światowe projekty geologiczne i górnicze metali nieżelaznych

Rudy Metale R53 2008 nr 7
UKD 669.21.8.003:669.013.003:622.341.2:
:622.342/.349:622.013/.014(100):
:622.012.2:622.12:553.4(100):336.645(100)
CEZARY BACHOWSKI
JAN KUDEŁKO
ŚWIATOWE PROJEKTY GEOLOGICZNE I GÓRNICZE
METALI NIEŻELAZNYCH
Przedstawiono rynek i sposoby finansowania projektów geologicznych i górniczych obejmujących metale nieżelazne.
Omówiono kierunki inwestowania w branży metali nieżelaznych w rozbiciu na kraje i regiony z uwzględnieniem stopnia zaawansowania realizacji projektu. Każdy etap takiego przedsięwzięcia wymaga wykonania technicznego i ekonomicznego
studium, które pozwoli na podjęcie decyzji inwestycyjnej, najbardziej ryzykownej w przypadku eksploracji. Przedstawiono
wielkość wydatków eksploracyjnych firm górniczych w roku 2007 z uwzględnieniem określonych celów i regionów będących w centrum zainteresowania inwestorów.
Słowa kluczowe: projekty geologiczne i górnicze, eksploracja, kierunki inwestowania w branży metali nieżelaznych
WORLDWIDE GEOLOGICAL AND MINING PROJECTS OF NON FERROUS METALS
The methods of financing in mining and geological projects of non ferrous metals are presented. The paper shows new directions of investment in non ferrous metals branch taking into account the implementation level of the project in countries
and regions respectively. Technical and economical study must be elaborated in every stage of the project. These studies
enable to make the investment decisions, which are very hazardous in case of exploration projects. The exploration expenditure of mining companies in 2007 are also discussed including determined goals and regions.
Key words: geological and mining projects, exploration, investment trends in non ferrous metals
Wprowadzenie
Każda firma górnicza oprócz sprawnego zarządzania
wymaga podejmowania umiejętnych decyzji, których celem
jest zapewnienie utrzymania stałego poziomu geologicznych
zasobów przemysłowych lub wręcz ich powiększanie, rozumiane jako odtwarzanie bazy zasobowej w miarę sczerpywania. Drugim podstawowym kryterium warunkującym
prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa eksploatacji
złóż jest prowadzenie działalności górniczej w sposób konkurencyjny w stosunku do pozostałych uczestników rynku,
przy jak najmniejszym koszcie produkcji. Dla osiągnięcia
tych celów niezbędnym jest poszukiwanie wartościowych
projektów na różnym etapie ich zaawansowania, zgodnie
z przyjętymi kryteriami przez firmę oraz zapewnienie źródeł
finansowania dla ich realizacji. Zaangażowanie się w takie
działania powinno poprzedzać określenie długoterminowej
strategii rozwoju przedsiębiorstwa górniczego, co najmniej
w zakresie jego podstawowej działalności. Jeśli w strategii
firmy przyjęto prowadzenie działalności inwestycyjną poza
obszarem macierzystego kraju, to w pierwszej kolejności
należałoby ustalić podstawowe formy tej działalności
obejmujące [3]:
⎯ prowadzenie eksploracji,
⎯ nabycie rozpoznanych częściowo lub rozpoznanych i przygotowanych do udostępnienia złóż,
⎯ nabycie funkcjonujących już kompleksów górniczych.
Pozyskanie szczegółowej wiedzy na temat działań rynkowych prowadzonych przez wiodące firmy branży górniczej oraz związanych z nimi wydatków nie jest przedsięwzięciem łatwym, ze względu na utrudniony dostęp do wia-
rygodnych materiałów źródłowych [1]. Najlepszym zasobem informacji, w tym przypadku, wydają się być raporty
roczne oraz sprawozdania z działalności operacyjnej i inwestycyjnej firm górniczych, jednak często niedostępne lub
adresowane tylko do określonej grupy odbiorców. Jak łatwo
zauważyć, informacje podawane przez firmy doradcze i konsultingowe oraz publikacje w periodykach specjalistycznych są często niekompletne, a zawarte w nich dane w sposób znaczący różnią się między sobą. Taka sytuacja wymusza korzystanie ze specjalistycznych baz danych i opracowań, co bardzo często wymaga uiszczenia dość wysokich
opłat. Również i te dane spotykają się z licznymi zastrzeżeniami firm audytorskich wykonujących przekrojowe sprawozdania i raporty, w których podkreślają mankamenty
i dużą dowolność interpretacji, przez firmy górnicze, danych
źródłowych w zakresie: standaryzacji przedstawianych informacji, metodyki obliczeń i sposobu udostępniania informacji na temat wielkości bogactw i zasobów, nazewnictwa,
kwalifikacji kosztów itp. Przykładem może tu być interpretacja kwalifikowania środków przeznaczanych przez korporacje górnicze na eksplorację, w części przedsiębiorstw rozumianą jako wydatki na poszukiwania i rozpoznawanie
złóż, w innych jako wydatki na rozwój, w tym również na
udostępnianie złóż w istniejących kopalniach. W jeszcze
innych sprawozdaniach informacje te są w ogóle pomijane.
Dostępne witryny internetowe firm górniczych oraz publikowane przez nie raporty roczne zawierają z reguły informacje ogólne, adresowane do obecnych i potencjalnych
udziałowców, akcjonariuszy. Są to sprawozdania podsumowujące wyniki omawianego okresu, bez zagłębiania się
w pomijane niekiedy świadomie szczegóły, mające na celu
Mgr inż. Cezary Bachowski, dr inż. Jan Kudełko — KGHM CUPRUM Sp. z o.o. CBR, Wrocław.
407
Rys. 1. Transakcje nabycia i sprzedaży projektów górniczych
Fig. 1. Purchase and sale transactions of mining projects
Rys. 2. Wartość transakcji dla wybranych metali
Fig. 2. Transactions value for selected metals
przedstawienie firmy w jak najlepszym świetle, co jest zrozumiałe i logiczne.
Rynek projektów geologicznych i górniczych
Bazując na dostępnych materiałach stwierdzono, że
podstawowym, równoległym z prowadzeniem działalności
operacyjnej sposobem na trwanie i rozwój firmy górniczej
jest uzupełnianie bazy zasobowej w miarę jej sczerpywania.
Ten fakt tłumaczy duże zainteresowanie projektami geologicznymi i górniczymi. Na podstawie analizowanych zestawień można łatwo określić udział wydatków na odtwarzanie potencjału rudy metali w odniesieniu do wyników
finansowych uzyskiwanych przez światowych liderów w branży. Przytoczono sumaryczne zestawienie projektów obejmujących siedem podstawowych metali nieżelaznych, które
częściowo lub w całości były obiektami transakcji w okresie marzec 2007÷luty 2008, co przedstawiono na rysunkach
1 i 2. W ciągu minionego roku dotyczyło to 85 projektów
na łączną kwotę 307 461,9 mln $. Zdecydowanie najwięcej
transakcji dokonano w projektach miedziowych. Wydatki
ponoszone przez światowych producentów metali dotyczyły projektów o różnym stopniu zaawansowania realizacji.
Z analizy rysunku 1, przedstawiającego siedem metali
podstawowych, wynika, że prawie 75 % projektów dotyczyło
tylko dwóch metali, to jest miedzi i niklu. Środki przeznaczone na zrealizowanie transakcji skupiły się w istotnej
większości na miedzi, osiągając aż 88 %. Taka sytuacja
świadczy o dużym zainteresowaniu tym metalem, którego
podstawą jest między innymi bardzo wysoka cena miedzi
na rynkach światowych.
Wydatki na eksplorację
Analizując przebieg prac eksploracyjnych, łatwo za-
408
uważyć, że prowadzone są one etapami. Początkowy etap
powinien uwzględniać szczegółowe studium ogólnie dostępnych pojedynczych informacji. Po stwierdzeniu że istnieją interesujące przesłanki co do możliwości występowania mineralizacji lub wstępnie rozpoznanego złoża, należy
opracować harmonogram i budżet dalszych prac. Wydatki
na te prace przewidywane przez firmy geologiczne i górnicze są wypadkową posiadanych funduszy, strategii korporacyjnej i istniejących opcji finansowania.
Od kilku lat hossa na wszystkich rynkach metali nieżelaznych ciągle się utrzymuje, a ceny giełdowe biją kolejne
rekordy. Większość terenów górniczych wzbudza żywe zainteresowanie inwestorów, a działki górnicze bez trudu
znajdują nabywców, którzy bez wahania oferują zawyżone
kwoty pieniężne. Z prognoz specjalistów wynika, że hossa
może potrwać jeszcze nawet kilkanaście lat.
Z informacji zawartych w tablicy 1 wynika, że do roku
2002 r. wydatki światowych firm górniczych na eksplorację
miały tendencję spadkową, by od 2003 r., w ciągu kolejnych pięciu lat notować systematyczny wzrost. W 2007 r.
osiągnęły poziom 10,0 mld $ i były istotnie większe niż
w latach poprzednich [10]. Zwraca uwagę 40 % zwyżka budżetu w 2007 r., przekładająca się odpowiednio na zmianę
kwotową wynoszącą 2,5 mld $. Przedstawione budżety
obejmują 1821 kompanii górniczych. Jako dolną granicę
wydatków eksploracyjnych przyjęto 100 tys. $, co pozwoliło na uwzględnienie ok. 95 % wszystkich firm zajmujących
się tą formą działalności geologiczno-górniczej.
Biorąc pod uwagę wydatki na eksplorację, nietrudno
zauważyć, że ich wzrost związany jest ze zwiększonym zapotrzebowaniem na określone prace (np. wiercenia geologiczne, badania terenowe i laboratoryjne, przygotowanie infrastruktury) i odpowiednich specjalistów. Taka sytuacja
powoduje zwiększanie kosztów prac eksploracyjnych, a co
za tym idzie wpływa na wartość projektów. Firmy górnicze
muszą być na to przygotowane i systematycznie zwiększać
Tablica 1
Szacunkowe budżety eksploracyjne w latach 1997÷2007
Table 1
Estimated exploration budgets in 1997÷2007
Rok
Kwota
Zmiana procentowa
pieniężna
w stosunku do roku
budżetu
poprzedniego
mld $
Zmiana kwotowa
w stosunku
do roku poprzedniego
w mln $
2007
10,0
+ 40,0
+ 2500
2006
7,1
+ 44,9
+ 2200
2005
4,9
+ 28,9
+ 1100
2004
3,8
+ 58,3
+ 1400
2003
2,4
+ 26,3
+ 500
2002
1,9
– 13,6
– 300
2001
2,2
– 15,4
– 400
2000
2,6
– 7,1
– 200
1999
2,8
– 24,3
– 900
1998
3,7
– 28,8
– 1500
1997
5,2
+ 13,0
+ 600
Źródło : Metals Economics Group [6, 7, 12]
Source: MEG [6, 7, 12]
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
mym do rekordowego 1997 r., w którym budżet ten wyniósł
5,2 mld $. W materiale tym mówiono o znaczącym wzroście środków przeznaczonych na eksplorację złóż rud miedzi, natomiast rekordowe wzrosty prognozowane były dla
cynku o 90 % i niklu o 65 %, w stosunku do 2004 r. W rzeczywistości budżet eksploracyjny 2005 r. zamknął się kwotą 4,9 mld $, a w 2006 r. kwotą 7,1 mld $.
mld $
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Rys. 3. Dynamika wydatków na eksplorację
Fig. 3. Dynamics of exploration expenditures
Rys. 4. Wydatki na eksplorację obejmujące
1821 firm górniczych (2007)
Fig. 4. Exploration expenditures of 1821 mining companies (2007)
swoje budżety w tym zakresie. Istotny wkład w znaczący
wzrost budżetów eksploracyjnych w latach 2005÷2007 miały
firmy typu „junior”. Posiłkując się zgromadzonym kapitałem, pochodzącym ze sprzedaży akcji, potrafiły szybko nakręcić koniunkturę. Fundusz eksploracyjny firm typu junior
od 2002 r. wzrósł o 909 %, osiągając w 2007 r. ok. 50 % całości budżetu wszystkich firm prowadzących eksplorację.
Znacznie bardziej wstrzemięźliwe były firmy typu „senior”.
Na zmiany procentowe trzeba patrzeć z ostrożnością
i należy pamiętać o ich względnym charakterze. Po okresie
stagnacji w latach 1998÷2003 nastąpił przełom i marsz
w górę z dobrymi prognozami na przyszłość (rys. 3).
Dane z 2006 i 2007 r. z kwotami 7,1 mld i 10,0 mld $ na
eksplorację, świadczą już o wyraźnym trendzie wzrostowym i przekonaniu o długoterminowej hossie na rynku metali. Z dostępnych materiałów (Mining Journal, Metal Bulletin, MEG) wynika, że złoto, metale podstawowe, diamenty, PGM (Platinum Group Metals) i inne pierwiastki kontynuują rekordowe notowania osiągnięte w 2006 r. Najwięcej
środków, aż 77 % całości wydatków, przeznaczono na rozpoznanie złóż zawierających metale podstawowe i złoto
(rys. 4). Szczególnie dotyczy to złota jako najbardziej interesującego górniczego przedsięwzięcia inwestycyjnego
w ostatnich latach.
W opracowaniach z lat poprzednich [5, 6] prognozy na
lata 2005÷2007 były raczej ostrożne, gdyż przewidywały
wzrost rzędu od 15 do 25 %. W 2005 r. wydatki na eksplorację miały wynieść nie więcej niż 4,6 mld $, czyli nadal
miały być mniejsze niż w rekordowym 1997 r. W optymistycznym raporcie MEG z listopada 2005 r. [7], prognoza
podnosiła wartość szacunkowego, sumarycznego budżetu
na eksplorację do kwoty 5,1 mld $, zbliżając się tym sa-
Kierunki inwestowania
Kierunki inwestowania uwzględniające szereg różnych
czynników, w tym ryzyko porażki prac eksploracyjnych
oraz wielkość niezbędnych wydatków, rozpatrywane są na
ogół w trzech aspektach:
⎯ geograficznym — z podziałem na regiony i kraje,
⎯ rynkowym — z podziałem na rynki metali żelaznych
i nieżelaznych,
⎯ górniczym — z podziałem na rodzaje projektów górniczych.
Dzięki raportom z kolejnych lat można prześledzić kierunki inwestowania w okresie 2002÷2007 r. [9, 10]. Kierunki inwestowania 1821 firm górniczych w 2007 r. z podziałem na regiony przedstawiono na rysunku 5.
W 2007 r. większość inwestycji była lokowana w Ameryce Łacińskiej (Meksyk, Peru, Chile, Brazylia, Argentyna)
oraz w Kanadzie. Na miejscu trzecim znalazły się pozostałe
kraje, natomiast Afryka na czwartym miejscu. W części
azjatyckiej trzy czwarte wydatków dotyczyły trzech krajów,
to jest Filipin, Indonezji i Papui Nowej Gwinei. Największą
dynamikę odnotowano w reszcie świata, chodzi tutaj o Chiny, Rosję oraz Mongolię. W grupie krajów afrykańskich,
Rys. 5. Budżety na eksplorację z podziałem na regiony (2007)
Fig. 5. Geographical diversification
of exploration expenditures (2007)
Rys. 6. Projekty eksploracyjne realizowane
przez firmy typu „junior”
Fig. 6. Exploration projects realized by ”juniors companies”
409
RPA, DRC, Angola, Tanzania, Botswana i Ghana gromadzą
dwie trzecie wszystkich środków na eksplorację przeznaczonych dla tego kontynentu.
Bardzo interesująco przedstawia się rozmieszczenie
projektów eksploracyjnych realizowanych przez firmy górnicze typu „junior” w poszczególnych krajach. Na rysunku
6 przedstawiono kraje o największej liczbie takich projektów, zestawionych za okres styczeń/luty 2008 r. (30 dni).
Całość obejmuje 62 projekty.
Łatwo zauważyć, że zdecydowanie przodują Australia i Kanada, w których to krajach zarejestrowanych jest najwięcej
firm „junior”. W tym otoczeniu warto zwrócić uwagę na
kraje o bardzo dobrze rozwiniętym przemyśle wydobywczym gdzie firmy juniorskie realizują tylko jeden projekt;
Chile, RDC, Brazylia, Chiny, Filipiny czy Zambia.
Interesująco przedstawiają się projekty eksploracyjne
firm typu „junior” pod względem zainteresowania surowcami (62 projekty na 28.02.2008 r.), co przedstawiono na
rysunku 7.
W 31 projektach (50 %) jako jeden z surowców w różnej konfiguracji występuje miedź. Świadczy to o zwiększonym zainteresowaniu tego typu projektami. Na drugim
miejscu plasuje się złoto, pojawiające się w 29 projektach.
Spory udział w tym zestawieniu ma także srebro, występujące w 24 projektach.
Istotna jest również kwestia rodzajów projektów górniczych i podział środków wydatkowanych w poszczególnych grupach. W pracach Metals Economics Group [9, 10]
rozróżniono trzy ich rodzaje — projekty realizowane „od
podstaw” (grassroots), projekty w ostatniej fazie realizacji
(late stage) oraz projekty w istniejących kopalniach (minesite). Do 2006 r. tendencje zmian w finansowaniu poszczególnych rodzajów projektów były podobne. Najwięcej środków pochłaniały projekty zwykłe, a najmniej modernizacyjne.
W 2007 r. w projektach w późnej fazie realizacji i projektach w istniejących kopalniach odnotowano niewielkie, kilkuprocentowe zmiany w stosunku do roku poprzedniego.
Utrzymuje się w miarę stała tendencja wydatków na projekty realizowane od podstaw oraz wzrost nakładów na projekty w fazie zaawansowanej poprzedzającej podjęcie eksploatacji złoża. Wynika to z dwóch faktów — znaczącego
wzrostu cen metali oraz trudności związanych z odkrywaniem nowych złóż (nakłady i czas). Wzrost cen sprawił, że
sięgnięto po rozwiązania proste i szybkie. Dokonano niezbędnych modernizacji w już działających kopalniach.
Wdrożono też do realizacji projekty dotąd nierentowne,
lecz opracowane i zakończone. W wypadku projektów zwykłych utrzymała się natomiast dynamika normalna. Podykliczba projektów
Rys. 7. Rodzaj projektów realizowanych przez firmy typu „junior”
Fig. 7. Types of projects realized by ”junior companies”
410
Grassroots
39%
41%
Minesite
Late stage
20%
Rys. 8. Wydatki z podziałem na rodzaje
projektów górniczych (2007)
(grassroots — od podstaw, late stage — ostatnia faza realizacji,
minesite — w istniejących kopalniach)
Fig. 8. Expenditures in different types of mining projects (2007)
Tablica 2
Udział firm górniczych w projektach
na różnym etapie zaawansowania
Table 2
Participation of mining companies
in different stage of projects development
Lp.
Firma
1 Anglo American
PRD PRE
FS
PFS
SC
EKS
11
1
3
4
5
2
2 Antofagasta
2
0
2
4
0
0
3 Barrick Gold
30
2
16
33
23
13
4 BHP Billiton
18
2
2
15
35
28
5 Codelco
2
1
2
5
1
1
6 Falconbridge
1
0
0
0
1
0
7 Grupo Mexico
5
0
1
2
1
1
8 Inco
3
4
1
6
6
0
9 KGHM
1
1
1
0
1
0
10 Newmont
20
3
10
25
19
10
0
0
0
1
2
1
14
3
1
23
28
14
13 Teck Cominco
9
5
3
28
25
14
14 WMC Resources
0
0
0
0
2
1
11 Placer Dome
12 Rio Tinto
PRD — produkcja, PRE — preprodukcja, FS — feasibility study,
PFS — prefeasibility study, SC — studium celowości, EKS —eksploracja
towana była ona bowiem czynnikiem obiektywnym, jakim
jest możliwość odkrycia nowego złoża.
Taki podział rodzajowy realizowanych projektów
świadczy o ustabilizowanej tendencji, gdyż w niewielkim
stopniu różni się od zestawienia z roku poprzedniego. Na
uwagę zasługuje fakt większego zainteresowania projektami zaawansowanymi (razem 61 %).
Z dostępnych materiałów wynika, że udział bądź współudział firm w projektach geologiczno-górniczych na różnym etapie ich zaawansowania daje możliwość zdywersyfikowania posiadanych aktywów [2, 11]. Zaangażowanie
wybranych firm górniczych w projekty na różnym etapie
ich rozwoju (kwiecień 2008 r.), poprzez nabycie wyłącznych praw własności lub udziałów, przedstawia tablica 2.
Zwraca uwagę fakt zwiększonego zaangażowania firm w projekty na wcześniejszych etapach rozwoju, na co wpływ ma
niewątpliwie konieczność uruchomienia mniejszych fundu-
szy. Ilość projektów na etapie produkcji pozwala przypuszczać, że nie wszystkie projekty prowadzone od podstaw
kończą się powodzeniem.
Podsumowanie
Z omawianych problemów można wnioskować, że kierownictwa firm muszą być przekonane o konieczności prowadzenia prac eksploracyjnych, będących częścią działalności górniczej. Działania te mają na celu odnawianie
sczerpywanych w trakcie eksploatacji zasobów lub ich powiększanie. W związku z tym wydatki na eksplorację powinny być uważane jako niezbędne inwestycje w przyszłość i konkurencyjność firmy. Jak łatwo zauważyć, prostym sposobem na wiedzę o projektach eksploracyjnych
jest zbieranie informacji na bieżąco, a następnie dokonywanie odpowiednich analiz i ocen.
Okazało się, że przeprowadzenie analizy kierunków inwestowania jest zadaniem trudnym do zrealizowania a wiarygodność dostępnych danych budzi szereg wątpliwości.
Nie bez znaczenia jest tu sposób udostępniania informacji
przez firmy. Wydaje się, że to właśnie inżynierowie powinni odgrywać w tym względzie znaczącą rolę, znając i doceniając zalety standaryzacji. Nie ma jej jednak w raportach
rocznych, które część korporacji traktuje jak oficyny reklamowe. Zdarza się też, że ogólnie obowiązujące formy
sprawozdań są zniekształcane. Najwięcej uwag krytycznych pojawia się wtedy, gdy mamy do czynienia z informacjami o charakterze fakultatywnym. Do informacji nieobowiązkowych można zaliczyć dane na temat wydatków na
eksplorację. W większości sprawozdań rocznych temat ten
jest uwzględniany, ale sam termin eksploracji i sposób kwalifikowania wydatków na ten cel jest interpretowany bardzo
różnie.
Uwzględnienie tematu to jedno, a zupełnie czym innym
jest wypełnienie go zawartością. Wiele korporacji górniczych ujawnia kwoty pieniężne przeznaczone na eksplorację. Czyni tak np. Anglo American, Antofagasta i Codelco.
Inne zasypują czytelnika szczegółowymi opisami projektów. Domyślamy się, że dane o wydatkach na eksplorację
muszą być dedukowane. Formę taką preferują np. BHP Billiton, Grupo Mexico czy Rio Tinto. Zdarza się również, że
temat jest w zasadzie pomijany, a o prowadzonej działalności eksploracyjnej dowiadujemy się w niespodziewanych
miejscach sprawozdań.
Uwagi krytyczne dotyczą nie tylko zagadnienia eksploracji. Odnosi się wrażenie, że publikowane w sprawozdaniach prognozy są zbyt jednostronne. Zapomina się w nich
o nieodległej przeszłości, a dominują sformułowania wynikające z istniejącej obecnie hossy na rynkach. Padają też
stwierdzenia, że hossa powinna potrwać kilkanaście lat.
W tym wypadku przewidywania specjalistów z Metals Economics Group są ostrożniejsze. Nie korelują one jednak
z informacjami na temat wielkości rozpoznanych zasobów
i bogactw.
Literatura
1. Bachowski C., Kudełko J.: Kierunki inwestowania górnictwa rud metali na świecie. Szkoła Eksploatacji Podziemnej, Wydaw. IGSMiE PAN Kraków, 2007, s. 107÷114.
2. Kudełko J.: Dywersyfikacja działalności jako strategia
wzrostu i rozwoju przedsiębiorstwa. Czasopismo nauk.-techn.
górnictwa rud CUPRUM 2006, nr 3, s. 75÷102.
3. Płaneta S., Wirth H., Kudełko J., Grotowski A., Ofman P.:
Metoda oceny techniczno-ekonomicznej projektów geologiczno-górniczych. Wydaw. CBPM CUPRUM, Wrocław 2000.
4. Metals Economics Group, Base Metals And Gold Acquisitions Activity: 1994÷2003. Strategic Report, March/April 2004.
Strategies for Copper Reserves Replacement, 2004.
5. Metals Economics Group, World Explorations Trends —2003.
6. Metals Economics Group, World Explorations Trends — 2004.
7. Metals Economics Group, A Special Report from Metals
Economics Group for the PDAC 2006 and 2007.
8. Metals Economics Group, Press Release, November 8, 2006.
9. Raporty roczne przedsiębiorstw górniczych, witryny internetowe.
10. Metal Economics Group, Press Release, ”Record-Setting
Exploration Continues in November 2007”.
11. Metals Economics Group, strona internetowa 2008.
411