Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów w hiper
Transkrypt
Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów w hiper
20 Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów w hiperurykemii i dnie moczanowej Przyczynà podwy˝szonego st´˝enia kwasu moczowego, a tym samym przyczynà zachorowania na dn´ moczanowà w 95% przypadków jest zaburzone wydalanie kwasu moczowego. Bardzo rzadko zdarza si´, ˝e organizm sam wytwarza zbyt wiele kwasu moczowego. St´˝enie kwasu moczowego w organizmie zale˝y przede wszystkim od jego zawartoÊci w produktach spo˝ywanych przez cz∏owieka, a tak˝e od sprawnoÊci wydalania kwasu przez nerki. Je˝eli nerki nie sà w stanie wydaliç odpowiednich iloÊci kwasu moczowego, nale˝y zadbaç o to, by w organizmie powstawa∏o go jak najmniej. Dlatego te˝ po˝ywienie ubogie w puryny jest podstawà leczenia i profilaktyki hiperurykemii i dny moczanowej. Dla osób chorych na hiperurykemi´ lub dn´ wskazane i wr´cz nie do zastàpienia sà: produkty roÊlinne, mleko, przetwory mleczne i jaja. Spo˝ycie produktów ˝ywnoÊciowych zawierajàcych wiele jàder komórkowych, takich jak mi´so, podroby i w´dliny, powinno byç bardzo ograniczone (maksymalnie 100 g dziennie). Dzienne spo˝ycie kwasu moczowego nie powinno przekraczaç 300–500 mg. Âcis∏à diet´ o zawartoÊci poni˝ej 300 mg kwasu moczowego lekarze zalecajà rzadko. Dawniej stosowano jeszcze bardziej restrykcyjnà diet´, zawierajàcà maksymalnie 120 mg kwasu moczowego. DziÊ nie widzi si´ potrzeby zalecania a˝ takich ograniczeƒ. Ludzki organizm nie jest w stanie roz∏o˝yç kwasu moczowego, dlatego musi go wydaliç: 75% kwasu wydala przez nerki, a 25% przez jelita. U osób zdrowych proces pobierania z po˝ywienia, wytwarzania i wydalania kwasu moczowego pozostaje w równowadze. U osób chorych na hiperurykemi´ równowaga ta jest zaburzona: wytwarzajà one zbyt wiele kwasu moczowego i(lub) za ma∏o tego kwasu wydalajà przez nerki, przez co wzrasta st´˝enie kwasu moczowego w surowicy. Z regu∏y zawartoÊç puryn w produktach lub potrawach podaje si´ w przeliczeniu na iloÊç kwasu moczowego w miligramach – tak te˝ czynimy w tej ksià˝ce kucharskiej. W tabelach z wartoÊciami produktów ˝ywnoÊciowych i w przepisach kulinarnych mo˝na czasem spotkaç inne Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów 21 jednostki, ale nie powinno to nikogo wprowadzaç w b∏àd, poniewa˝ za pomocà ró˝nych jednostek okreÊla si´ t´ samà zawartoÊç puryn. Które artyku∏y ˝ywnoÊciowe sà odpowiednie dla chorych z dnà moczanowà? Niektórych produktów ˝ywnoÊciowych nale˝y unikaç, poniewa˝ zawierajà du˝o puryn. Inne produkty ˝ywnoÊciowe zawierajà pewne iloÊci puryn, ale nie tak du˝o, by trzeba by∏o z nich ca∏kowicie rezygnowaç. Natomiast istnieje wiele produktów ˝ywnoÊciowych, które zawierajà bardzo ma∏o albo wcale nie zawierajà puryn i te produkty sà odpowiednie dla chorych na dn´. Wszystko to mo˝na sprawdziç w poni˝szych tabelach. Produkty odpowiednie – nie zawierajàce puryn lub ubogie w puryny Uwagi Woda, woda mineralna, czarna herbata, herbata zio∏owa i owocowa, kawa (z kofeinà i bez kofeiny), kawa zbo˝owa, kakao, soki warzywne i owocowe, lemoniada, cola Wino bia∏e i czerwone oraz szampan Nie wi´cej ni˝ jeden kieliszek (150 ml) Mleko (ka˝da zawartoÊç t∏uszczu), mleko skondensowane, kwaÊna Êmietana, s∏odka Êmietana Przy nadwadze: produkty o zawartoÊci t∏uszczu 1,5% Przy nadwadze: s∏odka Êmietana nieodpowiednia MaÊlanka, zsiad∏e mleko, kefir, serwatka, twaróg, twaro˝ek, serek wiejski granulowany, ser harceƒski, wszystkie rodzaje ˝ó∏tych twardych serów, sery typu camembert i brie, sery pleÊniowe (np. gorgonzola) Przy nadwadze: chudy twaro˝ek Jajka Du˝o kalorii, t∏uszczu i cholesterolu Mas∏o, margaryna, produkty pó∏t∏uste, margaryna dietetyczna, smalec i olej Przy nadwadze: stosowaç produkty pó∏t∏uste; przy podwy˝szonym st´˝eniu cholesterolu: stosowaç w ma∏ych iloÊciach t∏uszcze roÊlinne Owoce Orzechy Przy nadwadze: zawartoÊç t∏uszczu do 45% Przy nadwadze: nieodpowiednie 22 Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów Produkty odpowiednie – nie zawierajàce puryn lub ubogie w puryny Uwagi Cukier i wyroby cukiernicze konfitury/marmolada Przy cukrzycy: nieodpowiedni Przy cukrzycy: tylko z zamiennikami cukru i s∏odzikami Miód Przy cukrzycy: nieodpowiedni Ziemniaki Przy nadwadze i podwy˝szonym st´˝eniu cholesterolu: wybieraç metody gotowania bez t∏uszczu Màka, kasza, màczka ziemniaczana, sago, budyƒ, makaron, ry˝ Wywar warzywny, sól, przyprawy Stosuj sól jodowanà Warzywa, sa∏ata, grzyby Stosunkowo wy˝sze st´˝enie puryn, jednak roÊlinne produkty ˝ywnoÊciowe nie obcià˝ajà przemiany kwasu moczowego i dlatego sà odpowiednie Produkty odpowiednie przy stosowaniu z umiarem – Êrednia zawartoÊç puryn Uwagi Mi´so, w´dliny i szynka ¸àcznie maksymalnie 100 g dziennie; przy Êcis∏ej diecie ubogiej w puryny nie zalecane Ryby i przetwory rybne Ryby bez skóry zawierajà mniej puryn RoÊliny stràczkowe Pomimo stosunkowo du˝ej zawartoÊci puryn nadajà si´ dla chorych na dn´, je˝eli nie je si´ mi´sa, przetworów mi´snych i kie∏basek Chleb, bu∏ki Chocia˝ produkty roÊlinne, takie jak chleb pe∏noziarnisty czy pe∏noziarniste bu∏ki zawierajà stosunkowo du˝o puryn (poniewa˝ do ich produkcji u˝ywa si´ dro˝d˝y), nie dzia∏ajà tak obcià˝ajàco na przemian´ kwasu moczowego jak produkty zwierz´ce, dlatego sà zalecane Nasiona s∏onecznika, sezam, orzechy ziemne Przy nadwadze: zwróciç uwag´ na zawartoÊç t∏uszczu Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów 23 Produkty nieodpowiednie – bogate w puryny Uwagi Podroby, szpik kostny Unikaç Wywar mi´sny, ekstrakt mi´sny, dro˝d˝e piekarskie i piwne, soja Unikaç Ma∏e rybki: szprotki, anchois, sardynki i sardynki w oleju Unikaç Skóra z ryby i drobiu Unikaç Alkohol Hamuje wydalanie kwasu moczowego, dlatego nie zalecany Piwo Hamuje wydalanie kwasu moczowego i dostarcza dodatkowych puryn Chocia˝ roÊliny stràczkowe zawierajà stosunkowo du˝o zwiàzków purynowych, sà odpowiednie dla osób z hiperurykemià i dnà moczanowà, jak wi´kszoÊç innych artyku∏ów ˝ywnoÊciowych pochodzenia roÊlinnego. Odpowiednia waga Zbyt du˝a masa cia∏a (nadwaga) i nadmiar tkanki t∏uszczowej stanowià czynniki ryzyka rozwoju wielu schorzeƒ. U osób z nadwagà wyst´puje te˝ ogromne ryzyko wystàpienia ró˝nych chorób przemiany materii, w tym hiperurykemii i dny moczanowej. Dwie trzecie osób z dnà moczanowà na poczàtku leczenia ma nadwag´. Dziedziczna, rodzinna sk∏onnoÊç do hiperurykemii i dny moczanowej w po∏àczeniu z nadwagà znacznie zwi´kszajà ryzyko wystàpienia obu tych schorzeƒ. 24 Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów Czy waga znajduje si´ w zielonym polu CzyTwoja Twoja waga znajduje si´ w zielonym polu? Masa w kilogramach K r cia∏a rgewicht in Kilo Body mass index, BMI 100 99 98 97 96 95 94 93 92 91 90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45 44 43 42 54 54 53 52 52 51 51 50 50 49 49 48 48 47 46 46 45 45 44 44 43 43 42 42 41 41 40 39 39 38 38 37 37 36 36 35 35 34 33 32 32 31 31 30 30 29 29 28 28 27 26 26 25 25 24 24 23 23 53 52 51 51 50 50 49 49 48 48 47 47 46 46 45 45 44 44 43 43 42 41 41 40 40 39 39 38 38 37 37 36 36 35 35 34 34 33 32 32 31 30 30 29 29 28 28 27 27 26 26 25 25 24 24 24 23 22 1,36 èród∏o: VFED e. V. 51 51 50 49 49 48 48 47 47 46 46 45 45 44 44 43 43 42 42 41 41 40 40 39 39 38 38 37 37 36 36 35 35 34 34 33 33 32 31 31 30 30 29 29 28 28 27 27 26 26 25 24 24 23 23 23 22 21 1,40 50 49 49 48 48 47 47 46 46 45 45 44 44 43 43 42 42 41 41 40 40 39 39 38 38 37 37 36 36 35 35 34 34 33 33 32 32 31 30 30 29 29 28 28 27 27 26 26 25 25 24 24 23 22 22 22 21 21 48 48 47 47 46 46 45 45 44 44 43 43 42 42 41 41 41 40 40 39 39 38 38 37 37 36 36 35 35 34 34 33 33 32 32 31 31 30 29 29 28 28 27 27 27 26 25 25 25 24 23 23 23 22 22 22 21 20 1,44 47 46 46 46 45 45 44 44 43 43 42 42 41 41 40 40 39 39 38 38 38 37 37 36 36 35 35 34 34 33 33 32 32 31 31 30 30 29 29 28 28 27 27 26 26 25 24 24 24 23 23 23 22 22 21 21 20 20 46 45 45 44 44 43 43 42 42 42 41 41 40 40 39 39 38 38 37 37 37 36 36 35 35 34 34 33 33 32 32 31 31 31 30 30 29 28 28 27 27 26 26 26 25 25 24 24 23 23 22 22 21 21 21 21 20 19 1,48 44 44 44 43 43 42 42 41 41 40 40 40 39 39 38 38 37 37 36 36 36 35 35 34 34 33 33 32 32 32 31 30 30 30 29 29 28 28 27 27 26 26 25 25 24 24 23 23 23 22 22 21 21 21 20 20 19 19 43 43 42 42 42 41 41 40 40 39 39 39 38 38 37 37 36 36 35 35 35 34 34 33 33 32 32 32 31 31 30 29 29 29 29 28 28 27 26 26 26 25 25 24 24 23 22 23 22 22 21 21 20 20 19 19 19 18 1,52 42 42 41 41 40 40 40 39 39 38 38 38 37 37 36 36 35 35 35 34 34 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 28 29 28 28 27 27 26 26 25 25 24 24 24 23 23 22 22 22 21 21 20 20 19 19 19 18 18 41 41 40 40 39 39 39 38 38 37 37 37 36 36 35 35 35 34 34 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 28 28 28 27 27 26 25 25 25 24 24 23 23 23 22 21 21 21 21 20 20 19 19 18 18 18 17 1,56 40 40 39 39 38 38 38 37 37 36 36 36 35 35 34 34 34 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 28 28 28 27 27 26 26 26 25 24 24 24 23 23 22 22 22 21 21 20 20 20 19 19 18 18 18 17 17 39 39 38 38 37 37 37 36 36 36 35 35 34 34 34 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 27 27 27 26 26 25 25 24 24 23 23 23 22 22 21 21 20 20 20 20 19 19 18 18 18 18 17 16 38 38 37 37 37 36 36 35 35 35 34 34 34 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 27 27 27 26 26 26 25 25 24 24 23 23 22 22 22 21 21 21 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 16 16 1,60 Wzrost w metrach 37 37 36 36 36 35 35 35 34 34 33 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 23 23 22 22 22 21 21 20 20 19 19 19 19 18 18 17 17 17 17 16 16 1,64 36 36 36 35 35 34 34 34 33 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 22 22 22 21 21 21 20 20 20 19 19 19 18 18 17 17 17 16 16 16 15 35 35 35 34 34 34 33 33 33 32 32 32 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 26 . 26 26 25 25 24 24 24 23 23 23 22 22 21 21 21 20 20 19 19 18 18 18 18 17 17 17 16 16 16 15 15 1,68 35 34 34 34 33 33 33 32 32 31 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 23 22 22 21 21 21 20 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 17 16 16 16 16 15 15 34 33 33 33 32 32 32 31 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 23 23 22 22 22 21 21 20 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 17 16 16 16 15 15 15 14 1,72 33 33 33 32 32 31 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 23 23 22 22 22 21 21 20 20 20 19 19 19 18 18 18 18 17 17 17 16 16 16 15 15 15 14 14 32 32 32 31 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 26 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 23 23 22 22 22 21 21 21 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 17 16 16 16 15 15 15 15 15 14 14 1,76 32 31 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 23 23 22 22 22 21 21 21 21 20 20 19 19 19 18 18 18 18 17 17 16 16 16 15 15 15 15 14 14 14 13 31 31 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 23 23 23 23 22 22 22 21 21 21 20 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 17 16 16 16 15 15 15 15 14 14 14 13 13 1,80 30 30 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 27 26 26 26 25 25 25 24 24 24 24 23 23 23 22 22 22 21 21 21 21 20 20 20 19 19 18 18 18 18 17 17 17 16 16 16 15 15 15 14 14 14 14 14 13 13 30 29 29 29 28 28 28 27 27 27 27 26 26 26 25 25 25 25 24 24 24 23 23 23 22 22 22 22 21 21 21 20 20 20 19 19 19 18 18 18 17 17 17 17 17 16 16 16 15 15 14 14 14 14 13 13 13 12 Wzór do obliczenia BMI: BMI = masa cia∏a w kg 2 (wzrost w m) Przyk∏ad: 68 = 23 1,72 x 1,72 ( ) BMI od 40 Du˝a nadwaga BMI 30–39 Nadwaga BMI 26–29 Lekka nadwaga BMI 18–25 Prawid∏owa waga BMI 12–18 Niedowaga 1,84 © VFED e.V. Prawid∏owe od˝ywianie si´ i przyjmowanie p∏ynów 25 Mas´ cia∏a (wag´) ocenia si´ obecnie na podstawie tzw. wskaênika masy cia∏a (BMI – body mass index). BMI oblicza si´, dzielàc ci´˝ar cia∏a wyra˝ony w kilogramach przez wzrost wyra˝ony w metrach i podniesiony do kwadratu. Mo˝na w prosty sposób odczytaç swój BMI z wykresu ze str. 24 (znajduje si´ on w miejscu przeci´cia linii oznaczajàcych wartoÊç wagi i wzrostu) i stwierdziç, czy le˝y on w polu zielonym, ˝ó∏tym czy czerwonym. Zapotrzebowanie na energi´ Na mas´ naszego cia∏a wp∏ywa iloÊç zu˝ytej i dostarczonej energii. Je˝eli dostarczona iloÊç energii jest wi´ksza od iloÊci zu˝ytej, ci´˝ar cia∏a roÊnie i nast´puje tycie. Je˝eli jest odwrotnie – co ma miejsce w przypadku ograniczenia spo˝ycia t∏uszczów i pokarmów w ogóle – cz∏owiek chudnie. Problem nadwagi wynika wi´c z bilansu energetycznego. Z wiekiem zapotrzebowanie na energi´ spada. Mo˝na przyjàç, ˝e od 50. roku ˝ycia zapotrzebowanie to spada o 10% co 10 lat. Zapotrzebowanie na energi´ przy normalnej masie cia∏a albo przy niewielkiej nadwadze (BMI = 18–29) Masa cia∏a w kilogramach â 24 = zapotrzebowanie na podstawowà przemian´ materii w kilokaloriach â 28 = zapotrzebowanie na energi´ przy pracy najl˝ejszej w kilokaloriach â 30 = zapotrzebowanie na energi´ przy pracy lekkiej w kilokaloriach â 35 = zapotrzebowanie na energi´ przy pracy Êredniej w kilokaloriach â 40 = zapotrzebowanie na energi´ przy pracy ci´˝kiej w kilokaloriach Zapotrzebowanie na energi´ przy du˝ej nadwadze i oty∏oÊci (BMI = 30 i wi´cej) Masa cia∏a w kilogramach â 22 = zapotrzebowanie na podstawowà przemian´ materii w kilokaloriach â 24 = zapotrzebowanie na energi´ przy pracy lekkiej w kilokaloriach â 30 = zapotrzebowanie na energi´ przy pracy Êredniej w kilokaloriach Przyk∏ad Masa cia∏a 79 kilogramów, wzrost 164 cm, BMI = 29,4, lekka praca. Masa cia∏a w górnych granicach normy. Przy lekkiej pracy zapotrzebowanie na energi´ wynosi 2370 kcal (79 â 30). Je˝eli nasza wzorcowa osoba dok∏adnie liczy kalorie, jej waga nie b´dzie ulega∏a zmianom.