy budowie kolei i naprawie twierdz. W marcu 1863 roku
przybył, z 17 towarzyszami, do Galicji, aby zgodnie z apelem
Garibaldiego Nie opuszczać Polski. Najpierw walczył z Leszkiem
Wiśniewskim, potem brał udział w wyprawie na Radziwiłłów.
Po jej klęsce pospieszył pod dowództwo Marcina Borelowskiego
„Lelewela”. Tam dowodził oddziałem kawalerii.
Zygmunt Kolumna, sporządzając opis poległych
w powstaniu styczniowym, pisze:
„... Niezmordowanym też był w pełnieniu służby; nieraz
odbywał rekonesanse po 12 godzin i ledwie z jednego
objazdu przyjechał i trochę wypoczął, znowu łączył się
z nowym oddziałkiem i ruszał nieraz na całą noc dla
przepatrzenia okolicy. ...”
Major Nyary brał udział w bitwie pod Panasówką
3 września 1863 r.
Odznaczył się w niej szarżami konnicy, podczas
których został ranny w nogę. Chciał jeszcze
pogonić za kilkoma uciekającymi dragonami,
ale kula karabinowa trafiła go w brzuch.
Przewieziono bohatera do oberży, zamienionej
na lazaret, w Zwierzyńcu.
Edward Nyary był kalwinem, ale na pół godziny
przed śmiercią, przy zupełnej przytomności
umysłu, przeszedł na wiarę rzymsko-katolicką.
Uzasadnił to tym, iż chce umrzeć w tej wierze,
którą wyznają jego towarzysze i w obronie której
oddał swoje życie. Potem modlił się głośno,
prosząc Boga o przebaczenie za grzechy.
Prosił też otaczających go, aby przesłali ostatnie
jego pozdrowienie wybrance serca, którą była
Polka.
Umarł 4 września 1863 roku ze słowami
na ustach:
”Eljen! Niech żyje Polska!”
Pochowany został w oddzielnej mogile pod
lasem w Zwierzyńcu. Władze carskie nie
pozwoliły położyć tu pamiątkowej tablicy ani
postawić krzyża. Czcząc pamięć bohaterów,
miejscowa ludność nosiła na mogiłę kwiaty.
Dopiero po odzyskaniu niepodległości na grobie
postawiono krzyż.
W 130 rocznicę bitwy pod Panasówką, przy
udziale władz państwowych i ambasadora
Węgier Akosa Engelmayera, 25 września 1992
roku w Zwierzyńcu na mogile majora Edwarda
Nyary`ego został odsłonięty pomnik, tzw.
kopijnik- rzeźba wykonana w całości z drewna.
W 130 rocznicę bitwy pod Panasówką, przy
udziale władz państwowych i ambasadora
Węgier Akosa Engelmayera, 25 września 1992
roku w Zwierzyńcu na mogile majora Edwarda
Nyary`ego został odsłonięty pomnik, tzw.
kopijnik- rzeźba wykonana w całości z drewna.
Legenda według słów Doroty Łukomskiej:
„Jeśli ktoś znajdzie się o północy w pobliżu Piasecznej Góry
koło Zwierzyńca, może zobaczyć pędzących jej zboczem
jeźdźców na białych koniach. Galopują oni w milczeniu,
a na ich czele pędzi ubrany w biały płaszcz wojownik.
To major Edward Nyary, jak niegdyś, prowadzi w bój swoich
huzarów. To właśnie on – bohater dwóch narodów, jeden z tych,
którzy w najbardziej beznadziejnej sytuacji przybyli,
aby walczyć o polskie nadzieje, o polskie sny o wolności.”
Bibliografia
Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich. Krótkie wiadomości biograficzne o straconych na
rusztowaniach, rozstrzelanych, poległych na placu boju oraz zmarłych w więzieniach, na tułactwie
i na wygnaniu Syberyjskim, 1861-1866 r. ze źródeł urzędowych, dzienników polskich, jak niemniej
z ustnych podań osób wiarogodnych i towarzyszy broni; zebrał i ułożył Zygmunt Kolumna.
Z wstępem napisanym przez B. Bolesławitę,Kraków 1868.
Łukomska D., Bohater dwóch narodów, „Niedziela. Tygodnik katolicki”, edycja zamojska, rok
XLIX, nr 42, 15 października 2006.
Matławska H., Lasy-nasze fortece, Zwierzyniec 1993.
Matławska H., Zwierzyniec, Zwierzyniec 1991.
Zań P., Kopijnik, (w:) Bogactwo przyrody i kultury w pracach laureatów
Konkursu Krajoznawczego „Poznajemy Ojcowiznę”, Biłgoraj 2005.
Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864; na podstawie materiałów drukowanych i rękopiśmiennych
Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913.
Źródła elektroniczne:
Internet-strony
www.bitwa pod panasówką.pl
www.edward nyary.pl
www.miejsca pamięci powstania styczniowego.pl
www.węgierscy huzarzy.pl
Ilustracje własne wykonane na podstawie w/w stron internetowych, ponieważ nigdzie nie
znaleziono wizerunku Edwarda Nyary'ego.