pro memoria: profesor wiesław bieńkowski

Transkrypt

Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, ksiąŜka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
Część pierwsza
PRO MEMORIA:
PROFESOR
WIESŁAW BIEŃKOWSKI
Kraków 2010
12
SPIS TREŚCI
Osobowość Profesora Wiesława Bieńkowskiego / Maria Kocójowa; Instytut Informacji
Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ…………………………………………………………………….
15
Biogram profesora Wiesława Bieńkowskiego / Maria Kocójowa, Anna Gruca; Instytut
Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ….……………………………………………………
17
A Biographical Note on Professor Wiesław Bieńkowski / Maria Kocójowa, Anna Gruca;
Institute of Information and Library Science, Jagiellonian University………………………….
20
Przemówienie Profesora Wiesława Bieńkowskiego na uroczystości Jego Jubileuszu w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniu 10 stycznia 1996 roku………………….
23
Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa Profesora Wiesława Bieńkowskiego za lata 1996–
2000 [kontynuacja] / oprac. Anna Gruca; Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ....................................................................................................................
25
Wykaz prac magisterskich napisanych pod kierunkiem Profesora Wiesława Bieńkowskiego w Instytucie INIB UJ w latach 1979–1997 / oprac. Małgorzata Jaskowska; Instytut
Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ……………………………………………………….
33
Wykaz prac doktorskich napisanych pod kierunkiem Profesora Wiesława Bieńkowskiego
/ oprac. Anna Gruca; Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ………………
37
Wiesław Bieńkowski – miłośnik Krakowa / Jerzy Wyrozumski; Instytut Historii, Uniwersytet Jagielloński; Polska Akademia Umiejętności…………………………….……………………
38
Profesor Wiesław Bieńkowski (1926–1999) w środowisku krakowskim / Maria Kocójowa;
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ……………………………………………
40
Profesor Wiesław Bieńkowski / Anna Gruca, Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Jagielloński; Zakład Bibliografii BieŜącej, Instytut Historii PAN
w Warszawie………………………………………………………………………………………………….
47
Szwedzkie peregrynacje z Wiesławem Bieńkowskim / Wanda Pindlowa; Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, UJ………………………………………………………………
51
Kazanie wygłoszone w Kościele Św. Anny podczas Mszy Św. Pogrzebowej za śp. Profesora
Wiesława Bieńkowskiego dnia 3 XII 1999 r. Fragmenty / ks. Jan Bednarczyk; Biblioteka
Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie………………………………………….
54
Klepsydra Profesora Wiesława Bieńkowskiego ogłoszona przez studentów Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ………………………………………………………….
55
Uczony z pasją. O księgozbiorze domowym Profesora Wiesława Bieńkowskiego / Piotr
Lechowski; Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ….…………………………
56
Spuścizna Profesora Wiesława Bieńkowskiego (1926–1999) w Archiwum Nauki PAN
i PAU w Krakowie / Bernadeta Wilk; Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie………………
65
Wystawa „Civis Cracoviensis. Wiesław Bieńkowski (1926–1999), biograf i bibliograf”
w Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
/ Ewa Dziurzyńska; Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie...........................................
67
MULTIMEDIA
Zaproszenie na wystawę „Civis Cracoviensis. Wiesław Bieńkowski (1926–1999), biograf
i bibliograf” zorganizowaną przez Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie
13
Katalog wystawy „Civis Cracoviensis. Wiesław Bieńkowski (1926–1999),
i bibliograf” zorganizowanej przez Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie
biograf
„Wspomnienie o Profesorze Wiesławie Bieńkowskim”. Wywiady z rodziną oraz dr hab.
Anną Grucą i dr. Piotrem Lechowskim z IINIB UJ / produkcja: Kronika Uniwersytetu
Jagiellońskiego, marzec 2010
„Szlakiem wspomnień”. Nagranie audycji radiowej z udziałem profesora Wiesława Bieńkowskiego przez red. Marzenę Lipecką, 15.10.1988 r., Kretowiny pod Morągiem (Mazury)
Profesorowi Wiesławowi Bieńkowskiemu in memoriam / Danuta Bromowicz i studenci
IINiB UJ (postery)
14
OSOBOWOŚĆ PROFESORA
WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO
(...) Natura wyposaŜyła Profesora hojnie, choć trochę kontrastowo. Pogodny i Ŝyczliwy drugim, z natury łatwo nawiązujący przyjaźnie i przepadający za kontaktami towarzyskimi,
uwielbiający dowcipy i chętnie je opowiadający, znakomity gawędziarz i miłośnik folkloru,
osoba o wielkiej wraŜliwości na niedole bliźnich, równocześnie jest w duŜej mierze samotnikiem, chłonącym wiedzę zawsze i wszędzie z uporem maniaka, nie zwaŜając na miejsce
i ilość czasu poświęcanego studiom naukowym. Dzień wypełniony po brzegi obowiązkami
przedłuŜa dlatego wytęŜoną pracą naukową w godzinach nocnych, nierzadko do piątej nad
ranem. Rzadko sobie pozwala na spotkania jedynie dla przyjemności, za to stara się Ŝywo
uczestniczyć w Ŝyciu naukowo-kulturalnym, Aktywnie bierze udział w licznych zebraniach
towarzystw naukowych, konferencjach, zwykle pozostawiając ślad w postaci bardzo interesujących, z reguły później drukowanych referatów. Tolerancyjny, szanujący zdanie innych,
jest równocześnie niepokorny i potrafi bronić swoich racji. Nie waha się formułować publicznie
kontrowersyjnych poglądów, doskonale argumentując swoje racje. Prawda obiektywna jest
bowiem dla Niego zawsze najwaŜniejsza i gotów jej jest zawsze bronić. Posiada przy tym tak
wiele wrodzonego taktu i rozbrajającego uroku, Ŝe szybko milkną i ustępują najbardziej oporni
adwersarze. Pełen inicjatyw, uparcie dąŜący do celu, rychło stał się osobistością o rosnącym
prestiŜu, a teŜ i bardzo lubianą, „duszą” róŜnych pomysłów oraz przedsięwzięć, nierzadko
prekursorskich (...).
prof. UJ dr hab. Maria Kocójowa
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ
Więzi Profesora Wiesława Bieńkowskiego z Katedrą Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej IFP
Uniwersytetu Jagiellońskiego (1995). [W:] M. Kocójowa red. (1995). Studia bibliograficzno-bibliologiczne.
Praca zbiorowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej Profesora Wiesława Bieńkowskiego. Kraków:
Wydaw. UJ, s. 15. [Przedruk za zgodą Redakcji].
15
Ł
Profesor dr hab. Wiesław Bieńkowski
(7.07.1926 – 22.11.1999)
16
BIOGRAM PROFESORA WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO
BIEŃKOWSKI WIESŁAW (7 lipca 1926, Kraków – 22 listopada 1999 tamŜe): h i s t o r y k
n a u k i i k u l t u r y (K r a k o w a i k s i ą Ŝ k i ), s o c j o l o g , b i b l i o g r a f , e t n o g r a f , n a u c z y c i e l a k a d e m i c k i . Uczęszczał od 1938 r. w Krakowie do IX Państwowego Gimnazjum i Liceum im. J. Hoene-Wrońskiego, od 1939 r. kontynuował naukę w Publicznej Męskiej Szkole
Handlowej (matura eksternistyczna 21.09.1946), następnie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim przez jeden rok chemię, następnie historię (magisterium 1951), socjologię (magisterium 1952). W 1962 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych, habilitował się
w 1970 roku. W 1981 r. otrzymał tytuł profesora oraz w 1992 r. stanowisko profesora zwyczajnego w UJ. Od 1.03.1951 r. do 30.06.1953 r. na podstawie nakazu pracy był zatrudniony w Bibliotece Miejskiej w Gdańsku w Dziale Naukowym, od czerwca 1951 r. jako kierownik Ośrodka Informacyjno-Bibliograficznego (w okresie 1.08-31.12 1951 r. oddelegowany do
nowoutworzonej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z zadaniem stworzenia analogicznej placówki). 01.07.1953 r. rozpoczął pracę w nowoutworzonym
Instytucie Historii PAN, w jego krakowskiej placówce – Zakładzie Dokumentacji, początkowo
w Pracowni Bibliografii Retrospektywnej. Był m.in. współautorem opracowywanych w tej
pracowni: trzytomowej Bibliografii historii Polski (Warszawa 1965–1978) pod red. Heleny Madurowicz-Urbańskiej, Bibliografii historii polskiej za lata 1935–1937 (Wrocław 1976), Bibliografii historii polskiej za lata 1938–1939 (Wrocław 1981) – te dwie bibliografie równieŜ redagował. W 1968 r. objął kierownictwo Zakładu Dokumentacji (przekształconego później
w Pracownię Informacji Naukowej, a następnie w Zakład Bibliografii BieŜącej), a wraz z nim
redakcję – po Janie Baumgarcie – bieŜącej Bibliografii historii polskiej. Jednocześnie kierował
istniejącym w latach 1978–1990 Zespołem Dziejów Kultury Krakowa. Redaktorem Bibliografii… pozostał aŜ do śmierci, nawet po przejściu w 1996 r. na emeryturę. Pod jego redakcją
ukazało się 30. roczników, zaczęto w większym stopniu uwzględniać dorobek historiografii
emigracyjnej, tytuły drugiego obiegu oraz z pogranicza historii i innych dyscyplin. Dopracowano układ bibliografii, dostosowując go do wymogów współczesnej historiografii. Przy jednoczesnym uproszczeniu części chronologicznej, rozbudowaniu uległa część nauk pomocniczych historii, w tym dziejów ksiąŜki i bibliotek.
Wiesław Bieńkowski był ponadto autorem, bądź współautorem innych bibliografii, m.in.
Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655–1660 (Warszawa 1957); Bibliografii prac Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku 1928–1958 (W: Pięćdziesiąt lat Gdańskiego
Towarzystwa Naukowego 1922–1972, Gdańsk 1972); Bibliografii dotyczącej treści tomów
I i II. Historia nauki polskiej. T. 7: Dokumentacja bio-bibliograficzna (Wrocław 1975), bibliografii osobowych: Janusza Staszewskiego (Gdańsk 1958), Mariana Tyrowicza (Warszawa
1965), Kazimierza Dobrowolskiego (Kraków 1972). Przygotowywał równieŜ coroczne zestawienia polskiego piśmiennictwa do International Bibliography of Historical Science (od 1974
r.). Prowadził rozległe badania biograficzne zagraniczne i krajowe z uwzględnieniem ludzi
ksiąŜki. Wyniki publikował w Polskim słowniku biograficznym (71 Ŝyciorysów), Słowniku pracowników ksiąŜki polskiej, od 1957 r. biogramy Polaków w wiedeńskim Oesteereichisches
Biographisches Lexikon 1815–1850 (91 Ŝyciorysów), oraz w innych słownikach biobibliograficznych. Odbicie tego zainteresowania znalazło się w jego najwaŜniejszych ksiąŜkach, poczynając od pierwszej: Poprzednicy Oskara Kolberga (1956), przez kolejne: Krzysztof
Celestyn Mrongowiusz (Olsztyn 1964, wyd. 2 popr. i rozsz., Olsztyn 1983), Anna Libera Krakowianka (Kraków 1968), Kazimierz Kelles Kraus (Wrocław 1969, Kraków 1973), aŜ do
ostatniej StraŜnicy dziejów Miasta Narodowej Pamięci. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w latach 1896–1996 (Kraków 1997).
Wiesław Bieńkowski był znakomitym erudytą, autorem ponad 550 prac. Znalazły się
wśród nich takŜe rozprawy źródłowe, poświęcone dziejom ksiąŜki i bibliografii, m.in.: Jan
Maj – załoŜyciel i pierwszy redaktor „Gazety Krakowskiej” w latach 1796–1831 („Prasa
17
Współczesna i Dawna” R. 2, 1959, nr 1/2, s. 155–166), Zespoły archiwalne pochodzenia
prywatnego jako źródło do badań bibliologicznych i biografii ludzi ksiąŜki (W: Z historycznych
i metodologicznych problemów badań księgoznawczych i bibliotekoznawczych, Kraków 1985),
Biografistyka w badaniach nad ksiąŜką (W: KsiąŜka polska w okresie zaborów, Kraków
1991), Wydawnictwa obchodu dwustulecia odsieczy wiedeńskiej i ich rejestracja bibliograficzna (W: Kultura ksiąŜki w Krakowie w dobie autonomii galicyjskiej, Wrocław 1991), Wincenty Pol wobec problemów ksiąŜki („Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” R. 44, 1994, d. 203–
215), Krakowskie wydawnictwa obchodów kościuszkowskich w 1894 roku („Studia Bibliologiczne”, T. 9, 1995, s. 164–171), Kazimierz Dobrowolski jako badacz ksiąŜki („Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie” R. 41, 1996, s. 223–238); BieŜąca bibliografia historyczna w Polsce (przeszłość, dzień dzisiejszy, perspektywy) (W: KsiąŜka i prasa w systemie komunikacji społecznej. Pod red. M. Judy, Lublin 2002, s. 27–34) oraz artykuły do Encyklopedii wiedzy o ksiąŜce (Wrocław 1971). Od 01.10.1975 r. do 22.11.1999 r.
Wiesław Bieńkowski był pracownikiem dydaktycznym w Uniwersytecie Jagiellońskim,
początkowo od 1975 r. w formie prac zleconych, od 1979 r. na półetacie, a od 1990 r. na
pełnym etacie, od 1998 r. – pół etatu (Zakład/Katedra/ Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej na Wydziale Filologicznym, a od 1996 r. Instytut na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej). Prowadził wykłady kursowe z „Metodologii badań nad ksiąŜką, biblioteką
i informacją naukową”, „Źródeł informacji”, ”Zagadnień naukoznawstwa”, „Klasyfikacji nauk” oraz monograficzne z „Kultury Krakowa”, „Biografistyki”, „Działalności bibliotek, towarzystw i innych instytucji kulturalno-oświatowych w społecznościach lokalnych”, seminaria
magisterskie i doktorskie. Wypromował 8 doktorów (od 1989 r. prowadził ogólnopolskie interdyscyplinarne seminarium doktoranckie, w ramach którego od maja 1990 r. odbywały się
wyjazdy doroczne do Łańcuta, z okazji 10-lecia doktoranci wydali własnym nakładem poświęconą mu ksiąŜkę Wszechświat zwany biblioteką, czyli Łańcuckie peregrynacje z Mistrzem, Kraków 1999), wykształcił 80 magistrów, 40 absolwentów Studium Podyplomowego
Bibliotekoznawstwa. Z okazji 45-lecia pracy naukowej została wydana zbiorowa księga pamiątkowa Studia bibliograficzno-bibliologiczne (Kraków 1995) z obszernym Ŝyciorysem (oprac.
M. Kocójowa) oraz bibliografią prac naukowych profesora: w tym za lata 1945–1995 (oprac.
syn Łukasz) oraz dopełnienia do 1999 r. (oprac. P. Lechowski) w Biblioteka i informacja naukowa w komunikowaniu (Kraków 2000, s. 294–297). Był recenzentem w wielu przewodach
na stopnie naukowe: 9 profesorskich, 10 habilitacyjnych, 11 doktorskich, 1 doktoratu honorowego (Mariana Turowicza, 1988), grantów KBN oraz kilkudziesięciu recenzji wydawniczych
i nowości.
Prowadził szeroką akcję popularyzacji nauki, zwłaszcza związanej z Krakowem, Galicją,
Warmią i Mazurami. Zasiadał w Radach Naukowych UJ: Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Instytutu Filologii Polskiej, Instytutu Historii, Wydziału Filologicznego,
Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej. Prowadził teŜ zajęcia dydaktyczne w Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Podejmował róŜnorodne społeczne prace: był wieloletnim
prezesem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (w latach 1964–1980; członek od 1946 r.), uczestniczył w pracach oddziałów krakowskich Polskiego Towarzystwa Historycznego (od 1948 r.), Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (od 1959 r.), Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego (od 1990 r.), PAN (od 1960 r. w Komisji Socjologicznej, od 1966
w Komisji Nauk Historycznych, od 1973 w Komisji Etnograficznej i Prasoznawczej), został
powołany na członka reaktywowanej PAU (1994), prezes Rady Towarzystw Kulturalnych
(1971–1980), był członkiem Rady Muzealnej Muzeum Historycznego m. Krakowa (od 1969
roku w jury konkursu „Szopek Krakowskich”), Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (od
1952 r.), Towarzystwa Ośrodka Badań Naukowych im. Kętrzyńskiego w Olsztynie (od 1968
r.). Był sekretarzem redakcji „Studiów Historycznych” (1972–1993), członkiem redakcji i rad
naukowych: Polskiego słownika biograficznego, Słownika biograficznego etnografów polskich,
„Rocznika Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, Słownika duchowieństwa polskiego na
Śląsku w XIX i XX w., „Biuletynu Biblioteki Jagiellońskiej”, „Krakowskiego Rocznika Archiwalnego”, „Rocznika Historii Prasy Polskiej”, Rady Naukowej Biblioteki Gdańskiej PAN, Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie (przewodniczący od 1993 r.). NajwaŜniejsze wyróŜnienia i nagrody: złota odznaka „Za pracę społeczną dla m. Krakowa” (1968), Odznaka ZNP
(1974), nagrody: Sekretarza PAN oraz „Polityki” III stopnia (1978), zespołowa Działacza Kultury (1981), londyńska Jana Zygmunta i Marii Roblów (1983), za zasługi dla województwa
18
radomskiego (1984), dwutygodnika „Warmia i Mazury”(1985), pierwszego stopnia: „Polityki”
zespołowa (1987), Rektora UJ indywidualna (1987, 1999), Funduszu Kultury i Nauki im.
J. Kochanowskiego (1993), KrzyŜ Kawalerski Orderu Polonia Restituta (1993), Medal Komisji
Edukacji Narodowej (1997).
Wykorzystane źródła i opracowania
Bednarczyk, J. ks (1999). Kazanie wygłoszone w kościele św. Anny podczas Mszy św. pogrzebowej za
śp. Profesora W. B. w dniu 3 .12.1999 (mat. pow.) w posiadaniu M. Kocójowej (Kraków); Bieńkowski,
W. (1995–1996, dr. 1997). Wspomnienie z pracy w Bibliotece Miejskiej w Gdańsku w latach 1951–
1953. Libri Gedanenses, s. 223–236; Buszko, J. (2000). Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski (1926-1999).
Studia Historyczne z. 1, s. 210–211; DuŜyk, J. (1999). Civis Cracoviensis. Dziennik Polski nr 275, s. 14,
fot.; Dybiec, J. (2001). Wiesław Bieńkowski (7 VII 1926 – 22 XI 1999). Kwartalnik Historyczny nr 1,
s. 153–155; Dziki, S. (2000). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Rocznik Historii Prasy Polskiej z. 3,
s. 303–306; Frazik, W.; S. Gąsiorowski; A. Gruca; Z. Solak (1996). Problemy warsztatu bieŜącej „Bibliografii historii polskiej”. [W:] D. Bilikiewicz-Blanc, A. Karłowicz red. (1996). Czwarta Ogólnokrajowa
Narada Bibliografów, Warszawa 7-8 czerwca 1995 r. Warszawa: , s. 235–242; Fryś-Pietraszkowa, E.; A.
Kowalska-Lewicka; A. Spiss (2002). Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne.
T.1. Kraków: Wydaw. Naukowe DWN: Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, s. 11–15, fot.;
Gruca, A. (1996). Jubileusz Profesora Wiesława Bieńkowskiego. Acta Universitatis Iagellonicae nr 4,
s. 5; Gruca, A. (1999). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, s. 283–285,
fot.; Gruca, A. (1999/2000, dr. 2001). Profesor Wiesław Bieńkowski. Rocznik Krakowski, s. 13–15;
Gruca, A.; J.A. Kabata; A. Suchoń (1999). Wszechświat zwany biblioteką, czyli Łańcuckie peregrynacje
z Mistrzem. Kraków: nakł. autorów, 150 s., fot.; Instytut Historii PAN (akta personalne); Kabata, J. A.
(2000). Profesor Wiesław Bieńkowski w mojej pamięci. Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, s. 17–20; Kocójowa M. (1999). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Przegląd Biblioteczny z. 3,
s. 243–246, fot.; Kocójowa, M. (1999/2000, dr. 2001). Profesor Wiesław Bieńkowski (1926–1999)
w środowisku krakowskim. Rocznik Krakowski, s. 5–12, fot.; Kocójowa, M. (1999–2000, dr. 2001).
Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski ur. 7.07.1926 r. w Krakowie zm. 22.11.1999 r. w Krakowie. Libri
Gedanenses, s. 297; Kocójowa, M. (2001). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Krakowski Rocznik Archiwalny, s. 195–200, fot.; Kocójowa, M. red. (1995). Studia bibliograficzno-bibliologiczne. Praca zbiorowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej Profesora Wiesława Bieńkowskiego. Kraków: Wydaw. UJ,
311 s. (s. 25–67 bibliografia prac); Lechowski, P. (2000). Wiesław Bieńkowski (7 VII 1926 – 22 XI
1999). Roczniki Biblioteczne, s. 307–311, fot.; Małecki, J.M. (1999/2000, dr. 2001). Wiesław Bieńkowski. O Przyjacielu wspomnienie osobiste. Rocznik Krakowski, s. 17–19; Nekrologi: Dziennik Polski
z 24.XI, 27-28 XI i 29.XI.1999 oraz Gazeta Wyborcza z 25 XI, 27–28 XI, 29 XI 1999; Ogrodziński,
W. (2000). Wiesław Bieńkowski 1926–1999. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2000 nr 1, s. 139–146;
Pętlicka, W. (1999/2003, dr. 2004). Wiesław Bieńkowski. Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, s. 112–113; Rogozik, J.K. (2000). Mój Profesor. Rocznik Historii Prasy Polskiej z. 2, s. 306–
309; Solak Z. (2000). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, s. 9–15; Spiss, A. (2000). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Lud, s. 203–206; SzornelDąbrowska, B. (2000). Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Kieleckie Studia Bibliologiczne,
s. 219–221; Uniwersytet Jagielloński (akta personalne); Ziemski, F. (1997). Uczony – pedagog – człowiek. Czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesiąta rocznica urodzin prof. dr hab. Wiesława
Bieńkowskiego. Studia Historyczne z. 2, s. 245–253; śaliński, H. (2000). Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski 1926–1999. Annales Academiae Pedagogicae Cracoviensis Fol. 3: Studia Historiae, s. 305–307.
dr hab. Anna Gruca
[Preprint do Suplementu III Słownika pracowników ksiąŜki polskiej, za zgodą Redakcji]
19
A BIOGRAHICAL NOTE ON PROFESSOR
WIESŁAW BIEŃKOWSKI
BIEŃKOWSKI, WIESŁAW (b. 7 July 1926, Krakow, d. 22 November 1999, Krakow): h i s t o r i a n o f s c i e n c e and c u l t u r e (of K r a k o w and t he b o o k ), s o c i o l o g i s t , b i b l i o g r a p h e r , e t h n o g r a p h e r and u n i v e r s i t y t e a c h e r . From 1938, he attended the IX J.
Hoene-Wroński State Gymnasium and Secondary School and, in 1939, continued his education by joining a public business college for boys (with the Matura diploma earned on 21
September 1946). For one year, he studied chemistry at the Jagiellonian University in Krakow, and then history (MA in 1951) and sociology (MA in 1952).
In 1962, he earned his PhD in humanities, and in 1970 upgraded it to habilitation. In
1981 he was appointed extraordinary professor and in 1992 was conferred the title of professor. From 1 March 1951 to 30 June 1953 he was assigned to work in the Municipal Library in Gdańsk, in the department of research; from June 1951, he was the head of the
Centre for Information and Bibliography (in the period of 1 September to 31 December 1951,
he was transferred to the newly opened Voivodship and City Public Library in Gdańsk,
based in the city of Gdynia, where he was set the task of creating an analogous institution).
On 1 July 1953, he took up a post in the newly opened Institute of History in the Polish
Academy of Sciences, in its Krakow-based Records Unit, first in the Retrospective Bibliography section, where he co-authored such works as the three-volume Bibliografia historii Polski [Bibliography of Polish History] (Warsaw: 1965–1978), edited by Helena MadurowiczUrbańska, Bibliografia historii polskiej za lata 1935–1937 [Bibliography of Polish History for
the Years 1935–1937] (Wrocław: 1976), and Bibliografia historii Polski za lata 1938–1939
[Bibliography of Polish history for the years 1938–1939] (Wrocław: 1981); he was also editor
of the last two. In 1968, he became the head of the Record Unit (later transformed into Centre for Scientific Information, and then again into Current Bibliography Unit) and, at same
time, succeeded Jan Baumgart as editor of the contemporary Bibliography of Polish History.
He also presided over the Team for Cultural History of Krakow, active in the years 1978–
1990. He edited the Bibliography... until his death, even after retiring in 1996. He was editor
of 30 yearbooks and inspired a greater consideration of emigration historiography, samizdat
texts and writings combining history with other disciplines. Under his influence the bibliographical structure was elaborated and adapted to comply with the requirements of contemporary historiography: the section devoted to auxiliary sciences of history was elaborated, while the chronological section was simplified.
Moreover, Wiesław Bieńkowski authored or co-authored other bibliographies, such as
Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655–1660 [Poland during the Second Northern War
1655–1660] (Warsaw: 1957); bibliographies of publications by the Gdańsk Society of Friends
of Science and Arts 1928–1958 (in: Pięćdziesiąt lat Gdańskiego Towarzystwa Naukowego
1922–1972 [Fifty Years of Gdańsk Society of Sciences], Gdańsk: 1972); a bibliography of the
contents of vol. I and II of Historia nauki polskiej. T. 7: Dokumentacja bio-bibliograficzna [History of Polish Science. V. 7: Bio-bibliographic Documentation] (Wrocław: 1975), and personal
bibliographies of: Janusz Staszewski (Gdańsk: 1958), Marian Tyrowicz (Warsaw: 1965), Kazimierz Dobrowolski (Krakow: 1972). He also drafted annual reports of Polish publications
for the International Bibliography of Historical Science (from 1974). He conducted extensive
biographical research on foreign and domestic authors. His results were published in Polski
słownik biograficzny [Polish Biographical Dictionary], Słownik pracowników ksiąŜki polskiej
[Dictionary of Polish Book Sector Professionals] and, from 1957, in the Vienna Oesteereichisches Biographisches Lexikon 1815–1850, as well as in other bio-bibliographical dictionaries. This interest of his is reflected in his most important books, the first of which was
Poprzednicy Oskara Kolberga [Oskar Kolberg Predecessors] (1956), followed by Krzystof Celestyn Mrongowiusz (Olsztyn: 1964; and Olsztyn: 1983, the 2nd edition), Anna Libera Krako20
wianka (Krakow: 1968 ), Kazimierz Kelles-Krauz (Wrocław: 1969; Krakow 1973), and finally
StraŜnicy dziejów Miasta Narodowej Pamięci. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków
Krakowa w latach 1896–1996 [Guardians of the History of the City of National Memory. Society of the Aficionados of Krakow’s History and Monuments in the Years 1896–1996]
(Krakow: 1997).
Wiesław Bieńkowski was an outstanding erudite and author of over 550 works. They also
include treatises on the history of books and bibliographies, e.g. Jan Maj – załoŜyciel
i pierwszy redaktor „Gazety Krakowskiej” w latach 1796–1831 [Jan Maj – the Founder and
first Editor of the „Gazeta Krakowska” Newspaper between 1796–1831 („Prasa Współczesna
i Dawna” [“Old and Contemporary Press”] R. 2, 1959, No. 1/2, p. 155–166), Zespoły archiwalne pochodzenia prywatnego jako źródło do badań bibliologicznych i biografii ludzi ksiąŜki
[Archival Collections of Private Ownership as a Source for Bibliographical Research and Publishing People’s Biographies] (in: Z historycznych i metodologicznych problemów badań księgoznawczych i bibliotekoznawczych [Historical and Methodological Issues of Research in Bibliology and Library Science], Krakow: 1985), Biografistyka w badaniach nad ksiąŜką [Biographical Writings in Research on Books] (in: KsiąŜka polska w okresie zaborów [Polish Book
under the Regime of Partitions], Krakow: 1991), Wydawnictwa obchodu dwustulecia odsieczy
wiedeńskiej i ich rejestracja bibliograficzna [Publications on the Celebration of the 200th Anniversary of Relief of Vienna and Their Bibliographical Registration] (in: Kultura ksiąŜki w Krakowie w dobie autonomii galicyjskiej, [Book Culture in Krakow in the Period of Galician Autonomy] Wrocław: 1991), Wincenty Pol wobec problemów ksiąŜki [Wincenty Pol and Book Publishing Issues] („Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” R. 44, 1994, p. 203–215), Krakowskie
wydawnictwa obchodów kościuszkowskich w 1894 roku [Krakow’s Publications on the 1894
Celebrations of Kosciuszko’s Victory] („Studia Bibliologiczne”, T. 9, 1995, p. 164–171), Kazimierz Dobrowolski jako badacz ksiąŜki [Kazimierz Dobrowolski as Researcher of Books] („Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie” R. 41, 1996, p. 223–238); BieŜąca bibliografia historyczna w Polsce (przeszłość, dzień dzisiejszy, perspektywy) [Contemporary Historical Bibliography in Poland (Past, Today, and Future Perspectives] (in: KsiąŜka i prasa w
systemie komunikacji społecznej [Book and Press in the Social Communication System].
M. Juda (ed.), Lublin: 2002, p. 27–34) and entries for Encyklopedia wiedzy o ksiąŜce [Encyclopedia of Knowledge about the Book] (Wrocław 1971). From 01 October 1975 to 22 November 1999, Wiesław Bieńkowski taught at the Jagiellonian University, at first on contracts,
from 1979 employed on a part-time basis, from 1990 on a full-time basis, and then from
1998 on a part-time basis again (Chair of Library and Information Science at the Institute of
Polish Philology, and, from 1996, the Faculty of Management and Social Communication).
He held lectures in “Research Methodology in the Studies of the Book, Library and Information Sciences,” “Information Resources,” “Theory of Science,” “Classification of Sciences,”
and monographs on “Krakow’s Culture,” "Biographical Writings,” “The Role of Libraries, Societies and other Cultural and Educational Institutions in Local Communities,” as well as
seminars for MA and PhD students. He supervised 8 PhD’s (from 1989, he held an allPoland PhD seminar involving, from May 1990, annual trips to the town of Łańcut; for the
10th anniversary, his PhD students published a book in his honor, entitled Wszechświat
zwany biblioteką, czyli Łańcuckie peregrynacje z Mistrzem [The Universe Called “Library,” or
Peregrinations to Łańcut with the Master] (Krakow: 1999); he supervised 80 MA students and
40 graduates of the Postgraduate Studies in Library Science. For the 45th anniversary of his
academic research, a commemorative book was published, entitled Studia bibliograficznobibliologiczne [Bibliographical and Bibliological Studies] (Krakow: 1995), with an extensive
biography (written by M. Kocójowa) and a bibliography of Bieńkowski’s works, including entries for the years 1945–1995 (written by his son Łukasz) and complementary entries until
1999, in Biblioteka i informacja naukowa w komunikowaniu [The Library and Scientific Information in Communication] (Krakow: 2000, p. 294–297). He reviewed numerous treatises:
9 for the title of Professor, 10 for habilitation, 11 for PhD, 1 for an honorary doctorate (Marian Turowicz’s, 1988), for KBN grants and wrote dozens of reviews of publications.
Bieńkowski led an extensive campaign for the promotion of science, especially one connected with Krakow and the regions of Galicia, Warmia and Masuria. He was a member of
multiple academic councils at the Jagiellonian University: Information and Library Science,
Institute of Polish Philology, Institute of History, Faculty of Philology, Faculty of Manage21
ment and Social Communication. He also held classes at Krakow Academy of Economics
and was involved in various social activities: he was the Chairman of the Society of the Aficionados of Krakow’s History and Monuments (1964–1980; and its member since 1946);
took part in activities of the Krakow sections of the Polish Historical Society (from 1948),
Polish Ethnological Society (from 1959), Polish Bibliological Association (from 1990), Polish
Academy of Sciences (from 1960 member of the Committee on Sociology, from 1966 member
of the Committee on the Historical Sciences, from 1973 member of the Committees on Ethnological Sciences and Press Studies); he was appointed member of the reestablished Polish
Academy of Arts and Sciences (1994), president of the Council of Culture Societies (1971–
1980), member of the Council of the Historical Museum of the City of Krakow (from 1969
member of the jury for “Krakow Nativity Scenes”), the Scientific Society of Gdańsk (from
1952), the Society of the Wojciech Kętrzyński Centre for Scientific Research in Olsztyn (from
1968).
He was Secretary of the editorial team of “Studia Historyczne” [“Historical Studies”]
(1972–1993), and member of other editorial teams and boards of trustees: Polski słownik
biograficzny [Polish Biographical Dictionary], Słownik biograficzny etnografów polskich [Biographical Dictionary of Polish Ethnographers], “Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie” [Yearbook of the Ethnographic Museum in Krakow], Słownik duchowieństwa polskiego
na Śląsku w XIX i XX w. [Dictionary of the Polish Clergy in the Silesia in the 19th and 20th
Centuries], „Biuletynu Biblioteki Jagiellońskiej” [Jagiellonian Library Bulletin], „Krakowskiego
Rocznika Archiwalnego” [Krakow Yearbook of Archives], „Rocznika Historii Prasy Polskiej”
[Krakow Archival Annual], the Scientific Council of the Gdańsk Library of the Polish Academy of Sciences, and the Scientific Library of the Polish Academy of Arts and Sciences and
of the Polish Academy of Sciences in Krakow (chairman from1993).
Most important distinctions and awards: a golden badge for “Voluntary work for the City
of Krakow” (1968), Badge of the Polish Teachers’ Union (1974), award of the Secretary of the
Polish Academy of Sciences and third class award of the “Polityka” magazine (1978), team
award for Workers for Culture (1981), award funded by Jan Zygmunt and Maria Robel from
London (1983), award for merit in the radomskie voivodship (1984), award of the “Warmia
i Mazury” biweekly (1985), first class team award of the “Polityka” magazine (1987), individual award of the Rector of the Jagiellonian University (1987, 1999), award of the Jan Kochanowski Fund for Culture and Science (1993), Knight’s Cross of the Order of Polonia Restituta (1993), and Commission of National Education Medal (1997).
Maria Kocójowa
Anna Gruca
Institute of Information and Library Science
Jagiellonian University
[Preprint in press, accepted by Słownik pracowników ksiąŜki polskiej, III Suplement [Dictionary of Polish Book Sector Professionals, 3rd Addendum],
with agreement of the Editorial Board].
22
PRZEMÓWIENIE PROFESORA WIESŁAWA
BIEŃKOWSKIEGO NA UROCZYSTOŚCI JEGO JUBILEUSZU
W COLLEGIUM MAIUS UNIWERSYTETU
JAGIELLOŃSKIEGO W DNIU 10 STYCZNIA 1996 ROKU
Wasze Magnificencje, Państwo Dziekani, Wielce Szanowni Państwo!
„Nie zasłuŜony, lecz szczęśliwy bierze” powiada polskie przysłowie. Jego trafność uświadamiam sobie, stojąc dzisiaj przed tak dostojnym i miłym dla mnie gronem wszystkich tu
zgromadzonych, pełen wdzięczności oraz radosnego wzruszenia. I chociaŜ nie czuję się wcale
zasłuŜony, to przecieŜ w pełni szczęśliwy.
Piękny dar w postaci księgi jubileuszowej traktuję jako nowy, drugi juŜ dług wdzięczności
zaciągnięty wobec macierzystej mej Uczelni. Pierwszy powstał równo przed półwieczem, kiedy wstępowałem w progi Uniwersytetu Jagiellońskiego jako nowoprzyjęty student. Wprawdzie nie od razu zostałem humanistą, bo pierwszy rok studiowałem chemię, ale juŜ w następnym rozpocząłem studia historii i w kolejnym socjologii. Od tego właściwie wszystko się
zaczęło i miało swój początek, to co dzisiaj znajduje taki piękny (moŜe jeszcze nie finał!), ale
z pewnością wiele znaczący etap mego Ŝywota. Uniwersytetowi zawdzięczam wiele; miałem
szczęście i zaszczyt studiować pod kierunkiem wspaniałych uczonych: Henryka Barycza,
Władysława Konopczyńskiego, Jana Hulewicza, Henryka Mościckiego i Kazimierza Dobrowolskiego, z którymi związałem się (czy raczej zamierzałem wówczas związać się) najbliŜej.
Uczeni ci uczyli mnie sposobów precyzyjnego dociekania prawdy, szacunku dla źródeł, rozbudzali ciekawość poznawczą, a ich prace były dla mnie godnymi naśladowania, choć niedościgłymi wzorami erudycji i zarazem jasności stylu. Konopczyński mawiał do studentów, Ŝe
historia winna słuŜyć społeczeństwu, ale nie wolno jej nikomu się wysługiwać; Barycz często
doradzał nam realizację maksymy nulla dies sine linea, a Dobrowolski uczył, Ŝe w kaŜdej
ludzkiej zbiorowości obowiązują dwie szczególne wartości: dobra, rzetelna praca w kaŜdym
zawodzie i Ŝyczliwość wobec drugiego człowieka. Te wskazania zapadły głęboko w mą pamięć
jako drogowskazy na całe Ŝycie. Złe czasy pozbawiły mnie moŜności kontynuowania seminarium prof. Konopczyńskiego, na które zostałem przyjęty, i nawet podjąłem wskazany mi temat pracy seminaryjnej o poglądach społecznych Staszica, poniewaŜ ówczesne Ministerstwo
Oświaty wysłało go na przymusową emeryturę, a seminarium Henryka Barycza niespodziewanie zostało przerwane w ciągu roku akademickiego 1948/49 wskutek nagłego przeniesienia Profesora do Wrocławia. WszakŜe pozostali moi mistrzowie Hulewicz, Mościcki i Dobrowolski okazali mi wiele Ŝyczliwości i patronowali takŜe mym pierwszym próbom pisarstwa
naukowego.
Uniwersytetowi starałem się wywdzięczyć jak umiałem, ukończyłem terminowo i z powodzeniem studia, zostając podwójnym magistrem historii i socjologii, później pracując początkowo w Bibliotece Gdańskiej, a następnie w krakowskiej placówce Instytutu Historii PAN
zrobiłem doktorat i wreszcie w czerwcu 1970 r. habilitowałem się na Wydziale FilozoficznoHistorycznym.
Powróciłem na moją uczelnię jako docent, przed laty dokładnie dwudziestu w roku akademickim 1975/76, znajdując miejsce w ówczesnym Zakładzie (obecnie Katedrze) Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Pomysłodawcą i orędownikiem mego przyjścia na Uni23
wersytet był wówczas kierownik Zakładu prof. Stanisław Grzeszczuk, którego zabiegom
i staraniom ten fakt zawdzięczam, a dzisiaj z wdzięcznością tu przywołuję. Ten przyjazny
gest wobec mej osoby znalazł pozytywną aprobatę ze strony ówczesnych władz uniwersyteckich: rektorów Mieczysława Karasia i Józefa Buszki, co w imię prawdy historycznej winien
jestem zaznaczyć. Tak więc odtąd mogłem juŜ w innej formie wywiązywać się z zaciągniętego
długu wdzięczności wobec Uniwersytetu: wykształciłem ponad 80 magistrów bibliotekoznawstwa, wypromowałem 4 doktorów, a 6 dalszych przewodów doktorskich jest obecnie
w trakcie realizacji. Pozwala mi to Ŝywić nadzieję, Ŝe i pozostałych uczestników prowadzonego od 1989 roku seminarium doktorskiego doprowadzę szczęśliwie do pomyślnego finału.
Czy zdołam wywdzięczyć się naleŜycie za otrzymany dzisiaj dar, stanowiący zasługę pisarską wielu autorów, ale przecieŜ inicjatywy i trudu redakcyjnego Pani Profesor Marii Kocójowej, w postaci Studiów bibliograficzno-bibliologicznych, wydanych hojnym sumptem władz
Uniwersytetu; czy potrafię? MoŜe wszakŜe Dobry Bóg i łaskawy dla mnie los pozwoli, Ŝe
ukończę zaczętą juŜ przed laty historię Uniwersytetu Jagiellońskiego w czasach autonomii
galicyjskiej, wspaniałej złotej ery i wszechstronnego rozkwitu mej uczelni. Dotąd jedynie
fragmenty zdołałem ogłosić drukiem w kraju i za granicą. Byłby to mój bardzo skromny rewanŜ, a jednocześnie dar na zbliŜający się w roku dwutysięcznym jubileusz odnowy Uniwersytetu dzięki fundacji królowej Jadwigi.
A teraz juŜ na koniec, pragnę najgoręcej i najlepiej jak umiem i potrafię wyrazić moją głęboką wdzięczność i najserdeczniejsze podziękowanie wszystkim razem i kaŜdemu z osobna
za łaskawą ich tutaj obecność w dniu mego święta, władzom Uczelni, Magnificencjom Panom
Rektorom Aleksandrowi Kojowi, Franciszkowi Ziejce, Stanisławowi Hodorowiczowi i Markowi
Szymońskiemu. Państwu Dziekanom Wydziału Filologicznego Janowi Michalikowi, Halinie
Kurek, ElŜbiecie Mańczak-Wohlfeld, który tak Ŝyczliwie zechciał przyjąć historyka do swego
grona, Panom Dyrektorom Instytutu Filologii Polskiej Andrzejowi Borowskiemu i Józefowi
Bubakowi, całemu gronu Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej: wszystkim koleŜankom i kolegom, Gospodarzowi Collegium Maius prof. Stanisławowi Waltosiowi za uŜyczenie tych dostojnych miejsc dzisiejszego spotkania, moim drogim, wspaniałym współpracownikom z Zakładu Bibliografii BieŜącej Instytutu Historii PAN, moim Doktorom i Doktorantom, z których grona wielu jest współautorami księgi jubileuszowej. Słowa gorącego podziękowania i zarazem wdzięczności kieruję do Wielce Szanownych Gości, którzy zechcieli
swą obecnością uświetnić tę moją uroczystość, a więc reprezentującym PAU, Dyrekcję Instytutu Historii PAN w Warszawie, Towarzystwo Miłośników Historii Zabytków Krakowa, przedstawicieli bratnich Instytutów Bibliotekoznawstwa z Uniwersytetów Gdańskiego, Śląskiego,
Warszawskiego i Wrocławskiego, wielu moim przyjaciołom przybyłym z Krakowa i Warszawy
(niestety nie wszyscy mogli dzisiaj tu być obecni), wreszcie tym, którzy choć wymienieni tu
na końcu, wcale nie są dla mnie mniej waŜnymi; mam na myśli mych NajbliŜszych i Kochanych, tutaj obecnych, Ŝe swą obecnością zechcieliście podnieść na duchu wystarczająco
przejętego i wzruszonego jubilata. Dziękuję raz jeszcze wszystkim z całego wdzięcznego Im
serca.
Tekst powielony i rozdany wszystkim uczestnikom Jubileuszu 10 stycznia 1996 roku
Z archiwum prywatnego Anny Grucy
24
BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWO-PRZEDMIOTOWA
PROFESORA WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO
ZA LATA 1996–2000
Opracowanie jest kontynuacją bibliografii publikacji Wiesława Bieńkowskiego za lata
1949–1995, zamieszczonej w Studiach bibliograficzno-bibliologicznych, wydanych z okazji 45lecia jego pracy naukowej (Kraków 1995). Rejestruje publikacje Wiesława Bieńkowskiego
wydane po 1995. Zawiera ksiąŜki, artykuły z czasopism i prac zbiorowych, recenzje autorstwa W. Bieńkowskiego, a takŜe prace przez niego redagowane. Zastosowano w niej równieŜ
układ chronologiczny, a opis bibliograficzny sporządzono według takich samych reguł co w
części poprzedniej; zachowano teŜ ciągłą numerację pozycji. Część publikacji W. Bieńkowskiego za lata 1996–1999 została juŜ uwzględniona w bibliografii prac pracowników Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, zamieszczonej w księdze pamiątkowej, wydanej z okazji 25-lecia Instytutu pt. Biblioteka i informacja w komunikowaniu (Kraków 2000).
oprac. Piotr Lechowski. PoniewaŜ jednak księga ta miała ograniczony zasięg rozpowszechniania (głównie wśród pracowników i absolwentów Instytutu), zdecydowano się te pozycje
włączyć do niniejszej bibliografii.
Część drugą bibliografii Profesora Bieńkowskiego stanowi bibliografia przedmiotowa. Najpierw, w układzie alfabetycznym według nazwisk autorów, zestawiono wspomnienia poświęcone Profesorowi Bieńkowskiemu i jego Ŝyciorysy, zamieszczone w słownikach, a następnie
dedykowane mu publikacje.
1. BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWA
1995
492.
Seweryn Tadeusz, pseud. konspiracyjne: Białowąs, Boryna, Socha (1894–1975), etnograf, artysta malarz i grafik. W: Polski słownik biograficzny. T. 36. Z. 150. Warszawa-Kraków 1995 s. 344–349.
493.
Siarkowski Władysław, krypt.: Ks. W. S., Ks. Wł. S., Siar., Siark., Tomil, Wł. Siar…
(1840–1902), historyk regionalista i etnograf. W: Polski słownik biograficzny. T. 36.
Z. 150. Warszawa-Kraków 1995 s. 451–453.
1996
494.
Bibliografia historii polskiej za rok 1994. Oprac. Wojciech Frazik, Stefan Gąsiorowski, Anna Gruca, Zbigniew Solak; red. nauk. Wiesław Bieńkowski. Kraków 1996
Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu 8º ss. VIII, 485. PAN. Inst. Hist. – Zakład Bibliogr. BieŜącej.
W. Bieńkowski: Przedmowa s. VII–IX.
495.
Działalność Tadeusza Seweryna w Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1926–
1952. Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie. T. 13: 1996 s. 33–40, sum.
496.
Globalne pojęcie przedmiotu historii w historiografii polskiej XIX i XX w. (postulaty
i realizacje). Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU. T. 59: 1995 [druk.:] 1996
s. 48–49.
25
497.
Głos w dyskusji. W: Czwarta Ogólnopolska Narada Bibliografów. Warszawa 1999
s. 320.
498.
Grzegorz Smólski [1844–1911] – zapomniany dziennikarz wiedeński. Sprawozdania
z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN. Oddział w Krakowie. T. 39: 1995 [cz.] 1 [dr.:]
1996 s. 117–118.
499.
Kazimierz Dobrowolski jako badacz ksiąŜki. Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. R. 41: 1996 s. 223–238.
500.
Konstant von Wurzbach und Albert Zipper. Aus der Geschichte der österreichischpolnischen kulturellen Beziehungen im 19. und 20. Jahrhundert. W: ÖsterreichPolen. 1000 Jahre Beziehungen. Hrsg. Józef Buszko, Walter Leitsch. Deutsche Fassung. Kraków 1996 s. 481–507.
501.
Kultura jako przedmiot historii. Postulaty i realizacje globalnego pojęcia historii w
historiografii polskiej XIX i XX wieku. W: Kraków – Małopolska w Europie środka.
Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w siedemdziesiątą rocznicę urodzin.
Pod red. Krzysztofa Brońskiego, Jacka Purchli, Jana Szpaka. Kraków 1996 s. 137–
150.
502.
Leszek Hajdukiewicz (1924–1995). Odrodzenie i Reformacja w Polsce. T. 40: 1996
s. 166–169.
503.
Obchody kościuszkowskie w Krakowie 1894 roku. W: Kraków w powstaniu kościuszkowskim. Materiały sesji naukowej odbytej 28 maja 1994 roku. Red. nauk.
ser. Jan M[arian] Małecki. Kraków 1996 s. 93–132.
504.
Stojałowski Stanisław (1845–1911), jezuita. W: Słownik biograficzny katolickiego
duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku. Pod red. Mieczysława Patera. Katowice
1996 s. 398–401.
505.
Hübner Piotr: Siła przeciw rozumowi... Losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach
1939–1989. Kraków 1994.
Polem.: Bieńkowski W.: Głos w dyskusji na temat ksiąŜki Piotra Hübnera. Problemy Społecznego Ruchu Naukowego. Nr 3/4: 1996 s. 27–35.
1997
506.
Bibliografia Gdańska. Libri Gedanenses. T. 13/14: 1995–1996 [druk.:] 1997 s. 177–
183, sum., Zsf., streszcz.
507.
Bibliografia historii polskiej za rok 1995. Red. nauk. Wiesław Bieńkowski. Oprac.
Wojciech Frazik, Stefan Gąsiorowski, Anna Gruca, Zbigniew Solak. Kraków 1997
Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu 8° ss. VIII, 574. PAN. Inst. Hist. – Zakł. Bibliogr.
BieŜącej.
W. Bieńkowski: Przedmowa s. VII–XIII.
508.
Erfahrungen bei der Bearbeitung der Bibliografia historii polskiej (Bibliographie der
polnischen Geschichte). W: Bibliographien zur Geschichte Ostmitteleuropas. Hrsg.
von Norbert Kersken, Ralf Köhler. Marburg 1997 s. 21–26.
509.
Jak powstało Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa? W: Ludzie, którzy umiłowali Kraków. ZałoŜyciele Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Praca zbior. pod red. W. Bieńkowskiego. Kraków 1997 s. 5–13.
26
510.
Jan Stanisław Bystroń jako historyk kultury polskiej. Sprawozdania z Posiedzeń
Komisji Naukowych PAN Oddział w Krakowie. T. 40: 1996 [cz.] 1 [dr.:] 1997 s. 7–8.
511.
Janina Bieniarzówna (24 V 1916 – 1 III 1997). Kwartalnik Historyczny. R. 104: 1997
nr 4 s. 159–161.
512.
Janina Bieniarzówna (24 V 1916 – 1 III 1997). Rocznik PAU. R. 1996/1997 s. 164–
167.
513.
Janina Bieniarzówna (1916–1997). Członek honorowy Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Rocznik Krakowski. T. 63: 1997 s. 161–166.
514.
Józef Muczkowski (1860–1943). W: Ludzie, którzy umiłowali Kraków. ZałoŜyciele
Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Praca zbior. pod red.
W. Bieńkowskiego. Kraków 1997 s. 149–158
515.
Klemens Bąkowski (1860–1938). W: Ludzie, którzy umiłowali Kraków. ZałoŜyciele
Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Praca zbior. pod red.
W. Bieńkowskiego. Kraków 1997 s. 45–56
516.
Konstanty Wurzbach i Albert Zipper. Z dziejów stosunków kulturalnych austriackopolskich w XIX i XX wieku. W: Austria – Polska. 1000 lat kontaktów. Wersja polska.
Red. Józef Buszko,Walter Leitsch. Kraków 1997 s. 427–448.
517.
Ludzie, którzy umiłowali Kraków. ZałoŜyciele Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Praca zbior. pod red. Wiesława Bieńkowskiego. Kraków 1997 Tow.
Miłośn. Hist. i Zabytków Krakowa 8° ss. 230, nlb. 1, il.
Rec.: Ziemski Franciszek, Studia Historyczne. R. 43: 2000 z. 4 s. 721–724.
518.
StraŜnicy dziejów miasta narodowej pamięci. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w latach 1896–1996. Kraków 1997 Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu 8° ss. 357, nlb. 1, il. Tow. Miłośn. Hist. I Zabytków Krakowa. Biblioteka Krakowska. Nr 137.
Rec.: Ziemski Franciszek, Studia Historyczne R. 43: 2000 z. 4 s. 721–724.
519.
Wspomnienia z pracy w Bibliotece Miejskiej w Gdańsku w latach 1951–1953. Libri
Gedanenses. T. 13/14: 1995/1996 [dr.:] 1997 s. 235–236, sum., Zsfg.
520.
Chojnacki Władysław: Bibliografia polskich publikacji podziemnych wydanych pod
rządami komunistycznymi w latach 1939–1941 i 1944–1953. Czasopisma, druki
zwarte, druki ulotne. Przygot. do druku Wojciech Chojnacki i Marek Jastrzębski.
Warszawa 1996.
Rec.: Bieńkowski W., Studia Historyczne. R. 40: 1997 z. 2 s. 287–290
521.
Kazimierz Dobrowolski [1894–1987] – człowiek i uczony. Praca zbior. w stulecie urodzin pod red. Wiesława Bieńkowskiego i Władysława Kwaśniewicza. Kraków 1994
[dr.: 1995].
Rec.: Śliwa Michał, Studia Historyczne. R. 40: 1997 z. 4 s. 618–620.
1998
522.
Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu 8º ss. IX, 603. PAN. Inst. Hist. – Zakład Bibliogr.
BieŜącej.
W. Bieńkowski: Przedmowa s. VII–IX.
27
523.
Dziennikarze polscy w dziesięciu tomach "Austriackiego Leksykonu Biograficznego
1815–1950". Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN. Oddział w Krakowie. T. 41: 1997 cz. 1 [druk.:] 1998 s. 39–40.
524.
Jeszcze jeden pamiętnik świadka historii. W: Głąb Z.: Z Polski do Polski przez Ural
i Apeniny. Kraków 1998 s. 9–13.
525.
O współczesnych formach uczczenia pamięci Oskara Kolberga. Rozwój badań nad
kulturą ludową w Polsce (1800–1867). (Głos w dyskusji). W: Oskar Kolberg 1814–
1890. Materiały sesji naukowej, Kraków 26 XI 1994 r. Red. ElŜbieta Fiałek. Kraków
1998 PAU s. 63–69.
526.
Polacy – ludzie prasy w dziesięciu tomach „Austriackiego Leksykonu Biograficznego”
1815–1950. Rocznik Historii Prasy Polskiej. T. 1: 1998 z. 1/2 s. 11–22, abstract,
streszcz.
527.
Powstanie Akademii Umiejętności. Rocznik PAU. R. 1997/1998 [dr.:] 1998 s. 96–
107.
528.
Schroeder (Schröder) Artur (1882–1934) Schriftsteller und Kunstkritiker. W: Österreichisches biographisches Lexikon 1815–1950. Bd. 11. Lieferung 53. Wien 1998 s.
228–229.
529.
Sesja naukowa z okazji 650-lecia miasta Mrągowa (Mrągowo, 21 V 1998 r.). Studia
Historyczne. R. 41: 1998 z. 4 s. 625–627.
530.
Wakar Andrzej: Olsztyn. Dzieje miasta. [Olsztyn] 1997. Rec.: Bieńkowski Wiesław,
Studia Historyczne. R. 41: 1998 z. 2 s. 296–298.
1999
531.
Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu 8° ss. VIII, 592. Pol. Akad. Nauk. Inst. Hist. –
Zakł. Bibliogr. BieŜącej.
W. Bieńkowski: Przedmowa s. VII–VIII.
532.
Kalendarium seminariów wyjazdowych – Łańcut 1990–1999 r. W: Wszechświat zwany Biblioteką czyli Łańcuckie peregrynacje z Mistrzem. Oprac. red.: Anna Gruca, Jacek A[ndrzej] Kabata, Alina Suchoń. Kraków 1999. s. 9–12.
533.
Krakowscy prekursorzy badań ludoznawczych w pierwszej połowie XIX wieku.
W: Przed 100 laty i dzisiaj. Ludoznawstwo i etnografia między Wiedniem, Lwowem,
Krakowem a Pragą. Materiały z sesji naukowej towarzyszącej LXXIV Walnemu Zgromadzeniu Delegatów PTL, Kraków, wrzesień 1998. Red. Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss. Kraków 1999 s. 45–62.
534.
Korespondencja Władysława Konopczyńskiego z Mieczysławem Haimanem z lat
1931–1947. [Wyd.] Wiesław Bieńkowski. Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk
w Krakowie. R. 44: 1999 s. 425–444, sum.
535.
Losy Ŝycia Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza. W: 650 lat Mrągowa. Red. Jan Gancewski. Mrągowo 1999 Pol. Tow. Hist. Koło w Mrągowie s. 59–68.
536.
Oskar Kolberg a Akademia Umiejętności w Krakowie. Prace Komisji Historii Nauki.
T. 1: 1999 s. 7–21.
28
537.
Schupp Helena Eleonora Joanna (1877–1948). W: Österreichisches biographisches
Lexikon 1815–1950. Bd. 12. Lieferung 54. Wien 1999 s. 373.
538.
Słowo wstępne. W: Przed 100 laty i dzisiaj. Ludoznawstwo i etnografia między Wiedniem, Lwowem, Krakowem a Pragą. Materiały z sesji naukowej towarzyszącej LXXIV
Walnemu Zgromadzeniu Delegatów PTL, Kraków, wrzesień 1998. Red. Ewa FryśPietraszkowa, Anna Spiss. Kraków 1999 s. 9–10.
539.
Smólski Grzegorz, krypt. i pseud.: G. S., Grzela z Waszkowic, Wojciech Gorazda
(1844–1911), dziennikarz, publicysta, krajoznawca i etnograf. W: Polski słownik biograficzny. T. 39. Z. 162. Warszawa-Kraków 1999 s.362–365.
540.
Związki Uniwersytetu Poznańskiego z Polską Akademią Umiejętności w Krakowie.
(Głos w dyskusji). W: Alma Mater Posnaniensis. W 80. rocznicę utworzenia Uniwersytetu w Poznaniu. Red. Przemysław Hauser [i in.]. Poznań 1999 s. 167–169.
541.
Aleksander Czołowski – miłośnik Lwowa i historyk regionalny. W: Celem nauki jest
człowiek... Studia z historii społecznej i gospodarczej ofiarowane Helenie Madurowicz-Urbańskiej. Red. nauk. Piotr Franaszek. Kraków 2000 s. 47–54.
542.
Kraków a Warmia i Mazury w latach 1945–1963 (kontakty naukowe oraz związki
kulturalne). Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. R. 45: 2000 s. 21–
42, sum.
543.
Schwikart (Szwejkart) Karl (Karol) Gottlieb, (1772–1855). W: Österreichisches
biographisches Lexikon 1815–1950. Bd. 12. Lieferung 55. Wien 2001 s. 44.
544.
Sokalski Michał Bronisław, pseud.: Bronek z Oleska, M. B. Krzywda (1858–1929),
nauczyciel szkół ludowych, działacz oświatowy, etnograf-amator, pisarz. W: Polski
słownik biograficzny. T. 40. Z. 164. Warszawa-Kraków 1995 s.19–21.
545.
Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa 1896–1994. W: Czy stowarzyszenia są dzisiaj potrzebne? Tradycje i teraźniejszość na przykładzie stowarzyszeń
działających na terenie południowej Polski. Materiały z Sympozjum, Kraków 2–3
grudnia 1994 r. Pod red. Rity Majkowskiej. Kraków 2000 s. 25–37.
546.
Wydawnictwa Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku (1928–1956). Libri
Gedanenses. T. 17/18: 1998–2000 [druk.:] 2001 s. 95–103, sum., Zsfg.
547.
śycie kulturalne Krakowa w latach 1978–1998. W: Biblioteka i informacja w komunikowaniu. Jubileusz 25-lecia studiów Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
w Uniwersytecie Jagiellońskim. Pod red. Marii Kocójowej. Kraków 2000 s. 179–189.
2000
2002
548.
BieŜąca bibliografia historyczna w Polsce (przeszłość, dzień dzisiejszy, perspektywy).
W:KsiąŜka i prasa w systemie komunikacji społecznej. Przeszłość, dzień dzisiejszy,
perspektywy. Pod red. Marii Judy. Lublin 2002 s. 27–34;
549.
Janina Bieniarzówna (1916–1997) członek honorowy Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W: Janina Bieniarzówna. W piątą rocznicę śmierci. Red.
Olga Dyba. Kraków 2002 s. 6–16.
29
550.
Semkowicz
Aleksander
(1850–1923)
Historiker
und
Bibliothekar.
W: Österreichisches biographisches Lexikon 1815–1950. Bd. 12. Lieferung 56. Wien
2002 s. 167.
551.
Semkowicz Władysław Jan Aleksander (1878–1949). Historiker W: Österreichisches
biographisches Lexikon 1815–1950. Bd. 12. Lieferung 56. Wien 2002 s. 167–168.
552.
Serwaczyński
Stanisław
(1790–1859).
Komponist
und
Violinlehrer.
W: Österreichisches biographisches Lexikon 1815–1950. Bd. 12. Lieferung 56. Wien
2002 s. 193–194.
II. BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA
1.
SPRAWOZDANIA, WSPOMNIENIA, śYCIORYSY
1.
Bieńkowski Wiesław Józef. W: Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. T. 1.
Warszawa 1998 s. 115.
2.
Buszko Józef: Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Studia Historyczne.
R. 43: 2000 z. 1 s. 210–211.
3.
DuŜyk Józef: Civis Cracoviensis. Odszedł człowiek całym swym Ŝyciem związany
z Krakowem. Dziennik Polski. R. 55: 1999 nr 275, s. 14.
4.
Dybiec Julian: Wiesław Bieńkowski (7 VII 1926 – 22 XI 1999). Kwartalnik Historyczny. R. 108: 2001 nr 1 s. 153–155.
5.
Dziki Sylwester: Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Rocznik Historii. Prasy Polskiej.
T. 3: 2000 z. 2 s. 303–306.
6.
Gruca Anna: Jubileusz Profesora Wiesława Bieńkowskiego. Acta Universitatis
Jagellonicae. R. 13: 1996 nr 4 s. 5. Kraków, 10 I 1996 r.; 45–lecie pracy naukowej.
7.
Gruca Anna: Profesor Wiesław Bieńkowski. Rocznik Krakowski. T. 65/66: 1999/2000
[druk.:] 2000 s. 13–15.
8.
Gruca Anna: Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej.
R. 49: 1999 nr 1/2 s. 283–285.
9.
Gruca Anna: „Wszechświat zwany biblioteką…” – wspomnienie o Profesorze Wiesławie
Bieńkowskim. EBIB 2000 nr 9. http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e009-02.html.
10.
Kabata Jacek A[ndrzej]: Profesor Wiesław Bieńkowski w mojej pamięci. Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. R. 45: 2000 s. 17–20.
11.
[Kocójowa Maria]: Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski ur. 7.07.1926 r. w Krakowie zm.
22.11.1999 r. w Krakowie. Libri Gedanenses. T. 17/18: 1998–2000 [druk.:] 2001
s. 297.
12.
Kocójowa Maria: Profesor Wiesław Bieńkowski (1926–1999) w środowisku krakowskim. Rocznik Krakowski. T. 65/66: 1999/2000 [druk.:] 2000 s. 5–12.
13.
Kocójowa Maria: Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Przegląd Biblioteczny. R. 67: 1999
z. 3 s. 243–246.
30
14.
Kocójowa Maria: Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Krakowski Rocznik Archiwalny.
[T.] 7: 2001 s. 195–200.
15.
Lechowski Piotr: Wiesław Bieńkowski (7 VII 1926 – 22 XI 1999). Roczniki Biblioteczne.
R. 44: 2000 s. 307–311.
16.
Małecki Jan M[arian]: Wiesław Bieńkowski. O przyjacielu wspomnienie osobiste.
Rocznik Krakowski. T. 65/66: 1999/2000 [druk.:] 2000 s. 17–19.
17.
Małecki Jan M[arian]: Wiesław Bieńkowski (7 VII 1926 – 22 XI 1999). Rocznik PAU.
R. 1999/2000 [druk.:] 2001 s. 175–178.
18.
Ogrodziński Władysław: Wiesław Bieńkowski 1926–1999. Komunikaty MazurskoWarmińskie. [R. 44]: 2000 nr 1 s. 139–146.
19.
Pętlicka Wanda: Wiesław Bieńkowski. „Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. T. 26/30: 1999/2003 [dr.:] 2004 s. 112–113.
20.
Rogozik Janina Katarzyna: Mój Profesor. Rocznik Historii Prasy Polskiej. T. 3: 2000
z. 2 s. 306–309.
21.
Solak Zbigniew: Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Rocznik Biblioteki Naukowej PAU
i PAN w Krakowie. R. 45: 2000 s. 9–15.
22.
Spiss Anna: Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Lud. T. 84: 2000 s. 203–206.
23.
Spiss Anna: Wiesław Bieńkowski (1926–1999) historyk nauki i kultury, socjolog i etnograf, bibliograf, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. W: Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. T. 1. Pod red. Ewy Fryś-Pietraszkowej, Anny
Kowalskiej-Lewickiej, Anny Spiss. Kraków 2002 s. 11–15.
24.
Szornel-Dąbrowska Barbara: Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski (1926–1999). Kieleckie
Studia Bibliologiczne. [T.] 5: 2000 s. 219–221.
25.
Ziemski Franciszek: Uczony – pedagog – człowiek. Czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesiąta rocznica urodzin prof. dr hab. Wiesława Bieńkowskiego.
Studia Historyczne. R. 40: 1997 z. 2 s. 245–253.
26.
śaliński Henryk: Prof. dr hab. Wiesław Bieńkowski 1926–1999. Annales Academiae
Paedagogicae Cracoviensis. Fol. 3. Studia Historica. [T.] 1: 2001 s. 305–307.
2.
27.
PRACE DEDYKOWANE WIESŁAWOWI BIEŃKOWSKIEMU
Bibliografia historii polskiej za rok 1998. Oprac. Wojciech Frazik, Stefan Gąsiorowski,
Anna Gruca, Zbigniew Solak; red. nauk. A. Gruca. Kraków [2000] AKADE 8° ss. 627,
ilustr. Pol. Akad. Nauk. Inst. Historii – Pracownia Bibliogr. BieŜącej.
Tom dedykowany pamięci Prof. dra hab. Wiesława Bieńkowskiego, długoletniego redaktora "Bibliografii historii polskiej".
28.
Krakowski Rocznik Archiwalny. Red. nacz. Sławomir Radoń. [T.] 6. Kraków 2000 Archiwum Państ. 8° ss. 186, nlb. 1, tabl. 8. Archiwum Państ. w Krakowie.
Poświęcony pamięci Profesora Wiesława Bieńkowskiego, członka Komitetu Redakcyjnego Rocznika
29.
Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. Red. nacz. Karolina Grodziska.
R. 45. Kraków 2000 Pol. Akad. Nauk. Wyd. 8° ss. 623, nlb. 3, tabl. 15, sum. Pol.
31
Akad. Umiejętności. Bibl. Nauk. Pol. Akad. Umiejętności i Pol. Akad. Nauk w Krakowie.
Poświęcony pamięci Prof. dra hab. Wiesława Bieńkowskiego (1926–1999).
30.
Studia bibliograficzno-bibliologiczne. Praca zbiorowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej Profesora Wiesława Bieńkowskiego. Pod red. Marii Kocójowej. Kraków 1995.
Rec.: Śliwa Michał, Studia Historyczne. R. 40: 1997 z. 4 s. 618–620; Pacevičius Arvydas: Krokuvos knygotyrininkų leidinis. Knygotyra. T. 34: 1998 s. 214–217.
31.
Wszechświat zwany Biblioteką czyli Łańcuckie peregrynacje z Mistrzem. Oprac. red.:
Anna Gruca, Jacek A[ndrzej] Kabata, Alina Suchoń. Kraków 1999 Nakł. autorów 8°
ss. 150, nlb. 2, tabl. 1.
Prace dedykowane prof. dr. hab. Wiesławowi Bieńkowskiemu przez doktorantów.
opracowała dr hab. Anna Gruca
32
WYKAZ PRAC MAGISTERSKICH NAPISANYCH
POD KIERUNKIEM PROFESORA WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO
W INSTYTUCIE INIB UJ W LATACH 1979–1997
1979
BOBULSKA BOśENA. Zagadnienia bibliotekarskie i wydawnicze w działalności Towarzystwa
Oświaty Ludowej w latach 1882–1917
JANUSZ-BOBKA DOROTA. Problemy ksiąŜki i czytelnictwa na łamach miesięcznika Towarzystwa Szkoły Ludowej oraz Przewodnika Oświatowego w latach 1901–1939
LIS JADWIGA. Organizacja młodzieŜy galicyjskiej "Promień" i jej działalność oświatowowydawnicza w latach 1899–1912
MOTOR JANINA. Działalność oświatowa i bibliotekarska Heleny Radlińskiej w okresie krakowskim (1906–1918)
NOWAK EWA Biblioteka szkolna Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle
w latach 1868–1939
RAJZER RENATA. Towarzystwo Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza wobec problemu
czytelnictwa i ksiąŜki
1980
BATKO ZOFIA. Miejska Biblioteka Publiczna w Wieliczce w latach 1945–1975
CIEŚLIŃSKA BARBARA. Działalność wydawnicza i biblioteczna Czytelni Akademickiej im.
A. Mickiewicza w Krakowie
GUT BOGUMIŁA. Kulturotwórcza rola Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bochni
w latach 1946–1975
HORWACKA TERESA. śycie ksiąŜek i czasopism w powiecie łańcuckim w okresie okupacji
hitlerowskiej (1939–1944)
PĘKALA ALICJA. Zarys działalności Krakowskiego Towarzystwa Oświaty Ludowej w latach
1882–1917
SALETRA TERESA. Działalność biblioteczna i wydawnicza Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w latach 1923–1939
SZAL ANIELA śycie kulturalne w powiecie Łańcuckim w latach 1944–1955
śMUDKA JOLANTA. Problemy bibliotekoznawcze na łamach „Miesięcznika Towarzystwa
Szkoły Ludowej” oraz „Przewodnika Oświatowego” w latach 1901–1939
1981
DUKAT-SITKO MARTA. Problematyka bibliotek uniwersyteckich na łamach współczesnych
czasopism naukowych z lat 1945–1979
RIEDEL JOLANTA. Adam Bar (1895–1955) bibliograf i historyk literatury
RINGER ELśBIETA. Działalność i działacze Krakowskiego Oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza. Cele i metody pracy oświatowej
SADZIŃSKA MARIA. Środowisko literackie Łodzi w latach 1945–1948
WITEK BOśENA. "Polska Bibliografia Adnotowana Wiedzy o Środkach Masowego Komunikowania" na tle działalności Ośrodka Badań Prasoznawczych w Krakowie
33
1982
GARCZYŃSKA MARIA. Problematyka bibliologiczna w twórczości Jana Stanisława Bystronia
(1892–1964)
HORYŃ MARIA. Bibliografia zamojska stan, potrzeby i próba ujęcia
JARDZIOCH DANIELA. Spotkania autorskie jako nowa forma pracy z czytelnikiem w bibliotekach publicznych na przykładzie m. Łodzi
MATUSIK BARBARA. Wiktor Hahn (1871–1959) jako bibliograf
1983
LAMśA MARIA. Instytucjonalne uwarunkowania czytelnictwa w Rybnickim Okręgu Węglowym (1958–1978)
IWLIJEW EWA. śycie i działalność Antoniego Jacka Koraszewskiego w słuŜbie kultury regionu śląskiego
1984
ĆWIEKA EWA. Piotr Grzegorczyk (1894–1968). Bibliograf i kronikarz polskiego Ŝycia kulturalnego
1985
CURYŁO MONIKA .Twórczość dramatyczna Szekspira i jej recepcja w Krakowie w XIX wieku.
KsiąŜka i teatr
SIEDLECKA ALICJA. Działalność wydawnicza Józefa Szujskiego w Towarzystwie Naukowym
Krakowskim i Akademii Umiejętności
1986
BRUSIK-JACH BOśENA. Pamiętniki z lat 1815–1846 i ich wartość źródłowa dla dziejów teatru
1988
BOGACKA MARIA. Edward Franciszek Arvay. Drukarz i księgarz rzeszowski przełomu XIX
i XX wieku
CIARKOWSKA HANNA JADWIGA. Drukarstwo płockie w latach 1918–1939
DYRLAGA JADWIGA. Działalność biblioteczna i wydawnicza Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej w śywcu w latach 1892–1939
GALAS ZOFIA. Zygmunt Jeleń księgarz i drukarz tarnowski
KOSIŃSKA JADWIGA. Działalność "KsiąŜnicy Atlas" we Wrocławiu w latach 1946–1952
KSIĄśEK GRAśYNA. Wydawnicze dzieje kolekcji pieśni ks. Michała Marcina Mioduszewskiego (1787–1868)
KULPIŃSKA MARIA. Obraz Ŝycia społeczno-politycznego w Przemyślu na łamach „Echa
Przemyskiego" (1896–1918)
MANDERA IWONA. Dzieje ksiąŜki polskiej w okresie międzywojennym w Rybniku
NAPIÓRKOWSKA MAŁGORZATA. Działalność Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bolesławcu
w latach 1975–1985
WOJEWODZIC-NOWAK KRYSTYNA. Działalność Gorzowskiego Towarzystwa Kultury w latach 1975–87
34
1991
BIAŁASZCZYK EWA. Kronika "Przewodnika Bibliograficznego" w latach 1882–1900 jako źródło do badań bibliologicznych
FETER MARIA. Działalność Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu (1873–1914)
GAJEWSKA ELśBIETA. Działalność Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Zielonej
Górze w latach 1933–1989
GOCLAN BEATA. Tematyka biblilogiczna na łamach "Gazety Warszawskiej" w latach 1783–
1785
KMIECIAK-HARASIMOWICZ MARIA. Twórcy ilustracji w ksiąŜkach dla dzieci Marii Konopnickiej w latach 1889–1980
KORUS KATARZYNA. Dział wydawnictw Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach
1980–1990
KOŚCIESZA-KUSZŁEYKO ROMANA. Czasopismo harcerskie „Na tropie” 1928–1939
KOZDRÓJ WACŁAW Miesięcznik "Powściągliwość i Praca" (1898–1939) i jego zawartość bibliologiczna
MAŁEK JANINA. śycie i działalność bibliotekarska, społeczna i kulturalno-oświatowa Ireny
Augustyniakowej
MĄDRZAK IZABELA. Działalność bibliotek Gorzowa Wielkopolskiego w zakresie informacji
naukowo-technicznej w latach 1975–1991
PROCAJŁO GRAśYNA. Świat ksiąŜek Marii Dąbrowskiej w oparciu o „Dzienniki” pisarki
PRZYTUŁA URSZULA. Świat lektur Zofii Nałkowskiej na podstawie „Dzienników”
WIELKOPOLAN AGNIESZKA. Stanisław Konopka (1896–1982) jako bibliotekarz, bibliograf,
historyk ksiąŜki lekarskiej i bibliofil
WŁODARCZYK GRAśYNA. Działalność wydawnicza Naczelnej Organizacji Technicznej i Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych w Częstochowie
WŁODYKA MAGDALENA. Działalność wydawnicza Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie
w latach 1945–1990
WRĄBEL ANNA. Działalność pisarska Edwarda Kopczyńskiego i jej efekty wydawnicze
WYSZYŃSKA MARIA. Świat ksiąŜek Jerzego Andrzejewskiego
1993
BALAKOWICZ MARIANNA. Czytelnictwo niesłyszących
BINKIEWICZ ELśBIETA. Problemy bibliologiczne na łamach "Wiadomości Literackich"(1924–
1939)
CZECH MAŁGORZATA. Działalność wydawnicza gimnazjum sądeckiego w latach 1818–1914
JANKOWIAK MARZENA. Biblioteka Kórnicka w latach działalności Stanisława Bodniaka
KACZMARCZYK RENATA. Działalność wystawiennicza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Krakowie w latach 1952–1992
OLEKSIAK JUSTYNA. Ankieta "W pracowniach pisarzy i uczonych" w tygodniku "Odrodzenie" w latach 1946–1947
SŁABOSZ-PALACZ KATARZYNA. Karta pocztowa z lat 1865–1939 w świetle badań naukowych. Analiza zbioru pocztówek Archiwum Muzeum Etnograficznego w Krakowie
1995
BĄK HELENA "Bluszcz" i jego redaktorka Maria Ilnicka w latach 1865–1896
BUJAK BERNARDETTA. Świat ksiąŜki na łamach "Czasu" pod redakcją Antoniego Beaupré
(1934–1937)
35
BUJAK JANINA. Świat ksiąŜki na łamach "Czasu" w latach 1898–1901 ze szczególnym
uwzględnieniem redakcji literackiej Stanisława Estreichera
GÓRECKA VIOLETTA. Wydawnictwa zwarte dotyczące Wieliczki wydane w latach 1872–1994
KAWALEC ANNA. Ilustrowany Kuryer Codzienny. Redaktor graficzny Tadeusz Olszewski
i jego znaczenie wśród pracowników IKC-a
LESKA MARIA. Londyńska Oficyna Poetów i Malarzy Czesława i Krystyny Bednarczyków
w latach 1949–1995
ŁAŃCUCH JOANNA. Treści bibliologiczne na łamach "Bluszczu" za redakcji Józefy Bąkowskiej w latach 1896–1901
MICHALEC ANITA. Tygodnik „Iskry” oraz problematyka kulturalna na jego łamach w latach
1923–1939
POLAŃSKA MAGDALENA. „Księgi pamiątkowe bibliologów polskich wydane po II-giej wojnie
światowej”
ŚWIĄTEK JOLANTA. Księgozbiór Ignacego Trybowskiego (1931–1994)
1996
WOJTOWICZ WIESŁAWA. Franciszek Kotula (1900–1983). Próba biografii. Bibliografia twórczości historycznej, etnograficznej i literackiej
1997
CIĘśADLIK ELśBIETA. Wydawnictwa polskich utworów Lilian Seymour-Tułasiewicz w latach 1946–1996
DEPCZYŃSKA MAGDALENA. Działalność działu informacyjno-bibliograficznego WBP w Krośnie w latach 1975–1995
FERENC EWA. Substytutywna funkcja literatury w odbiorze czytelników dorosłych (na przykładzie filii bibliotecznej w Rzeszowie)
KULISIEWICZ MARTA. Wydawnictwo i księgarnia Ferdynanda Hoesicka w Warszawie w latach 1900–1913
KWAŚNA IWONA. Bibliologiczne wydawnictwa zwarte Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
w latach 1945–1944
RAJZER RENATA. Materiały źródłowe do działalności wydawniczej Wacława Anczyca (1866–
1938)
SZWED ZOFIA. Miejska Biblioteka Publiczna w Oświęcimiu
TYRAN JOANNA. Biblioteka Państwowego Muzeum w Oświęcimiu w latach 1947–1996
URBAŃSKA TATIANA. Twórczość bibliograficzna „Śląskiego Estreichera” – Ludwika BroŜka
(1907–1976)
WITRYLAK AGATA. Wydawnictwa zwarte o Krynicy XVIII–XX w
ZABROŃSKA LUCYNA. Księgozbiór kardynała Władysława Rubina w Lubaczowie
ZAJĄC BARBARA. Biblioteka Publiczna w Jaśle (1946–1996). Pół wieku w słuŜbie społeczności lokalnej
ZARĘBA RENATA. Wydawnictwa obchodów kościuszkowskich na ziemiach polskich w 1894
roku
ZAUCHA JAGODA. Działalność Towarzystwa Oświaty Ludowej w Tarnowie (1882–1914)
ZIELIŃSKA MIROSŁAWA. Czasopismo „Szpargały” (1934–1939) i jego treści bibliologiczne
oprac. dr Małgorzata Jaskowska
36
WYKAZ PRAC DOKTORSKICH NAPISANYCH
POD KIERUNKIEM PROFESORA WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO
1. KRYSTYNA RONIKIER. Działalność Towarzystwa Szkoły Ludowej w latach 1891–1916
Obrona: 12 XII 1985 r.
2. ANNA GRUCA. Działalność Spółki Wydawniczej Polskiej (1890–1916) na tle ówczesnego
Ŝycia umysłowego Krakowa
3. TOMASZ KĘDZIORA. Zbiory naukowe i artystyczne polskich szkół plastycznych od drugiej połowy XVII do końca XIX wieku
Obrona: 19 X 1988 r.
4. BARBARA KAMIŃSKA-CZUBAŁOWA. Zbiory biblioteczne Piotra Moszyńskiego (1800–
1879)
5. PIOTR LECHOWSKI. Skutki II wojny światowej dla księgozbiorów i bibliotek Krakowa
(1939–1945)
Obrona: 20 V 1998 r.
6. BARBARA SZORNEL-DĄBROWSKA. Towarzystwo Miłośników KsiąŜki w Krakowie (19221939)
Obrona: 14 X 1998 r.
7. BARBARA MAUER-GÓRSKA. Stanisław Kośmiński jako bibliotekarz i bibliografi (1837–
1883)
Obrona: 24 VI 1999 r.
8. JANINA KATARZYNA-ROGOZIK. Bernard Singer (1983-1966), śycie i twórczość dziennikarska
Obrona po śmierci Prof. W. Bieńkowskiego w styczniu 2000 r.
oprac. dr hab. Anna Gruca
37
WIESŁAW BIEŃKOWSKI – MIŁOŚNIK KRAKOWA
W Krakowie się urodził, w Krakowie miał swoje rodzinne korzenie, z Krakowem związany
był przez całe Ŝycie, z wyjątkiem dwuletniego okresu po studiach (1951–1953), kiedy pracował w ówczesnej Bibliotece Miejskiej w Gdańsku, w Krakowie spoczął na zawsze. W swoim
bogatym i niezwykle pracowitym Ŝyciu od młodości znajdował czas, aby czynnie słuŜyć Krakowowi zarówno własną wiedzą, jak teŜ inwencją i sercem. Znał i czuł Kraków, jak rzadko
kto, zarówno w jego substancji zabytkowej i ludzkiej, jak teŜ w jego szczególnej tkance duchowej. W 1956 r. został członkiem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
Bardzo szybko dał się poznać ze swego emocjonalnego zaangaŜowania w sprawy krakowskie,
skoro juŜ w roku następnym powierzono mu funkcję sekretarza tego zasłuŜonego stowarzyszenia, załoŜonego w 1896 r., i skoro funkcję tę pełnił przez pięć lat. Z kolei w latach 1962–
1964 był jego wiceprezesem i wreszcie nieprzerwanie przez lat 16, tj. w latach 1964–1980,
słuŜył mu jako prezes.
Lata prezesury Wiesława Bieńkowskiego wyróŜniają się bardzo korzystnie w dziejach Towarzystwa. Gorliwe zaangaŜowanie w jego sprawy, umiejętności negocjacyjne, wielka kultura
bycia i działania, autorytet osobisty i przejrzystość celów, które sobie stawiał, sprawiły, Ŝe w
bardzo trudnych czasach, nie sprzyjających bynajmniej autentycznym postawom obywatelskim, w relatywnie krótkim czasie osiągnął bardzo wiele.
Zacząć wypada od stwierdzenia, Ŝe ówczesne Towarzystwo nie miało własnej siedziby.
Brzmi to paradoksalnie, zwaŜywszy, Ŝe jeden z jego załoŜycieli, znany krakowski adwokat
i zasłuŜony badacz historii Krakowa Klemens Bąkowski (1860-1938), zapisał mu swoją kamieniczkę przy ul. Św. Jana 12. Postępowanie spadkowe po śmierci Klemensa Bąkowskiego
sprawiło jednak, Ŝe do chwili wybuchu wojny Towarzystwo nie zdołało zainstalować się w
obiekcie przeznaczonym na jego siedzibę. Wojna w sposób oczywisty przerwała jego legalną
działalność, a kamieniczka decyzją policji niemieckiej została przejęta na rzecz niemieckiego
skarbu państwa; po wojnie zaś jej stan prawny okazał się dla władzy obojętny. Dysponując
swobodnie cudzą własnością, władze przekazały obiekt w uŜytkowanie Muzeum Historycznemu Miasta Krakowa. Małymi krokami udało się wszakŜe Wiesławowi Bieńkowskiemu,
uzyskać w drodze negocjacji najpierw w 1972 r. jedno małe pomieszczenie na parterze kamieniczki na cele biurowe Towarzystwa, a z kolei cztery lata później dwa pozostałe duŜe pomieszczenia parteru. Otwarło to przed Towarzystwem nowe perspektywy i moŜliwości działania. Po raz pierwszy w swojej długiej juŜ wówczas historii miało własną godziwą siedzibę.
Uzyskało nadto, dzięki staraniom Wiesława Bieńkowskiego, znaczne środki, które pozwoliły
na konieczny remont i stosowną adaptację wymienionych pomieszczeń. Nie rozwijając dalej
tego wątku, wskaŜę na inne niezwykle waŜne czy wręcz fundamentalne osiągnięcia tej waŜnej prezesury.
OtóŜ według stanu prawnego PRL stowarzyszenia o charakterze naukowym, a za takie
uchodziło Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, były finansowane przez
odpowiednią agendę Polskiej Akademii Nauk. Było to w jakimś stopniu wygodne, bowiem
chroniło te gremia przed nadmierną ingerencją ideologiczną czynników politycznych czy partyjnych. JednakŜe środki, jakie tą drogą udawało się pozyskać, były bardzo skromne i nie
pozwalały na pełne wykorzystanie potencjału intelektualnego Towarzystwa i woli działania
przynajmniej niektórych jego członków. Składki członkowskie natomiast – przy duŜej pauperyzacji społeczeństwa – nabrały czysto symbolicznego charakteru. Dlatego istotne znaczenie
miało przejście Towarzystwa pod skrzydła władz miejskich. Stało się to dzięki zabiegom Wiesława Bieńkowskiego i jego dobrym relacjom z władzami miejskimi, przy czym nie obyło się
bez dyskusji, a nawet oporów ze strony niektórych członków Wydziału (Zarządu). Ostatecznie od 1974 r. Towarzystwo było finansowane przez Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miasta.
Uzyskało trzykrotnie wyŜszą dotację od tej, jaką świadczyła mu PAN. Pozwoliło to na zapewnienie Towarzystwu odpowiedniego do potrzeb sekretariatu i księgowości, a przede wszystkim umoŜliwiło zwiększenie jego aktywności wydawniczej, która – jako bardzo kosztowna
38
– pozostawiała po wojnie wiele do Ŝyczenia. O organie Towarzystwa „Roczniku Krakowskim”
mówiło się uszczypliwie, Ŝe „nazywa się on rocznikiem, poniewaŜ wychodzi co pięć lat”. JuŜ u
samego początku prezesury Wiesława Bieńkowskiego poprawiła się regularność ukazywania
się „Rocznika Krakowskiego”; natomiast począwszy od 1974 r. udało się zwiększyć jego objętość i podnieść poziom poligraficzny. Istotna poprawa nastąpiła przede wszystkim w wydawaniu naukowej serii „Biblioteka Krakowska”, liczącej juŜ w 1939 r. 102 tomy (niekiedy tomiki), która wszakŜe miała niemal dziewięcioletnią przerwę w latach 1959–1967, a z kolei w
latach 1969–1974 udało się wydać tylko jeden tom. Tę poprawę umoŜliwiła nie tylko lepsza
kondycja finansowa Towarzystwa, ale – w ówczesnych realiach – takŜe umowa podpisana
przez Towarzystwo z Wydawnictwem Literackim. Nie udało się natomiast na dłuŜej animować zapoczątkowanej po drugiej wojnie światowej (1952) serii popularnonaukowej w postaci
małych ksiąŜeczek „Kraków dawniej i dziś”. Zabrakło najwyraźniej odpowiednich tekstów.
Urywa się ona w 1978 r. na tomiku nr 20.
Lata prezesury Wiesława Bieńkowskiego były dla Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa okresem wzrostu jego znaczenia w mieście. Przede wszystkim Towarzystwo
skupiało w swoim Wydziale (21 osób z coroczną rotacją 1/3 składu) szereg znanych postaci,
z którymi władze nie mogły się nie liczyć, Ŝeby wymienić tylko niektóre, jak prof. prof. Janina Bieniarzówna, Adam Bochnak, Janusz Bogdanowski, Jerzy Dobrzycki, Karol Estreicher,
Leszek Kałkowski, Józef Lepiarczyk, Jan Małecki, Józef Mitkowski, Krystyna Pieradzka, Jerzy Szablowski, Wiktor Zin, Andrzej śaki. Udało się Towarzystwu dotrzeć z interesującą ofertą zdobywania wiedzy o Krakowie do młodzieŜy szkolnej, w czym wielką miał zasługę nieodŜałowanej pamięci dr Witold Grzybek. Towarzystwo zabierało głos w waŜkich sprawach konserwatorskich, często interweniując, w wypadkach naruszeń podstawowych norm ochrony
substancji zabytkowej miasta. Zainicjowało odbudowę pomnika grunwaldzkiego, uczestniczyło w projektach budowy pomnika Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie, miało swój
wkład w powołanie do Ŝycia Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Przedstawiciele Towarzystwa zasiadali w gremiach i komisjach miejskich.
Za prezesury Wiesława Bieńkowskiego przy Towarzystwie afiliował się kierowany przez
Karola Estreichera Komitet Kopca Kościuszki, który działał w tych ramach organizacyjnych
do 2007 r. Powstały wówczas pewne inicjatywy, które przerosły najśmielsze oczekiwania ich
inicjatorów. NaleŜy do nich konkurs fotograficzny „Ocalić od zapomnienia”, który, poczynając od 1977 r., wciągał licznych amatorów-fotografików i który dzięki trzydziestu paru edycjom pozwolił stworzyć bogate archiwum fotografii dotyczącej Krakowa, jego ginących detali
architektonicznych, wielu jego miejsc wytartych juŜ dziś z pamięci krakowian, a takŜe licznych elementów krakowskiego folkloru. Podobną trwałością znamionował się powstały około
tego czasu pomysł wspólnej akcji Towarzystwa, miejscowego Koła Grodzkiego PTTK oraz
„Echa Krakowa” pod hasłem „Zdobywamy Odznakę Przyjaciela Krakowa”. W jej ramach Towarzystwo zapewniało i zapewnia do dziś cykl wykładów dotyczących historii miasta, PTTK
organizowało i organizuje fachowe niedzielne oprowadzanie po Krakowie, a „Echo” zapewniało (obecnie robi to Gazeta Krakowska) obsługę informacyjną. Uczestnikami tej akcji, trwającej nieprzerwanie juŜ trzydzieści kilka lat, są ludzie w róŜnym wieku i róŜnych zawodów,
niekiedy dwu- i trzypokoleniowe rodziny, a do tego nie tylko krakowianie. Celem są cztery
stopnie „Odznaki Przyjaciela Krakowa” (brązowa, srebrna, złota i złota z pawim piórem).
Wiesław Bieńkowski zakończył swoją prezesurę w Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w 1980 r. Pozostał wszakŜe w Wydziale jako jeden z najbardziej czynnych
jego członków. Sprawy Towarzystwa, tak jak sprawy Krakowa, leŜały mu nadal na sercu.
Jego opinie traktowane były niemal jak zalecenia. Gdy w 1996 r. Towarzystwo obchodziło
swoje stulecie, podjął się właśnie on, z odpowiednim wyprzedzeniem, opracowania jego dziejów. Był do tego chyba najbardziej predestynowany. Tak zatem spod jego pióra wyszedł tom
StraŜnicy dziejów miasta narodowej pamięci. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków
Krakowa w latach 1896-1996 (Biblioteka Krakowska, t. 137, 1997). Otrzymaliśmy tekst dokumentujący w sposób bardzo precyzyjny stuletnie dzieje jednego z najstarszych polskich
stowarzyszeń.
prof. dr hab. Jerzy Wyrozumski
Instytut Historii UJ
Polska Akademia Umiejętności
39
PROFESOR WIESŁAW BIEŃKOWSKI (1926–1999)
W ŚRODOWISKU KRAKOWSKIM
W smutny jesienny dzień – 22 listopada 1999 r. odszedł od nas wybitny badacz kultury
polskiej – Civis Cracoviensis – prof. zw. dr hab. Wiesław Bieńkowski (ur. 7 lipca 1926 r.),
którego wielkość leŜała w skromności i pracowitości, a ogromna mądrość i erudycja, jak
i pogoda ducha, znakomite maniery i indywidualny styl bycia będą długo pamiętane. Był
znawcą i miłośnikiem Krakowa, ale teŜ Pomorza Gdańskiego oraz Warmii i Mazur; dla wielu
był prawdziwym przyjacielem, a nierzadko teŜ Mistrzem. Ponadprzeciętne uzdolnienia, wielka erudycja, ogromna skromność oraz niezwykła pracowitość, patriotyzm, szlachetność,
emanujący urok osobisty, jak i duŜe poczucie humoru zapewniły mu szerokie uznanie oraz
powszechną popularność, W ocenach sprawiedliwy i wywaŜony, zawsze bardzo Ŝyczliwie
traktował trud drugich i wyciągał do nich pomocną rękę.
Z głębokim Ŝalem poŜegnały Profesora tłumy na cmentarzu Rakowickim, hejnał krakowski, dziewięć przemówień przedstawicieli świata nauki i kultury, na czele z władzami Uniwersytetu Jagiellońskiego: Jego Magnificencją, prof. Franciszkiem Ziejką, i dziekanem Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej, prof. Emilem Orzechowskim. Następnie Ŝegnali go ze smutkiem profesorzy: w imieniu Polskiej Akademii Umiejętności – prezes Kazimierz
Kowalski; Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa – prezes Jerzy Wyrozumski;
Polskiej Akademii Nauk – Stanisław Bylina; Samorządu Miasta Krakowa – Andrzej Głowacki,
a takŜe przedstawiciele Biblioteki PAN w Gdańsku, Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UJ oraz doktoranci. Oddawano hołd Profesorowi w licznych, serdecznych, dalekich od oficjalności telegramach i listach od senatów oraz rektorów uczelni – od Krakowa
i Katowic po Lublin, jak i dyrektorów studiów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
w całej Polsce, prezesów róŜnych towarzystw, m.in. Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego1.
Za zaszczyt poczytuję danie mi szansy przypomnienia, jakim był człowiekiem, co zawdzięcza środowisku krakowskiemu oraz jak wiele mu w zamian ofiarował. Obok krakowskich
tradycji rodzinnych szczególne znaczenie trzeba przypisać w tej mierze właśnie Uniwersytetowi Jagiellońskiemu oraz Towarzystwu Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Te bowiem
dwie instytucje przede wszystkim patronowały i inspirowały młodzieńcze i dojrzałe lata Profesora, spięły jakby klamrą całokształt działalności.
Osobowość oraz tradycje rodzinne krakowskie
Natura wyposaŜyła Profesora trochę kontrastowo, choć niezwykle hojnie. Z jednej strony
był wielkim samotnikiem, chłonącym wiedzę zawsze i wszędzie z uporem maniaka, bez
względu na miejsce i ilość czasu poświęconego studiom naukowym, jak i rozwaŜaniom nad
z pietyzmem gromadzonymi zbiorami: od ksiąŜek, zwłaszcza cracovianów oraz róŜnych druków ulotnych, rodzinnych dokumentów – po medale, medaliki, odznaki, kartki pocztowe,
znaczki, zaproszenia, monety, a nawet pudełka od zapałek. KaŜdy przedmiot był dla Profesora godny uwagi, tworzył fragment procesu dziejowego. Profesor Ŝywo reagował na zachodzące
przemiany polityczne i społeczne, miał niewzruszone zasady etyczne. Dzień, wypełniony po
brzegi obowiązkami, przedłuŜał wytęŜoną pracą naukową w godzinach nocnych, przeciągającą się do piątej nad ranem.
Równocześnie – pogodny i Ŝyczliwy drugim, z natury łatwo zawiązujący przyjaźnie i przepadający za kontaktami towarzyskimi, uwielbiający dowcipy i chętnie je opowiadający, znakomity gawędziarz i miłośnik folkloru – był osobą o wielkiej wraŜliwości na niedole bliźnich.
Rzadko sobie pozwalał na spotkania jedynie dla przyjemności, w których zresztą szybko
się stawał przysłowiową „duszą” zebranego towarzystwa. Często i aktywnie za to brał udział
1
Archiwum Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
40
w licznych zebraniach towarzystw i rad naukowych, obchodach, konferencjach, naradach –
zwykle pozostawiając ślad swojej bytności w postaci bardzo interesujących, dopracowanych
w szczegółach, z reguły później drukowanych tekstów. Tolerancyjny, szanujący zdanie innych, był równocześnie niepokorny, oryginalnie formułował swoje przekonania i bronił swoich racji. Nie wahał się teŜ publicznie występować z kontrowersyjnymi poglądami, ze swadą
argumentując przekonania. Prawda obiektywna była dla Profesora zawsze najwaŜniejsza.
Posiadał przy tym tak wiele wrodzonego taktu i rozbrajającego uroku, Ŝe szybko milkli nawet
najbardziej oporni adwersarze. Pełen inicjatyw, uparcie dąŜący do celu, rychło stał się osobistością o stale rosnącym prestiŜu, docenianych prekursorskich pomysłach, a ,,w humanistyce krakowskiej stał się on człowiekiem-instytucją” jak słusznie docenił i sprecyzował zasłuŜony nestor polskich filologów, prof. Henryk Markiewicz2.
Kraków dał bowiem Profesorowi Bieńkowskiemu wszystko, co było najlepsze w jego Ŝyciu,
a wiązało się z rodziną oraz rozwojem intelektualnym.
Rodzinna proweniencja krakowska
Tradycje krakowskie, zarówno rodzinne, jak i związane zwłaszcza z Uniwersytetem Jagiellońskim (Wydział Filozoficzno-Historyczny, Wydział Filologiczny i last but not least Wydział
Zarządzania i Komunikacji Społecznej), miały dominujące znaczenie w kształtowaniu osobowości i image’u Profesora Bieńkowskiego.
Ideom oraz priorytetom narodowym, katolickim, wybranym w czasie młodości, pozostał
wierny do końca, bez względu na groŜące konsekwencje. Zawdzięczał to zasadom wpojonym
w krakowskim, patriotycznym domu rodzinnym przez ojca Kazimierza (1896–1957) – legionistę i urzędnika skarbowego, oraz przez ukochaną matkę Marię Paulinę z Lazarów (1904–
1980), utalentowaną literatkę i tłumaczkę. Specjalną atencją otaczał starszą o trzy lata siostrę Irenę (1923–1990), Ŝonę lekarza Zdzisława Bacowskiego, z którymi zgodne poglądy polityczne i religijne, długie dyskusje nad zachodzącymi przemianami pogłębiały związki powinowactwa. Te teŜ idee starał się przekazać własnym synom: Łukaszowi (ur. 5 grudnia 1968
roku – obecnie pracownikowi Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego) oraz
Mateuszowi (ur. 12 marca 1971 r.) – urodzonym z małŜeństwa z Barbarą Klimalą.
Z rodziną był związany uczuciowo bardzo mocno i serdecznie. Przy licznych obowiązkach
zawodowych i naukowych aktywnie włączał się w wychowanie patriotyczne i organizację Ŝycia domowego, był czułym opiekunem synów, a potem synowych i gromadki wnucząt.
Rozwój intelektualny zawdzięczany Krakowowi
śyć Profesorowi przyszło w trudnych czasach, naznaczonych dla tego pokolenia przez
drugą wojnę światową i reŜim stalinowsko-komunistyczny; musiał sprostać wielu próbom
i wyzwaniom, aby działać w Krakowie zgodnie ze swymi poglądami i ideałami.
Wojna przerwała naukę (1938–1939) w IX Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Józefa
Marii Hoene-Wrońskiego w Krakowie, zlikwidowanym przez Niemców. Dyplom mógł uzyskać
dopiero w Publicznej Męskiej Szkole Handlowej (1939–1942). Eksternistyczny egzamin dojrzałości zdał 21 września 1946 r., co otworzyło przed nim moŜliwość studiowania i rozwoju
naukowego.
Studia wyŜsze w Krakowie zawdzięczał naturalnie Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, poczynając od kariery studenta po najwyŜsze stopnie naukowe3. Początek tej wielkiej przygody
intelektualnej, rozpoczętej od roku akademickiego 1946/1947, był kontrastowy, jak i osobowość Profesora. Zapoczątkował mianowicie studia na chemii (wysłuchał pierwszy rok studiów), później dopiero rozpoczęły się identyfikacje humanistyczne: na historii, potem na socjologii z etnografią. Ten pierwszy rok studiów zaciąŜył dodatnio na karierze humanisty: badania prowadził z precyzją i dokładnością charakterystyczną dla doświadczeń z nauk empirycznych.
H. Markiewicz, Recenzja dorobku naukowego i dydaktycznego Wiesława Bieńkowskiego [W:] Studia
bibliograficzno-bibliologiczne. Praca zbiorowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej Profesora Wiesława Bieńkowskiego, pod red. M. Kocójowej, Kraków 1995, s. 12.
3 Teczka personalna w Uniwersytecie Jagiellońskim.
2
41
Czas pobierania nauk w Uniwersytecie Jagiellońskim był równocześnie okresem zaangaŜowania w aktywną działalność na polu społeczno-kulturalnym, związaną zwłaszcza z rodzinnym miastem. Zainicjowało ją wstąpienie do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w 1946 r., któremu pozostał wierny do końca Ŝycia. Pracował społecznie w zarządzie do ostatnich prawie dni, wybierany był na prezesa aŜ przez 16 kadencji (1964–1980).
Jego zasługom w formowaniu i rozwijaniu działalności na tym polu poświęcił wzruszające
słowa i serdecznie je podkreślił aktualny prezes, prof. Jerzy Wyrozumski, na spotkaniu
wspomnieniowym w siedzibie Towarzystwa w dniu 14 grudnia 1999 r.
Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa związało aktywność całego Ŝycia
Profesora Bieńkowskiego z rodzinnym miastem. Przydało poczynaniom smaku przygody, wyzwoliło inicjatywy, umoŜliwiło realizację pomysłów, wrośniętych obecnie w panoramę Krakowa, jak np. Konkurs Szopek Krakowskich, w którym był wieloletnim, wyróŜnianym jurorem
(2 dyplomy i ksiąŜka). Profesor poświęcił dziejom kultury miasta wiele cennych publikacji
z liczącego około 550 pozycji bibliograficznych swego dorobku naukowego. Z okazji jubileuszu właśnie współtwórcom Towarzystwa Profesor Bieńkowski dedykował ostatnią ksiąŜkę
swego Ŝycia StraŜnicy dziejów miasta narodowej pamięci. Towarzystwo Miłośników Historii i
Zabytków Krakowa w latach 1896–1996 (Kraków 1997). Ostatnia jego publikacja oddana do
druku nosi – nomen omen – tytuł śycie kulturalne Krakowa w latach 1978–1998 i ukazuje
oraz podsumowuje wartości najwaŜniejsze dla Profesora4.
Podstawy dla działalności, warsztat naukowy, źródła do badań, wiedzę zawdzięczał Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, a teŜ młodzieńczym próbom naukowym, podjętym w Kole Historyków UJ5. Pierwszy dyplom uniwersytecki ukończenia historii otrzymał jako 25-letni
młodzieniec w 1951 r. Pracę magisterską na temat Czasopiśmiennictwo Krakowa w latach
1846–1861 opracował pod kierunkiem prof. Henryka Mościckiego, recenzentem był prof.
Jan Dąbrowski. Krótki okres oderwania od Krakowa przez nakaz pracy w Gdańsku nie przerwał więzi z uczelnią, gdzie kontynuował studia socjologiczne. Cały czas sercem przecieŜ
przynaleŜał do Krakowa. W 1952 r. otrzymał w Uniwersytecie Jagiellońskim kolejny dyplom:
magistra socjologii, z głównym przedmiotem – etnografią. Tę pracę magisterską poświęcił
Zagadnieniom kultury ludowej w piśmiennictwie polskim w latach 1800–1914. Napisał ją pod
kierunkiem prof. Kazimierza Dobrowolskiego, recenzentem został prof. Paweł Rybicki. Profesor Bieńkowski dług wdzięczności wobec swego mistrza, Kazimierza Dobrowolskiego, spłacił
kontynuując jego linię badań oraz wielokrotnie nawiązując do dorobku naukowego, m.in.
przez opracowanie jego bibliografii w 1972 i 1995 r., rozpraw z okazji 80- i 90-lecia urodzin,
jak i współredagując pracę zbiorową w 100-lecie urodzin oraz zamieszczając w niej artykuł
Kazimierz Dobrowolski jako badacz historii i teorii kultury (Kraków 1995).
Powrót do Krakowa nastąpił w lipcu 1953 r., jak i związanie – do przejścia na emeryturę –
z Instytutem Historii PAN – Zakładem Dokumentacji, stanowiącym agendę warszawską (aktualna nazwa Zakład Bibliografii BieŜącej). Od 1968 r. do odejścia na emeryturę Profesor
kierował tym Zakładem, rozwinął go oraz wychował młody, pręŜny, wysoko kwalifikowany
i oddany pracom bibliograficznym zespół6.
Równolegle postępowały awanse w stopniach naukowych zdobywanych przez Profesora:
summa cum laude doktorat w 1962 r. Promotorem rozprawy Krzysztof Celestyn Mrongowiusz
1764–1855. W słuŜbie umiłowanego języka był prof. Jan Hulewicz, recenzentami: prof. Bogusław Leśnodorski oraz prof. Kazimierz Lepszy. Tekst ten doczekał się dwóch wydań (1964
i 1983).
Równie wysoko została oceniona w 1970 r. habilitacja na podstawie ksiąŜki Kazimierz
Kelles-Krauz. śycie i dzieło (1969). Pełne pochwał recenzje przedstawili: prof. Józef Buszko,
4 Artykuł w: Biblioteka i informacja w komunikowaniu. 25-lecie Instytutu Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej UJ, pod red. M. Kocójowej, Kraków 2000, s. 179–189.
5 W. Bieńkowski, Wspomnienia z Kola Historyków Studentów UJ w latach 1947–1950 [W:] Dzieje Kola
Naukowego Historyków Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1892–1992, Wspomnienia
seniorów, pod red. K. Baczkowskiego, Kraków 1992, s. 137–152.
6 Placówkę tę przekazał profesor w związku z odejściem na emeryturę dr Annie Grucy, absolwentce
pierwszego rocznika studiów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej w Uniwersytecie Jagiellońskim,
swojej magistrantce.
42
prof. Kazimierz Dobrowolski oraz prof. Bogusław Leśnodorski; później dołączyły do nich nader pochlebne, liczne recenzje publikowane w kraju i za granicą7.
W 1981 r. otrzymał tytuł naukowy profesora (recenzenci: prof. Józef Buszko, prof. Władysław Chojnacki oraz prof. Feliks Tych) oraz stanowisko profesora nadzwyczajnego (równolegle w PAN i w UJ). W roku akademickim 1992/1993 Profesor wygrał konkurs w Uniwersytecie Jagiellońskim na stanowisko profesora zwyczajnego, dzięki pełnym uznania dla całokształtu osiągnięć naukowych recenzjom prof. Henryka Markiewicza, prof. Krzysztofa Migonia i prof. Józefa Szymańskiego.
Recenzje wielu wybitnych przedstawicieli polskiej nauki potwierdziły rangę dorobku Profesora oraz jego waŜne miejsce w elicie intelektualnej świata nauki. Uniwersytet Jagielloński
był jego prawdziwym drugim domem, w którym większość czasu pochłaniały mu badania
naukowe, ich rozpowszechnianie, praca z młodzieŜą. Almae Matris zawdzięczał doskonałe
przygotowanie metodologiczne, rozwijanie ambicji naukowych, inspiracje intelektualne, sukcesy.
Dary umysłu i serca Profesora dla Krakowa
Profesor Bieńkowski bardzo wiele uczynił dla rodzinnego miasta, rozwoju jego nauki
i kultury.
Równolegle do własnej kariery naukowej i intensywnej pracy na polu nauki, która zaowocowała 540 pozycjami bibliograficznymi, uczony o wielu specjalnościach: historyk, socjolog,
etnograf i bibliograf, rozwinął działalność społeczną w oddziałach krakowskich towarzystw
naukowych i w PAN8. Pracował w zarząd ach: od 1957 r. Polskiego Towarzystwa Historycznego, od 1959 r. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. W 1960 r. został powołany w Oddziale PAN w Krakowie na członka Komisji Socjologicznej, od 1966 r. Komisji Nauk Historycznych, od 1973 r. Komisji Etnograficznej oraz Prasoznawczej (ostatnio był zastępcą przewodniczącego tej Komisji oraz współzałoŜycielem nowego czasopisma „Rocznik Historii Prasy
Polskiej”). Był teŜ współtwórcą i członkiem zarządu Oddziału w Krakowie Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego.
Brał udział w gremiach naukowych instytucji krakowskich, m.in. od 1969 r. w Radzie
Muzealnej Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, w latach 1971–1980 był prezesem Rady
Towarzystw Kulturalnych, od 1982 r. został zaproszony do Rady Naukowej Biblioteki PAN w
Krakowie (1990–1992: zastępca przewodniczącego, od 1993: przewodniczący), od 1988 roku
pracował w Radzie Muzeum Etnograficznego.
Był aktywny w wielu komitetach redakcyjnych, z krakowskich zwłaszcza w „Studiach Historycznych” – jako sekretarz (1972–1993) dźwigał na swych barkach przez ponad 20 lat
główny cięŜar prac redakcyjnych; w Polskim Słowniku Biograficznym, w „Roczniku Krakowskim” – teŜ jako autor wielu rozpraw i sprawozdań; ale teŜ ostatnio, od 1994 r., w „Biuletynie
Biblioteki Jagiellońskiej” i nowo powstałym wówczas „Krakowskim Roczniku Archiwalnym".
Uosobienie humanisty, dziejopis i miłośnik Krakowa, Profesor Bieńkowski był wybitnym
uczonym o dokonaniach o nieprzemijającej wartości, autorem dzieł o charakterze interdyscyplinarnym, z pogranicza historii, socjologii (etnologii), bibliografii, bibliotekoznawstwa,
bibliologii i kultury. Jego Ŝyciem kierowały pasje badawcze i dydaktyczne. Wiązał je często
z Krakowem i sumiennie opierał na warsztacie badawczym zgromadzonym w jego archiwach
i bibliotekach, gdzie był postacią powszechnie szanowaną i lubianą; często sięgano po konsultacje na rozmaite tematy do jego wszechstronnej i Ŝyczliwie udzielanej wiedzy.
Najintensywniejszy rozwój naukowy i największa liczba publikacji przypadły na lata związania się Profesora od 1975 r. ze studiami bibliotekoznawstwa i informacji naukowej w Uniwersytecie Jagiellońskim, z którymi dopracował się jubileuszu 25-lecia tego kierunku na UJ.
7 Obszerne recenzje ukazały się w latach 1970–1971 w: „Kwartalniku Historycznym”, „Odgłosach”,
„Perpectives Polonaises”, „Polish Perpectives”, „Kulturze”, „Z pola walki”, „Studiach Socjologicznych”,
„Revue Historique”.
8 Bibliografia prac prof. W. Bieńkowskiego za lata 1949–1995, w opracowaniu Łukasza Bieńkowskiego,
została opublikowana w Studiach bibliograficzno-bibliologicznych, s. 25–67 (491 poz.), a kontynuacja,
w opracowaniu Piotra Lechowskiego (49 poz.) w: Biblioteka i informacja w komunikowaniu, s. 249–299.
43
Zajęcia dydaktyczne prowadził z zamiłowaniem do ostatnich dni Ŝycia (etatowa współpraca
od 1979 r.). Wykładał m.in. przedmioty: „Źródła informacyjne”, „Biografistyka”, „Naukoznawstwo”, „Kultura Krakowa”, „Działalność bibliotekarska i wydawnicza galicyjskich towarzystw kulturalnych”; prowadził licznie uczęszczane seminaria doktorskie i magisterskie.
SłuŜył teŜ uczelni wiernie, nie bacząc na zmęczenie i liczne obowiązki, zawsze odpowiadał
pozytywnie na wezwania do recenzowania, wygłoszenia referatów, wykładów. Był czynnie
zaangaŜowany w większość historycznych konferencji, sympozjów, obchodów jubileuszowych; doceniali go przedstawiciele nauki humanistycznej, a takŜe nauk przyrodniczych; zyskał uznanie w Austrii, Niemczech i Francji.
Profesor dydaktykiem i wychowawcą w Uniwersytecie Jagiellońskim
Szczególne znaczenie dla Profesora miała praca z zespołem nauczycieli akademickich Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, ze studentami i doktorantami. Decyzja w dojrzałym wieku o dodaniu nowych obowiązków dydaktycznych do tak pełnego zajęć Ŝyciorysu była podjęciem wyzwania bardzo powaŜnego. Wprawdzie
próbował swoich sił jako dydaktyk w roku akademickim 1952/1953 (kontraktowy asystent
Katedry Historii Powszechnej w Gdańsku), a po ponad dziesięciu latach zainaugurował wykłady zlecone ze „śródłoznawstwa” w WyŜszej Szkole Ekonomicznej w Krakowie (1963–
1965), ale tym razem było to związanie się z nowym dla niego kierunkiem studiów, nowo
powstałym w Uniwersytecie Jagiellońskim: bibliotekoznawstwem i informacją naukową. ZatrwoŜony uczony, bliski wówczas pięćdziesiątki, zwierzał się z rozterek towarzyszących decyzji: „Czy potrafię być dydaktykiem w wieku dojrzałym? Lubię robić rzeczy nowe, ale czy podołam?”. PrzewaŜyła w tej decyzji właśnie chęć zmierzenia się z nowym zadaniem oraz, naturalnie, zamiłowanie do pracy w otoczeniu młodych ludzi, skłonność do podejmowania śmiałych decyzji i odpowiedzialnego ponoszenia ryzyka; waŜne były teŜ argumenty finansowe.
Ponadto, jako specjalista od bibliografii poczuwał się do obowiązku wspomoŜenia nowej placówki naukowo-dydaktycznej w swoim Uniwersytecie.
Uniwersytet Jagielloński wprawdzie miał od 1811 r. tradycje prowadzenia wykładów z bibliografii oraz nadawania docentur w tej dyscyplinie w II Rzeczypospolitej, ale pełne studia
magisterskie otworzył dopiero od roku akademickiego 1974/1975. Profesor wspomógł placówkę w drugim roku działalności. Doświadczeń w skali ogólnopolskiej dla tego kierunku
nie było wiele, bo studia były prowadzone od 1951 r. w Warszawie oraz od 1956 r. we Wrocławiu. Smętne wyniki Raportu o bibliotekach w latach siedemdziesiątych uzmysłowiły władzom PRL konieczność intensyfikacji kształcenia bibliotekarzy9. Zielone światło dla studiów
bibliotekoznawstwa i informacji naukowej wykorzystał wówczas m.in. Uniwersytet Jagielloński (kierunek powstał wtedy prawie równocześnie w 12 uczelniach). W Uniwersytecie Jagiellońskim wystartowano z eksperymentalnymi programami, odpowiadającymi na nowe potrzeby informacyjne społeczeństwa polskiego, oraz z ambitną kadrą, doświadczoną w działaniach praktycznych na polu biblioteki i ksiąŜki.
Udział Profesora dowartościował zespół, przyczynił się do zwiększenia prestiŜu kierunku
bibliotekoznawstwa i informacji naukowej w UJ, który wkrótce uplasował się w czołówce
polskich uczelni prowadzących ten kierunek. Krakowowi przybył pręŜny ośrodek badawczy,
który podjął kontynuację badań nad sprawami ksiąŜki i bibliotek, zwłaszcza tu, w Krakowie,
od zarania dziejów stanowiącymi m.in. o dorobku naukowo-kulturalnym miasta.
Decyzja Profesora okazała się trafna. Był znakomitym nauczycielem akademickim, o ponadprzeciętnych walorach merytorycznych i dydaktycznych. Lubiany przez współpracowników i młodzieŜ, wyróŜniał się swoistym genre, jednającym uznanie dla jego wiedzy i talentów. Przywiązanie do tradycji krakowskich i jego kompetencje spowodowały rozwój badań
nad rolą Krakowa na polu komunikowania za pomocą ksiąŜki. Praca z młodzieŜą (ponad 80
magistrów), wykłady, prowadzenie doktoratów (7 zatwierdzonych – głównie pracujących bibliotekarzy lub nauczycieli akademickich kierunku bibliotekoznawstwa i informacji naukowej: 1984 – Krystyna Ronikier, 1987 – Anna Gruca, 1988 – Tomasz Kędziora, 1989 – BarbaRaport o stanie bibliotek polskich, Warszawa 1974; zob. teŜ: Program rozwoju bibliotekarstwa polskiego do 1990 r., Warszawa 1978.
9
44
ra Czubała-Kamińska, ostatnio 1998 – Piotr Lechowski, 1999 – Barbara Dąbrowska i Barbara Mauer-Górska; dwa na ukończeniu; kilkanaście otwartych przewodów), Ŝyczliwe doradztwo i recenzowanie dorobku ogólnopolskiej kadry naukowej, porady eksperta wielkiej klasy –
związały Profesora bardzo silnie z bibliotekoznawstwem i informacją naukową.
Rychło stał się autorytetem, powszechnie docenianym w środowisku profesjonalnym;
chętnie i często zwracano się do niego oceny, zawsze bardzo kompetentne, ale i Ŝyczliwe. Jego otwartość, natura gawędziarza, rozpiętość zainteresowań interdyscyplinarnych, wielka
erudycja i Ŝyczliwość dla kaŜdego, bez względu na wiek i stanowisko, przyczyniły się do jego
wielkiej popularności. Był osobą powszechnie cenioną i lubianą. Specjalnie doceniała zaszczyt współpracy z Profesorem młodzieŜ akademicka kierunku bibliotekoznawstwa i informacji naukowej w UJ, obdarzająca go niezwykłym zaufaniem i lgnąca do niego. Studenci ci
samoczynnie, po śmierci Profesora, na specjalnej, ręcznie sporządzonej klepsydrze wyróŜnili
go w ostatnim poŜegnaniu najserdeczniej:
Drogi Panie Profesorze! Z kaŜdego Pana słowa płynęła nauka. Godziny spędzone z Panem
pozostaną, niezapomnianymi lekcjami Ŝycia. Doceniani, traktowani jak partnerzy zawsze
będziemy myśleć o Panu jako Kochanym, Wybitnym, Niezastąpionym.
Niezwykła aktywność zawodowa Profesora, Ŝywy udział w Ŝyciu naukowym i społecznym
nie tylko Krakowa, zwłaszcza w pracach towarzystw, wygłoszone dziesiątki referatów na sesjach naukowych, kilkadziesiąt recenzji prac doktorskich, habilitacyjnych, profesorskich,
doktoratu honorowego (prof. Marian Tyrowicz w 1988 r.) – wprawiają w podziw, z jakimi
efektami i w jak wieloraki sposób moŜna uczestniczyć w Ŝyciu kulturalno-naukowym i spłacać dług zaciągnięty wobec krakowskiej kolebki nauki i kultury polskiej.
W 1995 r. Stuba Communis w Collegium Maius była świadkiem hucznego jubileuszu 45lecia pracy naukowej Profesora, urządzonego przez zespół współpracowników z Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zgromadziła się tam
elita intelektualna Krakowa, z władzami UJ na czele, oraz wielu gości z całej Polski. Wręczona Jubilatowi gruba praca zbiorowa, wydana na jego cześć, pod tytułem Studia bibliograficzno-bibliologiczne, opatrzona została wiele mówiącą dedykacją:
Drogiemu Panu Profesorowi Wiesławowi Bieńkowskiemu wybitnemu uczonemu, autorowi
dziel o nieprzemijającej wartości, historykowi nauki i kultury, bibliografowi, biografiście, bibliologowi, dziejopisowi i miłośnikowi Krakowa, Pomorza, Warmii i Mazur, kolekcjonerowi –
pielęgnującemu i rozpowszechniającemu tradycje narodowe w kraju i poza jego granicami,
promieniującemu Ŝyczliwością, dla drugich z okazji jubileuszu 45-lecia pracy naukowej,
z najserdeczniejszymi Ŝyczeniami dalszych znakomitych osiągnięć naukowych Przyjaciele,
współpracownicy, uczniowie10.
Przemówieniom i toastom, serdecznościom, fotografiom pamiątkowym, podpisywaniu
ksiąŜki – nie było końca...
W odczuciu Profesora – co wielokrotnie podkreślał – ukoronowaniem działalności naukowej było zaszczycenie go w 1994 r. wyborem do reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie i ostatnio funkcją delegata Walnego Zgromadzenia do Zarządu PAU, której
z oddaniem poświęcił swoje nadwątlone siły.
Obok obecności na wszystkich waŜniejszych spotkaniach naukowych w Krakowie, Profesor lubił i chętnie brał udział w róŜnorakich inicjatywach krakowskiego środowiska akademickiego, jak np. spotkania wyjazdowe doktorantów w Łańcucie (upamiętnione ksiąŜką i dyplomami młodzieŜy dla Mistrza) czy sympozjum polsko-włoskie w Rzymie, poświecone św.
Jadwidze Królowej. Uczestniczył takŜe w innych, inspirowanych w Krakowie inicjatywach,
w dorocznych, ulubionych przez niego konferencjach w Przysusze oraz, naturalnie, we
wszystkich liczących się spotkaniach historyków kultury w Polsce. Zapraszany byt jako ekspert za granice (Wiedeń, Marburg).
Studia bibliograficzno-bibliologiczne. Rec.: F. Ziemski, Uczony pedagog – człowiek. Czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesiąta rocznica urodzin prof. dra hab. Wiesława Bieńkowskiego, „Studia Historyczne”, R. 40: 1997, z. 2, s. 245–253.
10
45
Profesor Bieńkowski, pracujący wytrwale, mający duŜe osiągnięcia, nie był rozpieszczany
nagrodami, KaŜda z nich była źródłem głęboko przeŜywanej przez niego satysfakcji i nie
ukrywanej radości. Znalazły się miedzy nimi znaczące: w 1970 r. – nagroda „Polityki" III
stopnia, 1978 – zespołowa nagroda sekretarza naukowego PAN, 1979 – odznaka ZasłuŜony
Działacz Kultury. W 1981 r. otrzymał jedną z najwaŜniejszych dla niego – ufundowaną
w Londynie nagrodę Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa im. Jana Zygmunta i Marii Roblów „za całokształt pracy badawczej o tematyce krakowskiej i za działalność na polu nauki i kultury Krakowa”. Po nich przyszły dalsze wyrazy uznania ogólnopolskie; 1983 – odznaka za zasługi dla województwa radomskiego, 1984 – nagroda dwutygodnika „Warmia i Mazury", 1985 – kolejna nagroda „Polityki", 1987 – nagroda im. Jana Kochanowskiego, 1993 – KrzyŜ Kawalerski Orderu Polonia Restituta, 1998 – Medal Komisji Edukacji Narodowej.
Działalność naukowo-dydaktyczną Profesora na UJ wyróŜniał wielokrotnie nagrodami
rektor – ostatniej, tegorocznej, za zasługi w badaniach nad Krakowem, nie dane mu było
niestety osobiście odebrać, ale wiadomością otrzymaną juŜ w szpitalu ucieszył się ogromnie.
Odejście profesora Wiesława Bieńkowskiego jest niepowetowaną stratą dla naukowego
środowiska ogólnopolskiego, a szczególnie dla Krakowa: boleją Alma Mater, Polska Akademia Umiejętności, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, oddziały krakowskie PAN i wiele innych towarzystw, redakcji, bibliotek, muzeów, których był współpracownikiem, ale przede wszystkim niepowetowana to strata dla licznego grona ludzi, którzy go
powaŜali i kochali. Zostanie z nami na zawsze we wdzięcznej i serdecznej pamięci.
Rocznik Krakowski. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
T. LXV–LXVI, 1999–2000, s. 4–12.
[Przedruk z zgodą Redakcji].
46
PROFESOR WIESŁAW BIEŃKOWSKI
Profesor Wiesław Bieńkowski był autorem ponad 550 prac1. Składają się na tę liczbę
ksiąŜki, artykuły w czasopismach i pracach zbiorowych, biogramy, recenzje, bibliografie,
prace edytorskie i redakcyjne. Prawie połowa z tych prac poświecona jest Krakowowi i ludziom z nim związanym2. Dotyczą one głównie losów Krakowa w XIX w.
Było kilka tematów, do których Profesor Bieńkowski powracał. Jednym z nich były dzieje
krakowskiej nauki w tym czasie. Najogólniej problem ten ujmuje referat wygłoszony przez
Profesora na sesji poświeconej Krakowowi na przełomie XIX i XX w., urządzonej przez Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w 1981 r., później opublikowany pt. Rola
Krakowa w polskim Ŝyciu naukowym3. Opisał równieŜ znaczenie Krakowa w badaniach etnograficznych4. Kilkakrotnie wypowiadał się teŜ o działalności Akademii Umiejętności,
zwłaszcza jej Komisji Etnograficznej, charakteryzując badania etnograficzne prowadzone
przez tę Komisje.
W sferze zainteresowań Profesora znalazła się teŜ historia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Artykuł poświęcony jego dziejom w latach 1882–1914 przygotował z okazji 100-lecia Collegium Novum5. Zajmował się teŜ kontaktami Uniwersytetu z nauką austriacką w okresie autonomii galicyjskiej6. W przemówieniu wygłoszonym podczas swego jubileuszu 10 stycznia
1996 r. wspomniał Profesor o zamiarze napisania historii Uniwersytetu w dobie autonomii
galicyjskiej. Tego projektu nie zdąŜył juŜ, niestety, zrealizować. Powrócił równieŜ do swoich
lat studenckich na Uniwersytecie Jagiellońskim, publikując w ksiąŜce przedstawiającej dzieje Koła Naukowego Historyków UJ wspomnienia z lat 1947–1950, dotyczące m.in. słynnej
szopki urządzanej przez Koło, której był jednym z autorów7. śycie naukowe Krakowa znalazło teŜ odbicie w licznych biogramach uczonych krakowskich, których autorem był Profesor.
Do takich powracających tematów w twórczości naukowej Profesora Bieńkowskiego naleŜały teŜ związki XIX-wiecznego Krakowa z Wiedniem. Pisał o tym m.in. w artykule o krakowsko-wiedeńskich latach Kazimierza Kelles-Krauza, postaci, która była przedmiotem jego habilitacji8. W tym nurcie mieści się teŜ wspomniany juŜ artykuł o związkach Uniwersytetu Jagiellońskiego z nauką austriacką. Opisał teŜ obchody 200. rocznicy odsieczy wiedeńskiej
Zob. Bibliografia prac Profesora Wiesława Bieńkowskiego za lata 1949–1995, oprac. Ł. Bieńkowski
[W:] Studia bibliograficzno-bibliologiczne dedykowane Profesorowi Wiesławowi Bieńkowskiemu, pod
red. M. Kocójowej, Kraków 1995, s. 25–67. Bibliografia za lala 1996–1999, w opracowaniu
P. Lechowskiego, znajduje się w pracy Biblioteka i informacja w komunikowaniu. 25-lecie Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UJ, pod red. M. Kocójowej, Kraków 2000, s. 294–299.
2 Jedną z ostatnich prac oddanych przez Profesora Bieńkowskiego do druku był artykuł pt. śycie kulturalne Krakowa w latach 1978–1998 [W:] Biblioteka i informacja w komunikowaniu, s. 179–189.
3 Kraków na przelotnie XIX i XX wieku. Materiały sesji naukowej z okazji Dni Krakowa w 1981 roku,
Kraków 1983, s. 19–44.
4 Kraków jako ośrodek badań etnograficznych, „Lud”, T. 61: 1977 [druk.: 1987], s. 75–86.
5 Nowa era w dziejach Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882–1883, 1913–1914 [W:] Collegium Novum
1887–1897. Materiały z sesji naukowej (2 czerwca 1987 roku), red. W. M. Bartel, Kraków 1991, s. 39–
54.
6 Uniwersytet Jagielloński w lalach 1870–1914 i jego kontakty z nauką austriacką, „Studia Historyczne”, R. 33: 1990, z. 2, s. 225–234.
7 Wspomnienia z Koła Historyków Studentów UJ w latach 1947–1950 [W:] Dzieje Koła Naukowego Historyków Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1892–1992. Wspomnienia seniorów, pod
red. K. Baczkowskiego, Kraków 1992, s. 137–152.
8 Wiedeńsko-krakowskie lata Kazimierza Kelles-Krauza [W:] Stulecie Polskiej Partii SocjalnoDemokratycznej Galicji i Śląska. (Materiały z sesji naukowej w WyŜszej Szkole Pedagogicznej
w Krakowie w dniach 9 10 XI 1990 r.), red. nauk. M. Śliwa, Kraków 1991, s. 31–39.
1
47
w Krakowie i Wiedniu9. Tymi tak charakterystycznymi dla XIX-wiecznego Krakowa obchodami jubileuszowymi zajmował się Profesor kilkakrotnie. Pisał o uroczystościach 200-lecia
odsieczy wiedeńskiej oraz 100-lecia powstania kościuszkowskiego10. Tutaj ujawniły się teŜ
księgoznawcze zainteresowania Profesora: napisał dwa artykuły, w których zajął się okolicznościowymi wydawnictwami, opublikowanymi przy okazji wspomnianych jubileuszy11.
Prawdziwą pasją Profesora Bieńkowskiego była biografistyka. Prowadził z tego zakresu
wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w kilku artykułach dokonał oceny róŜnych słowników biograficznych. Podpisywał się pod cytowanymi kilkakrotnie w swoich pracach słowami Józefa Chałasińskiego, który twierdził:
Historię tworzą ludzie (...). Człowiek twórca historii jest równocześnie najbardziej skomplikowanym jej wytworem. Dlatego historia jest biografią człowieka i dlatego biografia jednostki ludzkiej jest częścią historii.
Stale współpracował z Polskim Słownikiem Biograficznym. Był autorem 71 Ŝyciorysów do
tego pomnikowego wydawnictwa. Pisał równieŜ Ŝyciorysy do Oestereichisches Biographisches
Lexikon, Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego, Słownika pracowników ksiąŜki polskiej, Słownika biograficznego katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX
i XX wieku. Był wreszcie autorem wspomnień o zmarłych uczonych, przyjaciołach. Wśród tej
galerii postaci, których Ŝycie Profesor opisywał, znalazło się około stu osób w róŜnym stopniu związanych z Krakowem.
Były równieŜ postacie szczególnie ulubione przez Profesora, do których powracał kilkakrotnie. Jedną z nich był jego mistrz, profesor Kazimierz Dobrowolski. Jego dokonania naukowe scharakteryzował Profesor Bieńkowski w kilku artykułach. Był równieŜ współredaktorem księgi poświęconej Dobrowolskiemu, wydanej z okazji 100-lecia jego urodzin12. Inną,
juŜ XIX-wieczną postacią kilkakrotnie pojawiającą się w twórczości Profesora Bieńkowskiego,
był Oskar Kolberg. Związkom z Krakowem i jego naukowymi instytucjami tego wybitnego
etnografa poświęcił Profesor Bieńkowski siedem artykułów. Część z nich była owocem udziału Profesora w sesjach naukowych towarzyszących Dniom Kolbergowskim w Przysusze,
miejscu urodzenia Kolberga. Inną krakowską postacią szczególnie ukochaną przez Profesora
był Klemens Bąkowski. Wprawdzie jego osobie poświęcił Profesor tylko dwa artykuły, ale ta –
jak ją określał – w typie Dickensowskiego Pickwicka postać była mu szczególnie bliska. Niejednokrotnie korzystał z pozostawionych przez Bąkowskiego diariuszy, znajdujących się
w Bibliotece Jagiellońskiej. Wartość tego zbioru dla badań bibliograficznych i biograficznych
ocenił w odrębnym artykule13. Chciał napisać o Bąkowskim ksiąŜkę. Z Bąkowskim łączył
Profesora takŜe zwyczaj prowadzenia szczegółowego dziennika. Bąkowski nie był jedyną postacią, związaną z Towarzystwem Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, której Profesor
Bieńkowski poświęcał swoją uwagę. Pisał równieŜ kilkakrotnie o prezesie Towarzystwa – Józefie Muczkowskim. Ukoronowaniem prac biograficznych związanych z Towarzystwem była
opublikowana w 1997 r. z okazji jubileuszu 100-lecia Towarzystwa ksiąŜka Ludzie, którzy
umiłowali Kraków, pod redakcją Profesora, z jego przedmową, a wśród biografii załoŜycieli
Towarzystwa znalazły się dwie jego autorstwa, właśnie Bąkowskiego i Muczkowskicgo.
Wien und Krakau 1883. Die Feierlichkeiten zum 200jährigen Jubiläum, „Studia Austro-Polonica”, T. 3:
1983, s. 401–431.
10 M.in. artykuły: Obchody 20-lecia Wiktorii Wiedeńskiej w Krakowie, „Kultura, Oświata, Nauka”, R. 11:
1983, nr 6/7, s. 156–163, oraz Obchody kościuszkowskie w Krakowie 1894 roku [W:] Kraków w powstaniu kościuszkowskim, Kraków 1996, s. 93–132.
11 Wydawnictwa obchodu dwóchsetlecia odsieczy wiedeńskiej i ich rejestracja bibliograficzna [W:] Kultura ksiąŜki w Krakowie w dobie autonomicznej, praca zbior., pod red. M. Kocójowej, Wrocław 1991,
s. 15–28; Krakowskie wydawnictwa obchodów kościuszkowskich w 1894 roku, „Studia bibliologiczne”,
T. 9: 1995, s. 164–171.
12 Kazimierz Dobrowolski – człowiek i uczony, praca zbior., w stulecie urodzin, pod red. W. Bieńkowskiego i W. Kwaśniewicza, Kraków 1994.
13 Zespoły archiwalne pochodzenia prywatnego jako źródło do badań bibliograficznych i biograficznych.
(Na przykładzie archiwum osobistego Klemensa Bąkowskiego) [W:] Z historycznych i metodologicznych
problemów badań księgoznawczych i bibliotekoznawczych, praca zbior., pod red. Z. Jabłońskiego, Kraków 1985, s. 55–67.
9
48
Nie były to jedyne prace Profesora poświęcone Towarzystwu Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Jako długoletni jego prezes niejako z urzędu pisał sprawozdania z działalności Towarzystwa, zamieszczane w „Roczniku Krakowskim”. RównieŜ na łamach prasy zabierał głos w imieniu Towarzystwa, w róŜnych sprawach dotyczących Krakowa, np. w obronie
kramów dominikańskich czy teŜ odnowy Krakowa. Był równieŜ autorem hasła poświęconego
Towarzystwu w Słowniku polskich towarzystw naukowych. Większe artykuły poświęcił Towarzystwu z okazji jego kolejnych jubileuszy, jak choćby zamieszczony w „Roczniku Krakowskim” w 1989 r. z okazji 90-lecia istnienia Towarzystwa14. I wreszcie w 1997 r. otrzymaliśmy
zwieńczenie tych prac – ksiąŜkę StraŜnicy dziejów miasta narodowej pamięci, w której Profesor przedstawił 100-letnie dzieje Towarzystwa.
*
*
*
Na tym chciałabym zakończyć oficjalną część tego wspomnienia i powiedzieć teŜ parę słów
o moich osobistych kontaktach z Profesorem Bieńkowskim. Znałam Profesora ponad 20 lat.
Najpierw byłam jego studentką w Instytucie (wówczas Zakładzie) Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UJ. Z tych lat zapamiętałam Profesora siedzącego często na drugim piętrze Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie odbywały się nasze zajęcia. Przychodził na tyle wcześniej
przed rozpoczęciem zajęć, Ŝeby mieć czas zapalić fajkę.
Później Profesor był recenzentem mojej pracy magisterskiej i zachęcił mnie do opublikowania jej jako jednego z tomów Biblioteki Krakowskiej, a takŜe promotorem mojej pracy doktorskiej. Bezpośrednio po studiach rozpoczęłam pracę w kierowanej przez Profesora Pracowni Informacji Naukowej (obecnie Zakładzie Bibliografii BieŜącej) Instytutu Historii PAN. Profesor był szefem (tak go nazywaliśmy), który swojego autorytetu nie wypracowuje nakazami
i zakazami. Szanowaliśmy go za jego wiedzę i bezinteresowną Ŝyczliwość, pogodę ducha. Nawet gdy z końcem 1996 r. odszedł na emeryturę, pozostał naszym dobrym duchem. Często
pojawiał się w Zakładzie przy ul. Sławkowskiej 17, a my wiedzieliśmy, Ŝe zawsze moŜemy
liczyć na jego radę i pomoc.
Kontakty z Profesorem to nie tylko praca pod jego kierownictwem. Profesor nie stwarzał
między sobą a nami, jego podwładnymi, dystansu. Miłym przerywnikiem dnia pracy była
pogawędka przy wspólnie pitej herbacie lub kawie, a przy bardziej uroczystych okazjach –
przy mocniejszych trunkach, np. przy łańcuckim rosolisie. Profesor miał zazwyczaj w zanadrzu jakąś anegdotkę o znanych mieszkańcach naszego miasta.
Miałam teŜ przyjemność poznać Profesora od mniej oficjalnej strony. Kilkakrotnie uczestniczyliśmy razem w Dniach Kolbergowskich w Przysusze. Profesor chętnie włączał się nie
tylko w ten powaŜny, naukowy nurt obchodów Dni Kolbergowskich, ale teŜ w ten bardziej
rozrywkowy. Emanujący dobrym humorem, sypiący dowcipami, był zawsze duszą towarzystwa.
Brałam teŜ udział w prowadzonych przez Profesora seminariach doktorskich. Początkowo
odbywały się one w siedzibie Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej przy ul.
Gołębiej 16. Później przenieśliśmy się na ul. Sławkowską. Raz w miesiącu, w trzeci czwartek,
zbierała się w gabinecie Profesora grupka kilkunastu osób z Krakowa i nie tylko. Seminaria
miały zazwyczaj część oficjalną, naukową – referat i dyskusję, oraz część mniej oficjalną –
spotkanie towarzyskie.
Dziesięć lat temu, na fali niedosytu spotkań towarzyskich, zrodziła się myśl seminariów
wyjazdowych. Stałym miejscem naszych wyjazdów stał się Łańcut, ze względu na to, Ŝe pracownikiem biblioteki zamkowej był jeden z doktorantów Profesora. Uroda i magia tego miejsca sprawiły, Ŝe wybieraliśmy się odtąd do Łańcuta co roku. Było to coś, na co czekało się
przez cały rok. Profesor dzielnie dotrzymywał nam kroku we wszystkich szaleństwach, które
w Łańcucie popełnialiśmy. Prowadziliśmy gorące dyskusje na mniej lub bardziej waŜne tematy, nieraz do bladego świtu, Ŝeby po krótkim śnie korzystać znów z uroków Łańcuta i oko14 Miastu swemu zawsze wierne (Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w latach
1896/1897–1986/1987), „Rocznik Krakowski”, T. 55: 1989, s. 5–15.
49
licy, wpaść choćby na chwilę do naszego ulubionego miejsca w Łańcucie – zamkowej biblioteki. W tym roku, z okazji dziesiątego seminarium, wydaliśmy ksiąŜkę dedykowaną Profesorowi, jej tytuł – Wszechświat zwany Biblioteką, czyli łańcuckie peregrynacje z Mistrzem –
wskazywał na nasze ulubione w Łańcucie miejsce, ale był przede wszystkim wyrazem naszego stosunku do Profesora. Nie spodziewaliśmy się, Ŝe będzie to juŜ nasz ostatni wspólny wyjazd.
dr hab. Anna Gruca
Zakład Biografii BieŜącej
Instytutu Historii PAN w Warszawie
Rocznik Krakowski. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
T. LXV–LXVI, 1999–2000, s. 13–15.
[Przedruk z zgodą Redakcji].
50
SZWEDZKIE PEREGRYNACJE
Z WIESŁAWEM BIEŃKOWSKIM
Profesor Wiesław Bieńkowski był człowiekiem nieprzeciętnym i z pewnością niepowtarzalnym. Trudno go zakwalifikować do jednego konkretnego typu ludzkiej społeczności. Jako
uczony przejawiał szerokie zainteresowania historyczne, naukoznawcze, socjologiczne, etnologiczne i biograficzne, a prywatnie zachował do końca swoich dni wielkie poczucie humoru
i dystans do siebie samego, ujawniając przy tym duŜą skromność i tolerancję wobec innych
ludzi.
Cechowała go równieŜ nieprzeciętna Ŝywa pamięć, jak na historyka i biografa przystało,
a takŜe sympatia dla ludzi, był po prostu przyjacielem świata. Nie miał w zwyczaju narzekać,
choć z pewnością Ŝycie nie szczędziło mu trosk i przykrości, ale gdy o nich wspominał, nie
było w jego głosie ani nienawiści, ani potępienia, lecz duŜa tolerancja i zrozumienie, nawet
dla tych, od których doznał nieprzyjemności. Uśmiechał się wówczas przepraszająco, a potem po cichu dzielił się swymi refleksjami, świadczącymi o tym, Ŝe zauwaŜył czyjeś niezbyt
grzeczne lub niemądre zachowanie, ale starał się nie zwracać na nie uwagi.
Poznałam Wiesława Bieńkowskiego, gdy rozpoczęłam pracę najpierw w 1976 r. w Zakładzie/Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, później Instytucie. Profesor wykładał tutaj między innymi „Naukoznawstwo”, prowadził seminaria magisterskie i doktorskie. Widywaliśmy się na przerwach pomiędzy wykładami, zebraniach i róŜnych spotkaniach towarzyskich. Spotykałam teŜ Profesora prywatnie, poniewaŜ
bywał na wielkich zgromadzeniach imieninowych organizowanych przez moją kuzynkę Annę
z Kowalskich Lewicką na cześć jej męŜa Tadeusza, profesora orientalistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Czuł się tam Wiesław jak w domu. Dom, w którym zamieszkiwali rodzice tej
kuzynki Zofia i Tadeusz Kowalscy, został kupiony od rodziny Bieńkowskich i Wiesław w tym
właśnie miejscu spędził część swojej młodości.
Miałam teŜ okazję poznać Wiesława nieco bliŜej, kiedy władze uczelni zgodziły się wysłać
nas oboje w podróŜ słuŜbową, na tzw. „wymianę”, do Uppsali w 1990 r. Wiesio miał tam występować w roli profesora, a ja jego asystentki. Takie bowiem były warunki umowy między
Uniwersytetem Jagiellońskim a Uppsala University. Ten przydział naszych ról wywołał wesołość wśród członków Komisji przyznającej wyjazdy zagraniczne, poniewaŜ znali zarówno
mnie, jak i Wiesława. To mój wiek i posiadanie stopnia doktora (wówczas asystenci zwykle
byli młodsi oraz nie byli doktorami) spowodował te radosne komentarze w Komisji, niemniej
zostaliśmy zakwalifikowani. Jak się potem okazało, z drugiej strony, czyli w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali nasz przyjazd wywołał pewne poruszenie, poniewaŜ przedtem nie odwiedzano Biblioteki, a raczej inne jednostki Uniwersytetu, więc nasza wizyta podniosła rangę
Biblioteki w oczach tamtejszych władz.
Na pytanie, co chcielibyśmy zwiedzić, napisaliśmy, Ŝe interesuje nas Szkoła Bibliotekarska w Borǻs, (jedyna wówczas uczelnia w Szwecji kształcąca bibliotekarzy). Nie przyjrzeliśmy
się bliŜej mapie, i nie wiedzieliśmy, Ŝe jest to stosunkowo daleko i trzeba przejechać Szwecję
w poprzek, aby tam dotrzeć. Nie przypuszczaliśmy równieŜ, Ŝe władzom szwedzkiej Uczelni
cięŜko jest podjąć decyzję o opłaceniu naszych delegacji. Te informacje dotarły do nas naturalnie drogą nieoficjalną. Mimo tych finansowych zastrzeŜeń, nasza wizyta w Borǻs została
zaakceptowana.
W Bibliotece Uniwersyteckiej, której pełna nazwa brzmi Biblioteca Carolina Rediviva,
spotkała nas miła niespodzianka. Pracowały tam dwie nasze rodaczki, z których jedna, Helena Paterman, została naszą oficjalną opiekunką. Wysłano nas najpierw do Borǻs, Ŝeby
nasz program pobytu przebiegał potem płynnie w Uppsali.
Ruszyliśmy w drogę zaopatrzeni w instrukcję otrzymaną od naszej opiekunki, pociągiem
z Uppsali na zachód do Borǻs, a właściwie pociągami, poniewaŜ przesiadaliśmy się chyba
trzy razy. Byliśmy z siebie bardzo dumni, Ŝe udało się nam znaleźć odpowiednie pociągi i do51
trzeć na miejsce, gdzie nikt na nas, niestety, nie czekał, a następnie znaleźć hotel, w którym
wynajęto nam pokoje. Do dziś nie wiem, czy Wiesław tak dobrze znał angielski, czy czasami
udawał. To udawanie przyszło mi do głowy w następnym dniu, kiedy odwiedziliśmy Uniwersytet i Szkołę Bibliotekarską. Uniwersytet nazywał się „University College”, a Szkoła Hogškolan ΐ Borǻs. Nazwa tej uczelni wydała się nam dziwna, ale dowiedzieliśmy się , Ŝe termin College dodany do University oznacza uczelnię, która nie prowadzi badań, a przygotowuje raczej
do zawodu. Uznając Wiesława za głównego profesora, zaczęto wypytywać go o program naszych studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wiesław nie znał dobrze całości naszego programu, poniewaŜ interesował się bardziej przedmiotami historycznymi. Widziałam więc, Ŝe
się bardzo męczy przy tym dokładnym przesłuchaniu. Odpowiadał jednak bardzo zręcznie,
starając się omijać szczegóły, a głównie uśmiechał się ze zrozumieniem, przyszłam mu więc
z pomocą, i doszłam do wniosku, Ŝe on wszystko rozumiał, ale gorzej było z odpowiadaniem,
bo nie znał profesjonalnych terminów z informacji naukowej oraz miał trudności z płynnością w formułowaniu zdań w języku angielskim, jako Ŝe posługiwał się zazwyczaj niemieckim. Później nasze programy pobytu rozdzielono. Wiesiowi przysłano do bezpośredniej rozmowy jedynego człowieka, który prowadził badania oraz interesował się historią bibliotekarstwa, czyli doktora Magnusa Torstenssona, a mnie przedstawiono innych wykładowców.
W Borǻs zajmował się nami „uszwedzony” Hindus, który przybył tam z Południowej Afryki, załoŜył rodzinę (jego Ŝona Inga była teŜ wykładowcą w Szkole Bibliotekarskiej), a nazywał
się Chagan Lalloo, więc Wiesław nazwał go od razu na nasz uŜytek „Lalusiem”. Po zwiedzeniu Uniwersytetu i przedstawieniu się jego władzom w Borǻs oraz omówieniu wstępnie
współpracy pomiędzy Katedrą IBIN UJ a Szkołą Bibliotekarską, wróciliśmy do Uppsali i zaczęliśmy realizować nasze programy naukowe. Wiesław zapoznawał się w Bibliotece Uniwersyteckiej z biografiami i bibliografiami oraz licznymi polonikami, które są tam przechowywane, a ja z wprowadzanym świeŜo systemem automatyzacji VTLS. Biblioteka Carolina Rediviva posiada jeden z najbogatszych księgozbiorów w Szwecji, między innymi sławny egzemplarz Srebrnej Biblii z VI wieku.
Mieszkaliśmy w prywatnym mieszkaniu, w którym oddano nam do uŜytku dwie sypialnie, salon i pokój jadalny oraz kuchnię, a nawet półkę w lodówce. Był tam jeszcze ukryty za
kuchnią jeden pokój, do którego, jak się potem przekonaliśmy, wsuwała się późnym wieczorem niewidzialna przez cały czas naszego pobytu właścicielka mieszkania. Zwykle przygotowywaliśmy sobie jedzenie i siadywaliśmy w kuchni, rozmawiając przewaŜnie do północy.
Wiesław dawał mi pierwszeństwo w dostępie do łazienki, poniewaŜ on kaŜdego dnia wieczorem sumiennie pisał od lat dziennik. Te nocne Polaków rozmowy spowodowały, Ŝe lepiej poznałam Wiesława i przekonałam się o jego tak bardzo przyjaznym stosunku do otaczającego
świata. Zaskakiwał wszechstronnością wiedzy. Wystarczyło wspomnieć jakiekolwiek nazwisko, a on natychmiast mówił: „acha, to ten, co oŜenił się z taką i taką, co napisał to i to, jego
rodzice mieli majątek lub kamienicę tu i tu, a zginęli w czasie II Wojny Światowej” itp. Pytałam więc zaszokowana: ”Jak Ty moŜesz pamiętać tyle nazwisk, koligacje, zabawne momenty
z ich Ŝycia ?”. Było to dla mnie wspaniałe odkrycie. Nawet jeśli miał do powiedzenia coś złego
o danym człowieku, to zawsze to zdanie było wywaŜone i usiłował tę osobę przedstawić
w sposób dowcipny, a nie „skazujący od razu na piekło”. To było naprawdę ładne i niespotykane podejście do otoczenia.
Odbyliśmy jeszcze jedną wycieczkę, mając wolny weekend, zorganizowaną we własnym
zakresie, a mianowicie do Sztokholmu. Po przybyciu do stolicy Szwecji pociągiem, usiłowaliśmy na dworcu kupić plan miasta, Ŝeby zobaczyć, w którą stronę naleŜy się udać. Wprawdzie znaleźliśmy Ośrodek Informacyjny na Dworcu Kolejowym w Sztokholmie, ale nie posiadali tam planu miasta, ani Ŝadnych przydatnych materiałów, poza kilkoma ulotkami. Wyruszyliśmy, a była to niedziela, i po rozejrzeniu się Wiesio orzekł: „chodźmy tam w lewo”, poniewaŜ kręci się tam sporo ludzi. Okazało się, Ŝe za wyniosłą bramą nie było Ŝadnych zabytków, ale ulica spacerowo-handlowa Strandvagen, z otwartymi restauracjami, barami i niektórymi sklepami. Na jednym z barów był napis zachęcający do konsumpcji strudla z sosem
waniliowym. Wiesław, przepadający za słodyczami, niezwykle się rozpromienił i powiedział:
„no to Ci stawiam ten strudel”, bo przypomniał sobie swój pobyt w Austrii, w placówce Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu. Wysłuchałam przy tej okazji długiej opowieści o tym, jak to
naprawdę było w tej Austrii i zdaje się jedynym luksusem, na który sobie wówczas pozwalał,
52
był ów strudel, poniewaŜ dostawał bardzo mało pieniędzy, a chciał jak najwięcej zaoszczędzić, Ŝeby kupić coś dla dzieci.
Ulica spacerowa w Sztokholmie jest połoŜona dość wysoko, wobec tego po jej odwiedzeniu postanowiliśmy zejść w dół, w stronę zatoki i kanałów, gdyŜ zobaczyliśmy z daleka, Ŝe są
tam okazałe budynki wyglądające na bardziej zabytkowe, a przynajmniej bardziej znaczące.
Szybko okazało się, Ŝe obraliśmy dobry kierunek. Minęliśmy, wprawdzie z daleka, dziwną
budowlę, która okazała się ratuszem, gdzie rozdają nagrody Nobla (ale nie wszystkim). Dotarliśmy następnie do zamku królewskiego, w którym znaleźliśmy kilka sklepów z pamiątkami, znajdujących się w jednym ze skrzydeł zamku. Był to kwiecień, kwitły wprawdzie Ŝonkile i tulipany, ale było okrutnie zimno i padał deszcz ze śniegiem. Wiesław był ubrany dobrze, prawie zimowo, ale ja chciałam być elegancka i wzięłam ze sobą cienkie wiosenne buty.
Wyłudziłam więc od Wiesia kilka stron „Tygodnika Powszechnego”, poniewaŜ woził go z sobą,
aby czytać w wolnych chwilach w pociągu, i włoŜyłam gazetę do butów, aby je trochę ocieplić. Profesor uwaŜał to w głębi serca prawie za świętokradztwo, ale się ze mną tym „Tygodnikiem” podzielił. Zobaczywszy blisko zamku kościół, postanowiliśmy tam wejść. Był to kościół luterański, gdzie od razu zaproszono nas na rozpoczynający się właśnie koncert muzyki
Bacha. Usiedliśmy w ławce i oto dokonałam odkrycia, Ŝe właśnie w tej ławce są ciepłe kaloryfery. Oświadczyłam Wiesiowi, Ŝe nie wyjdę z tej ławki, mając takie moŜliwości ogrzania się.
Koncert jednak po jakiejś godzinie się zakończył i trzeba było opuścić przyjazny kaloryfer.
Znaleźliśmy łatwo stare miasto z wąskimi uliczkami i po zwiedzeniu ruszyliśmy w drogę
powrotną ku stacji kolejowej. Wstąpiliśmy jeszcze do kościoła, jak się okazało bardzo waŜnego dla Szwedów – był to kościół św. Klary. Po jego obejrzeniu zobaczyliśmy w niewielkiej odległości, jakby na zapleczu kościoła, niski mały domek, świeŜo odnowiony. Wiesław od razu
powiedział, Ŝe to jest stary kościół koptyjski. Naturalnie moja wiedza nie sięgała tak głęboko.
Podobnie zresztą, gdy byliśmy w Borǻs, Wiesław pokazał mi naprzeciwko naszego hotelu
budynek ze znakiem LoŜy Masońskiej. Tak więc na kaŜdym kroku znajdowaliśmy coś ciekawego, ale bez Wiesia nie rozszerzyłabym tak horyzontów mojej wiedzy, bo wielu z tych rzeczy
nawet bym nie zauwaŜyła, albo bym je nieodpowiednio skojarzyła.
Wspominaliśmy z Wiesiem ten pobyt i podróŜe po Szwecji bardzo często. Nie udało mi się
przelać wszystkich wraŜeń na papier, zwłaszcza Ŝe prowadzone przez nas dialogi, zawsze
uwzględniające jakieś humorystyczne zdarzenia i podteksty oraz komentarze Wiesia, po latach odeszły w niepamięć. Pozostało jednak wspomnienie towarzysza podróŜy, mądrego, elokwentnego, wesołego gawędziarza, Ŝyczliwego dla całego świata.
prof. UJ dr hab. Wanda Pindlowa
53
KAZANIE WYGŁOSZONE W KOŚCIELE ŚW. ANNY PODCZAS
MSZY ŚW. POGRZEBOWEJ ZA ŚP. PROFESORA WIESŁAWA
BIEŃKOWSKIEGO DNIA 3 XII 1999 ROKU
Fragmenty
Umiłowani w Chrystusie Panu!
(...)
Zgromadziła nas dzisiaj w tej akademickiej świątyni Ŝałobna uroczystość. Stoimy obok
doczesnych szczątków Profesora Wiesława Bieńkowskiego – pełni zadumy i smutku, ale nie
rozpaczamy. Wiemy bowiem, Ŝe śmierć nie jest końcem wszystkiego, Ŝe jest ona rozstaniem
się tylko na chwilę, Ŝe jest ona otwarciem drzwi do nowego wspaniałego Ŝycia. Zgodnie z niezbadanymi wyrokami Boga, przed którymi kornie chylimy czoła, dla świętej pamięci Pana
Profesora nadszedł czas odejścia. Odszedł, jak Ŝołnierz na posterunku, odszedł, jak Ŝniwiarz
utrudzony pracą na swoim zagonie, jak kapłan, świadomy, iŜ spełnił powierzone mu przez
Boga zadanie, Odszedł zespolony z Chrystusem – nie tylko przez fakt chrztu świętego, ale
i przez Ŝywą wiarę. Przeszedł przez Ŝycie z pragnieniem wypełnienia woli BoŜej. W Jego Ŝyciu
Bóg był NajwyŜszym Dobrem. O Jego łączności ze Stwórcą i Zbawicielem niech świadczy taki
oto szczegół: gdy odwiedziłem chorego Profesora w szpitalu, trzymając mnie za rękę, wypowiedział On znamienne słowa: To dziś właśnie w moim Ŝyciu jest najpiękniejszy dzień, gdyŜ
przyjąłem Komunię Świętą in articulo mortis. Odszedł – opuścił rodzinny dom, uczelnię, bliskie Jego sercu osoby. Odszedł od nas człowiek, którego imię pozostanie na trwałe związane
z dziejami Krakowa i Polski. Odszedł uczony z prawdziwego zdarzenia, odszedł humanista w
pełnym tego słowa znaczeniu,' przyjaciel studiującej młodzieŜy, przyjaciel młodych naukowców i przyjaciel tych wszystkich, którzy szczerze i autentycznie ukochali naukę. Odszedł od
nas cicho – tak, jak ciche było Jego niezwykle pracowite Ŝycie. IleŜ publikacji, jak rozległy
obszar naukowych zainteresowań i badań, a jak Ŝywy udział w wielu komitetach redakcyjnych i towarzystwach naukowych krajowych i zagranicznych. Odszedł wspaniały dydaktyk
i urodzony wychowawca. Studenci poddawali się urokowi Jego wykładów, które wiązał zawsze z Ŝyciem, dorzucał wiele ciekawych interpretacji z właściwym sobie humorem, utrwalał w
ich pamięci to, co najpiękniejsze i dla Ŝycia najpotrzebniejsze. Po prostu zniewalał głębią
swej wiedzy. Podchodził do młodzieŜy z sercem i z wiarą, dopomagał w wyszukiwaniu i rozwijaniu tego, co szlachetne i wzniosłe. Odwzajemniano się Mu powszechnie najlepszymi
ludzkimi uczuciami szacunku i przywiązania
Dziękujemy Bogu za moŜność spotkania na naszej drodze takiego właśnie człowieka
O naszym Profesorze moŜna powiedzieć, uŜywając słów Św. Brata Alberta i ks. Konstantego
Michalskiego był dobry jak chleb i dlatego wszyscy z niego brali. Przychodzą równieŜ w tym
momencie na myśl słowa Księgi Rodzaju syt swoich dni poszedł po nagrodę do Pana.
Współczując Ŝonie, synom, wnukom – najbliŜszej rodzinie Zmarłego i wszystkim tym, których ta śmierć okryła Ŝałobą, pragniemy zapewnić o Ŝywe pamięci w modlitwie.
Niech nasz Czcigodny Profesor pozostanie w pamięci potomnych równie trwałe, jak upamiętniał w opracowanych przez siebie biogramach i bibliografiach działalność i osiągnięcia
innych. Pamięć o Nim będzie miała moc granitu i spiŜu.
Polecając Go Miłosierdziu BoŜemu, Ŝegnamy słowami: Have pia anima. Amen.
Ks. dr hab. Jan Bednarczyk
Biblioteka Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie
54
55
UCZONY Z PASJĄ.
O KSIĘGOZBIORZE DOMOWYM PROFESORA
WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO
Profesor uwielbiał zbierać.
Zbierał róŜne przedmioty, dokumenty rodzinne i pamiątki. Ze szczególnym zamiłowaniem
i znawstwem kolekcjonował ksiąŜki i inne druki, składające się na jego domową bibliotekę,
ale zbierał teŜ medale, odznaki, monety, kartki i znaczki pocztowe, fotografie, etykiety z pudełek od zapałek etc. Rozmyślnie gromadził i otaczał się w swoim domu przedmiotami, które
stanowiły swoiste, przyjazne dla Niego, otoczenie informacyjne, kulturowe i emocjonalne.
Otoczenie niezbędne do wytęŜonej pracy naukowej i codziennego, bardzo intensywnego,
w wymiarze publicznym, Ŝycia. Oprócz ksiąŜek i innych przedmiotów, Profesor zbierał teŜ
fakty i informacje. Od 1947 roku, przez ponad 50 lat, prowadził diariusz, będący zapisem
codziennych wydarzeń z jego Ŝycia prywatnego i zawodowego.
Osoba Profesora Wiesława Bieńkowskiego jako człowieka i uczonego zostawiła juŜ trwały
ślad w pamięci zbiorowej. W 45-lecie pracy naukowej, przypadającej w 1995 r., uhonorowany został na Uniwersytecie Jagiellońskim uroczystościami jubileuszowymi oraz księgą pamiątkową. TakŜe jego doktoranci poświęcili Mu tom swoich prac. Po jego niespodziewanej
śmierci, w wielu czasopismach naukowych ukazały się nekrologi, wspomnienia i poŜegnania.
W 2005 r. udostępniony został serwis informacyjny poświęcony osobie Profesora, dostępny
ze
strony
WWW
Instytutu
Informacji
Naukowej
i
Bibliotekoznawstwa
UJ
(http://www.inib.uj.edu.pl/prace_studentow). W 10 rocznicę śmierci Profesora w Archiwum
Nauki PAN i PAU w Krakowie została przygotowana wystawa poświęcona jego osobie, nakręcony został teŜ o nim film dokumentalny. Wkrótce, w Suplemencie III do Słownika Pracowników Ksiązki Polskiej, ukaŜe się biogram Profesora. Kolejne pokolenia studentów, doktorantów i pracowników nauki odwołują się do jego mądrości oraz dorobku twórczego. Nie sposób
jednak zapomnieć, Ŝe Profesor był nie tylko wybitnym uczonym i erudytą, historykiem kultury i nauki, socjologiem, etnografem, biografistą i bibliografem, postacią wielce zasłuŜoną
i szanowaną w środowisku naukowym Krakowa, w humanistyce krakowskiej wręcz „człowiekiem-instytucją”, ale takŜe bibliofilem, pamiętnikarzem i kolekcjonerem. Warto zwłaszcza
scharakteryzować bliŜej zamiłowania bibliofilskie Profesora, Jego stosunek do ksiąŜek oraz
zawartość księgozbioru domowego.
Profesor był uczonym o rozległych horyzontach intelektualnych i wszechstronnych zainteresowaniach naukowych, wymagających w pierwszym rzędzie posiadania odpowiednio zorganizowanego warsztatu pracy naukowej. Podstawą tego warsztatu uczynił Profesor swój
prywatny, domowy księgozbiór, który tworzył, kształtował i uŜytkował twórczo przez całe Ŝycie. Odzwierciedla on jego zainteresowania intelektualne i naukowe, pozwala określić krąg
lektur i autorów, którzy kształtowali jego umysłowość i pasję badawczą, świadczy o preferencjach czytelniczych i gustach literackich, unaocznia szczególny stosunek właściciela do
ksiąŜki i słowa drukowanego, stanowi wreszcie widomy dowód jego zamiłowań bibliofilskich.
Profesor zaczął tworzyć swoją domową bibliotekę juŜ w okresie młodości, w wieku niespełna dwudziestu lat. Z niedawno odnalezionej dokumentacji wynika, Ŝe jej początki przypadają na trudne lata drugiej wojny światowej. Począwszy od 28 grudnia 1944 r. zaczął systematycznie, mniej więcej raz w miesiącu, odnotowywać sumaryczny stan liczbowy swojego
księgozbioru, który wynosił wówczas 406 pozycji. Prawdopodobnie w tym samym czasie załoŜył katalog kartkowy, z dokładnym, sporządzanym na maszynie do pisania, opisem katalogowym posiadanych ksiąŜek. Dokumentację taką prowadził do 1952 r. Na jej podstawie
moŜna stwierdzić, Ŝe dynamika przyrostu ksiąŜek w bibliotece, w pierwszych latach jej gromadzenia, nie była duŜa i kształtowała się na poziomie od kilkunastu do kilkudziesięciu
(maksymalnie 50) pozycji rocznie. Przykładowo, w styczniu 1948 r. księgozbiór liczył ok. 500
56
wol., a po czterech latach, w 1952 r. ok. 700 wol. Przyjęty w katalogu kartkowym podział
wyróŜniał następujące działy: 1. Czasopisma, 2. Encyklopedie – Słowniki – Albumy, 3. Historia (beletrystyka), 4. Historia (naukowe), 5. Sztuki piękne i poezje. Wiadomo teŜ, Ŝe Profesor
sygnował wówczas niektóre posiadane ksiąŜki oraz prowadzoną przez siebie dokumentację
biblioteczną, pieczątką „Wiesław Łada Bieńkowski” (Łada to herb rodowy), ale w późniejszym
okresie odstąpił od stosowania znaków własnościowych.
W ciągu ponad pół wieku Profesor
zgromadził bibliotekę, której wielkość
określić moŜna dziś szacunkowo na
około 7 000–8 000 wol. Zasadnicza
część księgozbioru mieściła się w
gabinecie Profesora, w mieszkaniu przy
ulicy Smoleńsk 22/5 w Krakowie, w
kamienicy która jeszcze do lat 50. XX
wieku znajdowała się w posiadaniu jego
rodziny. Profesor przeznaczył ten pokój
na swoje potrzeby dopiero w latach 60.,
po uzyskaniu – jako pracownik nauki
(doktorat
1962
r.)
–
przydziału
dodatkowej powierzchni mieszkalnej i
wykwaterowaniu sublokatora. Wysoki
na kilka metrów, prostokątny, o powierzchni ok. 16 m kw. gabinet, zajęły wykonane na zamówienie, solidne, drewniane regały ksiąŜkowe, dostawiane w kilku etapach, wraz z powiększaniem się księgozbioru. KsiąŜki umieszczone zostały ostatecznie na dziewięciu, sięgających
niemal pod sufit, regałach, które rozstawione zostały pod ścianami gabinetu.
Do korzystania z ksiąŜek połoŜonych na wyŜszych półkach słuŜyła specjalna, drewniana
drabinka, z wysokim drąŜkiem, stanowiącym uchwyt do trzymania. W pokoju znalazło się
teŜ klasyczne w formie, pokryte fornirem biurko, z nieodłączną przez wiele lat maszyną do
pisania, zastąpioną potem przez komputer, oraz fotel i ozdobne krzesło. Przed biurkiem, sięgając do poziomu blatu, stały regały z oprawionymi rocznikami kilku tytułów czasopism. Jedyną wolną, pozbawioną ksiąŜek przestrzeń – oprócz drzwi i okna – stanowiła część ściany
znajdującej się ponad biurkiem, która gęsto wypełniona została pamiątkami rodzinnymi
i obrazami. Całość, z rzucającym się od razu w oczy, uporządkowanym, dobrze zachowanym,
w części oprawnym, księgozbiorem, sprawiała wraŜenie prawdziwego przybytku nauki i wiedzy, godnego miejsca pracy wielkiego uczonego i erudyty.
Profesor, ze względu na swoją kulturę osobistą, przymioty intelektu, nobliwy wygląd oraz
nieodłączną fajkę i jej aromat, unoszący się w powietrzu, znakomicie pasował do tego otoczenia. Miało ono zarazem swój bardzo indywidualny rys, w postaci róŜnych drobnych
przedmiotów uŜytkowych, fotografii, pamiątek i wytworów rzemiosła artystycznego, które
Profesor miał w zwyczaju umieszczać na półkach z ksiąŜkami, według sobie tylko znanego
klucza. Ze względu na brak miejsca w gabinecie, około tysiąca ksiąŜek, w większości z zakresu literatury pięknej, polskiej i obcej, zostało umieszczonych w przylegającym pokoju, na
dwóch wolnostojących regałach. Ok. 200-250 kolejnych ksiąŜek Profesora tworzyło księgozbiór podręczny w Zakładzie Bibliografii BieŜącej krakowskiego Oddziału Instytutu Historii
PAN przy ul. Sławkowskiej 17, w którym pracował od 1953 r., a od 1968 r. był jego kierownikiem.
Biblioteka Profesora stanowiła znakomicie dobrany, obszerny i róŜnorodny zbiór wydawnictw naukowych, informacyjnych i źródłowych, dotyczących przede wszystkim historii nauki i kultury polskiej XIX i XX wieku. Składały się na nią ksiąŜki, broszury i czasopisma
z zakresu historiografii, etnografii, socjologii, historii myśli społecznej, biografistyki oraz bibliologii. Profesor gromadził ponadto klasykę literatury polskiej i obcej oraz beletrystykę.
Księgozbiór domowy Profesora podzielić moŜna umownie na kilka działów:
• Wydawnictwa informacyjne (encyklopedie, bibliografie, słowniki, kompendia wiedzy)
• Wydawnictwa poświęcone dziejom, kulturze i nauce Krakowa (cracoviana)
• KsiąŜki i czasopisma z zakresu nauk społecznych, dotyczące dziejów nauki i kultury
polskiej, zwłaszcza w XIX i XX wieku
• Prasa i czasopisma społeczno-kulturalne
57
• KsiąŜki literackie
• Wycinki prasowe dołączone do ksiąŜek
Profesor przykładał ogromną wagę do gromadzenia wydawnictw informacyjnych róŜnego
typu, zarówno ogólnych, jak i specjalnych. Posiadał szereg wielotomowych encyklopedii powszechnych, zarówno polsko-, jak i obcojęzycznych, wydanych na przestrzeni niemal całego
20. stulecia, począwszy od słynnej, dwudziestotomowej edycji niemieckiego Meyers Konversations-Lexikon (Leipzig-Wien 1905), przez encyklopedie powszechne PWN z drugiej połowy
wieku (w tym m.in. 13-tomowa, z przełomu lat 60. i 70., oraz kilka nowych wydań, z lat 80.
i 90.), a kończąc na amerykańskiej New Standard Encyclopedia, która ukazała się pod koniec wieku (Chicago 1996), w pięknej, skórzanej oprawie, równieŜ w 20 tomach.
Gromadził ogólne, tematyczne i regionalne słowniki biograficzne i biobibliograficzne, sam
będąc autorem ponad 100 biogramów przedstawicieli polskiego Ŝycia umysłowego XIX i XX
wieku. Z wielką pieczołowitością kompletował zwłaszcza zeszyty Polskiego Słownika Biograficznego, wychodzącego od 1935 r. Szczycił się posiadaniem ich pełnego kompletu (łącznie
z pierwodrukami z lat międzywojennych i wszystkimi suplementami), co jest rzadkością nawet w duŜych bibliotekach naukowych. Posiadał teŜ sporo tomów wiedeńskiego Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, z którym stale współpracował. Czynny na
polu prac bibliograficznych, skompletował szereg bibliografii, przede wszystkim z zakresu
historii Polski, zarówno retrospektywnych (m.in. Ludwika Finkla oraz bibliografie wydawane
przez Instytut Historii PAN w drugiej połowie XX wieku), jak i bieŜących, w tym zwłaszcza
wielotomową Bibliografię historii polskiej, którą sam redagował od 1968 r. Posiadał teŜ szereg
bibliografii regionalnych, zestawiających przede wszystkim druki dotyczące Krakowa, Warmii, Mazur i Pomorza. Z bibliografii ogólnych gromadził wydanie drugie (tzw. nowe) Bibliografii Polskiej XIX stulecia Karola Estreichera (Kraków 1959–).
Spośród wielu innych wydawnictw informacyjnych, które znalazły się w bibliotece Profesora, wymienić moŜna m.in. Ilustrowaną Encyklopedię Staropolską Zygmunta Glogera (pierwodruk z początków XX w.), Historię Nauki Polskiej, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce Jana
Stanisława Bystronia, Wielką Encyklopedię Tatrzańską, Słownik Pracowników KsiąŜki Polskiej, niemal wszystkie słowniki Władysława Kopalińskiego, rozmaite słowniki języka polskiego oraz słowniki przekładowe, przede wszystkim niemiecko-polskie i polsko-niemieckie,
w tym m.in. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza z 1837 r. i 1853 r., wydane w Królewcu.
Ogromnie zróŜnicowany jest zbiór kompendiów wiedzy, przede wszystkim z zakresu historii,
geografii, nauki i kultury polskiej.
Niektóre z nich zostały wydane w
okresie międzywojennym, a nawet
wcześniej, w okresie Monarchii
Austro-Węgierskiej. MoŜna przypuszczać, Ŝe część z nich Profesor
odziedziczył po swoich rodzicach,
Kazimierzu, urzędniku skarbowym i
legioniście oraz Marii Paulinie z
Lazarów, literatce i tłumaczce.
Szczególne miejsce w księgozbiorze
domowym Profesora zajmują wydawnictwa poświęcone historii, kulturze
i nauce Krakowa. Cracoviana zostały
rozmieszczone na dwóch regałach,
znajdujących się bezpośrednio za
biurkiem Profesora, nieomal w zasięgu jego ręki. MoŜna przypuszczać, Ŝe zbiór ten był szczególnie często wykorzystywany i uzupełniany, tym bardziej, Ŝe Profesor był wielkim znawcą
i miłośnikiem Krakowa, autorem rozlicznych prac na temat jego dziejów, ludzi i instytucji,
a przy tym bardzo zaangaŜowanym w działalność wielu krakowskich placówek, gremiów
i towarzystw, prawdziwie godnym miana „Civis Cracoviensis”.
Cracoviana stanowią zarazem jedyną partię domowych zbiorów bibliotecznych Profesora,
która została formalnie wyodrębniona i skatalogowana. W 2000 roku studentki bibliotekoznawstwa i informacji naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego Urszula Baran i Joanna Olchowy sporządziły elektroniczną bazę danych w formacie MAK, zawierającą, sporządzone
58
z autopsji, opisy bibliograficzne ksiąŜek i broszur, a takŜe odbitek i nadbitek z artykułów
w pracach zbiorowych i czasopismach, które tworzyły kolekcję cracovianów w księgozbiorze
Profesora. W zbiorze tym, wyróŜniły dodatkowo te druki, które zostały zaopatrzone w dedykacje, nosiły ślady ingerencji właściciela (w postaci korekt, dopisków, podpisów itp.), oraz do
których dołączone zostały materiały zewnętrzne, przede wszystkim artykuły i notki wycięte
z prasy (tzw. wycinki prasowe).
Na podstawie dokonanych wówczas ustaleń, stwierdzić moŜna, Ŝe wydawnictwa o Krakowie (bez druków ulotnych oraz roczników czasopism) stanowiły w bibliotece Profesora zbiór
liczący nie mniej niŜ 633 woluminy. Najliczniej reprezentowane były wydawnictwa dotyczące
zagadnień związanych z historią miasta, nauką i szkolnictwem (blisko 360 wol., w tym druki
dotyczące Uniwersytetu Jagiellońskiego – ok. 50). Kolejną partię zbiorów stanowiły wydawnictwa poświęcone kulturze, sztuce i zabytkom Krakowa (90 wol.) oraz kolekcja ok. 70 przewodników turystycznych, zarówno po całym mieście, jak i jego poszczególnych dzielnicach,
obiektach zabytkowych, trasach spacerowych itp. W zbiorze tym znalazły się przewodniki
i plany miasta, wydane na przestrzeni ponad stu lat, od 1878 do 1996 r., w tym m.in. Aleksandra Nowoleckiego Wykaz ulic,
placów, kościołów i domów Miasta
Krakowa… (1878), Józefa WawelLouisa Przechadzka kronikarza po
Rynku krakowskim… (1890), czy teŜ
Führer durch die Stadt Krakau…,
przewodnik wydany w 1942 r. przez
administrację
Generalnego
Gubernatorstwa, wraz z planem
miasta,
wykazem
urzędów
i
niemieckimi nazwami ulic. Na dział
cracovianów składały się ponadto
róŜnego
rodzaju
wydawnictwa
biograficzne na temat wybitnych
ludzi związanych z Krakowem (ok. 50
wol.), a takŜe wydawnictwa jubileuszowe i okolicznościowe związane z obchodami rocznic
róŜnych wydarzeń, które miały miejsce w Krakowie (ok. 45 wol.). Wśród cracovianów znalazły się tym samym niemal wszystkie najwaŜniejsze ksiąŜki o dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym Krakowie, pióra tak uznanych badaczy i popularyzatorów miasta jak Józef WawelLouis, Adam Chmiel, AmbroŜy Grabowski, Walery Eliasz Radzikowski, Klemens Bąkowski,
Henryk Barycz, Jan Adamczewski, Janina Bieniarzówna, Józef Buszko, Jan M. Małecki, Jerzy Wyrozumski, Jacek Purchla, Michał RoŜek, Andrzej Chwalba i wielu innych.
Szereg publikacji o Krakowie zostało wydanych w ramach serii wydawniczych, które Profesor systematycznie kompletował. Imponującą kolekcję tworzy przede wszystkim zbiór blisko 100 tomów z serii Biblioteka Krakowska, wydawanej nieprzerwanie od 1897 r. przez Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (TMHiZK), z którym Profesor był związany przez ponad pół wieku. Składa się z kilkunastu początkowych numerów tej serii z końca
XIX w. i początków XX wieku (łącznie z tomem 1, autorstwa A. Chmiela) oraz z niemal
wszystkich tytułów wydanych od końca lat 30 XX w. Piękną klamrę, spinającą całość tej kolekcji, stanowi numer 137, ostatni w zbiorze, który sygnuje pracę samego Profesora StraŜnicy dziejów miasta narodowej pamięci. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa
w latach 1896-1996, napisaną z okazji stulecia towarzystwa. Profesor kompletował ponadto
takŜe inne, wartościowe, serie ksiąŜek o Krakowie. Oprócz pomnikowego cyklu Dzieje Krakowa, posiadał takŜe komplet tomów z serii Cracoviana Wydawnictwa Literackiego, na którą
składały się trzy podserie: 1. Zabytki, 2. Ludzie i Wydarzenia, 3. Kraków 2000. W jego księgozbiorze nie mogło zabraknąć takŜe innych, wielotomowych serii wydawanych przez
TMHiZK w drugiej połowie XX w., takich jak Kraków Dawniej i Dziś oraz Rola Krakowa
w Dziejach Narodu (potem Kraków w Dziejach Narodu). Są teŜ inne serie, zarówno naukowe,
np. Biblioteka Wawelska, jak i popularne, np. Spacerkiem po Krakowie, a takŜe tytuły o tematyce krakowskiej, ukazujące się w ramach serii prac monograficznych i zeszytów uczelni
wyŜszych w Krakowie. Sporo jest teŜ odbitek i nadbitek artykułów pochodzących z róŜnych
krakowskich czasopism naukowych oraz prac zbiorowych. Do działu cracovianów naleŜałoby
59
teŜ zaliczyć, posiadane przez Profesora, katalogi zbiorów i wystaw krakowskich muzeów, archiwów i bibliotek, m.in. Biblioteki i Archiwum PAN w Krakowie. Warto teŜ nadmienić, Ŝe
Profesor zgromadził ciekawą kolekcję „materiałów papieskich”, na którą składały się gazety,
czasopisma, druki ulotne, pamiątki, chorągiewki itp. dotyczące Jana Pawła II, a zwłaszcza
dokumentujące jego wizyty w Krakowie.
Najbardziej zróŜnicowany zbiór w bibliotece domowej Profesora stanowią wydawnictwa
z zakresu róŜnych nauk społecznych, przede wszystkim historii, socjologii, etnografii, naukoznawstwa, bibliologii, biografistyki i innych. W największym stopniu publikacje te dotyczą zagadnień związanych z dziejami nauki i kultury polskiej w XIX i XX wieku. Są to prace
z zakresu historii powszechnej, historii kultury, historii i obiegu myśli społecznej, historii
ruchu
ludowego,
rozprawy
naukoznawcze, edycje dzieł wybitnych
uczonych i twórców, zbiory źródeł i
dokumentów
osobistych,
prace
ludoznawcze, monografie instytucji,
organizacji i towarzystw naukowych,
wydawnictwa
biograficzne,
druki
dotyczące dziejów i kultury Pomorza,
Warmii
i Mazur i szereg innych. Ze
szczególnym upodobaniem Profesor
kolekcjonował wielotomowe edycje
prac naukowych, listów, dzienników
itp., np. 66-tomowe wydanie Dzieł
wszystkich Oskara Kolberga, Dzieła
Bronisława
Malinowskiego,
Listy
Kazimierza Kelles-Krauza, Korespondencja Karola Szymanowskiego, Dzienniki Marii Dąbrowskiej,
Pamiętniki
Albrychta
S. Radziwiłła, Marii z Kossaków Jasnorzewskiej Listy do przyjaciół i korespondencja z męŜem
(1928-1945) i inne. Skrupulatnie gromadził teŜ publikacje uczonych, których uwaŜał za swoich mistrzów i mentorów, Profesorów: Henryka Barycza, Władysława Konopczyńskiego, Jana
Hulewicza, Henryka Mościckiego i Kazimierza Dobrowolskiego. W dość licznym, choć rozproszonym tematycznie, zbiorze druków niemieckojęzycznych, znalazły się dwie, prawdopodobnie, najstarsze ksiąŜki w bibliotece Profesora. Są to starodruki niemieckie poświęcone historii Gdańska, wydane w 1789 r. (t. 1) i 1791 r. (t. 3).
Oprócz ksiąŜek i broszur, w księgozbiorze Profesora, znalazło się teŜ szereg czasopism
naukowych, przede wszystkim o profilu historycznym. Pojedyncze tytuły Profesor kompletował, inne periodyki gromadził selektywnie, ograniczając się do wybranych numerów. Posiadał komplet powojennych zeszytów „Kwartalnika Historycznego”, najstarszego polskiego periodyku historycznego, wydawanego nieprzerwanie od 1887 r., oraz wszystkie numery „Studiów Historycznych”, które ukazywały się jako kwartalnik od 1958 r. (początkowo jako „Małopolskie Studia Historyczne”), takŜe przy czynnym udziale Profesora, który w latach 1972–
1993 był sekretarzem redakcji. Oba tytuły zostały zebrane w jednolicie oprawne roczniki,
tworząc zbiór ponad 90 woluminów. Wśród innych tytułów czasopism naukowych, które były reprezentowane przez większą liczbę numerów, moŜna wymienić m.in. „Rocznik Biblioteki
PAN w Krakowie”, „Rocznik PAU”, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, „Rocznik Krakowski”,
„Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, „Roczniki Biblioteczne” i inne.
Profesor gromadził teŜ, zwykle w zamkniętych przedziałach czasu, wybrane czasopisma
społeczno-kulturalne, a nawet dzienniki. Poszczególne tytuły kolekcjonował w postaci
oprawnych roczników. Najbardziej szczycił się posiadaniem zbioru ok. 50 roczników krakowskiego tygodnika „Przekrój”, swojego ulubionego, przez długi czas, periodyku. Skompletował wszystkie jego numery, od 1945 r. do mniej więcej połowy lat 90., kiedy to rozczarowany zmienionym profilem pisma i obniŜeniem poziomu merytorycznego, zaprzestał oprawiania go w osobne roczniki. Ponadto, Profesor posiadał komplety numerów „Dziennika Polskiego” za lata 1945-1954, tygodnika „Odrodzenie” od 1947 r. do likwidacji pisma w 1950 r.,
tygodnika „Przegląd Kulturalny” za lata 1956-1959 oraz kilka roczników krakowskiego kwartalnika „Magazyn Kulturalny” z lat 70. i kwartalnika „Kraków” z lat 80.
60
Profesor włączał do księgozbioru równieŜ własne publikacje, ale nie stanowiły one oddzielnego zbioru i były umieszczone w róŜnych miejscach, według kryterium rzeczowego.
Pomiędzy tematyką większości z ponad 550 publikacji, których Profesor był autorem, redaktorem naukowym, bądź edytorem, a profilem gromadzonego przez niego księgozbioru, moŜna
zauwaŜyć bardzo ścisłą paralelę. Wystarczy przytoczyć w tym kontekście – z bibliografii jego
publikacji - kilka tytułów ksiąŜek: Poprzednicy Oskara Kolberga na polu badań ludoznawczych w Polsce (Wrocław 1956), Krzysztof Celestyn Mrongowiusz 1764-1855 (Olsztyn 1964),
Anna Libera „Krakowianka” (1805-1886). Zarys Ŝycia i twórczości (Kraków 1968), Kazimierz
Kelles Krauz. śycie i dzieło (Wrocław 1969, Kraków 1973), Historia Nauki Polskiej. T. 7: Dokumentacja bio-bibliograficzna (współaut., Wrocław 1975), Kazimierz Kelles-Krauz. Listy. T.12: 1890-1905 (oprac., Wrocław 1984), Kazimierz Dobrowolski – człowiek i uczony (red., Kraków 1995), monografia TMHiZK (Kraków 1997), nie wspominając juŜ o 30 rocznikach bieŜącej Bibliografii historii polskiej, której był redaktorem naukowym.
Biblioteka Profesora nie miała wyłącznie profilu naukowego. Składała się takŜe z ksiąŜek
literackich, które zaliczyć moŜna do klasyki literatury polskiej i obcej oraz beletrystyki. TakŜe w tym przypadku uwidoczniło się zamiłowanie Profesora do gromadzenia serii wydawniczych i edycji dzieł zebranych. Posiadał szereg tytułów z serii Biblioteka Narodowa wrocławskiego Ossolineum, kilka serii literatury światowej i polskiej, wydanych przez Wydawnictwo
Literackie i Spółdzielnię Wydawniczą Czytelnik (w tym m.in. Nike), a ponadto dzieła zebrane
Adama Mickiewicza, Witolda Gombrowicza, Tadeusza Boya śeleńskiego, Henryka Sienkiewicza i wiele innych, w tym m.in. zbiór
ksiąŜek ukraińskich, odziedziczonych
po matce, która była tłumaczką
literatury ukraińskiej. Ciekawostką
bibliologiczną w jego księgozbiorze
jest kolekcja powieści przygodowych
Karola Maya z lat 30. XX w. w 27
woluminach (w tym kilka klocków
zawierających więcej niŜ jeden tytuł),
którymi zaczytywał się w młodości.
Wszystkie są jednolicie oprawione w
płótno koloru czerwonego (być moŜe
nieprzypadkowo, biorąc pod uwagę
indiańską tematykę ksiąŜek), utrzymane w dobrym stanie i sygnowane
pieczątką
„Wiesław
Łada
Bieńkowski”. Dla rozrywki i odpręŜenia czytał współczesną literaturę sensacyjną, dzieląc to
zainteresowanie ze swoim starszym synem, Łukaszem. W jego bibliotece znalazło się zatem
miejsce takŜe na kolekcję 27 powieści Toma Clanc`ego, oraz kilkadziesiąt ksiąŜek klasyków
tego gatunku, takich jak Alistair MacLean, Frederick Forsyth, czy Robert Ludlum.
Bardziej szczegółowy wgląd w zasoby biblioteczne Profesora pozwala zarazem na stwierdzenie, Ŝe jego właściciel stworzył na swój uŜytek oryginalny system gromadzenia i łączenia
tematycznie pokrewnych informacji, utrwalonych w róŜnej formie edytorskiej. MoŜna powiedzieć, Ŝe Profesor stale aktualizował zasób wiedzy i informacji, utrwalonej w postaci druków,
składających się na jego księgozbiór, co w szczególności odnosi się do kolekcji cracovianów.
Systematycznie kupował i przeglądał wybrane dzienniki i tygodniki prasowe w celu identyfikacji tekstów, które miały związek z problematyką posiadanych przez niego ksiąŜek o Krakowie. Wyselekcjonowane materiały prasowe wycinał, szczegółowo opisywał pod względem
bibliograficznym i wkładał do właściwych ksiąŜek w swoim księgozbiorze. Była to praktyka
powszechna, bo jak ustaliła U. Baran, wśród 633 ksiąŜek i broszur, zaliczonych do cracovianów, w 233 woluminach (ponad 1/3 ogółu) znalazło się w sumie aŜ 356 wycinków prasowych (przeciętnie 1,5 w jednej ksiąŜce). Źródłem pochodzenia wycinków były gazety codzienne, przede wszystkim lokalne oraz tygodniki. Wśród cracovianów znalazły się wycinki z 26
tytułów prasowych, z okresu mniej więcej od końca lat 50. XX w. do końca lat 90., m.in.
z „Dziennika Polskiego” (ponad 100), „Echa Krakowa” (90), „Gazety Krakowskiej” (33), „Gazety Wyborczej – Gazeta w Krakowie” (22), „Czasu Krakowskiego” (16), „śycia Warszawy” (12),
„Gazety Południowej” (12), a ponadto z „śycia Literackiego” (19), „Tygodnika Powszechnego”
61
(17), „Polityki” (3) i innych. Co ciekawe, Profesor nie pozyskiwał wycinków z tygodnika „Przekrój”, który kompletował osobno.
Wycinki miały róŜny charakter. Były to artykuły, notki, relacje, recenzje, wywiady, nekrologi itp. Wiązały się zwykle z tematyką ksiąŜki lub sylwetką jej autora. Profesor umieszczał je
zazwyczaj przed stroną tytułową, gdy dotyczyły ogólnej problematyki ksiąŜki lub w odpowiednim fragmencie tekstu, w przypadku prac zbiorowych. Najwięcej wycinków (31) zostało
odnalezionych w Kronice Krakowa 1959–1960 (Kraków 1962). Bez wątpienia, Profesor dołączał wycinki prasowe, selektywnie, takŜe do ksiąŜek o innej, pozakrakowskiej, problematyce.
Materiały takie, cały czas są znajdywane we wszystkich partiach jego księgozbioru domowego. Po śmierci Profesora, stojące przy biurku duŜe pudło pełne kolejnych wycinków, zostało
przekazane do Archiwum PAN. Oprócz materiałów prasowych, w ksiąŜkach posiadanych
przez Profesora, moŜna znaleźć – choć w niewielkiej liczbie - takŜe róŜne druki ulotne, przede
wszystkim zaproszenia (np. na spotkania z autorami i promocje ksiąŜek), materiały o treści
religijnej (np. obrazki świętych), fotografie, nadbitki itp.
Przyjęty przez Profesora – w dobie przecieŜ przedkomputerowej – sposób tworzenia swoistego systemu hiperinformacji bibliotecznej świadczy o niezwykłej orientacji Profesora
w swoim księgozbiorze, a takŜe na stały, intelektualny, z nim kontakt. Biblioteka Profesora
nie stanowiła archiwalnego, ani zamkniętego zasobu informacyjnego, była stale uŜytkowana,
uzupełniania
o
nowe
pozycje
wydawnicze,
a
zarazem
poszerzana
o bieŜące zasoby informacyjne, pozyskiwane z innych źródeł. Równie oryginalnie Profesor
gromadził informacje o faktach i wydarzeniach ze swojego Ŝycia prywatnego i zawodowego.
Codzienne zapisy, w zmienianych co rok, kalendarzach ksiąŜkowych, pełniących rolę
dzienników, uzupełniał często o róŜne, zwykle
wklejane, materiały zewnętrzne, np. bilety
kolejowe, dowody wstępu, wpłat, notki prasowe, nekrologi, fragmenty programu telewizyjnego, zwłaszcza dotyczące filmów, które
oglądał, itp.
Profesor miał szczególny stosunek do ksiąŜek. Znał ich wartość. Gromadził je i wykorzystywał przez całe Ŝycie, jako źródło informacji i wiedzy, a takŜe przedmiot swoich badań naukowych. Był ich autorem, redaktorem, edytorem, bibliografem i recenzentem, przywiązywał duŜą wagę do słowa pisanego
i drukowanego. Był teŜ bibliofilem, choć nie naleŜał do Ŝadnych towarzystw o tym profilu.
Cenił ksiąŜki i dbał o nie, wykonywał drobne zabiegi konserwatorskie, cenniejsze woluminy
i roczniki czasopism oddawał do oprawy, zawsze u tego samego, sprawdzonego introligatora.
Nie układał nigdy ksiąŜek na półkach w tzw. stosy i starał się zawsze wygospodarować wolne
miejsce na kolejne ksiąŜki. Drobne druki, zwłaszcza nadbitki i artykuły prasowe, starannie
opisywał pod względem bibliograficznym, zawsze pismem niezwykle starannym i czytelnym.
Nie uznawał „pisania po ksiąŜkach”. Z reguły, nie nanosił Ŝadnych uwag na marginesach,
nie robił poprawek, uwag, podkreśleń w tekście itp. Sporadycznie ingerował w drukowany
tekst, dokonując jedynie korekt błędnych dat oraz uzupełnień opisów bibliograficznych.
Świadomie zarazem zrezygnował ze stosowania ksiąŜkowych znaków własnościowych. Nie
posiadał swojego ekslibrisu, nie sygnował ksiąŜek pieczątką z własnym nazwiskiem, choć
posiadał taką i uŜywał jej w korespondencji słuŜbowej. Bardzo sporadycznie podpisywał teŜ
odręcznie posiadane przez siebie ksiąŜki, i to wyłącznie ołówkiem. Jak juŜ wspomniano,
w okresie młodzieńczym, Profesor sygnował niektóre swoje ksiąŜki pieczątką z własnym nazwiskiem, ale nie wiadomo, czy była to praktyka powszechna.
Pomimo znacznej liczby posiadanych przez siebie ksiąŜek Profesor nie widział specjalnej
potrzeby sporządzania ich katalogu. Świetnie orientował się w zawartości biblioteki oraz
układzie ksiąŜek. MoŜna powiedzieć, Ŝe ogarniał pamięcią całość swych zbiorów. Gdy prosił
o dostarczenie jakiegoś dzieła, potrafił wskazać dokładną jego lokalizację. KsiąŜki rozmieszczał na regałach wedle racjonalnych przesłanek. Generalnie, na niŜszych półkach, łatwo dostępnych, umieszczał wielotomowe wydawnictwa encyklopedyczne, leksykograficzne, biograficzne, kompendia wiedzy, oprawne roczniki gazet i czasopism społeczno-kulturalnych.
62
Z kolei wydania pomnikowe, dzieła zebrane, edycje źródeł, a takŜe archiwizowane roczniki
„Kwartalnika Historycznego” i „Studiów Historycznych”, znalazły się na wyŜej połoŜonych
regałach. NajbliŜej miejsca pracy Profesora, które ogniskowało się przy biurku, znajdował się
zbiór cracovianów, który uŜytkował najczęściej, a takŜe podstawowe wydawnictwa informacyjne, w tym m.in. Polski Słownik Biograficzny. Piśmiennictwo literackie oraz z zakresu
sztuk pięknych, zostało umieszczone na osobnych regałach.
Profesor pozyskiwał ksiąŜki z róŜnych źródeł. Stosunkowo niewielką część odziedziczył po
rodzicach. Wiadomo teŜ, Ŝe ponad 60-tomowy zbiór Dzieł wszystkich Oskara Kolberga trafił
do jego rąk jako spuścizna po prof. Kazimierzu Dobrowolskim, którego niezwykle cenił
i uwaŜał za swojego mistrza. Większość ksiąŜek nabył w księgarniach i antykwariatach. Gazety i tygodniki społeczno-kulturalne zamawiał do teczki, którą posiadał w pobliskim kiosku
Ruchu. Profesor otrzymywał ksiąŜki równieŜ w formie darów, prezentów, gratisów itp.,
przede wszystkim z racji członkostwa i pełnienia róŜnych funkcji w towarzystwach naukowych, prowadzących działalność wydawniczą, a takŜe zasiadania w radach naukowych i redakcjach czasopism. Ponadto, dobrą praktyką wśród badaczy, zajmujących się historią
i kulturą Krakowa, było wzajemne ofiarowywanie sobie nowowydanych publikacji swojego
autorstwa. Było to waŜne źródło pozyskiwania bieŜącego piśmiennictwa naukowego. W kolekcji cracovianów, U. Baran zidentyfikowała co najmniej 70 ksiąŜek (ponad 10 % ogółu),
które zostały zaopatrzone w dedykacje, świadczące o ofiarowaniu ich Profesorowi. W większości są to dedykacje napisane odręcznie na stronie tytułowej i pochodzą od samych autorów. PrzewaŜają dedykacje zawierające wyrazy szacunku, Ŝyczliwości i wdzięczności skierowane do Profesora, wraz z prośbą o
przyjęcie publikacji. Niektóre wpisy,
ze względu na osobisty ton, świadczą
o znajomości, a nawet zaŜyłości
pomiędzy ofiarodawcą a Profesorem.
Swoje ksiąŜki, wraz z dedykacjami,
sprezentowało
Profesorowi,
na
przestrzeni
kilku
dekad,
kilkudziesięciu
autorów,
często
kilkakrotnie. Są wśród nich m.in.:
Janina
Bieniarzówna,
Krystyna
Bednarska-Ruszajowa, Józef Buszko,
Józef DuŜyk, Mirosław Frančić,
Karolina
Grodziska,
Leszek
Hajdukiewicz, Zbigniew Jabłoński,
Maria Kocójowa, Jan Małecki, Jacek Purchla, Michał RoŜek, Marian Turowicz, Jerzy Wyrozumski i wielu innych. Jedną z najwcześniejszych jest dedykacja Mariana Pedechowicza z
1961 r.: „W. Panu Mgr. Wiesławowi Bieńkowskiemu z Ŝyczeniami świetnej kariery naukowej”. W księgozbiorze Profesora jest teŜ kilka ksiąŜek, zapewne kupionych w antykwariacie,
które zostały dedykowane przez autorów innym osobom. MoŜna zaliczyć je dziś do swoistego
rodzaju ciekawostek bibliologiczno-bibliofilskich, jak choćby odręczną, sporządzoną w Zakopanem, dedykację Walerego Eliasza Radzikowskiego dla prof. Alberta Zippera (znanego tłumacza galicyjskiego) z 1902 r. w ksiąŜce Kraków dawny i dzisiejszy, czy teŜ Henryka Barycza z 1935 r. dla dr. Józefa Muczkowskiego, wieloletniego prezesa TMHiZK, w broszurze Z
dziejów kościoła św. Anny w Krakowie.
Zawartość księgozbioru świadczy o niezwykle starannym i przemyślanym kształtowaniu
jego profilu przez właściciela. Odzwierciedlał on zarówno bieŜące zainteresowania naukowe
i potrzeby informacyjne Profesora, jak i wszechstronność prowadzonych przez niego badań,
w których łączył kompetencje z zakresu kilku dyscyplin naukowych. Nie moŜna teŜ zapomnieć, o tym, Ŝe księgozbiór domowy stanowił dla Profesora, nie tylko źródło informacji
i wiedzy, ale takŜe satysfakcji bibliofilskiej oraz przeŜyć estetycznych i rozrywki.
Po śmierci Profesora, jego rodzina, przekazała do Archiwum PAN w Krakowie kilkaset
ksiąŜek, pochodzących zarówno z biblioteki domowej, jak i znajdujących się w Zakładzie Bibliografii BieŜącej Instytutu Historii PAN. Były to ksiąŜki, w przewaŜającej mierze, z zakresu
socjologii, etnografii, historii myśli społecznej, historii ruchu ludowego, w części dublety.
W związku z tym nastąpiły pewne zmiany w pierwotnym układzie księgozbioru, który został
63
uzupełniony o publikacje z zakresu informatyki, dziedziny, którą zajmuje się zawodowo Łukasz Bieńkowski, syn Profesora. Wielka szkoda, Ŝe w związku z koniecznością opuszczenia
przez niego mieszkania przy ul. Smoleńsk 22, biblioteka Profesora będzie musiała zostać
przemieszczona i nie wiadomo, czy uda się zachować jej dotychczasową integralność, kształt
oraz pierwotną zawartość.
Wykorzystane źródła i opracowania
Urszula Baran, Dedykacje, wycinki prasowe i inne materiały w księgozbiorze domowym cracovianów
Profesora Wiesława Bieńkowskiego – ustalenia wstępne. Praca proseminaryjna pod kierunkiem
dr. P. Lechowskiego. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UJ. Kraków 2000, maszynopis, s. 22 oraz wydruk z bazy (233 rekordy, 66 s.)
Joanna Olchowy, Cracoviana w księgozbiorze domowym Profesora Wiesława Bieńkowskiego. Ustalenia
wstępne. Praca proseminaryjna pod kierunkiem dr. P. Lechowskiego. Instytut Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej UJ. Kraków 2000, maszynopis, 16 s. oraz wydruk z bazy (633 rekordy, 128
s.)
Ogląd księgozbioru domowego Profesora Wiesława Bieńkowskiego dokonany przez autora 31 marca
2010 r.
Informacje na temat księgozbioru uzyskane od Łukasza Bieńkowskiego, syna Profesora, 31 marca,
8 kwietnia i 6 maja 2010 r.
Fotografie biblioteki wykonane przez autora 31 marca 2010 r.
dr Piotr Lechowski
64
SPUŚCIZNA PROFESORA
WIESŁAWA BIEŃKOWSKIEGO (1926–1999)
W ARCHIWUM NAUKI PAN I PAU W KRAKOWIE
Wiesław Bieńkowski (1926–1999) – wybitny uczony i erudyta, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk nauki i kultury, biograf, bibliograf, dziejopis i miłośnik Krakowa, Pomorza, Warmii i Mazur, kolekcjoner pielęgnujący tradycje narodowe, w ciągu swojego Ŝycia
zgromadził róŜnorodny i ciekawy materiał warsztatowy.
Spuścizna naukowa po Profesorze Wiesławie Bieńkowskim przekazana w darze Polskiej
Akademii Umiejętności przez rodzinę Profesora w sierpniu 2000 roku, uzupełniana była w
następnych latach o kolejne partie materiałów. Materiały składające się na spuściznę obejmują ok. 8,58 mb (stan na 31 grudnia 2009 r.) i przechowywane są w Archiwum Nauki PAN
i PAU pod sygnaturą K III-163. Podzielona na kilka grup spuścizna jest sukcesywnie opracowywana.
W pierwszej, najliczniejszej i najbardziej róŜnorodnej grupie materiałów obejmującej prace
twórcy spuścizny znajdują się opracowania, artykuły, referaty, teksty wykładów, recenzje
i opinie o pracach oraz materiały warsztatowe z tych dziedzin nauki, którymi zajmował się
Profesor Bieńkowski. Liczną grupę stanowią wypisy i notatki źródłowe, fiszki bibliograficzne,
wycinki prasowe (dotyczące waŜnych postaci, instytucji, wydarzeń, kultury, nauki, miejsc
geograficznych), rewersy biblioteczne do wielu prac naukowych i artykułów. Skrupulatnie
zebrany i usystematyzowany w układzie alfabetyczno-chronologicznym materiał warsztatowy, podzielony przez Profesora na teki tematyczne, zawiera materiał m.in. do takich prac jak
np. Obchody kościuszkowskie w Krakowie 1894 roku, Uroczystości 200-lecia odsieczy Wiednia, które ukazały się drukiem.
RóŜnorodność metod i technik badawczych wyróŜnia warsztat naukowy Profesora Bieńkowskiego. Ciekawym materiałem dla historyków nauki są sporządzone przez Profesora kartoteki zawierające rękopiśmienne wypisy z „Czasu” za lata 1848-1861, „Gazety Krakowskiej”
za lata 1846–1849. WaŜne miejsce w dorobku naukowym Profesora zajmowała biografistyka
[Solak 2000, s. 13]. Spuścizna zawiera starannie i wnikliwie opracowane wypisy biobibliograficzne, korespondencję, wycinki prasowe do Ŝyciorysów róŜnych osób opublikowanych w Polskim Słowniku Biograficznym i Austriackim Leksykonie Biograficznym (Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950). Profesor miał w swoim dorobku ponad 200 publikacji, w tym kilka monografii. Pokaźna w spuściźnie jest ilość materiału warsztatowego do
monografii o Kazimierzu Kelles-Krauzie, Krzysztofie Celestynie Mrongowiuszu i Annie Liberze [Bieńkowski 1964; Bieńkowski 1968; Bieńkowski 1969].
W spuściźnie znajduje się takŜe wiele tekstów prac, artykułów, odczytów o tematyce krakowskiej. Prace te dowodzą nie tylko wspaniałej znajomości dziejów Krakowa, ale takŜe są
wyrazem ogromnego, uczuciowego przywiązania do miasta, z którym Profesor Wiesław Bieńkowski był związany od urodzenia.
Dalszym działem w spuściźnie są materiały działalności organizacyjno-naukowej i dydaktycznej Profesora Bieńkowskiego m.in. w Zakładzie Bibliografii BieŜącej Instytutu Historii
PAN w Krakowie, którym kierował w latach 1984–1996, Polskim Towarzystwie Ludoznawczym, Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
ZaangaŜowanie w aktywną w działalność na polu społeczno-kulturalnym, związaną
zwłaszcza z rodzinnym miastem Krakowem, zainicjowało wstąpienie Profesora Bieńkowskiego w 1946 roku do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W spuściźnie
znajdują się materiały związane z członkowstwem i działalnością Profesora w Towarzystwie,
który w latach 1957–1962 pełnił funkcję sekretarza Wydziału tego Towarzystwa, w latach
65
1962–1964 był jego wiceprezesem i przez kolejnych 16 lat prezesem. Są to m.in. statuty, rękopisy protokołów posiedzeń i sprawozdań, korespondencja, spisy członków Towarzystwa,
materiały członkowskie, nekrologii, odczyty, zaproszenia, afisze, notatki prywatne Profesora,
wycinki prasowe. Ten badacz historii kultury XIX i początków XX wieku oraz historii Krakowa tego okresu, napisał pierwszą obszerną monografię historii Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa [Bieńkowski 1997] oraz był autorem kilku biogramów i redaktorem pracy zbiorowej pt. Ludzie, którzy umiłowali Kraków: ZałoŜyciele Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (Kraków 1997).
Warto wspomnieć równieŜ o materiałach dotyczących konferencji, zjazdów i sesji naukowych w kraju i za granicą, w których Profesor Bieńkowski brał aktywny udział.
Kolejna partia materiałów to materiały biograficzne - zeszyty o okresu szkoły średniej, notatki ze studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Częściowo jeszcze przechowywane w zbiorach rodzinnych, sukcesywnie przekazywane są do Archiwum Nauki. Są to m.in. metryka
urodzenia i chrztu, świadectwa szkolne, indeksy, legitymacje szkolne i członkowskie róŜnych
towarzystw, dokumenty związane z pracą zawodową i członkowstwem w Polskiej Akademii
Umiejętności, komisjach Polskiej Akademii Nauk i róŜnych stowarzyszeniach, dyplomy odznaczeń, kalendarze z osobistymi notatkami o charakterze dziennika z wklejanymi materiałami okolicznościowymi z końca lat 40. XX wieku do 1999 roku, teczki z materiałami dotyczącymi pielgrzymek Jana Pawła II do Polski, fotografie (osobiste, rodzinne, z uroczystości
rodzinnych i naukowych, z jubileuszu 45-lecia pracy naukowej, z wypraw ze studentami do
Łańcuta z lat 1990–1999 oraz eksponaty muzealne takie jak fajki (i akcesoria do nich), których uŜywał i które kolekcjonował.
Pokaźną grupę w spuściźnie stanowi korespondencja wpływająca i wychodząca Profesora
z rodziną oraz ze znanymi osobami ze świata nauki i kultury, np. Wojciechem Bartlem, Henrykiem Baryczem, Janiną Bieniarzówną, Izydorą Dąmbską, Kazimierzem Dobrowolskim, Ireną Homolą-Skąpską, Janem Hulewiczem, Józefem DuŜykiem, Karolem Estreicherem, Bogusławem Leśnodorskim, Gerardem Labudą, Janem Małeckim, Marianem Tyrowiczem. Ciekawa jest takŜe korespondencja z uniwersytetami, bibliotekami, muzeami, towarzystwami naukowymi zawierająca mi. in. zaproszenia na sesje naukowe i konferencje.
Materiały o twórcy spuścizny zawierają m.in. maszynopis Bibliografii prac Profesora Wiesława Bieńkowskiego za lata 1949–1995, opracowanej przez Łukasza Bieńkowskiego – syna
Profesora.
W grupie materiałów osób obcych znajduje się niewielki fragment materiałów dotyczących
m.in. Józefa Lepiarczyka i Adama Przybosia, druki z dedykacjami dla Profesora Bieńkowskiego, fotografie.
Starannie zebrany materiał warsztatowy, bardzo szczegółowy i róŜnorodny, odzwierciedla
zainteresowania badawcze oraz zakres działalności organizacyjnej Profesora Wiesława Bieńkowskiego na polu historii nauki i kultury.
Wykorzystane opracowania
Bieńkowski, W. (1964). Krzysztof Celestyn Mrongowiusz 1764-1855. W słuŜbie umiłowanego języka.
Olsztyn: „Pojezierze”; OBN im. W. Kętrzyńskiego, 251 s.
Bieńkowski, W. (1968). Anna Libera „Krakowianka” (1805–1886). Zarys Ŝycia i twórczości. Kraków:
Nakł. Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 147 s.
Bieńkowski, W. (1969). Kazimierz Kelles-Krauz. śycie i dzieło. Warszawa; Wrocław: Zakład Narodowy
im. Ossolińskich; Wydaw. Polskiej Akademii Nauk, 361 s.
Bieńkowski, W. (1997). StraŜnicy dziejów Miasta Narodowej Pamięci: Towarzystwo Miłośników Historii
i Zabytków Krakowa w latach 1896–1996. Kraków: Wydaw. Profesjonalnej Szkoły Biznesu, 357 s.
Solak, Z. (2000). Wiesław Bieńkowski (1926–1999). „ Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” Nr 45, s. 9–15.
dr Bernadeta Wilk
Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie
66
WYSTAWA „CIVIS CRACOVIENSIS. WIESŁAW BIEŃKOWSKI
(1926–1999), BIOGRAF I BIBLIOGRAF” W ARCHIWUM NAUKI
POLSKIEJ AKADEMII NAUK I POLSKIEJ AKADEMII
UMIEJĘTNOŚCI W KRAKOWIE
Wkrótce po śmierci Wiesława Bieńkowskiego ukazały się drukiem liczne wspomnienia
przybliŜające jego sylwetkę oraz dokonania naukowe i organizacyjne, tak mocno związane
z ukochanym rodzinnym Krakowem. Tu 7 lipca 1926 roku przyszedł na świat; tu się uczył,
studiował i pracował; tu, z wyjątkiem krótkiego epizodu gdańskiego (1951–1953), mieszkał
całe Ŝycie. Jak mało kto zasłuŜył na miano civis Cracoviensis, nadane mu przez profesora
Andrzeja Borowskiego, który w księdze przygotowanej dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej
Wiesława Bieńkowskiego pisał:
Takie właśnie określenie postaci i charakteru Jubilata przychodzi na myśl samoistnie, kiedy szukam tytułu najbardziej właściwego, najściślej przylegającego do Jego znanej nam
wszystkim sylwetki, w której cechy charakterystyczne, jak się nam wydaje, dla nauczyciela akademickiego łączą się w sposób wyjątkowo harmonijny z właściwościami wrośniętego
organicznie w miejski krajobraz kulturalny obywatela Królewskiego Miasta Krakowa [Borowski 1995, s. 9].
To miano wydawało się najbardziej właściwe do wykorzystania w tytule poświęconej mu
wystawy.
Na stosunkowo niewielkiej powierzchni, przeznaczonej na ekspozycję, nie sposób pokazać
w pełni sylwetki uczonego, nauczyciela, organizatora Ŝycia naukowego, ale takŜe syna, męŜa,
ojca i dziadka. Wystawa ma więc przede wszystkim charakter biograficzny. Poza sferą Ŝycia
prywatnego przybliŜy wątki związane z działalnością profesora w stowarzyszeniach, organizacjach i instytucjach działających w Krakowie i dla Krakowa, takich jak Uniwersytet Jagielloński, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Polska Akademia Umiejętności, komisje naukowe Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Z rozległego obszaru
jego zainteresowań badawczych oprócz zagadnień związanych z Krakowem wybrano biografistykę i bibliografię.
Na wystawie obok materiałów ze spuścizny Wiesława Bieńkowskiego, przechowywanej
w Archiwum Nauki PAN i PAU, będą prezentowane dokumenty i pamiątki niedostępne szerszej publiczności, zwłaszcza pochodzące ze zbiorów rodziny Profesora oraz ze zbiorów jego
współpracowników i uczniów. Są to przede wszystkim zdjęcia i drobne przedmioty codziennego uŜytku.
Od śmierci Wiesława Bieńkowskiego, która nastąpiła 22 listopada 1999 roku, minęło ponad 10 lat. To dystans na tyle krótki, by spodziewać się, Ŝe wiele osób zwiedzających ekspozycję znało go osobiście i będzie na wystawie szukać śladów swoich spotkań z profesorem.
Inni mogli go poznać, czytając opublikowane wspomnienia jego przyjaciół i współpracowników. Niektóre z prezentowanych eksponatów, zwłaszcza fotografie, mogą zaskoczyć jednych
i drugich. JuŜ w trakcie poszukiwania odpowiedniej ilustracji do zaproszenia na wystawę
okazało się, Ŝe wśród setek zdjęć Wiesława Bieńkowskiego nie udało się znaleźć jego fotografii w dojrzałym wieku na tle charakterystycznych zabytków krakowskiej architektury. Dlatego ekspozycję otworzą 2 fotografie przedstawiające go w miejscu, którego trudno nie rozpoznać – na tle katedry wawelskiej. Jednak z rozpoznaniem chłopca, który w 1931 r. stoi tam
z dziadkiem, a na późniejszym zdjęciu, jako uczeń szkoły średniej – z matką i siostrą, nie
jest juŜ tak prosto. Fragment drugiej z wymienionych fotografii został wykorzystany jako ilustracja do zaproszenia na uroczystość otwarcia ekspozycji.
Zgodnie z załoŜeniem na wystawie przewaŜają materiały biograficzne. Są wśród nich typowe dokumenty, takie jak świadectwo urodzenia i chrztu, świadectwa i legitymacje szkolne
67
Wiesława Bieńkowskiego, fotografie jego dziadków Ludwika (1869-1940) i Wandy z Lazarów
(zm. 1939), rodziców: legionisty, a potem urzędnika skarbowego Kazimierza (1896–1957)
i literatki-tłumaczki Marii z Lazarów (1904–1981), siostry Ireny (1923–1990, po męŜu Badowskiej), Ŝony Barbary i synów: Łukasza i Mateusza. Wśród licznych zdjęć przedstawiających bohatera ekspozycji najstarsze pochodzą z okresu jego wczesnego dzieciństwa, które
spędził w willi dziadka Ludwika Lazara, przy ul. Gnieźnieńskiej (obecnie Warmijskiej) 5 w
krakowskim Łobzowie. Jedno z nich przedstawia 3-4 letniego Sławka siedzącego na koniku
na biegunach przed wspomnianą willą. W sierpniu 1939 r. dziadek sprzedał ją znanemu
krakowskiemu orientaliście, profesorowi UJ Tadeuszowi Kowalskiemu, a rodzina Wiesława
Bieńkowskiego przeniosła się do kamienicy przy ul. Smoleńsk 22, gdzie Profesor mieszkał do
końca Ŝycia. Na odwrocie jednej z fotografii przedstawiających go w tym mieszkaniu napisał:
„Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej...”. Do ciekawszych eksponatów tej części wystawy
naleŜą ilustrowane rękopisy bajek i powieści napisanych przez kilkuletniego Sławka, według
rodzinnych wspomnień zachęcanego finansowo do tej twórczości przez dziadka Ludwika.
Z okresu II wojny światowej pochodzi kenkarta Wiesława Bieńkowskiego i materiały związane z jego pracą w hurtowni artykułów kosmetycznych, wśród których zachowały się kolorowe etykiety z produktów Parfumerie „Monami”.
Wiesław Bieńkowski był, jak go wspomina jego przyjaciel prof. Jan M. Małecki, „Bardzo
inteligentny, towarzyski i szalenie dowcipny, ogólnie lubiany był za swą pogodę i wesołość
(jak sam pisał, miano go za wesołka)” [Małecki, 1999–2000, s. 17]. Liczne fotografie potwierdzają tę opinię. Są wśród nich zdjęcia z zabawy karnawałowej, prawdopodobnie z okresu tuŜ
po II wojnie światowej, na których moŜna zobaczyć profesora przebranego za kobietę. Zachowała się jego karta uczestnika kursu tańca towarzyskiego III stopnia w Krakowskim Domu Kultury – Pałac Pod Baranami (listopad – grudzień 1958) oraz seria zdjęć, na których
uchwycono profesora i jego partnerkę w tanecznych pozach. Na innych fotografiach moŜna
go zobaczyć podczas zabawy w śnieŜki.
Wiesław Bieńkowski był wychowankiem Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie zdobył stopnie magistra historii (1951) i socjologii (1952). Tu się doktoryzował i habilitował. Od 1975
roku był docentem, a potem profesorem w Zakładzie (następnie Katedrze) Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Instytutu Filologii Polskiej. Jego związki z macierzystą uczelnią
okazują m.in. indeksy, legitymacja członkowska Koła Historyków Studentów UJ, fotografia
ze Zjazdu Seniorów Koła (16–17 X 1992), dyplomy, fotografia z promocji doktorskiej z 18
stycznia 1963 r. oraz zdjęcia z róŜnych uroczystości w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Instytutu Filologii Polskiej.
Specjalny charakter miało seminarium doktorskie prowadzone przez profesora Bieńkowskiego. Po części naukowej – referacie i dyskusji – odbywały się mniej oficjalne spotkania
towarzyskie. Od 1994 r. na przełomie kwietnia i maja odbywały się 3-4-dniowe wyjazdy do
Łańcuta, które zbliŜały do siebie uczestników seminarium i profesora. Z okazji dziesiątego
wyjazdowego seminarium doktoranci wydali dedykowaną profesorowi ksiąŜkę Wszechświat
zwany biblioteką, czyli łańcuckie peregrynacje z Mistrzem. Ta publikacja, wydana nakładem
autorów, liczne fotografie z dorocznych wyjazdów, kalendarium dziewięciu spotkań w Łańcucie i w jego okolicach, które przygotował do niej Wiesław Bieńkowski, oraz inne materiały
związane z seminarium znajdą miejsce w odrębnej gablocie wystawy. Trasę ostatniego dziesiątego wyjazdu z maja 1999 r. przypomną zapiski z kalendarza-dziennika Profesora.
WaŜną częścią wystawy będzie fragment poświęcony działalności Wiesława Bieńkowskiego w Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, którego członkiem był od 1947
r. (według zapisu w legitymacji członkowskiej), a w latach 1964-1980 pełnił w nim funkcję
prezesa. Tak naprawdę, to wstąpił do Towarzystwa 7 XII 1950 r., ale jak napisał w swym kalendarzu z 1999 r. „składki zapłaciłem 1947–1949”. Wśród prezentowanych materiałów będą
m.in. legitymacja członkowska Wiesława Bieńkowskiego z 1963 r., fotografie, zaproszenia
i wycinki prasowe związane z imprezami organizowanymi przez TMHiZK. W licznym wyborze
będą prezentowane materiały związane z udziałem Profesora w cyklicznych krakowskich imprezach takich jak np. konkursy szopek oraz w Komitecie Odbudowy Pomnika Grunwaldzkiego.
Na licznych fotografiach ze spuścizny Wiesława Bieńkowskiego moŜna go zobaczyć w róŜnych sytuacjach z fajką. Profesor Andrzej Borowski pisał:
68
o Jego obecności aktualnej bądź teŜ niedawnej, domyślić się moŜna i stąd, Ŝe rozsnuwa się
w powietrzu sympatyczna fajkowa aura, niby indywidualna troposfera utworzona z tytoniu spalanego nie, jak to przewaŜnie bywa, namiętnie, dynamicznie, lecz prawie niezauwaŜalnie. Spowija ona najbliŜszą przestrzeń, czyni ją przestrzenią osobistą... odore humanitatis [Borowski 1995, s. 9].
Dzięki rodzinie profesora na wystawie moŜna będzie obejrzeć sporą część kolekcji jego fajek, akcesoria konieczne do ich czyszczenia, a takŜe puszki z tytoniem róŜnych marek, z których Wiesław Bieńkowski przyrządzał własną mieszankę.
RóŜnorodność zainteresowań badawczych profesora Bieńkowskiego spowodowała, Ŝe został członkiem kilku Komisji Naukowych Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie: Historycznej, Prasoznawczej, Etnograficznej i Socjologicznej. Na wystawie znajdą się m.in. zawiadomienia o powołaniu go na członka tych komisji, pismo do Wiceprzewodniczącego Oddziału PAN w Krakowie, prof. Wojciecha Truszkowskiego z 31 XII 1993, zawierające analizę
problemów niesprzyjających działalności Komisji Naukowych Oddziału oraz fotografia przedstawiająca moment dekorowania go przez Mariana Mięsowicza, prezesa Oddziału PAN w
Krakowie, Złotym KrzyŜem Zasługi w ramach obchodów uroczystości 100-lecia Akademii
Umiejętności 13 XII 1972.
Wtedy Bieńkowski nie mógł nawet przypuszczać, Ŝe za kilkanaście lat – jesienią 1989 r. –
nastąpi reaktywowanie działalności zawieszonej w 1952 r. Polskiej Akademii Umiejętności,
a on sam zostanie jej członkiem korespondentem (1994). Problemem reaktywowania działalności PAU interesował się juŜ w latach 50. ubiegłego wieku, kiedy to na fali odwilŜy 1956
roku wydawało się, Ŝe Akademia moŜe się odrodzić. Z tego okresu w papierach profesora zachowało się zaproszenie dla niego na zebranie Dyskusyjnego Klubu Inteligencji „NiezaleŜni”
z jednym punktem porządku dziennego: „Sprawa reaktywowania Polskiej Akademii Umiejętności. Zagai: Prof. Dr Adam KrzyŜanowski” oraz plik wycinków prasowych, które pozwalają
śledzić przegraną wówczas walkę o powrót PAU do działalności. Oprócz tych materiałów na
wystawie będzie prezentowane zawiadomienie o wyborze Wiesława Bieńkowskiego na członka korespondenta PAU oraz fotografia ze spotkania członków Akademii z Janem Pawłem II
w czerwcu 1999 r. na Wawelu, w czasie którego papieŜ otrzymał dyplom członka honorowego
PAU.
Profesor Bieńkowski wielokrotnie korzystał ze zbiorów Oddziału Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (od kwietnia 2002 r. samodzielne Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności). Na zaprezentowanych na wystawie fotografiach
będzie moŜna zobaczyć, Ŝe był takŜe częstym gościem na uroczystościach otwarcia kolejnych
wystaw organizowanych przez Archiwum i do numeru 4. redagował serię W słuŜbie nauki,
w której ukazywały się materiały z Posiedzeń Naukowych PAU, odbywających się po wystawach.
Jak wspomina wieloletnia współpracowniczka Wiesława Bieńkowskiego i jego następczyni
na stanowisku Kierownika Zakładu Bibliografii BieŜącej Instytutu Historii PAN, dr hab. Anna Gruca, jego prawdziwą pasją była biografistyka [Gruca 1999–2000, s. 14]. Na wystawie
będzie moŜna obejrzeć materiały dotyczące jego wieloletniej współpracy z Polskim Słownikiem Biograficznym, do którego napisał 71 Ŝyciorysów, i z Österreichisches Biographisches
Lexikon 1815–1950 (91 Ŝyciorysów), m.in. korespondencję, biogramy, fotografie.
W kolejnych gablotach znajdą się dokumenty obrazujące szczególne zainteresowanie Wiesława Bieńkowskiego Ŝyciem i działalnością Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, Oskara
Kolberga, Kazimierza Kelles-Krauza i Anny Libery. Będą wśród nich materiały z konferencji
(zaproszenia, teksty referatów, fotografie) oraz materiały warsztatowe do ksiąŜek poświęconych tym postaciom. Szczególnie kolorowo będą się prezentować plakietki z Dni Kolbergowskich w Przysusze, w których Wiesław Bieńkowski regularnie uczestniczył.
MoŜna przypuszczać, Ŝe Wiesław Bieńkowski chętnie podpisałby się pod słowami Jana
Baumgarta, które zamieścił w swoich notatkach na temat jego referatu, wygłoszonego na
konferencji PAU w Krakowie 26-27 X 1947 r.:
Nie moŜe być rozwoju nauki historycznej bez odpowiednich środków pomocniczych, do których prócz właściwych warsztatów naukowych, jakimi są archiwa i biblioteki, naleŜy takŜe
dobrze opracowana bibliografia w ogóle, a w szczególności historyczna, stanowiąca ów
klucz do całego piśmiennictwa” [Baumgart 1948, s. 247].
69
Od 1953 r. pracował w powstałym na bazie Zakładu PSB PAU Zakładzie Dokumentacji
(od 1976 r. Pracowni Informacji Naukowej – kierownik; od 1984 Zakładzie Bibliografii BieŜącej – kierownik) Instytutu Historii PAN, gdzie pracował w zespole przygotowującym retrospektywną Bibliografię historii Polski (t. I–II pod red. Heleny Madurowicz-Urbańskiej), t. III
pod red. Wiesława Bieńkowskiego, a od roku 1968 redagował bieŜącą Bibliografię historii
polskiej. Od 1974 r. współpracował z International Bibliography of Historical Sciences w ParyŜu. Na wystawie działalność naukową Wiesława Bieńkowskiego na niwie bibliografii obrazują
m.in. sprawozdania, teksty i notatki poświęcone polskiej bibliografii historycznej, fotografie
ze spotkania Profesora z współpracownikami z Pracowni Bibliografii BieŜącej w związku
z jego odejściem na emeryturę.
W styczniu 1996 r. uczczono jubileusz 45-lecia pracy naukowej Wiesława Bieńkowskiego.
Uroczystość zorganizowaną przez Katedrę Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UJ
przypomną fotografie i księga pamiątkowa wręczona przy tej okazji Jubilatowi [Kocójowa
1995].
Zagraniczne podróŜe naukowe najczęściej prowadziły Profesora do Austrii, ale teŜ do Niemiec, Szwecji, Rosji, na Litwę, Łotwę, Ukrainę. Ślad niektórych z nich zachował się na prezentowanych na wystawie fotografiach. Najliczniejsze ilustrują ostatnią podróŜ zagraniczną
Wiesława Bieńkowskiego, którą odbył w 1999 r. do Włoch. Jak wspomina uczestnicząca
w tej wyprawie prof. Maria Kocójowa,
Głęboko religijny, mocno wówczas przeŜywał spotkanie z Ojcem Świętym, równie Ŝywo
uczestniczył w międzynarodowym sympozjum o dokumentacji europejskiego znaczenia św.
Jadwigi Królowej i naturalnie zwiedzaniu Archiwum Watykanu, skupiając uwagę na materiałach archiwalnych [Kocójowa 2001, s. 196].
Ostatni fragment tej przede wszystkim biograficznej wystawy jest związany ze smutnymi
okolicznościami choroby i śmierci profesora Wiesława Bieńkowskiego. Mottem gabloty będą
słowa wspomnienia jego serdecznego przyjaciela, prof. Jana M. Małeckiego:
Gdy dziś sub specie aeternitatis patrzymy na Ŝyciowy trud tego Człowieka i Uczonego, to
obok jego dorobku naukowego trzeba dostrzec czyny, które się nie utrwaliły w opublikowanych dziełach, ale które tkwią w serdecznej pamięci wielu osób [Małecki 1999–2000,
s. 19].
Znajdą się w niej m.in. Ŝyczenia powrotu do zdrowia i kalendarz Wiesława Bieńkowskiego
z ostatnim przed pójściem do szpitala zapisem dnia 9 października 1999 r., który zakończył
słowami: „zasiadam do korekty indeksu Bb [Bibliografii bieŜącej] 1997 s. 555–590, którą
kończę o 16”.
Wystawa poświęcona Profesorowi Bieńkowskiemu będzie kolejną ekspozycją cyklu
„W słuŜbie nauki...”, prezentującego sylwetki uczonych, najczęściej członków Polskiej Akademii Umiejętności. Uroczyste otwarcie ekspozycji nastąpi 7 VI 2010 r., w pierwszym dniu
konferencji „Biblioteki, informacja, ksiąŜka: interdyscyplinarne badania i praktyka w 21
wieku. (W dziesięciolecie śmierci prof. dra hab. Wiesława Bieńkowskiego)”, zorganizowanej
przez Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Polskie Towarzystwo Bibliologiczne, Oddział w Krakowie i Konsulat Generalny USA w Krakowie.
Będzie ją moŜna oglądać do 15 października 2010 r. w godzinach od 10.00 do 15.00 w siedzibie Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie przy ul. św. Jana 26. Warto teŜ podkreślić, Ŝe
przy zwiedzaniu wystawy będzie moŜna korzystać z drukowanego katalogu, w którym będzie
zamieszczony opis wszystkich prezentowanych na niej obiektów.
Wykorzystane opracowania
Baumgart J. (1948). Polska bibliografia historyczna. Przegląd Historyczny T. 38, s. 237-254.
Borowski A. (1995). Civis Craciviensis. [W:] M. Kocójowa red. (1995). Studia bibliograficznobibliologiczne. Praca zbiorowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej Profesora Wiesława Bieńkowskiego, Kraków, Wydaw. UJ.
Gruca, A. (1999-2000). Profesor Wiesław Bieńkowski. Rocznik Krakowski T. LXV-LXVI, s. 13–15.
70
Kocójowa, M. (1999–2000). Profesor Wiesław Bieńkowski (1926-1999) w środowisku krakowskim
Rocznik Krakowski T. LXV–LXVI, s. 5–12.
Kocójowa, M., (2001). Wiesław Bieńkowski (7 lipca 1926 r. – 22 listopada 1999 r.). Krakowski Rocznik
Archiwalny T. 7, s. 195–200.
Małecki, J.M. (2001). Wiesław Bieńkowski (7 VII 1926 – 22 XI 1999). Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności, Rok 1999/2000. Kraków 2001, s. 175–178.
Małecki, J.M. (1999–2000). Wiesław Bieńkowski. O przyjacielu wspomnienie osobiste. Rocznik Krakowski T. LXV–LXVI, s. 17–19.
mgr Ewa Dziurzyńska
Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie
71

pro memoria: profesor wiesław bieńkowski

Transkrypt

Podobne dokumenty

Moje wspomnienie Profesora Jerzego Kapki (Paweł Huczkowski)

Pamięci prof. dra hab. Stanisława Kaczora

prof. dr. hab Ber Haus

Co z tym profesorem NAD

str 3

Jerzy Wilkin urodził się w 1947 r. w Lwówku Śląskim. Studia wyższe

Wiejskie wesela | Muzyka odnaleziona | cykl II | 5/10

Prof. dr hab. LECH SZLAUER