12-X- KG-Spotkania

Centrum Cywilizacji Azji Wschodniej SWPS
SPOTKANIA AZJATYCKIE
Współczesna Azja Wschodnia:
przemiany kulturowe, społeczne i polityczne
Prelekcje publiczne
Semestr zimowy roku 2012/13, środy, od 17.X do 23.I, godz. 15.30-17.00,
sala N-122
Opis cyklu: Centrum Cywilizacji Azji Wschodniej SWPS organizuje w semestrze
zimowym cykl prelekcji prezentujących Azję Wschodnią jako kluczowy dzisiaj i najszybciej
rozwijający się region świata, jego zróŜnicowanie kulturowe, narodowo-etniczne, religijne,
społeczne, polityczne i gospodarcze. Omawiane będą takŜe burzliwe przemiany zachodzące
tam w ostatnich dziesięcioleciach, a zwłaszcza zmieniające się relacje z Zachodem oraz jego
cywilizacją. Ludność tego regionu liczy obecnie ponad 2 miliardy, a wraz z rozwojem
gospodarczym Azja Wschodnia stała się trzecim – obok Ameryki Północnej i Unii
Europejskiej – centrum gospodarczo-politycznym świata. Choć tamtejsze kraje w procesach
modernizacji zapoŜyczały rozmaite elementy cywilizacji zachodniej, zachowują jednak wciąŜ
swą toŜsamość kulturową. Ogromną rolę odgrywa tam wciąŜ cywilizacja konfucjańskobuddyjska zrodzona w Chinach, ale obejmująca takŜe Japonię, Koreę i Wietnam, a przez
emigrację chińską i wpływy kulturowe obecna takŜe w wielu innych krajach regionu. Ponadto
ogromne były tam wpływy indyjskie, a w wielu krajach takŜe bliskowschodnie, czego
rezultatem było przyjęcie islamu przez wiele z nich. Dzisiaj najludniejszym krajem
muzułmańskim świata jest Indonezja. Na prastare tradycje miejscowe nakładały się tam
rozmaite wpływy kulturowe, a współcześnie wiele krajów tego regionu przechodzi bardzo
burzliwe przemiany związane z rozwojem gospodarczym i procesami globalizacji.
Prelekcje odbywają się co tydzień, prowadzi je prof. Krzysztof Gawlikowski, który do
poszczególnych tematów zaprasza niekiedy takŜe innych prelegentów.
Cel spotkań: W związku z szybko rosnącą rolą Azji Wschodniej w stosunkach
międzynarodowych oraz w Ŝyciu gospodarczym świata, pewna znajomość tego regionu w
Polsce staje się coraz pilniejsza potrzebą, tym bardziej, iŜ bliską współpracę prowadzi z nim
Unia Europejska, do której przynaleŜymy. Ze względu na nieznajomość tego regionu i brak
rozeznania w bardzo rozbudowanych instytucjonalnych ramach współpracy z nim UE,
Polska jest we współpracy z nim bardzo zapóźniona. Prelekcje ukazują rozmaite błędne
stereotypy na temat Azji Wschodniej i skomplikowane oraz szybko się zmieniające jej realia
współczesne. Słuchacze tego kursu zostaną zatem w pewnym stopniu przygotowani do
współpracy z krajami Azji Wschodniej i z Azjatami, jak teŜ do rozumienia ich współczesnych
problemów i wyzwań, przed którymi stoją. Prelekcje pogłębiają takŜe zrozumienie złoŜonych
relacji między cywilizacjami Azji Wschodniej i Zachodu, a powinny uwolnić słuchaczy od
wielu obiegowych acz fałszywych euro- i amerykanocentrycznych schematów poznawczych.
Osoby systematycznie biorące udział w prelekcjach mogą uzyskać certyfikat Centrum o
odbyciu takiego szkolenia.
1
Tematy poszczególnych spotkań:
1. Współczesne znaczenie Azji Wschodniej w stosunkach międzynarodowych i rosnąca rola
Chin, co zmienia takŜe pozycję wspólnot chińskich w świecie i czyni bardziej atrakcyjną
toŜsamość chińską. Renesans zainteresowań konfucjanizmem i tradycjami azjatyckimi w
świecie i w samej Azji – jako fundamentalne wyzwanie dla dotychczasowej dominacji
cywilizacji zachodniej zwykle przedstawianej jako „uniwersalna”. Koncepcja „dialogu
między cywilizacjami i kulturami” przyjęta przez ONZ (1998) oraz UE i jej implikacje.
2. Stereotypy Azji i Chin w Europie od staroŜytności do dzisiaj i zmieniające się związki
Azji z Europą. ZapoŜyczanie przez Zachód dorobku azjatyckiego do XIX w., a od połowy
XIX w. dominacja w Azji zapoŜyczeń z Europy. Charakter i natura zafałszowań
zachodnich obrazów Azji.
3. „Orientalizm” i euro- oraz amerykanocentryzm w działaniu: formowanie rzeczywistości
azjatyckiej i schematów poznawczych; problem terminologii zachodniej przyjmowanej
jako „uniwersalna”. Stosunek Azjatów do wzorców zachodnich: przyjmowanie,
modyfikowanie, albo ich odrzucanie. Problem tzw. „wartości azjatyckich” i chińskie
koncepcje „fuzji cywilizacji”. Kluczowe spory Azjatów z ludźmi Zachodu (zwłaszcza
problem praw człowieka i demokracji). Formy moŜliwego porozumienia.
4. ZróŜnicowanie geograficzne i kulturowe Azji. Przestarzałe terminy: Wschód i Daleki
Wschód. Współcześnie przyjmowany podział na Azję Północno-Wschodnią (Chiny,
Japonia, Korea, Mongolia) i Południowo-Wschodnią (11 państw, od Filipin po Birmę) i
Południową (Indie, Pakistan, Bangladesz, Sri Lanka i Nepal). Geograficzne
uwarunkowania Ŝycia społecznego i gospodarczego, typy gospodarek – podział na
regiony.
5. Główne cywilizacje i religie obecne w regionie. Podstawowe odłamy buddyzmu:
Mahajana, Hinajana, WadŜrajana i Zen. Inne religie i doktryny; problem definicji religii.
Cywilizacja konfucjańsko-buddyjska, geneza chińska i zasięg (Chiny, Japonia, Korea,
Wietnam; Singapur, Chińczycy w Azji Południowo-wschodniej i na świecie); róŜnice w
jej obrębie. Pluralizm cywilizacyjno-kulturowy w Azji Południowo-Wschodniej:
konfucjański Wietnam buddyzmu Mahajana/Zen; krąg wpływów indyjskich i buddyzmu
Theravada – Birma, Tajlandia, KambodŜa, Laos; kraje muzułmańskie – Indonezja i
Malezja; katolickie Filipiny – obecność chrześcijaństwa w regionie; Azja Centralna –
mieszanie się wpływów zachodnich i wschodnich.
6. Narody i etnosy regionu – kiedy się pojawiły i formowały? Zmieniające się formy oraz
struktury toŜsamości społecznej i więzi społecznych. Struktury plemienne i klanowe;
rodzina i wspólnoty lokalne (wiejska, „uliczkowa”, „świątynna”). Zachodni
„nacjonalizm” a tradycyjny chiński „kulturalizm”. Nowe nacjonalizmy i budowa nowych
toŜsamości państwowych/narodowych w Azji. Rola armii.
7. ZróŜnicowanie świadomości historycznej regionu. Państwa i kultury o rodowodzie
staroŜytnym (Chiny, Korea, Wietnam, moŜe Japonia?); państwa i kultury o rodowodzie
„średniowiecznym” (KambodŜa, Birma, państwa ludów tajskich i malajskich, podboje
wietnamskie); państwa uformowane dopiero w procesach dekolonizacji po II wojnie
światowej: Indonezja, Malezja, Brunei, Singapur, Papua); szczególne przypadki Korei,
Tajwanu i Filipin.
8. ZróŜnicowanie rozwoju gospodarczego i potencjału poszczególnych krajów, a takŜe
ustroju politycznego oraz stosunku do Zachodu w krajach regionu. Kraje postkomunistyczne (Chiny, Wietnam, KambodŜa, Laos, Korea Płn.? Post-socjalistyczna
Birma?); monarchie (Japonia, Brunei, Tajlandia, Malezja); demokracje republikańskie
rozmaitego typu (Korea Płd., Tajwan, Singapur, Indonezja, Filipiny). Problem demokracji
nieliberalnych.
2
9. Problemy przeobraŜeń/modernizacji cywilizacji pre-industrialnych. Azjatyckie tradycje
polityczne oraz państwowe i ich współczesne przeobraŜenia; budowa nowoczesnych
państw. Problem „fasadowej demokracji” i fasadowej okcydentalizacji: tatamae i honne.
Perspektywy demokratycznych przemian w Azji. Problemy budowy państwa prawa w
Azji – koncepcja good governance.
10. RóŜne oblicza Zachodu z azjatyckiej perspektywy: liberalna, ale rasistowska Ameryka;
sowiecki bolszewizm; faszyzm; rasizm i koncepcje Socjal-darwinizmu; dąŜenia do
ciemięŜenia, a nawet „holokaustu autochtonów”?; modernizacja = okcydentalizacji?;
chrześcijaństwo i jego charakter w Azji; narzucanie swoich kultur, ideologii i norm przez
Zachód. RóŜne reakcje Azjatów. ZróŜnicowany i zmieniający się stosunek do cywilizacji
zachodniej i do rodzimego dziedzictwa. Rola tych kwestii w polityce i zmiany
mentalności – róŜne oblicza „nowego orientalizmu”.
11. Czy formuje się „azjatycka cywilizacja industrialna”? Meandry okcydentalizacji Azji: od
traumatycznego zderzenie z cywilizacja zachodnią w połowie XIX w. i zapoŜyczania
dorobku zachodniego zgodnie z formułą; „nauki rodzime podstawą; nauki zachodnie dla
praktycznych poŜytków”, do nowego renesansu „ducha azjatyckiego”. Pogłębione
procesy okcydentalizacji w sferze społecznej, politycznej i obyczajowej; walki o kierunek
rozwoju i ambiwalencja postaw. RóŜne drogi okcydentalizacji i stosunek do niej:
„okcydentalizacja całkowita”, adaptacja dorobku Zachodu do warunków miejscowych,
fanatyczna obrona tradycji rodzimych.
12. RóŜne wizje dalszej ewolucji świata po stronie zachodniej: koncepcje F. Fukujamy, S.
Huntingtona, M. Castellsa, S.N. Eisenstadta, a politycy zachodni i zachodnie media.
Chińskie koncepcje fuzji cywilizacji i koncepcje „biesiady cywilizacji” Mahathira bin
Mohamada. RóŜne aspekty globalizacji.
Literatura zalecana w języku polskim:
Krzysztof Gawlikowski, „Dialog międzykulturowy: ‘inspirująca koncepcja’ czy konieczność,
w: Kultury świata w dialogu, pod red. A. Czajki, UKSW, Warszawa 2012, str. 269-317.
------------„Prawa człowieka z perspektywy azjatyckiej”, Rocznik Azja –Pacyfik, nr 1 (1998),
str. 9-52.
------------, „Jednostka i władza w cywilizacji wschodnioazjatyckiej”, w: K.
Gawlikowski, E. Potocka, red., Korea, doświadczenia i perspektywy, Marszałek, Toruń
2001, str. 15-71.
Samuel Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Muza, Warszawa
1998.
Jan Kieniewicz, Wprowadzenie do historii cywilizacji Wschodu i Zachodu, Dialog, Warszawa
2003.
Mahathir bin Mohamad, „RozwaŜania o wartościach azjatyckich”, (i analizy jego
koncepcji przez badaczy polskich), w: Azja-Pacyfik, t. 2/1999, str. 156-237.
Literatura poszerzająca horyzonty:
Curtis Anderssen, Krótka historia Japonii – od samurajów do Sony, Dialog, Warszawa 2004.
John Audric, Angkor i imperium khmerskie, PIW, Warszawa 1972.
Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI w., pod red. K. Gawlikowskiego i M. Ławacz, Trio –
ISP PAN, Warszawa 2004, t. 1-2.
Baabar, Dzieje Mongolii, Dialog, Warszawa 2005.
Benjamin R. Barber, DŜihad kontra Mcświat, Muza, Warszawa 2000.
Roland Barraux, Dzieje dalajlamów: czternaście odbić w Jeziorze Widzeń, Alfa, Warszawa
1998.
3
Ruth Benedict, Chryzantema i miecz, Wzory kultury japońskiej, PIW, Warszawa 1999.
Patricia Buckley Ebrey, Historia Chin, Muza, Warszawa 2002.
Manuel Castells, Koniec tysiąclecia, PWN, Warszawa 2009.
Chiny w XXI wieku: Perspektywy rozwoju, pod red. W. J. Dziaka i innych, ISP PAN,
Warszawa 2012.
Chiny: przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform, 1978-2000, pod red. K. Tomali,
Trio – ISP PAN, warszawa 2001.
Niall Ferguson, Imperium: jak Wielka Brytania zbudowała nowoczesny świat, Sprawy
Polityczne, Warszawa 2007.
Charles P. Fitzgerald, Chiny: Zarys kultury, PIW, Warszawa 1974.
Francis Fukuyama, Budowanie państwa: władza i ład międzynarodowy w XXI wieku, Rebis,
Poznań 2005.
Krzysztof Gawlikowski, „Chiny, państwo, naród, czy cywilizacja”, w; K.
Gawlikowski red., Postacie narodów a współczesność, PIW, Warszawa
1984, s. 162-216 (Biblioteka Myśli Współczesnej).
-----------, „Formowanie społeczeństwa obywatelskiego w Chinach w XX w.”, w:
K.Gawlikowski, K. Tomala red., Chiny: rozwój społeczeństwa i państwa na przełomie
XX i XXI w., Trio – ISP PAN, Warszawa 2002, str. 9-34.
-----------, “Wybory prezydenckie na Tajwanie w 2000 r.; Problem jedności Chin i azjatyckiej
drogi dochodzenia do demokracji”, Azja-Pacyfik, t. 3/2000, str. 170-215.
------------, „Problem ‘wartości azjatyckich’: uwagi o koncepcjach Mahathira bin Mohamada”,
Azja-Pacyfik, t. 2/1999, str. s. 192-237.
------------, „Procesy okcydentalizacji Chin oraz innych krajów Azji Wschodniej i ich
stosunek do cywilizacji zachodniej”, w: Wietnamczycy: systemy wartości – stereotypy
Zachodu, pod. red. Adama Jelonka, Scholar, Warszawa, 2004, s. 26-86.
-----------, „Religijność wietnamska: tradycyjny kult duchów opiekuńczych wspólnoty
wiejskiej a państwo”, Azja-Pacyfik, t. 12/2009, s.138-171.
-----------, „Religijność chińska – uwagi o innej cywilizacji”, Azja-Pacyfik, t. 6/2003, str. 7-67.
-----------, Konfucjański model państwa w Chinach, ISP PAN, Warszawa 2009.
Bogdan Góralczyk, Pekińska Wiosna 1989: początki ruchu demokratycznego w Chinach,
Familia, Warszawa 1999.
Marcel Granet, Cywilizacja chińska, PIW, Warszawa 1995.
Lew Gumilow, Śladami cywilizacji Wielkiego Stepu, PIW, Warszawa 1973.
Historia Chińczyków, pod red. L. Będkowskiego i K. Gawlikowskiego, „Zeszyt Historyczny
Polityki”, Warszawa 2012.
Ronald Inglehart, „Kultura a demokracja”, w: Kultura ma znaczenie, cyt. wyd., str. 146-168.
Japonia na początku XXI wieku: polityka, gospodarka, społeczeństwo i stosunki z Polską,
pod. Red. K. Gawlikowskiego i M.Ławacz, Marszałek, Toruń 2008.
Adam W. Jelonek, W stronę nieliberalnej demokracji, Scholar, Warszawa 2002.
-------, Dylematy konsocjonalizmu: przypadek Malezji, Scholar, Warszawa 2004.
-------, KambodŜa, Trio, Warszawa 2008, (Historia państw świata w XX wieku).
Adam W. Jelonek, Ewa Trojnar, Malezja, Trio, Warszawa 2009 (Historia państw świata w
XX wieku)..
Krzysztof Karolczak, „Japońska demokracja – tatemae czy honne?”, Azja-Pacyfik, t. 1/1998,
str. 67-76.
Jan Kieniewicz, Spotkania Wschodu, Novus Orbis, Gdańsk 1999.
Wiesław Kotański, W kręgu shintoizmu, t. 1-2, Dialog, Warszawa 1995.
Mieczysław J. Künstler, Dzieje kultury chińskiej, PWN, Warszawa 2007, str. 40-54, 67-94,
106-178.
T. Lowenstein, Buddyzm: pojęcia i praktyki buddyzmu, sanktuaria buddyzmu,
4
organizacje buddyjskie, Muza, Warszawa 1997.
Agata S. Nalberczyk i inni, Wizerunek Europejczyków i kult Zachodu w Azji i Afryce, Trio,
Warszawa 2005.
Halina Ogarek-Czoj, Religie Korei, Dialog, Warszawa 1994.
Wiesław Olszewski, Historia Wietnamu, Ossolineum, Wrocław 1991.
Jakub Polit, Chiny, Trio, Warszawa 2004 (Historia państw świata w XX wieku).
Lucien W. Pye, „’Wartości azjatyckie’: od efektu dynama do domina?”, w: Kultura ma
znaczenie, cyt. wyd., str. 362-378.
Joanna P. Rurarz, Historia Korei, Dialog, Warszawa 2005.
Edward L. Shaugnessy, red., Chiny – Kraj niebiańskiego smoka: kultura, filozofia, religia,
nauka, sztuka, architektura, dziedzictwo czterech tysięcy lat, Horyzont, Warszawa 2001.
Joseph E. Stiglitz, Globalizacja, PWN, Warszawa 2005.
Robert Temple, Geniusz Chin: 3000 lat nauki, odkryć i wynalazków, Ars Polona, Warszawa
1996.
Tu Wei-ming, Humanizm konfucjański a demokracja, w: Europa i społeczeństwo
obywatelskie; rozmowy w Castel Gandolfo, pod red. Krzysztofa Michalskiego, Znak –
Fundacja Batorego, Kraków – Warszawa 1994, str. 201-221.
-----------, „Wielość nowoczesności: wstępna analiza procesu modernizacji Azji
Wschodniej”, w: Kultura ma znaczenie, cyt. wyd., str. 379-392.
Helmut Uhlig, Jedwabny szlak, PIW, Warszawa 1996.
Leonid Wasiliew, Kulty, religie i tradycje Chin, PIW, Warszawa 1974.
Oskar Weigel, Chiny, Cyklady, Warszawa 2006.
Wietnamczycy: systemy wartości – stereotypy Zachodu, pod red. Adama Jelonka, Scholar,
Warszawa 2004.
Stanisław Zapaśnik, „Walczący islam” w Azji Centralnej; problem społecznej genezy
zjawiska, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
Patrz takŜe tomy archiwalne pisma Azja-Pacyfik: Społeczeństwo – Polityka – Gospodarka,
Wyd. Marszałek (od 1998), WWW.azja-pacyfik.pl
5