Microsoft PowerPoint - 04_rodzina historia i teoria

Rodzina w perspektywie historycznej i
uwarunkowania jej tworzenia w świetle
wybranych koncepcji teoretycznych
Zajęcia z Demografii
29.10.08
Agata Górny
Definicje i charakterystyki rodziny
w perspektywie historycznej
Definicje rodziny i gospodarstwa domowego
Rodzina to grupa osób powiązanych ze sobą więzami krwi
oraz więzami reprodukcyjnymi.
Gospodarstwo domowe to grupa osób powiązanych ze
sobą za sprawą wspólnoty zamieszkiwania i
gospodarowania (wspólny budżet).
Wspólne elementy rodzin w różnych
kulturach
Rdzeń rodziny to społecznie usankcjonowany związek
kobiety i mężczyzny.
Powszechność w różnych kulturach tabu kazirodztwa
uwarunkowanego względami społecznymi
(niebezpieczeństwo konfliktów w rodzinie) i
biologicznymi (wady genetyczne).
Źródła różnorodności form rodzin
Postać małżeństwa: monogamia i poligamia, w tym:
poligynia – jeden mężczyzna kilka żon
poliandria – jedna kobieta kilku mężów
Reguły dziedziczenia: matrylinearne i patrylinearne
Reguły zamieszkiwania: matrylokalne, patrylokalne,
neolokalne
Typy władzy w rodzinie: matriarchalna, patriarchalna,
partnerska
Zasady doboru partnerów: endogamia i
egzogamia.
Rodzina w epoce przedprzemysłowej
(tradycyjna)
Duży rozmiar gospodarstw domowych
Funkcja produkcyjna i reprodukcyjna gospodarstwa
domowego
Dobór partnerów w oparciu o kryteria społeczne,
ekonomiczne i polityczne
Kontrola społeczna jako najważniejszy mechanizm
kontroli działań gospodarstwa domowego
Rodzina w epoce przedprzemysłowej
(tradycyjna) – role jej członków
Ojciec i matka wybierani w oparciu o kryteria społeczne
Podstawowa rola mężczyzny – głowa rodziny, ojciec
Podstawowa rola kobiety – żona
Dzieci – często zmieniające gospodarstwa domowe i
stanowiące siłę roboczą w gospodarstwie
Rodzina w epoce przemysłowej
(nowoczesna)
Zbliżanie się do modelu rodziny nuklearnej
Rosnąca rola funkcji reprodukcyjnej rodziny
Dobór partnerów w oparciu o kryteria społeczne,
ekonomiczne i polityczne ale do głosu dochodzą też
indywidualne preferencje partnerów
Kontrola społeczna ustępuje kontroli państwa
Rodzina w epoce przemysłowej
(nowoczesna) – role jej członków
Ojciec i matka określani przez kryteria biologiczne
Podstawowa rola mężczyzny – głowa rodziny, mąż
Podstawowa rola kobiety – żona i matka
Dzieci – związane z rodzicami silnymi więzami
emocjonalnymi; pojawienie się kategorii „dzieciństwa”
Rodzina w epoce ponowoczesnej
(ponowoczesna)
Model rodziny nuklearnej obowiązuje ale różnicuje się
pod względem form
Rodzina jako instytucja zaspokajająca potrzeby
emocjonalne i seksualne partnerów utrzymana funkcja
reprodukcyjna choć schodząca na dalszy plan
Dobór partnerów w oparciu o indywidualne preferencja
Kontrola państwa jako główny mechanizm kontroli
Rodzina w epoce ponowoczesnej
(ponowoczesna) – role jej członków
Ojciec i matka określani przez kryteria biologiczne, choć
biologiczna funkcja ojca zaczyna się rozmywać
(rozwody, adopcje, sztuczne zapłodnienia)
Podstawowa rola mężczyzny – mąż
Podstawowa rola kobiety – żona i matka (rosnące
znaczenie tej funkcji ze względu na rozpad rodzin)
Dzieci – związane z rodzicami (przede wszystkim z
matką); pojawienie się kategorii „nastolatków”; rosnące
koszty dzieci.
Zmiany demograficzne i modernizacyjne a
zmiany w formach rodziny
Źródło: Slany (2002: 51)
Przeobrażenia rodziny jako efekt drugiego
przejścia demograficznego według Van de
Kaa (1987)
Zmniejszenie roli małżeństwa na rzecz kohabitacji
Przejście od modelu „dziecko z rodzicami” (the kind child
with parents) do modelu „rodziców z dzieckiem” (the
king pair with a child).
Przejście od zapobiegawczej antykoncepcji do
świadomej prokreacji
Przejście od homogenicznych typów rodzin i
gospodarstw domowych do form zróżnicowanych
Teoria małżeństwa w ramach
‘ekonomicznej teorii zachowań
ludzkich’ Gary Beckera
Założenia teorii małżeństwa Beckera
Małżeństwo jako „dobro chciane” analizowane z
wykorzystaniem koncepcji preferencji: zakłada się, ze
osoby zawierające związek małżeński spodziewają się,
że osiągną w tej sposób wyższy poziom
użyteczności niż pozostając w stanie wolnym.
Istnieje rynek matrymonialny, na którym każda osoba
stara się znaleźć najlepszego partnera przy istniejących
ograniczeniach nakładanych przez warunki rynkowe.
Przykładowe dobra produkowane w
gospodarstwie domowym
Jakość posiłków
Jakość i liczba potomstwa
Wypoczynek
Towarzystwo
Miłość i troskliwość
Stan zdrowia
Prestiż
Itd..
Maksymalizacja łącznego produktu
małżeństwa/gospodarstwa domowego
Zagregowany produkt: Z = f(x1, …, xm; t1, …, tk; E)
gdzie:
xi – różne rynkowe produkty i usługi
tj – nakłady czasu poszczególnych członków gospodarstwa na
pracę w gospodarstwie
E – zmienne „środowiskowe” (stany „otoczenia”).
Ograniczenie budżetowe: Σ pixi = Σ wjlj +v
gdzie:
wj – płaca
lj – ilość czasu przeznaczona na pracę w sektorze rynkowym
v – dochód z własności.
Maksymalizacja łącznego produktu
małżeństwa/gospodarstwa domowego cd.
Przy ograniczeniu na czas: tj + lj = T
Podstawiając ograniczenie czasu do ograniczenia
budżetowego otrzymujemy:
Σ pixi = Σ wj(T- tj) +v
Σ pixi + Σ wjtj = Σ wjT +v
Tak wygląda dochód implikowany gospodarstwa
domowego: czas jego członków jest dzielony pomiędzy
pracę w gospodarstwie i w sektorze rynkowym
Warunek konieczny zawarcia małżeństwa
Założenie, że produkt połączonego gospodarstwa przekracza
produkt dwóch jednoosobowych gospodarstw, czyli:
Zmf ≥ Zm0 + Zf0
Produkt krańcowy czasu poświęconego na „pracę” w
gospodarstwie osoby i: MPti = ∂Z/ ∂ti
Warunek konieczny maksymalizacji produktu gospodarstwa:
MPti/MPtj = wi/wj
Uwarunkowania dodatkowych korzyści
tworzenia gospodarstwa domowego
Komplementarność cech (czasu tf i tm) jako wyjaśnienie
istnienia dodatkowych korzyści z małżeństwa
Wytwarzanie i wychowywanie dzieci jako jedyna cecha
odróżniająca związki małżeńskie/partnerskie od innych
związków
Monogamiczne związki kobiet i mężczyzn jako najbardziej
efektywna forma małżeństwa
Dobór partnerów według cech. Pożądane są
podobieństwa czy różnice?
Dobór według podobieństw będzie miał miejsce wtedy
kiedy cechy partnerów „wzmacniają się”
(komplementarność cech) przyczyniając się do więcej
niż proporcjonalnego wzrostu produktu gospodarstwa
domowego.
Dobór według różnic będzie miał miejsce wtedy kiedy
cechy partnerów się uzupełniają (substytucyjność
cech).
Dochody partnerów: dobór według różnic
Czas partnera z niższym dochodem może być
wykorzystywany w gospodarstwie domowym, a czas
partnera z wyższym dochodem w działalności w sektorze
rynkowym.
Cechy partnerów wpływające na
produktywność pozarynkową: dobór według
podobieństw
Występuje dodatnia korelacja pomiędzy takimi cechami
partnerów jak:
wykształcenie
inteligencja
uroda
religia itp..
wiek (?)
Wybrane prawidłowości wynikające z teorii
małżeństwa
Cechy determinujące wysoką pozarynkową produktywność
w kombinacji z cechami determinującymi wysoką
rynkową produktywność mężczyzn prowadzą do
optymalnego doboru partnerów
Korzyści z małżeństwa są szczególnie wysokie kiedy
obserwuje się różnice w płacach pomiędzy żonami i
mężami.
Kobiety niezamężne więcej pracują niż kobiety zamężne,
podczas gdy mężczyźni nieżonaci pracują mniej niż
pozostający w związkach małżeńskich.