Pobierz

OID (285) 6/2015
WYMOGI SANITARNE
W PRODUKCJI DROBIARSKIEJ
Zapobieganie skażeniu stad drobiu przez szkodliwe mikroorganizmy to jeden z najważniejszych aspektów produkcji drobiarskiej, przede
wszystkim ze względu na to, że od kilku lat
notuje się stałe zwiększanie konsumpcji mięsa drobiowego. Wprowadzenie drobnoustrojów chorobotwórczych na teren fermy może
nieść ze sobą poważne konsekwencje nie tylko
dla hodowców, ale również dla potencjalnych
konsumentów. Z tego powodu, opracowywanie oraz stosowanie procedur bezpieczeństwa
biologicznego jako najlepszych praktyk zarządzania na fermach drobiu w znacznym stopniu ogranicza potencjalne ryzyko zakażenia
stada drobnoustrojami patogennymi, a przede
wszystkim pałeczkami Salmonella i Campylobacter, jak również wywołującymi choroby
zakaźne, m.in. grypę ptaków czy rzekomy pomór drobiu. Z tego powodu, zasadnym wydaje się, aby hodowcy drobiu mieli świadomość
znaczenia programów postępowania w zakresie wymogów sanitarnych na fermach, aby się
z nimi zapoznali oraz aby ściśle ze sobą współpracowali podczas ich wdrażania, zapewniając
tym samym jednolicie wysoki poziom bezpieczeństwa biologicznego. Występowanie chorób
u ptaków hodowlanych i konieczność ich leczenia jest bowiem najczęściej efektem nieprawidłowo funkcjonującego lub całkowitego braku
tzw. systemu biobezpieczeństwa.
Optymalny poziom skuteczności takiego programu jest możliwy do osiągnięcia pod warunkiem, że wszyscy producenci żywności
pochodzenia drobiowego stosować będą tzw.
najlepsze praktyki zarządzania. W praktyce, w celu zapewnienia bezpieczeństwa biologicznego w produkcji drobiarskiej, powinno
22
uwzględniać się kilka aspektów dotyczących
zarówno lokalizacji i infrastruktury fermy, ale
również wyłapywania, załadunku i transportu
ptaków po zakończonym odchowie oraz prowadzenia dokumentacji, przekazywania danych i komunikacji z firmami zewnętrznymi,
które współpracują z fermą.
Pierwszym, niezmiernie ważnym elementem
biobezpieczeństwa jest prawidłowa lokalizacja
fermy, a na jej terenie prawidłowe rozmieszczenie budynków, ich konstrukcja i wyposażenie
(zgodne z przeznaczeniem, rodzajem i kierunkiem produkcji). Fermy drobiu powinny być
w miarę możliwości zlokalizowane z dala od
gospodarstw utrzymujących inne zwierzęta
(zaleca się odległość 500 metrów, jakkolwiek
za wystarczającą przyjmuje się odległość 100
metrów) i potencjalnych źródeł skażenia, a w
szczególności oczyszczalni ścieków i wysypisk śmieci (odległość ta powinna wynosić nie
mniej niż 1,5 - 3,0 km). Na fermach, które znajdują się w pobliżu takich obiektów, należy zapewnić wyższy poziom ochrony przed ewentualnymi skażeniami. Wymóg ten powinien
dotyczyć w szczególności nowo budowanych
ferm. W ograniczeniu rozprzestrzeniania się
organizmów szkodliwych na teren fermy ważną rolę stanowią tzw. bariery fizyczne. Granice
fermy powinny być oznaczone i ogrodzone, co
uniemożliwi wejście na jej teren osób postronnych, ale również innych zwierząt gospodarskich i wolnożyjących. Wejście na teren fermy
powinien być możliwy jedynie przez wyznaczone punkty wejściowe, które są wyraźnie
oznaczone. Pracownicy fermy oraz osoby odwiedzające stanowią poważne zagrożenie dla
bezpieczeństwa biologicznego utrzymywanych
na fermie stad. Z tego powodu dostęp do fer-
HIGIENA I ŻYWIENIE
23
OID (285) 6/2015
my należy ograniczyć do osób zatrudnionych
i pracowników zewnętrznych, którzy posiadają wiedzę na temat zasad bezpieczeństwa biologicznego. Osoby nie zatrudnione powinien
obowiązywać zakaz wstępu na teren fermy, jeśli
nie towarzyszy im upoważniony członek personelu. Przed wejściem na teren fermy pracownicy oraz osoby odwiedzające powinny przebrać
się w zapewnianą przez fermę odzież ochronną.
Skuteczną metodą przeciwepizootycznego zabezpieczenia fermy drobiu jest wprowadzenie w niej systemu „czarno-białego”. System
ten polega na wydzieleniu na jej terenie tzw.
strefy produkcyjnej „białej” i strefy zaopatrzeniowo-administracyjnej tzw. „czarnej”. Warunkiem wprowadzenia tych stref jest jednak
Rysunek 1. Zewnętrzne i wewnętrzne bariery
sanitarne (źródło: Jankowski J. (pod red.) 2012
za Bestman i in. 2011)
24
wcześniejsze szczelne ogrodzenie całego terenu fermy. W strefie „białej” lokalizuje się kurniki oraz wydziela pomieszczenia dla obsługi
weterynaryjnej ptaków, pomieszczenia socjalne dla zatrudnionych pracowników oraz magazyn sprzętu zootechniczno-weterynaryjnego.
Na teren zajmowany przez tą strefę wjazd pojazdów oraz obecność osób powinien być ściśle
monitorowany i ograniczony do niezbędnego
minimum. Konieczne jest również wprowadzenie przejazdu samochodów przez specjalne śluzy z ich myciem i odkażaniem.
Strefa „czarna” to obszar, na którym zlokalizowane są silosy na paszę oraz zaplecze zaopatrzeniowo-administracyjne. Ze względu na
bezpośredni kontakt tej strefy z otoczeniem,
jest ona uważana za epizootycznie niebezpieczną. Z tego powodu w bramie wjazdowej
do tej strefy powinien być zlokalizowany basen do odkażania kół pojazdów, zainstalowane
systemy do mycia i dezynfekcji nadwozi samochodów oraz stanowisko do odkażania obuwia
i rąk osób wchodzących do tej strefy.
Niezmiernie ważnym aspektem jest ochrona terenu fermy przed szkodnikami, dzikimi
zwierzętami i insektami. Wszystkie budynki
powinny być zabezpieczone przed dostępem
dzikiego ptactwa, gryzoni, dzikich zwierząt
i insektów żerujących w ściółce. Do najprostszych działań zapobiegawczych obecności niepożądanych organizmów w pobliżu fermy jest
utrzymywanie ogólnego porządku, oczyszczanie terenu z roślinności i innych materiałów,
które mogą służyć szkodnikom za schronienie.
Pamiętać również należy o szybkim uprzątaniu rozsypanej paszy. Siedliska gryzoni należy eliminować, utrzymując czystość i porządek na terenie fermy. Zaleca się, aby budynki,
przylegający do nich teren, jak również teren
wokół fermy zostały objęte programem zwalczania szkodników za pomocą pułapek i/lub
przynęt. Zwalczaniem szkodników powinni
zajmować się odpowiednio przeszkoleni pra-
HIGIENA I ŻYWIENIE
cownicy posiadający wiedzę na temat związków biobójczych. Należy również prowadzić
dokładną ewidencję stosowanych pestycydów
zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
W odchowie ptaków zwracać trzeba również
szczególną uwagę na higienę żywienia, pojenia
i jakość materiału ściółkowego, gdyż mogą one
stanowić potencjale źródło zakażenia przebywających w kurnikach ptaków.
Gotowa pasza lub jej składniki przeznaczone
do przygotowywania mieszanek paszowych
na miejscu powinny pochodzić od dostawcy,
który prowadzi działalność gospodarczą zgodnie z przepisami obowiązującego prawa. Pasza
gotowa powinna w miarę możliwości być dostarczana pojazdami przeznaczonymi wyłącznie do tego celu. W pojazdach tych w drodze
powrotnej z fermy nie powinno się przewozić składników paszowych, innych pasz i materiałów. Wszystkie pojazdy należy objąć udokumentowanym programem higieny. Warto
również zwrócić uwagę, aby pasza była dostarczana na fermę bezpośrednio od producenta.
Na terenie fermy paszę należy przechowywać
w zamkniętych silosach paszowych lub w zabezpieczonych workach. Magazyny i silosy paszowe powinny być wolne od ptactwa i gryzoni.
Wodę do pojenia drobiu powinno się w miarę możliwości czerpać z wodociągów komunalnych (publicznych), gdzie jej jakość jest kontrolowana. Jeżeli woda pochodzi ze źródła
lokalnego, przed pierwszym użyciem należy ją
bezwzględnie przebadać pod kątem jakości mikrobiologicznej oraz przeprowadzać regularne badania kontrolne (co najmniej raz w roku).
Nie należy używać nieuzdatnionej wody powierzchniowej z ujęć własnych. System dostawy wody, w tym zbiornik opadowy, powinien
być szczelny i utrzymywany w czystości, aby
zapobiec ewentualnemu skażeniu.
W kurniku stosuje się różnego rodzaju materiał ściółkowy. Bez względu jednak na zastosowany surowiec, pamiętać należy, aby pocho-
dził z pewnego, bezpiecznego źródła i nie był
skażony, a w szczególności odchodami innych
zwierząt gospodarskich, dzikiego ptactwa lub
gryzoni. Aby ograniczyć ryzyko skażenia bakteriologicznego, ściółkę można poddać działaniu mieszanek roztworów kwasowych (np.
kwas mrówkowego, propionowego) , czy też zastosować środki biobójcze. Materiał ściółkowy
należy transportować z wykorzystaniem pojazdów, które zostały dokładnie oczyszczone i odkażone przed załadunkiem. Dyskwalifikuje się
przede wszystkim te środki transportu, które
wcześniej wykorzystano do przewozu pomiotu lub obornika, chyba że zostały one należycie oczyszczone, odkażone i osuszone. Ściółka składowana na świeżym powietrzu musi
zawsze być zabezpieczona przed dostępem
wody, ptactwa i szkodników. Nie wolno używać uszkodzonych bel. Zużytą ściółkę należy
usunąć z kurnika niezwłocznie po każdym cyklu produkcyjnym i zutylizować.
Codziennym obowiązkiem personelu jest przeprowadzanie kontroli stada i eliminacja martwych lub wybrakowanych ptaków. Po wyniesieniu z kurnika martwe osobniki należy
umieścić w szczelnie zamkniętym, wodoszczelnym i zabezpieczonym pojemniku, aby
uniemożliwić dostęp szkodnikom i dzikim
zwierzętom. Po kontakcie z martwymi ptakami należy bezwarunkowo umyć i odkazić ręce.
Zaleca się też korzystanie z plastikowych rękawic jednorazowego użytku. Na każdej fermie
powinno być wydzielone pomieszczenie w celu
składowania martwych ptaków. Jego lokalizacja powinna znajdować się poza strefą „białą”.
Zwłoki powinny być również regularnie odbierane i poddawane utylizacji przez specjalistyczne firmy.
W trakcie wyłapywania i załadunku drobiu
po zakończonym odchowie zachowanie zasad
bezpieczeństwa biologicznego odgrywa kluczową rolę. Należy więc dołożyć wszelkich starań, aby podczas wykonywania tych czynności nie dopuścić do tzw. skażenia krzyżowego.
25
OID (285) 6/2015
Z tego powodu osoby zatrudnione do wyłapywania i załadunku ptaków (a w szczególności
pracownicy sezonowi) powinny być odpowiednio przeszkolone i poinformowane o znaczeniu higieny osobistej oraz możliwych dróg
przenoszenia zakażeń (w szczególności za pośrednictwem rąk, odzieży oraz sprzętu). Przed
przystąpieniem do wyłapywania ptaków pracownicy mają obowiązek założyć odpowiednią
i czystą odzież oraz obuwie ochronne. Osoby te
muszą również korzystać z brodzików dezynfekcyjnych lub systemów barier bezpieczeństwa biologicznego, jeżeli na fermie stosowane
są tego rodzaju zabezpieczenia, a także z dopuszczonych do obrotu środków odkażających,
zgodnie z zaleceniami producenta. Kierowcy
samochodów transportujących ptaki do rzeźni
powinny legitymować się odbytym przeszkoleniem z zakresu transportu żywych zwierząt.
Firm transportowa powinna również ponosić
pełną odpowiedzialność za przeprowadzenie
dokładnego odkażenia pojazdów transportowych. Rzeźnia lub firma transportowa powinny uzgodnić z hodowcą datę i godzinę transportu oraz planowanego uboju, co pozwoli
hodowcy wdrożyć odpowiedni program pozbawiania paszy przed ubojem zgodnie z wymogami rzeźni oraz przepisami prawa.
Ostatnim elementem, jednakże równie ważnym, jest prowadzenie dokumentacji dotyczącej fermy, jak również rejestru informacji dotyczących środków stosowanych w celu
zwalczania zakażeń i ich zapobiegania oraz
ewidencji wykonanych badań i ich wyników.
Z jednej strony jest to obowiązek, wymagany obowiązującymi przepisami prawa (m.in.
Ustawa o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia
1997 r. z póź. zm.; Ustawa o ochronie zdrowia
zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych
zwierząt z dnia 11 marca 2004 r. z póź. zm.;
Ustawa Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 r. z póź. zm.), a z drugiej umożliwia
pełną kontrolę fermy oraz szybką diagnostykę
26
i podjęcie natychmiastowych działań w razie
powstania zagrożenia epizootycznego. Wszystkie dokumenty dotyczące fermy należy przechowywać przez okres co najmniej 3 lat, w taki
sposób, aby zapobiec ich zniszczeniu. Dokumentacja powinna być również odpowiednio
uporządkowana i skatalogowana, aby zapewnić łatwy i pełny dostęp do zawartych w niej
informacji. Pamiętać również należy o utrzymywaniu kontaktów zarówno ze swoimi dostawcami, jak i odbiorcami oraz do przekazywania im informacji dotyczących wyników
badań oraz podejmowanych działań kontrolnych. Wynika to z faktu, że komunikacja pomiędzy uczestnikami łańcucha żywnościowego oraz łańcucha dystrybucji paszy stanowi
niezbędne narzędzie pozwalające zapewnić
produkcję bezpiecznej żywności i produktów
spożywczych.
dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie