Archeologia na Litwie
Transkrypt
Archeologia na Litwie
Biskupin − ojcem chrzestnym litewskich festynów archeologicznych Archeologia na Litwie Lokalizacja Litwy na pograniczu pomiędzy Wschodem a Zachodem Europy sprzyja pomyślnej współpracy naukowców z różnych regionów. W 1998 roku archeologia litewska po raz pierwszy została zaprezentowana na Festynie Archeologicznym w Biskupinie. Liczna ekipa muzealników, naukowców, rzemieślników, miłośników świeżo powstającej na Litwie archeologii doświadczalnej pokazała odtworzone starożytne rzemiosła – złotnictwo, kowalstwo, garncarstwo, bursztyniarstwo, rogownictwo, obróbkę łyka i kory brzozowej. Oprócz tego zorganizowano niedużą wystawę zabytków z wczesnośredniowiecznego warsztatu rogownika, odkrytego na podgrodziu w Kiernowie – prastarej stolicy Litwy. Dzień Litewski w Biskupinie cieszył się wielkim powodzeniem, odbył się pod osobistym patronatem ambasadora Litwy w Polsce oraz wiceministra kultury Litwy. Litewskie towarzystwo archeologiczne, w specjalnym wydaniu w języku angielskim, zaprezentowało dorobek archeologii litewskiej oraz zorganizowało przyjazd do Biskupina licznej delegacji archeologów. Sukces pierwszej wizyty miał szeroki odgłos na Litwie, i – co najważniejsze – już w następnym roku w Kiernowie i Trokach odbyły się pierwsze na Litwie festyny archeologiczne. Biskupin stał się ojcem chrzestnym tych teraz już tradycyjnych festynów, cieszących się wielkim powodzeniem i znanych na skalę europejską. Od tej pory archeolodzy-eksperymentatorzy corocznie biorą udział w festynach w Biskupinie, a w 2002 roku z inicjatywy uczestników pierwszych festynów został założony klub archeologii eksperymentalnej „Pajauta”. Od 2004 roku klub ten, podobnie jak rezerwat archeolo- giczny Biskupin, należy do międzynarodowego stowarzyszenia EXARC (European Exchange on Archaeological Research and Communication). W okresie po odzyskaniu przez Litwę niepodległości kardynalnie zmienił się charakter badań archeologicznych, powstały nowe ośrodki naukowo-badawcze. Prawie wszystkie badania są prowadzone w celach ratowniczych – jest to archeologia związana z szybką rozbudową miast, rekonstrukcją autostrad. Także w ramach prowadzonych przez Ministerstwo Kultury projektów badań ratowniczych wykonuje się badania wykopaliskowe na stanowiskach archeologicznych, niszczonych przez leśne linie przeciwpożarowe, elektryczne, rurociągowe oraz siły przyrody. Właśnie w ramach tych badań ostatnio dokonano rewelacyjnych odkryć, dotyczących nie tylko archeologii pradziejowej, ale i średniowiecznej. Najciekawsze zabytki z epoki kamienia odkryto w północnozachodniej Litwie. Są to nowe stanowiska schyłkowo-paleolityczne na terenie Kłajpedy (Zarda), w miejscowości Aukštumala w rejonie Šilute oraz w Altoniškes pod Kownem. Odkryto także kilka grobów neolitycznych z wyposażeniem, należących do kultury ceramiki sznurowej w miejscowościach Gyvakarai (rej. Kupiškis) oraz w Benaičiai nad Bałtykiem. Najciekawszym obiektem z epoki późnego brązu oraz wczesnego żelaza są dwa osiedla nawodne odkryte w 1999 roku na jeziorze Luokesa w okolicach Alanty we wschodniej Litwie. Są to pierwsze badania osady nawodnej na Litwie, które trwają już na pierwszej stronie: „Z jednej bryły położonej na kole można utoczyć jedno duże naczynie, ale można też wykonać kilka mniejszych. Najważniejsze, żeby odpowiednio ułożyć bryłę gliny” - mówi Krzysztof Dziewientkowski fot. Magdalena Kruszka kilka lat. Sosnowe i brzozowe pale wbite pionowo w dno jeziora na odległości około 40 metrów od brzegu obejmowały przestrzeń 70x45 metrów, okrążoną dwoma pasami pali – umocnień obronnych. Centralna prostokątna platforma o wymiarach 30x35 m mogła pomieścić do 10 budynków mieszkalnych. Dokładnie widoczne są dwie zabudowy prostokątne o wymiarach 5x4 i 7x6 metrów. Na dnie jeziora na terenie osiedla znaleziono liczne wyroby z drewna, łyka, fragmenty siekierek kamiennych, ceramikę sztrychowaną, nieliczne wyroby z metalu. Badania są prowadzone we współpracy z archeologami z Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Do niedawna jedyną znaną formą osadnictwa we wschodniej Litwie były grodziska. Odkrycie nawodnych osiedli obronnych wskazuje na perspektywy dalszego rozwoju archeologii podwodnej w ramach ścisłej współpracy z polskimi archeologami z uniwersytetu w Toruniu. Ciekawe materiały odkryto w trakcie badań licznych cmentarzysk płaskich i kurhanów z pierwszej połowy II tysiąclecia naszej ery. Niemal całkowicie zostało przebadane jedno z największych grodzisk na Litwie w miejscowości Šeimyniškeliai pod Anykščiai. Przystąpiono tam do rekonstrukcji drewnianego grodu z XIII-XIV w. W Kiernowie, na terenie rezerwatu archeologicznego, badano nowo odkryte podgrodzie wczesnośredniowieczne oraz osady z okresu wpływów rzymskich, co znacznie rozszerzyło naszą wiedzę o tym unikatowym zespole obiektów archeologicznych wpisanym w 2004 roku na Listę Świato- wego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Najbardziej interesujące odkrycia archeologiczne ostatnich lat dotyczą obiektów archeologii i historii. To przede wszystkim odkrycie grobów rodu Radziwiłłów w Dubinkach (Dubingiai), skarby monet odkryte na terenie Wilna oraz masowe groby żołnierzy armii Napoleona Bonapartego, wracającej z Rosji, odkryte na przedmieściach Wilna. Wieloletnie badania zamczyska w Dubinkach rozpoczęto w 2003 roku. Dubinki po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawiają się po roku 1334. W XIV–XV w. był to wielkoksiążęcy drewniany zamek na olbrzymiej przybrzeżnej wyspie jeziora Asveja (Dubińskiego). W 1508 roku właścicielami Dubinek zostają Radziwiłłowie i w XVI – 1 poł. XVII w. jest to jedna z głównych rezydencji tej zamożnej książęcej rodziny. W 1620 roku Janusz Radziwiłł na miejscu starego kościoła z czasów wielkiego księcia Witolda, wzniósł nowy kościół ewangelicko–reformacki, w którego podziemiach chowano członków rodu Radziwiłłów. Już w 2004 roku, podczas badań kościoła zrujnowanego prawie całkowicie w XIX–XX w., w jego centralnej części natrafiono na szczątki ośmiu osób. Był to pochówek zbiorowy, wtórny, w jednym grobie, najprawdopodobniej w czasach Potopu. Analiza źródeł historycznych, ikonografia, dane antropologiczne wskazują na to, że odkryto uchronione przed najazdem moskiewskim groby członków rodu Radziwiłłów. Wśród 5 mężczyzn i 3 kobiet zidentyfikowano szczątki Mikołaja Radziwiłła Czarnego, jego żony Elżbiety z Szydłowieckich Radziwiłłowej i Jana VI Radziwiłła. Obszerne badania archeologiczne prowadzone na Starówce oraz przedmieściach Wilna także przyniosły nowe ciekawe odkrycia. Znaleziono kilka skarbów monet, m.in. jeden z największych skarbów znaleziono przy ulicy Mostowej (Tilto). Skarb ten składa się z 35 srebrnych i około 16000 miedzianych monet schowanych w 1702 roku, kiedy wojska szwedzkie zajęły Wilno. Na terenie Zamku Dolnego znaleziono skarb z pięciu odmiennych typów pierwszych monet litewskich bitych przez Jagiełłę i Witolda. Jesienią 2001 roku przy kopaniu trasy komunikacji podziemnych na terenie byłego pola wojennego natrafiono na masowe groby żołnierzy armii napoleońskiej. Przeprowadzono kompleksowe badania z udziałem archeologów, historyków, antropologów, konserwatorów z Litwy i Francji. W artyleryjskich rowach z XIX wieku pochowano ponad 2700 osób, w większości mężczyzn w wieku od 20 do 30 lat, ale także około 50 kobiet – markietanek. Według źródeł pisanych, w tym miejscu pochowano ponad 7000 osób. W przebadanych masowych grobach byli przedstawicieli różnych rodzajów wojsk, co najmniej 40 Polaków, zarówno szeregowi, jak i oficerowie oraz żołnierze z gwardii cesarza. Po badaniach antropologicznych, prowadzonych wspólnie z naukowcami z Marsylii, szczątki żołnierzy wielkiej armii Napoleona zostały uroczyście pochowane w Wilnie, na cmentarzu wojskowym na Antokolu. Archeologia litewska w ostatnim dziesięcioleciu nie tylko znacznie rozszerzyła chronologicznie krąg badanych obiektów. Podjęto rozmaitą działalność w dziedzinie rekonstrukcji oraz popularyzacji wiedzy o dalekiej przeszłości. Najnowsze badania stają się obiektem wielkiego zainteresowania wśród społeczeństwa. ALEKSY ŁUCHTAN Gazeta Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, budynek muzeum, pokój za głową profesora Kostrzewskiego, tel. (052) 30-25-280; Wydawca: Wydawnictwo Dominika Księskiego "Wulkan", Pałuki, tygodnik lokalny, Żnin, Są dowa 4; Redaktor naczelny: Dominik Księski; Anioł Stróż: Roksana Chowaniec. Sekretarz redakcji: Stanisław Tyrakowski. Reporterzy: Magdalena Kruszka, Sara Matuszewska, Jacek Mielcarzewicz, Tomasz Rogacz, Rafał Trąbski. Skład i łamanie: Leszek Adamczyk. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.