wersja do druku - Narodowy Instytut Fryderyka Chopina

Transkrypt

wersja do druku - Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Predyspozycje naukowe Oskara Kolberga
ukształtowały się w jego domu rodzinnym.
Kolberg wybrał dziedzinę pokrewną dyscyplinom
uprawianym przez swojego ojca Juliusza oraz
starszego brata Wilhelma. Wiele zaczerpnął z ich
metod pracy. Ponadto współpracował i wymieniał
opinie z braćmi Wilhelmem oraz młodszym Antonim.
Oskar Kolberg’s scientific predispositions
developed when he was growing up, and he
eventually chose a field similar to those of his
father Juliusz and his older brother Wilhelm.
Oscar benefited greatly from their methods of
working. He also worked and traded opinions
with Wilhelm and their younger brother Antoni.
Herb Kołobrzeg,
nadany Juliuszowi
Kolbergowi i jego
potomkom w uznaniu
zasług naukowych
i pedagogicznych
w 1829 r.
Crest of Kołobrzeg,
given to Juliusz Kolberg
and his descendants
in 1829 in recognition
of his scientific
and pedagogical
achievements
Wilhelm Karol Adolf Kolberg
1807-1877
Antoni Kolberg, Portret
Krzysztofa Juliusza Kolberga,
olej na płótnie, ok. 1850
Antoni Kolberg, Portret Karoliny
Fryderyki Kolbergowej z domu
Mercoeur, olej na płótnie, ok. 1850
ze zbiorów prywatnych
ze zbiorów prywatnych
Antoni Kolberg,
Portrait of Juliusz Kolberg,
oil on canvas, c. 1850
Antoni Kolberg, Portrait of
Karolina Fryderyka Kolberg née
Mercoeur, oil on canvas, c. 1850
private collection
private collection
Oskar Henryk Kolberg
1814-1890
Julian Schübeler,
Portret Wilhelma Karola
Kolberga, litografia
Tadeusz Konopka,
Portret Oskara Henryka Kolberga,
olej na płótnie, 1871-1884
Antoni Karol Kolberg,
Autoportret, olej na
płótnie, ok. 1850
„Tygodnik Ilustrowany” 1877,
nr 77, s. 369.
ze zbiorów Państwowego Muzeum
Etnograficznego w Warszawie
ze zbiorów prywatnych
Julian Schübeler,
Portrait of Wilhelm Karol
Kolberg, lithograph
Tadeusz Konopka,
Portrait of Oskar Henryk Kolberg,
oil on canvas, 1871-1884
Illustrated Weekly, 1877,
No. 77, p. 369.
State Ethnographic Museum
in Warsaw
Dom rodzinny
Głównym polem aktywności seniora rodu
Juliusza była kartografia. Poza licznymi
funkcjami administracyjnymi pełnił funkcję
profesora zwyczajnego miernictwa
praktycznego i topograficznych rysunków
w Oddziale Sztuk Pięknych Królewskiego
Uniwersytetu Warszawskiego.
Akwarela przedstawia widok Przysuchy,
w której Kolbergowie mieszkali w latach
1810-1817. Dnia 22 lutego 1814 r. przyszedł
tu na świat Oskar. Urodziła się tu również
przedwcześnie zmarła Julia (24 kwietnia
1810 r.), a w sąsiednich Machorach Antoni
(13 czerwca 1815 r.).
Antoni Karol Kolberg
1815-1882
Antoni Karol Kolberg,
Self-portrait, oil on
canvas, c. 1850
private collection
Family home
Akwarela należy do szkiców autorstwa
Józefa Brandta i Apoloniusza Kędzierskiego,
które są najstarszymi przedstawieniami
Przysuchy. Powstały one podczas jednej
z wycieczek artystycznych, na które Brandt
zapraszał wielu artystów, goszczonych
przez malarza w należącym do niego
Orońsku (znajdującym się w promieniu
pięciu kilometrów od Przysuchy). Tego typu
podróże dokumentalno-artystyczne były
charakterystyczne dla romantyzmu.
Prowadził je również sam Oskar Kolberg.
Józef Brandt, Pejzaż,
akwarela, ok. 1880
Józef Brandt, Landscape,
watercolour, c. 1880
ze zbiorów Muzeum im. Jacka
Malczewskiego w Radomiu
Jacek Malczewski
Museum in Radom
The main field of activity of Juliusz, the head
of the family, was cartography. Juliusz acted
in various administrative capacities. He was
also a professor of applied measurements
and topographical drawing at the Fine Arts
Department of Royal Warsaw University.
This watercolour depicts a view of Przysucha,
where the Kolbergs lived from 1810 to 1817.
It was here, on 22 February 1814, that Oskar
was born. His sister Julia was also born here
(on 24 April 1810; she died prematurely).
Antoni was born in near-by Machory
(on 13 June 1815).
The watercolour is one of the number of
sketches by Józef Brandt and Apoloniusz
Kędzierski, the earliest depictions of
Przysucha, made during an artistic field trip
on which Brandt invited many artists, whom
he hosted in his home village of Orońsko
(about 5 kilometres from Przysucha). Such
documentary excursions to various areas
were characteristic of the Romantic period. In
his ethnographic research, Oskar Kolberg led
these kinds of excursions.
Działalność braci Kolbergów
The work of Kolberg brothers
Dla każdego z braci Kolbergów rysunek,
nauczany przez ojca, stał się istotnym
instrumentem pracy, choć wykorzystywali
go w różnych funkcjach. Dla Wilhelma był
narzędziem technicznym, dla Oskara formą
zapisu etnograficznego. Dla Antoniego rysunek
pozostał częścią pracy artystycznej, nawet gdy
służył dokumentacji etnograficznej, którą Antoni
sporządzał dla Oskara.
Wilhelm Karol Adolf Kolberg
For each of the Kolberg brothers, drawing, which
they learned from their father, was an essential
instrument of their work, though they used it
for different purposes. For Wilhelm, it was a
technical skill, for Oskar a means of making
ethnographic records. For Antoni, drawing was
a means of artistic expression, even when used
for the ethnographic documentation he used to
prepare for his brother.
Antoni Kolberg, Karol
Marconi, „Od Piaseczna –
Obory – Warszawa”, rysunek
tuszem, akwarela, 1839-1840
ze zbiorów Muzeum
Etnograficznego im. F. Kotuli
w Rzeszowie
Antoni Kolberg, Karol Marconi,
“From Piaseczno – Obory –
Warsaw”, ink drawing and
watercolour, 1839-1840
F. Kotula Ethnographic Museum
in Rzeszów
Henryk Oskar Kolberg
Antoni Karol Kolberg
Oskar Kolberg, Rysunki
terenowe z Wielkopolski
ze zbiorów Instytutu im. Oskara
Kolberga w Poznaniu/Polskiego
Towarzystwa Ludoznawczego
Oskar Kolberg, Field
drawings from Greater
Poland
Oskar Kolberg Institute
in Poznan/Polish
Ethnological Society
Wilhelm Kolberg,
Projekt mostu na Wiśle,
ołówek, tusz, kredka, 1873
Wilhelm Kolberg,
Design for a bridge across
the Vistula, ink, chalk, 1873
ze zbiorów prywatnych,
depozyt w Muzeum im.
Oskara Kolberga w Przysusze
private collection,
in the Oskar Kolberg
Museum in Przysucha
Wilhelm kontynuował dzieło kartograficzne
ojca, wydając mapy i opracowania
metrologiczne. Oprócz tego projektował
i nadzorował budowę mostów, wodociągów,
a także dokumentował średniowieczne
warszawskie fortyfikacje. Wniósł własne
wspomnienia do biografii Chopina,
opracowanej przez Oskara, udzielał mu
pomocy naukowej i organizacyjnej.
Wilhelm continued the cartographic work of
his father, producing maps and metrological
studies. In addition, he designed and
supervised the construction of bridges and
waterworks, and documented the medieval
fortifications in Warsaw. He added his own
memoirs to a biography of Chopin prepared
by Oskar, and provided academic and
organizational help to Oskar.
Oskar korzystał z naukowych osiągnięć
ojca i starszego brata. Kultywowana
w rodzinie nowoczesna postawa
naukowa, pasja dokumentacyjna
oraz znajomość kartografii, stały
się podstawą jego warsztatu
etnograficznego. Po osiedleniu się
w Małopolsce (Modlnicy, a następnie
Krakowie) Oskar stracił możliwość
odwiedzania pozostałej w Kongresówce
rodziny.
Oskar made use of the scientific
achievements of his father and
older brother. His family cultivated a
modern scientific approach, passion
for documentation and knowledge
of cartography, and these created
the grounds of Oskar’s ethnographic
craft. After settling in Lesser Poland (in
Modlnica, and later in Krakow), Oskar
was no longer able to visit his family,
who had remained in Congress Poland.
Jako ojciec polskiej etnografii
Oskar jest najbardziej zasłużonym
i upamiętnionym członkiem rodziny
Kolbergów.
As the founder of Polish ethnography,
Oskar has been recognized as the most
distinguished and esteemed member of
the Kolberg family.
Antoni współtworzył rysunkową
dokumentację etnograficzną dla Oskara,
a zasłynął jako malarz scen religijnych,
rodzajowych i portretów. Poza środowiskiem
warszawskim pracował również
w Berlinie, Bolonii, Florencji i Rzymie, gdzie
sportetował ówczesną kolonię artystów
polskich (m.in. poetę Cyprian Kamila Norwida,
malarzy Marcina Zalewskiego i Romualda
Chojnackiego). Jego akademicką manierę
można poznać m.in. w polichromii kaplicy
kościoła Św. Anny w Wilanowie.
Antoni helped create visual ethnographic
documentation for Oskar, and also earned
renown as a painter of religious and genre
scenes and portraits. He was active not only
in Warsaw, but also in Berlin, Bologna and
Florence, and in Rome, where he portrayed
the group of Polish artists there at the time
(for eg. poet Cyprian Kamil Norwid, painters
Marcin Zalewski nad Romuald Chojnacki).
Antoni’s academic style can also be seen
in the polychrome decorations of a chapel
in St. Ann’s Church in Wilanów.
Polskę całą przeszedł, lud poznał i ukochał,
zwyczaje jego i pieśni w księgi złożył
(inskrypcja z nagrobka Oskara Kolberga)
He travelled throughout Poland,
knew and loved its people, bound
its customs and songs in a book
(inscription on gravestone of Oskar Kolberg)
Stefan Ślażyński, Portret
Oskara Kolberga z okazji
170. rocznicy urodzin,
drewno polichromowane,
1984
Stefan Ślażyński,
Portrait of Oskar Kolberg
on the 170th anniversary
of his birth, wood and
polychrome, 1984
ze zbiorów Muzeum
im. Oskara Kolberga
w Przysusze
Oskar Kolberg Museum
in Przysucha
W życiorysie zawodowym Oskara Kolberga,
którego ukoronowaniem jest działalność na
polu etnografii, można wyróżnić etapy wstępne.
Pierwszy z nich to czas poświęcony komponowaniu
muzyki, kolejny – pisarstwu muzycznemu.
Fortepianista i kompozytor
muzyki: celujący
Excellent pianist
and composer
Po zdobyciu wykształcenia
muzycznego, uzyskawszy wysoką
ocenę nestora warszawskich
pedagogów – profesora Józefa
Elsnera, zaczął komponować
i publikować własne utwory.
After completing his musical
education to high praise from
the dean of Warsaw teachers,
Professor Józef Elsner, Oskar
began to compose and publish
his own pieces.
[...] nakazuje mi to już moja
muzykalna natura, która mnie do
tej sztuki ciągnęła jak szewca do
kopyta.
[...] I am moved to do so by my own
musical nature, which drew me to
that art like a shoemaker to his last.
(O. Kolberg, list do F. S. Krausa, Kraków, 10 XII 1886, DWOK 66)
Pisał głównie na fortepian: tańce –
kujawiaki, mazury, polonezy, polki,
walce oraz formy nietaneczne –
etiudy, marsze, wariacje;
w zakresie twórczości wokalnej
do jego dorobku należą utwory
sceniczne i pieśni – w tym
opracowania pieśni ludowych.
Oskar Kolberg’s ethnographic work, the crowning
achievement of his professional life, was preceded
by a number of initial stages. The first of these
was the time he spent composing music, and the
second his writings on music.
Za kilka błędów jest wiele
piękności, rozmaitości
For some mistakes, there is
much beauty and variety
Tańce na fortepian Kolberga, powstające równolegle
do wypraw badawczych dokumentujących folklor
muzyczny, są nasycone ludowymi zwrotami
melodycznymi i rytmami tanecznymi. Krytyka oceniła
je dość wysoko:
[...] za kilka błędów jest wiele piękności, rozmaitości,
zważając na trudność wynalezienia zwrotów
melodyjnych, w których by było znać ducha
wieśniaczego, który wszędzie prawie serdecznie
do nas przemawia.
(O. Kolberg, letter to F.S. Kraus, Krakow, 10 December 1886,
DWOK 66)
He wrote mainly for piano: dances
– kujawiaks, mazurkas, polonaises,
polkas and waltzes, and non-dance
forms – etudes, marches and
variations; he also wrote for voice
– stage plays and songs, including
settings of folks songs.
(Józef Sikorski, „Biblioteka Warszawska“, 1846)
Oskar Kolberg, Nasze sioła.
Kujawiaki czyli obertasy
ułożone na fortepian [...],
Warszawa, Adam
Dzwonkowski i Spółka, [1861]
Oskar Kolberg, Our Little
Villages. Kujawiaks Set
for Piano [...], Warsaw,
Adam Dzwonkowski and
Company, [1861]
ze zbiorów Biblioteki
Jagiellońskiej w Krakowie
Jagiellonian Library
in Krakow
Józef Elsner, Zaświadczenie
o kwalifikacjach muzycznych
Oskara Kolberga, autograf,
1836
ze zbiorów Biblioteki Naukowej
Polskiej Akademii Umiejętności
i Polskiej Akademii Nauk
w Krakowie
Dzieła sceniczne Kolberga sięgają do motywów
ludowych również w warstwie treściowej. Libretto
opery sielskiej Król pasterzy autorstwa Teofila
Lenartowicza nawiązuje do zwyczajów związanych
z obchodami Zielonych Świątków na Kujawach.
W 1859 roku opera została kilkakrotnie wystawiona
w warszawskim Teatrze Wielkim.
Opus 14 Oskara Kolberga to etiudy na fortepian
dedykowane Fryderykowi Chopinowi – wyraz
fascynacji twórczością przyjaciela, ktorego nazwisko
miało wkrótce stać się znane daleko poza granicami
Królestwa Polskiego.
Kolberg’s dances for piano, written during the same
period in which he made research trips to document
musical folklore, are full of folk melodic phrases
and dance rhythms, and were rated quite highly
by one critic:
Józef Elsner, Certificate
on Oskar Kolberg’s musical
qualifications, autograph,
1836
Scientific Library of Polish
Academy of Arts and Sciences
and Polish Academy of Sciences
[...] for a few errors there is much beauty and variety
considering the difficulty of finding melodic phrases
which impart something of the cordial peasant spirit all
around us.
(Józef Sikorski, Warsaw Library, 1846)
Oskar Kolberg, Mazur na
fortepian [...], Warszawa, Adam
Dzwonkowski i Spółka, [1861]
ze zbiorów Biblioteki Narodowej
w Warszawie
Oskar Kolberg, Trois études pour le
piano dédiées à Monsieur Fréd. Chopin
[...], Varsovie, Franciszek Spiess i Spółka,
[1848]
Oskar Kolberg, Trois études pour le piano
dédiées à Monsieur Fréd. Chopin [...],
Warsaw, Franciszek Spiess and Company,
[1848]
ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie
Jagiellonian Library in Krakow
Oskar Kolberg, Mazurka
for the Piano [...], Warszawa,
Adam Dzwonkowski
and Company, [1861]
National Library in Warsaw
Oskar Kolberg, Król pasterzy.
Obrazek z życia ludu wiejskiego
w Kujawach [...], Warszawa,
Władysław Otto, 1859. Winieta
strony tytułowej w litografii
Władysława Otto według rysunku
Wojciecha Gersona
Oskar Kolberg, King of the
Shepherds. An Image of Rural
Folk Life in Kujawy [...], Warsaw,
Władysław Otto, 1859. Title
page vignette in a lithograph by
Władysław Otto after a drawing
by Wojciech Gerson
ze zbiorów Biblioteki Narodowej
w Warszawie
National Library in Warsaw
Kolberg’s stage plays draw on folk motifs in their
content as well. The libretto for the idyllic opera King
of the Shepherds [Król Pasterzy] by Teofil Lenartowicz
refers to the local celebration of Pentecost in the
region of Kujawy. In 1859, the opera was performed
several times at the Grand Theatre in Warsaw.
Opus 14 by Oskar Kolberg consists of piano etudes
dedicated to Fryderyk Chopin – an expression
of Kolberg’s fascination with the work of his friend,
whose name was soon to be heard far beyond
the borders of the Kingdom of Poland.
Encyklopedyja
Powszechna, Warszawa,
Nakład, druk i własność
S[amuela] Orgelbranda
Księgarza i Typografa,
tom V, 1861
Oskar Kolberg, Pieśni ludowe
do śpiewu z towarzyszeniem fortepianu
[...], Warszawa, Adam Dzwonkowski
i Spółka, 1862. Winieta strony tytułowej
w litografii Ludwika Piechaczka
Oskar Kolberg, Folks Songs with Piano
Accompaniment [...], Warsaw, Adam
Dzwonkowski and Company, 1862.
Title page vignette in a lithograph by
Ludwik Piechaczek
ze zbiorów Muzeum im. Oskara Kolberga
w Przysusze
Oskar Kolberg Museum in Przysucha
Dobre chęci,
za wąskie plecy?
Good intentions,
but not quite up to
the task?
Pierwsze zbiory pieśni ludowych
publikował Kolberg z dodatkiem własnego
akompaniamentu fortepianowego.
Takie ujęcie spotkało się z krytyką
środowisk zainteresowanych folklorem:
Universal Encyclopedia,
Warsaw, Printing and
Publishing by S[amuel]
Orgelbrand Bookseller
and Typographer,
vol. V, 1861
Oddałem się już na
stałe pracy literackiej
I have devoted myself
now completely
to literature
Z upływem czasu Kolberg weryfikował ocenę własnych
możliwości artystycznych, stopniowo rezygnując
z komponowania na korzyść pisarstwa muzycznego.
Jako muzykograf został oceniony bardzo wysoko.
Wszelkie zdobywanie się na sztukę,
wszelkie dodatki na koszt wierności
i prostoty w oddaniu melodii ludowej
nie są na swoim miejscu.
Ludzie w najlepszej wierze wmawiali w człowieka,
że jest kompozytorem i człowiek nawzajem temu
wierzył, zapominając, że to ziarnko dobrego,
jakie się w jego utworach znaleźć może, bardzo często
nie jego, ale poczciwego ludu jest własnością.
(K. Libelt, „Dziennik Domowy“, 1842)
(O. Kolberg, list do M. A. Szulca, 15 XII 1874, DWOK 64)
Krytyczna opinia Chopina musiała być dla
Kolberga szczególnie dotkliwa. Rozpoczął
wówczas zapisywanie pieśni w ich
oryginalnej postaci: w licznych wariantach
i bez akompaniamentu. Ciągle jednak czuł
się bardziej muzykiem, niż etnografem.
Od r. 1863 oddałem się na już stałe pracy literckiej,
pisząc do dzienników, pism ilustr.[owanych],
Encyklopedii itd.
(Nieukończony szkic do życiorysu. Rękopis w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności
i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie)
Styl jego jest jasny, zwięzły i bezstronny, dowodzi
nauki i dokładnej znajomości we wszystkich
gałęziach sztuki muzycznej.
(Wojciech Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż 1874)
As time went on, Kolberg reached his own assessment of
his artistic potential, gradually resigning from composing
in favour of writing about music. As a musicologist he
was rated very highly.
Fryderyk Chopin, list
do rodziny w Warszawie,
autograf, [Paryż,
28 marca] – 19 kwietnia
[1847] (fragment)
Fryderyk Chopin,
letter to his family
in Warsaw, autograph,
[Paris, 28 March] – 19
April [1847] (fragment)
ze zbiorów Muzeum
Fryderyka Chopina
Chopin Museum
People tell someone in all good faith that he’s a composer,
and he believes them, recalling that grain of something
good you can find in his works, which often is not really
his at all, but belongs to the folk.
(O. Kolberg, letter to M. A. Szulc, 15 December 1874, DWOK 64)
Kolberg published his first set of folk songs
with his own piano accompaniment, but
this was met with criticism from the circles
interested in folklore:
From 1863 I spent all my time on literary work, writing
for newspapers, illustrated periodicals, [Universal]
Encyclopedia, etc.
(Unfinished sketch for biography. Manuscript in the Scientific Library of Polish Academy of Arts and
Sciences and Polish Academy of Sciences)
Any artifice, any addition at the expense
of fidelity and simplicity in rendering
the folk melody, is out of place.
His style is clear, concise and impartial, demonstrating
his learning and exact knowledge in all branches
of musical art.
(K. Libelt, Home Journal, 1842)
(Wojciech Sowiński, Dictionary of Polish Musicians Past and Present, Paris 1874)
Chopin’s harsh criticism of his work must
have been very painful for Kolberg. It was at
that time that he began writing songs down
in their original form, in numerous variations
and without accompaniment. Nevertheless,
he still felt he was more of a musician than
an ethnographer.
Pierwszy tom [...] wydany
był w czasie, gdym ani
myślał zostać etnografem
i tylko dla celów ludowomuzycznych go ogłosiłem,
będąc wtenczas muzykiem.
(O. Kolberg, list do F. S. Krausa, Kraków, 10 XII 1886, DWOK 66)
The first volume [...] was
published at a time when
I had no thought at all of
becoming an ethnographer,
and I only did it for folk
music purposes, being then
a musician.
(O. Kolberg, letter to F.S. Kraus, Krakow, 10 December 1886, DWOK 66)
Oskar Kolberg, uwagi na
temat książki Marcelego
Antoniego Szulca Fryderyk
Chopin i utwory jego muzyczne.
Przyczynek do życiorysu
i oceny kompozycji atrysty
(Poznań 1873), autograf, b.d.
ze zbiorów Muzeum Fryderyka
Chopina
Oskar Kolberg, remarks on
the book by Marcel Antoni
Szulc, Fryderyk Chopin and His
Musical Works. A Contribution
to a Biography and Assessment
of the Artist’s Compositions
(Poznan 1873), autograph,
undated
Chopin Museum
Chopin (Fryderyk
Franciszek), którego
piszą niekiedy: Szopen...
Chopin (Fryderyk
Franciszek),
sometimes written as
Szopen ...
Kolberg publikował teksty muzykologiczne przez 40 lat.
Były to artykuły w czasopismach – recenzje nut i książek,
studia i rozprawy teoretyczne, życiorysy muzyków.
Szczególnie zaangażował się w tworzenie Encyklopedii
Powszechnej Samuela Orgelbranda, jego autorstwa
jest zamieszczone w Encyklopedii hasło biograficzne
o Chopinie.
Przez kilkanaście lat gromadził materiały do własnej
książki o Chopinie. Po ukazaniu się biografii Chopina
autorstwa Marcelego Antoniego Szulca i Maurycego
Karasowskiego, sporządza katalogi błędów i przekazuje
je autorom w celu skorygowania w kolejnych wydaniach.
Myśli o przygotowaniu kompletnej edycji dzieł Chopina,
zgłasza chęć współpracy z Breitkopfem i Härtlem
w Lipsku oraz Gebethnerem i Wolffem w Warszawie.
Plany te nie doczekały się jednak realizacji.
Emocjonalny stosunek do sztuki Chopina nie czyni
z Kolberga reprezentanta nurtu „hagiograficznego“, jego
opisy są rzeczowe, do pewnego stopnia tylko – zgodnie
z duchem epoki – upoetyzowane. Popełnia czasem błędy,
generalnie jednak, bazując na światowym piśmiennictwie
muzycznym, daje rzetelną informację o standardzie
przewyższającym znacznie osiągnięcia współczesnych
sobie autorów.
Kolberg published texts on music for more than 40 years.
These included articles for periodicals – reviews of sheet
music and books, studies and theoretical essays, and
biographies of musicians. He was very much engaged
in the creation of the Universal Encyclopedia
(Encyklopedyja Powszechna) of Samuel Orgelbrand,
writing the biographical entry on Chopin.
For more than ten years he collected material for his
own book on Chopin. After the publication of Chopin’s
biography by Marcel Antoni Szulc and Maurycy
Karasowski, Kolberg drew up a list of errors which
he sent back for correction in further editions. He
considered preparing the complete edition of Chopin’s
works, expressing his willingness to cooperate with
Breitkopf & Härtel in Leipzig and Gebethner & Wolff in
Warsaw. However, these plans were never realized.
Kolberg’s emotional attachment to Chopin’s music did
not make him representative of ‘hagiographic’ approach.
Kolberg’s descriptions are factual, and poetized only to
a degree – in keeping with the spirit of his time. Though
he made some errors, overall he provided reliable
information of a standard much higher than that of his
contemporaries worldwide.
Oskar Kolberg był wszechstronnie
uzdolniony, jednak z dzisiejszej
perspektywy za najważniejszą
część jego dorobku uchodzą
prace ludoznawcze. Etnografia
jako dyscyplina naukowa i metoda
badawcza formowała się za życia
Kolberga, który był ludoznawcą-amatorem. Mimo to stał się ojcem
polskiej etnografii zaś jego Lud
stanowi zapewne największe
dokonanie pojedynczej osoby
w dziewiętnastowiecznej etnografii
i etnologii europejskiej.
Oskar Kolberg had a multitude
of talents and interests, though
today it is for his ethnographic
work that he is best known for
Folk [Lud]. As a scientific discipline
with its own research methods,
ethnography fully developed only
after Kolberg’s lifetime; Kolberg
himself was in fact an amateur
folk researcher. Nevertheless,
he became the father of Polish
ethnography, while his main
work, Folk, stands as the greatest
th
by volume work of 19 -century
European ethnography and ethnology
compiled by a single author.
Oskar Kolberg,
Itinerarium z lat 18361885, autograf [1885]
ze zbiorów Biblioteki
Naukowej Polskiej Akademii
Umiejętności i Polskiej
Akademii Nauk w Krakowie
Oskar Kolberg, Itinerary
of the years 1836-1885,
autograph (1885)
Scientific Library
of Polish Academy of Arts
and Sciences and Polish
Academy of Sciences
in Krakow
Zwracanie
na lud uwagi
Drawing attention
to the people
W 1871 roku Oskar Kolberg opuścił Warszawę
i przeniósł się do podkrakowskiej Modlnicy, gdzie do
1884 był rezydentem we dworze przyjaciela, Józefa
Konopki i jego rodziny, która mu miejsce własnej
zastępowała (dwok 65, 173). Powodem opuszczenia
Królestwa były kłopoty z carską cenzurą oraz
pozyskaniem środków do wydania kolejnych tomów
Ludu. W cieszącej się autonomią Galicji jego badania
i wydawnictwa objęło mecenatem Towarzystwo
Naukowe Krakowskie, co pozwoliło mu zrezygnować
z pracy urzędniczej, by całkowicie zwrócić na lud
uwagę. W Modlnicy opracowywał materiały zbierane
w toku wielomiesięcznych podróży terenowych.
W wyprawach towarzyszyli mu artyści, wykonujący
rysunki dokumentacyjne strojów ludowych. Jednym
z nich był Tadeusz Rybkowski, który sportretował
przeszło sześćdziesięcioletniego Kolberga w Modlnicy
właśnie, ale już w podróżnym ubraniu, jakby
pędzonego wewnętrznym diabłem etnograficznym.
Tadeusz Rybkowski,
Portret Oskara
Kolberga, miniatura,
akwarela, 1875
ze zbiorów Polskiego
Towarzystwa
Ludoznawczego,
depozyt w Muzeum
Oskara Kolberga
w Przysusze
Tadeusz Rybkowski,
Portrait of Oskar
Kolberg, miniature,
watercolour, 1875
Polish Ethnological
Society, in the Oskar
Kolberg Museum in
Przysucha
Zakres terytorialny wypraw Kolberga był szeroki.
Niewykluczone, że etnograf zamierzał opisać
zwyczaje ludowe wszystkich Słowian (pierwsze
tomy Ludu nosiły podtytuł Materiały do Etnografii
Słowiańskiej) i sąsiadujących z nimi Bałtów (dwok 53).
Ostatecznie poprzestał na etnografii ziem polskich
(i szerzej: przedrozbiorowej Rzeczypospolitej).
Poniższa mapa przedstawia przybliżony zasięg
przestrzenny poszczególnych tomów Ludu.
W niewydanych tekach pozostawił dokumentację
folkloru Słowian Zachodnich i Południowych, a także
Śląska, Pomorza i „Mazur Pruskich”.
In 1871, Oskar Kolberg moved from Warsaw to
Modlnica, near Krakow, where he resided at the
manor house of his friend Józef Konopka, who gave
up his own room to Oskar (DWOK 65,1 73). Kolberg
left the Kingdom because he was having difficulty
with the Tsarist censors and could not obtain the
funds he needed to publish further volumes of Folk.
In Galicia, which enjoyed a measure of autonomy,
his research and publishing were supported by the
Krakow Learned Society. This allowed him to stop
his official work and devote all of his attention to folk
traditions. In Modlnica, he worked on the material he
had gathered during many months of travelling. He
was accompanied on his trips by artists who made
drawings of folk costumes. One of them was Tadeusz
Rybkowski, who also portrayed over 60-year-old
Kolberg in Modlnica, but dressed for travelling,
as if driven by his internal demon of ethnography.
Kolberg’s excursions covered a wide range of
territory. It is possible that he intended to describe
the folk customs of all Slavs (the first volume of Folk
bears the subtitle Materials for a Slavic Ethnography)
and their neighbours the Balts (DWOK 53). In the end
he limited his work to Poland (including the lands
of the Republic before it was partitioned). The map
below shows the approximate geographic range of
each volume of Folk. Documentation of the folklore
of the Western and Southern Slavs, as well as of
Silesia, Pomerania and “Prussian Mazuria” remains
in unpublished folders.
Oskar Kolberg, zapis
pieśni z Radomskiego,
autograf z poprawkami
i skreśleniami autora
Oskar Kolberg, record of a
song from Radom, autograph
with amendments and
underscoring by the author
ze zbiorów Instytutu
im. Oskara Kolberga
w Poznaniu/Polskiego
Towarzystwa
Ludoznawczego
Oskar Kolberg Institute
in Poznan/Polish
Ethnological Society
Leonard Chodźko,
Carte générale routière,
historique et statistique
des États de l’ancienne
République de Pologne,
Paryż 1846.
Leonard Chodźko,
Carte générale routière,
historique et statistique
des États de l’ancienne
République de Pologne,
Paris 1846.
ze zbiorów Biblioteki
Narodowej w Warszawie
National Library in Warsaw
Ścisła z całym bytem
ludu łączność
A close connection
with the entire
existence of a people
Oskar Kolberg,
Sandomierskie,
Warszawa 1865, Karta
tytułowa z litografią
Maksymiliana Fajansa
według rysunku Wojciecha
Gersona na frontyspisie.
Oskar Kolberg,
Sandomierskie, Warsaw
1865, title page with
a lithography by
Maksymilian Fajans
after a drawing by Wojciech
Gerson on the frontispiece.
Oskar Kolberg, Rysunki
terenowe z Wielkopolski:
Czeszewo; Niespodziana;
Targoszyce; Wieleń
ze zbiorów Instytutu im.
Oskara Kolberga w Poznaniu/
Polskiego Towarzystwa
Ludoznawczego
Oskar Kolberg, Field
drawings from Greater
Poland: Czeszewo,
Niespodziana, Targoszyce,
Wieleń
[in:] Oskar Kolberg,
Pokuttya, Warsaw
1882-1889.
DWOK 64,
after 528,
ill. 16.
The ethno-musicological material collected for Polish Folk Sings
(1857) allowed Kolberg to recognize the dependence of folk
melodies on other expressions of traditional culture:
Wkrótce dostrzegliśmy ścisłą z obrzędami,
zwyczajami i całym bytem ludu łączność.
Wzgląd ten nakazał nam przy spisywaniu
pieśni i ich melodii notować także ich
akcesoria (wedle ówczesnych naszych
pojęć), tj. uwydatniać całą sytuację, która
je zrodziła lub do działania powołała.
We soon perceived a close connection with the
ceremonies, customs and the entire existence of
a people, and this observation provoked us, when
writing down songs and their melodies, to also
take note of their accessories (according to our
ideas at the time), that is, to accentuate the whole
situation from which the songs arose or which
caused people to act.
Dziedzictwo ludoznawcze Kolberga zostało poddane krytyce
w pierwszej połowie dwudziestego wieku, pewna część jego
niewydanej spuścizny została zagubiona. Mimo to, z dłuższej
perspektywy czasu zaczęto coraz powszechniej dostrzegać
olbrzymią wartość kolbergowskiego opus magnum. W dużej
mierze, obok kolosalnych rozmiarów przedsięwzięcia oraz
szerokiego zakresu terytorialnego i problemowego, przyczyniła
się do tego osiągnięcia dążąca do obiektywizmu, naukowa
metoda zapisu i dokumentacji. Kolberg starał się wiernie
zapisywać język rozmówcy, cechy gwarowe i wskazywać
zakres terytorialny. Zapisywał za pomocą nut oryginalną
melodię w różnych wariantach, świadom tego, że pieśń jest
niewyczerpaną, sama się wciąż mnoży i odradza, i w liczne
kształci warianty, tak pod względem muzycznym, jak i opisowym,
wydobywając na jaw uczucia najtajniejsze i najskrytsze
ludzkiego serca kryjówki (DWOK 64, 114). Nie identyfikował
przy tym swojego rozmówcy, traktując go jako anonimowego
przedstawiciela zbiorowej tradycji ludowej.
[w:] Oskar Kolberg,
Pokucie, Warszawa
1882-1889.
DWOK 64,
post 528,
il. 16.
Dane etnomuzykologiczne zbierane do Pieśni ludu polskiego
(1857) pozwoliły Kolbergowi zauważyć zależność melodii
ludowych od innych przejawów kultury tradycyjnej:
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych Kolberg wypracował
model monografii regionalnej, którą dzielił na części: kraj, lud,
zwyczaje, obrzędy, pieśni, tańce, wierzenia, bajki, gry oraz język.
Tadeusz Rybkowski,
“Kołomyjka”
Antonina
Konopczanka,
a close collaborator
of Oskar Kolberg
Oskar Kolberg Institute
in Poznan/Polish
Ethnological Society
(DWOK 24, VIII)
Tadeusz Rybkowski,
„Kołomyjka”
Antonina
Konopczanka, bliska
współpracowniczka
Oskara Kolberga
Kolberg sporządzał dokumentację rysunkową odwiedzanych
miejscowości, prosił o rysunki swoich współpracowników
lub korzystał z usług fotografów. Opatrzone legendą szkice
i fotografie następnie kolorują i opracowują w detalach artyści:
malarze, rysownicy i rytownicy, przygotowując je do druku.
Badania i publikacje Oskara Kolberga wspomagały finansowo
i organizacyjnie: Towarzystwo Naukowe Krakowskie następnie
jego sukcesorka Akademia Umiejętności, która przejęła
archiwum Kolberga, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół
Nauk, które zorganizowało ankietę etnograficzną w Wielkim
Księstwie Poznańskim, oraz Kasa im. Józefa Mianowskiego, która
wspierała prace nad ostatnimi tomami Ludu.
Maria Turczynowiczowa, badaczka Kolberga i wydawczyni
jego korespondencji, zestawiła listę współtwórców jego dzieła
liczącą 327 nazwisk łaskawych współobywateli. Warto wymienić
Józefa Konopkę i Antoninę Konopczankę z Modlnicy, Sewerynę
Duchińską oraz Marię Hemplównę, księdza Władysława
Siarkowskiego, poetów Teofila Lenartowicza i Cypriana Norwida,
słynnego etnografa Zygmunta Glogera, artystów: Antoniego
Kolberga, Karola Marconiego, Wojciecha Gersona, Bogumiła
Hoffa, a także lekarza Izydora Kopernickiego.
(DWOK 24, VIII)
In the second half of the 1860s, Kolberg developed a model for
a regional monograph, which he divided into parts: country,
people, customs, rituals, songs, dances, beliefs, tales, games,
and language.
The folk legacy of Kolberg was criticized in the first half of the
20th century, and some of his unpublished works were lost.
With the passage of time, however, the enormous value of his
opus magnum has begun to be increasingly appreciated. To
a large extent, in addition to the huge dimensions of what
he undertook and the wide range of territory and issues he
covered, Kolberg’s achievement was possible because he strove
to be objective in his work, employing a scientific method. He
attempted to faithfully record the language of his interviewees,
with the features of their jargon, including it’s geographic range
Using musical notation, he wrote down original melodies in a
number of variations, aware that a song is never exhausted, it
can always reproduce itself, springing up again in numerous
forms and variations of both music and text, bringing to light the
innermost secrets of the human heart (DWOK 64, 114). He did
not, however, identify his subjects, treating them as anonymous
representatives of the collective folk tradition.
Kolberg prepared visual documentation of the places he visited,
asking for drawings from his co-workers and using the services
of photographers. The sketches and photographs, with the
addition of a caption, were then coloured and prepared for
printing by painters, draughtsmen and engravers.
Oskar Kolberg’s research and publications received financial
and organizational support from the Krakow Learned Society,
and then from its successor, the Academy of Arts and Sciences,
which took charge of the Kolberg archive, the Poznan Society of
Friends of Science, which organized an ethnographic survey in
the Great Duchy of Poznan, and from the Józef Mianowski Fund,
which supported work on the final volumes of Folk.
Maria Turczynowiczowa, who conducted research on Kolberg
and published his correspondence, compiled a list of Kolberg’s
co-workers numbering 327 gracious fellow citizens. Worthy of
mention are Józef Konopka and Antonina Konopczanka from
Modlnica, Seweryna Duchińska and Maria Hemplówna,
Fr. Władysław Siarkowski, the poets Teofil Lenartowicz and
Cyprian Norwid, the renowned ethnograph Zygmunt Gloger,
the artists Antoni Kolberg, Karol Marconi, Wojciech Gerson
and Bogumił Hoff, and the physician Izydor Kopernicki.
Bogumił Hoff, Rysunek
czepców z okolic Śremu
Bogumił Hoff, Drawing
of bonnets from the area of Śrem
ze zbiorów Instytutu im.
Oskara Kolberga w Poznaniu/
Polskie Towarzystwo
Ludoznawcze
Oskar Kolberg Institute in Poznan/
Polish Ethnological Society
Antoni Kolberg, Karol Marconi,
„Od Skalbmierza i Działoszyc”,
rysunek tuszem, akwarela,
1839-1840
Antoni Kolberg, Karol Marconi,
“From Skalbmierz and
Działoszyce”, ink drawing and
watercolour, 1839-1840
Antoni Kolberg, Karol
Marconi, „Od Warszawy
(Raszyn)”, rysunek tuszem,
akwarela, 1839-1840
Antoni Kolberg, Karol
Marconi, “From Warsaw
(Raszyn)”, ink drawing and
watercolour, 1839-1840
Wojciech Gerson,
„Radziejów-Kruszwica
(Kujawy polskie)”,
akwarela
Wojciech Gerson,
“Radziejów-Kruszwica
(Polish Kujawy)”,
watercolour
ze zbiorów Muzeum
Etnograficznego im. F. Kotuli
w Rzeszowie
F. Kotula Ethnographic Museum
in Rzeszów
ze zbiorów Muzeum
Etnograficznego im. F. Kotuli
w Rzeszowie
F. Kotula Ethnographic Museum
in Rzeszów
ze zbiorów Muzeum
Etnograficznego im. F. Kotuli
w Rzeszowie
F. Kotula Ethnographic
Museum in Rzeszów
Lud był dziełem późnym, do pracy nad którym
Kolberg przystąpił po pięćdziesiątym roku życia.
Pracował nad nim do ostatnich chwil, umarł tuż
po zakończeniu korekty Przemyskiego. Był też Lud
dziełem przekraczającym siły jednego człowieka.
W ostatnich latach życia spłynęły na etnografa
honory i zaszczyty, zabrakło jednak gratyfikacji
finansowej i naśladowców. Dopiero siedemdziesiąt
lat po śmierci uczonego polskie władze
wypracowały ramy instytucjonalne zapewniające
kontynuację rozpoczętego przez niego dzieła.
Folk was a late work which Kolberg undertook after the
age of fifty. He worked on it to the end of his life, and
died just after completing the correction of Przemyskie
Region. Folk was an enormous work beyond the
capacity of any single person. In the last years of
his life, though Kolberg received numerous awards
and honours, he still lacked financial gratification or
followers. It was only 70 years after his death that the
Polish authorities offered formal solutions in terms
of successful continuation of Kolberg’s work that
guaranteed the work he had begun.
Nikt mię za
próżniaka nie ma
i mieć nie będzie
No one thinks
I’m a sluggard
and no one will
Ostatnie lata życia przyniosły Kolbergowi uznanie
i zaszczyty. Nie szły z nimi jednak w parze dobrobyt
ani stabilność finansowa: jesienią 1884 roku opuścił
Modlnicę i przeniósł się do Krakowa. U schyłku
życia zmagał się z chorobą oczu i problemami
z utrzymaniem się, ale nie przerwał swego dzieła.
The final years of his life brought Kolberg honours
and recognition, but these were not accompanied
by prosperity or financial stability. In the autumn
of 1884, he moved from Modlnica to Krakow. He
suffered from eye disease, and had difficulty in
supporting himself, though he did not stop working.
W lutym 1865 roku apel Kolberga o pomoc
przy zbieraniu materiałów do Ludu odbił się
szerokim echem, skutkiem czego badacz otrzymał
członkostwo Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa
Geograficznego w Petersburgu. Za Lud trzymał
również brązowy dyplom Wystawy Światowej
w Paryżu w 1878 roku. Tomy cieszyły się tak wielką
poczytnością, że aż strzępki z nich [czytelnicy]
zostawili (Oskar Kolberg, list do Seweryny
Duchińskiej, DWOK 65, 174).
W 1880 roku w Kołomyi tamtejszy oddział
Towarzystwa Tatrzańskiego we współpracy
z Kolbergiem zorganizował wystawę etnograficzną
Pokucia, uznawaną za pierwszą polską wystawę
folklorystyczną. Została ona zaszczycona
odwiedzinami monarchy Franciszka Józefa I.
W następnych latach Kolberg wydał czterotomową
monografią etnograficzną Pokucia.
Dyplom
członkowski
Rosyjskiego
Towarzystwa
Geograficznego,
1865
ze zbiorów
Biblioteki Naukowej
Polskiej Akademii
Umiejętności
i Polskiej Akademii
Nauk w Krakowie
Certificate of
membership in the
Russian Imperial
Geographic
Society, 1865
Scientific Library
of Polish Academy
of Arts and Sciences
and Polish Academy
of Sciences
in Krakow
In February 1865, Kolberg made an appeal for help
in gathering material for Folk which drew a lot of
attention – he became a member of the Russian
Imperial Geographic Society in Petersburg. He also
received a bronze diploma for Folk from the World’s
Fair in Paris in 1878. The volumes were so popular
that readers wore them to shreds (Oskar Kolberg,
letter to Seweryna Duchińska, DWOK 65, 174).
In 1880, the Kołomya branch of the Tatra Society
and Kolberg organised an ethnographic exhibition
on Pokuttya – acknowledged as the first Polish
folklore exhibition. It attracted an enormous number
of visitors, including the monarch Franz Jozef.
Later, Kolberg published a four-volume
ethnographic monograph on Pokuttya.
S. Antosiewicz, „Wystawa
etnograficzna Pokucia
w Kołomyi”, drzeworyt
S. Antosiewicz,
“Ethnographic Exhibition on
Pokuttya in Kolomya”, woodcut
H. Schapira, medal pamiątkowy
z okazji Wystawy Etnograficznej
w Kołomyi, Lwów 1880
„Kłosy” 1881, nr 831, s. 341.
Sheaves, 1881, No. 831, p. 341.
ze zbiorów Muzeum
XX. Czartoryskich w Krakowie
H. Schapira, commemorative
medal from the Ethnographic
Exhibition in Kolomya, Lviv, 1880
Czartoryski Museum in Krakow
Josef Mukařovský,
Portret Oskara Kolberga,
drzeworyt wg fotografii
W. Rzewuskiego,
Josef Mukařovský,
Portrait of Oskar Kolberg,
woodcut after a photograph
by W. Rzewuski,
„Světozor” 1880,
nr 49, s. 577.
Světozor, 1880,
No. 49, p. 577.
Dokonaniami badacza zainteresował
czeski tygodnik ilustrowany „Světozor”,
który w 1880 roku podał biogram i portret
Oskara Kolberga.
Kolberg’s research was met with interest
by the Czech illustrated weekly “Světozor”,
which in 1880 published a short biography
and the portrait of Oskar Kolberg.
6 maja 1881 roku warszawscy przyjaciele
Kolberga zorganizowali w Gmachu Resursy
Obywatelskiej koncert. Przygotowany
według zamysłu Kolberga, przybrał formę
wystąpienia patriotycznego. Koncert
odniósł duży sukces frekwencyjny i został
powtórzony. Dochód został przeznaczony
na spłatę długów badacza i wydanie dwóch
tomów Pokucia, choć sam Kolberg pisał:
On 6 May 1881, Kolberg’s friends from
Warsaw organised a concert at the Citizens’
Club building. Prepared in accordance
with Kolberg’s plan, it took on the form of
a patriotic event. There was such a big
turnout for the concert that it had to be
repeated. The proceeds enabled Kolberg to
pay off his debts and to publish two volumes
of Pokuttya, though Kolberg himself wrote:
Jużcić po takim powodzeniu koncertu
wypada abyście sobie maleńką bibę
wyprawili. Idź więc, mój Drogi, do Jenikego
i ułóż się z nim, aby na ten cel zechciał
użyć (privatissime) z jakie 30 rub. sr., nie
zważając na etnografię, bobym pragnął,
wdzięczność moją i w dotykalniejszy, niż
słowami, sposób okazać.
After such a successful concert I think
a little drink is in order. So, my dear, what
you are to do is go to Jenik and arrange
with him to use about 30 rubles for that
purpose, without regard for ethnicity, since
I wish to express my gratitude in a more
tangible way than by words alone.
(Oskar Kolberg, list do Adama Münchheimera [13 maja 1881 roku], DWOK 65,
490)
Ostatnim przedśmiertnym aktem
uhonorowania Kolberga był benefis
pięćdziesięciolecia pracy literackiej 31 maja
1889 roku w Sali Strzeleckiej, siedzibie
krakowskiego Bractwa Kurkowego.
(Oskar Kolberg, letter to Adam Münchheimer [13 May 1881], DWOK 65, 490).
The last honour given to Kolberg during
his lifetime was a benefit for the 50th
anniversary of his literary work on 31 May
1889 in the Archer’s Hall, the headquarters
of the Brotherhood of Archers in Krakow.
Kolberg pisał o sobie, że jest z natury
słabowity jak skrzypiące drzewo (DWOK 65,
185). W 1886 roku choroba oczu na długie
miesiące uniemożliwiła mu pisanie i zmusiła
do rezygnacji z objazdów terenowych.
W ostatnim roku życia zaopiekował się nim
zaprzyjaźniony Izydor Kopernicki, profesor
antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego,
lekarz i etnograf. Na łożu śmierci Kolberg
dysponował:
Kolberg wrote of himself that he was
by nature frail as a creaking tree (DWOK
65, 185). In 1886, eye disease made it
impossible for him to write for months
on end and forced him to give up his
field work. During the last year of his life
he was looked after by his friend Izydor
Kopernicki – the professor of anthropology
at the Jagiellonian University, doctor and
ethnographer. On his deathbed, Kolberg
possessed:
Książki, rękopisma, w tekach, rysunki, nuty
itp. materiały oddaję do dyspozycji memu
przyjacielowi dr Izydorowi Kopernickiemu.
Odda on Akademii [Umiejętności], co za
stosowne uzna.
Books, manuscripts in folders, drawings,
sheet music, etc., materials which I hand
over to my friend Dr Izydor Kopernicki, and
which he will give to the Academy [of Arts
and Sciences], as he deems appropriate.
(Oskar Kolberg, testament [3 czerwca 1890], Kraków)
(Oskar Kolberg, last will [3 June 1890], Krakow)
Pozostałe ruchomości przekazał parafii
ewangelicko-augsburskiej w Krakowie,
której był członkiem.
He bequeathed his other belongings to the
Lutheran parish in Krakow, of which he was
a member.
Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890
roku. W ostatnich godzinach życia miał
powiedzieć Kopernickiemu:
Oskar Kolberg died on 3 June 1890.
In his final hours, he is alleged to have told
Kopernicki:
Umieram, Bogu dzięki, z tą pociechą,
że według sił moich zrobiłem za życia
co mogłem, że nikt mię za próżniaka
nie ma i mieć nie będzie, a to, co po sobie
zostawiam, przyda się ludziom na długo.
I’m dying, thank God, with the solace that
I did all I had strength to do in life, that no
one can say I was a sluggard, and that what
I leave behind will be of use to people for a
long time to come.
Na krakowskim Cmentarzu Rakowickim
znajduje się jego nagrobek z popiersiem
autorstwa Tadeusza Błotnickiego.
Kolberg’s grave is in the Rakowicki
Cemetery in Krakow; it features a bust
of Kolberg by Tadeusz Błotnicki.
Wieniec srebrny podarowany Oskarowi
Kolbergowi z okazji jubileuszu
pięćdziesięciolecia pracy naukowej
przez wydawców warszawskich
Silver wreath given to
Oskar Kolberg on the 50th
anniversary of his scientific
work by Warsaw publishers
ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu
Jagiellońskiego
Jagiellonian University Museum
Program koncertu
historycznego
w Resursie Obywatelskiej
w Warszawie, 6 maja 1881
Programme for the
historical concert at the
Citizens’ Club in Warsaw,
6 May 1881
ze zbiorów Biblioteki
Naukowej Polskiej Akademii
Umiejętności i Polskiej
Akademii Nauk w Krakowie
Scientific Library of
Polish Academy of Arts
and Sciences and Polish
Academy of Sciences
Dzieła wszystkie
Oskara Kolberga,
tomy 1-86 i następne
(Poznań 1961-)
w obwolutach
i opracowaniu graficznym
Andrzeja Darowskiego
Oskar Kolberg, Complete
Works, vol. 1-86 et seq.
(Poznan 1961- ), covers
and graphic design by
Andrzej Darowski
Photo: Waldemar
Kielichowski © Fryderyk
Chopin Institute
Programme for the
Oskar Kolberg jubilee
concert, 31 May 1889
ze zbiorów Instytutu
im. Oskara Kolberga
w Poznaniu/Polskiego
Towarzystwa
Ludoznawczego
Oskar Kolberg Institute
in Poznan/Polish
Ethnological Society
„Lud. Organ
Towarzystwa
Ludoznawczego
i Komitetu Nauk
Etnologicznych PAN”
tom 97 (2013)
Tadeusz Błotnicki,
Nagrobek Oskara
Kolberga, brąz
patynowany, 1893
Tadeusz Błotnicki,
Gravestone of Oksar
Kolberg, patinated
bronze, 1893
Cmentarz Rakowicki
w Krakowie
Rakowicki Cemetery
in Krakow
St. B.,
Oskar Kolberg,
vignette, lithograph
[w:] Oskar Kolberg,
Przemyskie,
Kraków 1891.
[in:] Oskar Kolberg,
Przemyskie,
Krakow 1891.
Dalszy ciąg
tej niezmordowanej pracy
The continuation
of this tireless work
Fot. Waldemar Kielichowski
© Narodowy Instytut
Fryderyka Chopina
Program koncertu
jubileuszowego Oskara
Kolberga, 31 maja 1889
St. B.,
Oskar Kolberg,
winieta, litografia
Folk. Journal of the
Polish Ethnological
Society and of
the Commitee
of Ethnological
Sciences of the
Polish Academy
of Sciences
Po śmierci Kolberga Izydor Kopernicki wydał
dwa tomy Ludu (Chełmskie część II oraz
Przemyskie). Przed wybuchem Wielkiej Wojny
opublikowano ponadto materiały przygotowane
do trzech innych tomów: Wołyń (opracowany
przez Józefa Tretiaka 1907) oraz Górny Śląsk
(1906) i Tarnów. Rzeszów (1910), opracowane
przez Seweryna Udzielę. Następnie dopiero
po pół wieku władze zadecydowały o wydaniu
całej spuścizny po Kolbergu w ramach
obchodów siedemdziesięciolecia śmierci
etnografa (1960), a zarazem Tysiąclecia
Państwa Polskiego. Dotychczas drukiem
ukazało się 85 tomów Dzieł wszystkich Oskara
Kolberga (DWOK). Prace nad edycją prowadzi
Instytut imienia Oskara Kolberga w Poznaniu.
After Kolberg’s death, Izydor Kopernicki issued
two volumes of Folk (Chełmskie part II and
Przemyskie). In addition, before the outbreak
of the First World War, material prepared for
three other volumes was published: Wolyn
(edited by Józef Tretiak in 1907), as well as
Upper Silesia (1906) and Tarnow. Rzeszow
(1910), edited by Seweryn Udziela. Only a
half-century later did the authorities decide
to publish the entire legacy of Kolberg, for
the 70th anniversary of his death (1960), and
for the Millennium of the Polish State. To date,
85 volumes of the Complete Works of Oskar
Kolberg have been printed (DWOK). Editorial
work is carried out by the Oskar Kolberg
Institute in Poznan.
Do dorobku Oskara Kolberga nawiązuje
periodyk „Lud”, wydawany od 1895 roku przez
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, najstarsze
i najważniejsze polskie czasopismo etnologiczne.
Dotychczas wydano 97 tomów „Ludu”.
Oskar Kolberg’s achievements also include the
review Folk, published since 1895 by the Polish
Ethnological Society; it is the oldest and most
important Polish ethnological periodical. To date,
97 volumes of Folk have been published.
Pismo to nawiązuje do dorobku ojca polskiej
etnografii tytułem i programem:
The publication’s title and programme invoke
the achievements of the father of Polish
ethnography:
Nazwa czasopisma „Lud” jest dalszym ciągiem
tej niezmordowanej pracy, jaka Oskar Kolberg
na polu ludoznawstwa polskiego podjął,
rozwinął i do wysokiego stopnia podniósł,
starszy się twórcą etnografii polskiej.
Od czterdziestu lat przyznawana jest Nagroda
im. Oskara Kolberga za zasługi dla kultury
ludowej. Patronat nad nią sprawuje Minister
Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaś jej
organizatorem jest Muzeum imienia Oskara
Kolberga w Przysusze.
The name Folk is a continuation of the
tireless efforts Oskar Kolberg made in
discovering, developing and raising Polish folk
culture to a prominent position, becoming the
founder of Polish ethnography.
For forty years, the Oskar Kolberg Award has
been given for service to folk culture, under
the patronage of the Minister of Culture and
National Heritage. It is organized by the Oskar
Kolberg Museum in Przysucha.
vol. 97 (2013)
Anna Jarnuszkiewicz, Medal im.
Oskara Kolberga „Za zasługi
dla kultury ludowej”, brąz, 1974
Anna Jarnuszkiewicz, Oskar
Kolberg Medal “For service
to folk culture”, bronze, 1974
ze zbiorów Muzeum Oskara
Kolberga w Przysusze
Oskar Kolberg Museum
in Przysucha
Powiedzcie podziękowanie
Kolbergowi za jego
mozolną pracę
(Fryderyk Chopin, list do rodziny, [28 marca]-19 kwietnia [1847])
Say thanks to Kolberg
for his tireless work
(Fryderyk Chopin, letter to his family, [28 March] -19 April [1847])
5.
Ojciec Fryderyka Chopina przybył do Polski
z Francji, Juliusz Kolberg – z Prus. Obaj założyli
tutaj rodziny i osiedlili się na stałe. Wspólnota
losów i zainteresowań zapoczątkowała trwające
przez wiele lat przyjacielskie relacje obu rodzin.
Szczery Twój
przyjaciel FFChopin
Your sincere friend
FFChopin
Chopin mieszkał
w tej samej sieni
Chopin lived in
the same building
Chopinowie i Kolbergowie sąsiadowali ze sobą
w okresie zamieszkiwania w oficynie Pałacu
Kazimierzowskiego. W notatkach Wilhelma
Kolberga czytamy:
Od 1820 do 1825 mieszkałem przy rodzicach
w prawej oficynie Kazimierowskiego Pałacu
na dole, Chopin z rodzicami mieszkał w tej
samej sieni na drugim piętrze. Widywaliśmy się
i bawili prawie codziennie, a w ostatnich latach
uczyliśmy się w tych samych klasach Liceum.
Fryderyk Chopin’s father came to Poland from France,
and Juliusz Kolberg from Prussia. Both started
families here and settled permanently. Their common
ground and interests led to friendly relations between
the two families which lasted for many years.
The Chopins and the Kolbergs were neighbours
during the time they lived in the annex of the
Kazimierzowski Palace. In Wilhelm Kolberg’s
notes we read:
From 1820 to 1825 I lived with my parents in
the annex of the Kazimerzowski Palace, at the
bottom, while Chopin and his parents lived in
the same part of the building on the second
floor. We would see each other and play
together almost every day, and later we were
in the same class at the Liceum.
Antoni Kolberg odwiedził Chopina w Paryżu
w 1848 roku, powstał wtedy znany portret
kompozytora. Obraz był eksponowany
w Muzeum Narodowym w Krakowie,
następnie został przekazany do
Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.
Spłonął w 1944 roku z gmachem Biblioteki
Ordynacji Krasińskich na Okólniku.
Antoni Kolberg,
Portret Fryderyka
Chopina, olej
na płótnie, 1848
Leopold Binental, Chopin
w 120-tą rocznicę urodzin.
Dokumenty i pamiątki,
Warszawa 1930, poz. 1.
Antoni Kolberg, Portrait
of Fryderyk Chopin,
oil on canvas, 1848
Leopold Binental, Chopin
on the 120th Anniversary of
His Birth. Documents and
Memorabilia, Warsaw 1930,
item 1.
Kochany Wilusiu! Dziękuję Ci za Twoją
pamięć o mnie [...]. Ściskam Cię serdecznie,
szczery twój przyjaciel FFChopin.
Z korespondencji pomiędzy Fryderykiem
Chopinem i Wilhelmem (zwanym kordialnie
Wilusiem) Kolbergiem zachowały się
do dziś dwa autografy listów Chopina:
z Szafarni (z 1824 roku) i z Reinerz
(z Dusznik Zdroju, z 1826 roku). Przed
śmiercią Wilhelm przekazał posiadane
przez siebie pamiątki po przyjacielu
rodzinie Chopina.
Oskar Kolberg, Plan usytuowania oficyny zamieszkałej
przez Chopinów i Kolbergów wobec korpusu gmachu
głównego pałacu Kazimierzowskiego, rysunek na kopercie
listu od Maurycego Karasowskiego [?], 1877
Oskar Kolberg, Plan of the location of the annex in which the
Chopins and the Kolbergs lived in relation to the main building
of the Kazimierzowski Palace, drawing on the envelope of a
letter from Maurycy Karasowski [?], 1877
ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności
i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
Scientific Library of Polish Academy of Arts and Sciences and Polish
Academy of Sciences in Krakow
Przychodził do mnie [Chopin] przez całą zimę
trzy razy w tygodniu wieczorem na lekcje
angielskiego języka [...]. Lekcje te ożywione
były niewyczerpanym zapasem konceptów,
gestów i figlów, w większej części przez Chopina
prowadzonych [...].
[Chopin] would come to me throughout
the winter, three times a week for English
lessons [...]. The lessons were livened up
by an inexhaustible store of ideas, gestures
and tricks, of which Chopin was usually the
ringleader [...].
(Wilhelm Kolberg, notatki o Fryderyku Chopinie, autograf, [przed 1877],
ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina)
(Wilhelm Kolberg, notes on Fryderyk Chopin, autograph, [before 1877],
Chopin Museum)
Wspólnie spędzone dzieciństwo wspomina
również Oskar Kolberg:
Oskar Kolberg himself also recalled their
childhood together:
[...] staje mi często na myśli jakoby wspomnienie
dnia wczorajszego, nasze uczone kadeckie
koszary i ów długi pawilon przy Liceum, gdzieśmy
mieszkali, i ćwiczenia Fryd [eryka] przy
fortepianie, i nasze na dziedzińcu, postać starego
Chopina wołającego wieczorem z okna drugiego
piętra swoich elewów bawiących się na dole
w piłkę: rentrez, messieurs, rentrez!
[...] it often comes back to me as if it were
just yesterday, our cadets’ barracks, the long
pavilion at the Lyceum where we lived, and
Fred [Fryderyk] practicing the piano while
we exercised in the courtyard, and the figure
of the old Chopin in the evening, calling out
the window on the second floor to his pupils
playing ball down below: rentrez, messieurs,
rentrez!
(Oskar Kolberg, list do Tytusa Woyciechowskiego, Modlnica, 15 XII 1879, DWOK 65)
(Oskar Kolberg, letter to Tytus Woyciechowski, Modlnica, 15 December 1879, DWOK 65)
Zakład litograficzny Lasfallego w Berlinie
według Jana Feliksa Piwarskiego, Pałac
Kazimierzowski czyli Liceum Warszawskie
w roku 1824, litografia barwna, 1824
Lasfalle lithographic studio in Berlin
after Jan Feliks Piwarski, Kazimierzowski
Palace, the Warsaw Lyceum in 1824, colour
lithograph, 1824
ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina
Chopin Museum
Antoni Kolberg visited Chopin in Paris
in 1848, and it was then that he created
his well-known portrait of the composer.
The painting was exhibited in the National
Museum in Krakow, then sent to the
Warsaw Music Society. It burned in 1944
together with the Krasiński Estate Library
on Okólnik Street.
Dear Willy! Thanks for thinking of me […]
I’m giving you a big hug, your sincere
friend FF Chopin.
Of the correspondence between Fryderyk
Chopin and Wilhelm (known as Willy)
Kolberg, two autographs of Chopin’s letters
still exist: one from Szafarnia (1824) and
one from Reinerz (from Duszniki Zdrój,
1826). Before his death, Wilhelm gave all
of his souvenirs of his friend to the Chopin
family.
Salon Chopinów
w Pałacu
Krasińskich,
oficyna od
korpusu lewa,
2 piętro od ulicy
– po wyjeździe
Fryderyka [...].
The Chopin Salon
in the Krasiński
Palace, annex
off the left wing,
2nd floor from
the street – after
Fryderyk’s
departure […].
Antoni Kolberg, Widok salonu
w mieszkaniu Fryderyka
Chopina, rysunek piórkiem, 1832
Antoni Kolberg, View of the Salon in
the Apartment of Fryderyk Chopin,
pen drawing, 1832
Leopold Binental, Chopin w 120-tą
rocznicę urodzin. Dokumenty
i pamiątki, Warszawa 1930, poz. 37.
Leopold Binental, Chopin on the 120th
Anniversary of His Birth. Documents
and Memorabilia, Warsaw 1930, item 37.
Fryderyk Chopin, list
do Wilhelma Kolberga,
autograf, [Szafarnia],
19 sierpnia 1824
Fryderyk Chopin, letter
to Wilhelm Kolberg,
autograph, [from
Szafarnia], 19 August 1824
ze zbiorów Biblioteki
Jagiellońskiej w Krakowie
Jagiellonian Library
in Krakow
Antonio Verico według
Friedricha Christopha
Dietricha, Subborto detto
di Cracovia […] in Varsavia,
[Krakowskie Przedmieście
w Warszawie z widokiem
pałacu Czapskich-Krasińskich],
staloryt, b. d.
Antonio Verico after
Friedrich Christoph Dietrich,
Subborto ditto di Cracovia
[...] in Varsavia [Krakowskie
Przedmieście Street
in Warsaw with a view
of the Czapski-Krasiński
Palace], steel engraving,
undated
ze zbiorów Muzeum Fryderyka
Chopina
Chopin Museum
5.
Pismo autentyczne
Chopina
Original handwriting
of Chopin
Wszyscy grają
go za prędko
Everyone plays
him too fast
Chopin
nie umarł!
Chopin is
not dead!
Oskar Kolberg gromadził autografy Chopina
i sporządzał ich kopie z zamiarem opracowania
biografii kompozytora. Uważał, że mając możliwość
bezpośredniego obcowania z muzyką Chopina,
jest do tego zadania szczególnie predestynowany.
Również z dzisiejszej perspektywy jego opinie
zadziwiają trafnością sądów.
Szopen umarł! […] kiedy
ostatnia nić wiążąca go do
życia pękła, a struny jego arfy
zamilkły na zawsze, czyliż
znikąd dla nas pozostałych
nie zejdzie pociecha? Nie! Bo
ulatując ku krainie, do której
za życia wzdychał […] rzucił
z wieńca swego garść kwiatów
na tą ziemię […]. Do nich więc,
do nieśmiertelnych dzieł jego
niech się zwróci, kto teraz
ulgi w smutku pragnie; niechaj
zasiędzie do fortepianu, niech
otworzy księgę jego dumań,
a za dźwiękiem instrumentu
każda nuta odpowie mu:
Zaprawdę, przyjacielu, porzuć
tę żałobę – Szopen nie umarł!
Chopin Dead! […] when the
last thread binding him to life
has broken, and the strings
of his lyre have fallen forever
silent, is there no solace for
us who are left behind? There
is! For in ascending towards
the land for which he sighed
in life […] he threw down to
the Earth a handful of flowers
from his wreath […] To these,
then, to his immortal works
let him who now seeks relief
from sorrow return; let him sit
at the piano, let him open the
book of Chopin’s musings, let
the instrument sound, and each
note will answer: Verily, friend,
cast off this mourning – Chopin
is not dead!
Oskar Kolberg, nekrolog
Fryderyka Chopina, „Biblioteka
Warszawska” 1849, tom 4,
z. 11, s. 436.
Oskar Kolberg, obituary notice of
Fryderyk Chopin, Warsaw Library, 1849,
vol. 4, No. 11, p. 436.
Ja znajduję, że wszyscy grają go za prędko, a biorąc
szalone tempo w allegrach, gubią tym samym
mnóstwo szczegółów, które właśnie u kompozytora
tyle w piękne szczegóły obfitego jak Chopin
uwydatnione w grze być powinny. Przy tym prawie
każdy wpada w afektację, niestosowną przesadę […].
(List Oskara Kolberga do Marcelego Antoniego Szulca, 20 V 1879, DWOK 65)
Fryderyk Chopin, Mazurek As-dur op. 7 nr 4,
autograf, [1824?]
Fryderyk Chopin, Mazurka in A-flat major
Op. 7 No. 4, autograph, [1824?]
ze zbiorów Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego
Warsaw Music Society
Rękopis Fryderyka Chopina
opatrzony jest adnotacją
Kolberga, najprawdopodobniej
Wilhelma: Pisane przez
Fr. Chopin w r. 1824/Kolberg.
Jest to prawdopodobnie jeden
z autografów podarowanych
przez Chopina Wilhelmowi.
This manuscript by Fryderyk
Chopin bears an annotation
by a Kolberg, most probably
Wilhelm: Written by F.
Chopin in 1824/Kolberg.
This is probably one of the
autographs Chopin gave to
Wilhelm.
Jako autor haseł do Encyklopedii Powszechnej
Orgelbranda Kolberg wielokrotnie odwoływał się
do Chopina, traktując jego dzieło jako wzór w sferze
techniki i estetyki muzycznej.
Co się tyczy owej formy muzyki instrumentalnej,
którą zowią muzyką solową [...], to tu rozróżnić
przede wszystkim wypada, czy ona była jedynym
kompozytora celem, czy też środkiem tylko do
osiągnięcia zacniejszych i wyższych sztuki celów [...],
między obu rodzajami jest wobec sztuki przepaść
estetyczna i mają się one w ogóle do siebie jak mistrz
do wirtuoza (wykonawcy), dramaturg do aktora,
lubo dwa tak różne przymioty łączyć się mogą
w jednej osobie, jak np. u naszego Chopina.
(Oskar Kolberg, hasło Instrumentalna muzyka, DWOK 62)
Oskar Kolberg collected autographs of Chopin
and prepared copies of them with the intention of
writing a biography of the composer. He believed
that, having had direct contact with Chopin’s music,
he was especially destined for that task. Even
from today’s perspective, Kolberg’s judgments are
startlingly apt.
[Wojciech Żywny?], Fryderyk Chopin, Walc h-moll
[op. 69 nr 2], WN 19 [1829?], kopia, b.d.
[Wojciech Żywny?], Fryderyk Chopin, Waltz in B
minor [Op. 69 No. 2], WN 19 [1829?], copy, undated
ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie
Jagiellonian Library in Krakow
Oskar Kolberg uważał, że
autorem rękopisu walca
jest Chopin: Oryginał walca
ofiarowanego memu bratu
Wilhelmowi w r. 1829. ofiaruję
Bibliotece Jagiellońskiej
OKolberg d. 29 marca 1881.
Oskar Kolberg believed that
the waltz was written in
Chopin’s own hand: I offer
this original waltz given to my
brother Wilhlem in 1829 to the
Jagiellonian Library, OKolberg,
29 March 1881.
Autograf Fryderyka Chopina
zawiera notatkę Oskara
Kolberga: pismo niniejszego
rękopisu uważam za
autentyczne Szopena, znając
charakter jego pisma
z owych czasów dokładnie,
co poświadczam na żądanie
Wgo Adama Ostaszewskiego.
Oskar Kolberg, Krak[ów]
5 stycz.[nia] 1890 r.
This Chopin autograph bears
an annotation by Oskar
Kolberg: I consider this
manuscript to be in Chopin’s
own hand, knowing very well
the character of his writing
at the time, which I hereby
declare at the request of
Adam Ostaszewski. Oskar
Kolberg, Krak[ow],
5 Jan.[uary] 1890
Fryderyk Chopin, Wariacje B-dur op. 2 na temat
Là ci darem la mano z opery Don Giovanni
Wolfganga Amadeusa Mozarta, fragment
wariacji III, autograf, [1827?]
Fryderyk Chopin, Variations in B-flat major Op. 2
on the theme Là ci darem la mano from the opera
Don Giovanni by Wolfgang Amadeus Mozart,
fragment of variation III, autograph, [1827?]
ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina
Chopin Museum
I find that everyone plays him too fast, and by
playing the allegros in a mad rush they lose out
a host of details which ought to be accentuated,
especially with a composer like Chopin who so
abounds in beautiful details. Besides, almost
everyone falls prey to affectation or undue
exaggeration […].
(Letter of Oskar Kolberg to Marcel Antoni Szulc, 20 May 1879, DWOk 65)
As the author of a number of entries in Orgelbrand’s
Universal Encyclopedia, Kolberg referred many times
to Chopin, treating his works as a model of musical
technique and aesthetics.
In respect of this form of instrumental music,
known as solo music […], here it is important to
distinguish whether this was the composer’s only
goal, or whether just a means of achieving nobler
and higher artistic purposes […], between these two
types of art there is an aesthetic gulf, they stand in
relation to each other as the maestro to the virtuoso
(performer), the playwright to the actor, although
these two very different roles can be combined in
one person, as in the case of our Chopin.
(Oskar Kolberg, entry on Instrumental Music, DWOK 62)
ze zbiorów Biblioteki Narodowej
National Library
„Powiedzcie podziękowanie
Kolbergowi za jego mozolną pracę”
Oskar Kolberg: etnograf,
(muzyk)ograf, chopinolog
‘Say Thanks to Kolberg
for His Tireless Work’
Oskar Kolberg: Ethnographer,
(Musician) Musicographer,
Chopinologist
wystawa czasowa
temporary exhibition
22 lutego – 4 maja 2014 roku
22 February – 4 May 2014
Muzeum Fryderyka Chopina
w Narodowym Instytucie Fryderyka Chopina
Od 5 maja – wystawa mobilna
As of 5 May – a travelling exhibition
The Fryderyk Chopin Museum
in the Fryderyk Chopin Institute
Scenariusz / Scenario
Grażyna Michniewicz
Łukasz Pisarzewski
Arkadiusz Roszkowski
Współpraca / Collaboration Waldemar Kielichowski, Iwona Senica
Projekt i realizacja wystawy / Exhibition design and realisation
anna_kasper (Anna Rzeźnik, Kasper Skirgajłło-Krajewski)
Projekt identyfikacji wizualnej / Visual identification design
anna_kasper (Anna Rzeźnik, Kasper Skirgajłło-Krajewski)
Redakcja / Editor Łukasz Pisarzewski
Tłumaczenie / Translation Anthony Sloan
Koordynacja / Coordination
Maciej Janicki
Dziękujemy wszystkim posiadaczom
zbiorów za udostępnienie reprodukcji.
Images provided through the courtesy
of the collections’ holders.
Dziękujemy Instytutowi Sztuki Polskiej Akademii Nauk
za wybór i udostępnienie nagrań dźwiękowych.
Sound recordings selected and provided through
the courtesy of the Institute of Art of the Polish Academy
of Sciences.

Podobne dokumenty