Kwartalnik Historyczny 4/2005

POLSKA AKADEMIA NAUK
INSTYTUT HISTORII
KWARTALNIK
HISTORYCZNY
Rocznik CXII
WARSZAWA 2005
POLSKA AKADEMIA NAUK
INSTYTUT HISTORII
KWARTALNIK
HISTORYCZNY
Założony przez Xawerego Liskego
w 1887 roku
ROCZNIK CXII
2005
4
WYDAWNICTWO NAUKOWE Semper
Warszawa 2005
K O M IT E T R E D A K C Y J N Y
Jacek Banaszkiewicz, Marian Biskup, Stanisław Bylina, Iwona M. Dacka
(sekretarz), Marian Dygo (zastępca redaktora), Adam Galos, Magdalena Hułas,
Maciej Janowski (zastępca redaktora), Leszek Jarmiński, Tomasz Kizwalter,
Wojciech Kriegseisen (redaktor), Jerzy Michalski, Roman Michałowski,
Henryk Samsonowicz, Jerzy Strzelczyk, Józef Szymański, Stanisław Trawkowski,
Roman Wapiński, Romuald Wojna (zastępca redaktora), Andrzej Wyczański,
Jerzy Wyrozumski
ADRES REDAKCJI
Instytut Historii PAN
00-272 Warszawa, Rynek Starego Miasta 29/31, tel. (+48 22) 831 02 61
e-mail: [email protected]
http://www.kh.semper.pl
Adiustacja: Bogusława Pilch
© Copyright by
Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk and Wydawnictwo Naukowe Semper
Warszawa 2005
O
A ll right reserved. No part o f this book may be reproduced,
stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means
without the prior permission o f the publishers,
Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk and Wydawnictwo Naukowe Semper
© Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk lub odtwarzanie fragmentów tej
publikacji w mediach każdego rodzaju wymaga pisemnego zezwolenia
Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk
oraz Wydawnictwa Naukowego Semper
W Y D A W N IC T W O N A U K O W E Semper
ul. Bednarska 20A, 00-321 Warszawa
tel./fax: (+48 22) 828 49 73
e-mail: [email protected]
http://semper.pl
http://semper.istore.pl
PL ISSN 0023-5903
Nr indeksu 363103
SPIS TREŚCI
Maria C i e ś l a , Łazarz Mojżeszowicz — przykład żydowskiej kariery
w Wielkim Księstwie Litewskim w połowie XVII wieku ............................... 5
Urszula K o s i ń s k a , Stanowisko Rosji wobec rokowań Augusta II ze
Szwecją w 1720 r........................................................................................... 31
Stanisław W i e c h , Administracja rosyjska Królestwa Polskiego wobec
wizyty cesarza Franciszka Józefa w Krakowie w 1880 r............................. 47
Jerzy G a u l , Austro-Węgry wobec Kościoła katolickiego w Królestwie
Polskim (sierpień 1914 - sierpień 1915) .................................................... 73
PRZEG LĄD Y —
P O L E M IK I —
PRO PO ZYCJE
Roman M i c h a ł o w s k i , Jeszcze raz o religijnych przesłankach
powstania arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Odpowiedź
Recenzentowi ...............................................................................................93
Krzysztof Ś l u s a r e k , Kilka słów na marginesie recenzji Marka
Kornata ...................................................................................................... 117
Marek K o r n a t, Parę uwag w odpowiedzi Krzysztofowi Ślusarkowi .......... 121
AR TYK U ŁY RE CENZYJNE
I RECENZJE
A. M e n t z e l - R e u t e r s , A rm a s p iritu a lia . B ibliotheken, B ücher
und Bildung im Deutschen Orden — Marian D y g o .......................... 123
W.P. K ö n i g h a u s , D ie Zisterzien sera btei Leubus in Schlesien von
ihrer Gründung bis zum Ende des 15. Ja h rh u n d erts —
Przemysław W i s z e w s k i ........................................................................ 126
E. V ö l k e r , R eform ation in S te ttin — Maciej P t a s z y ń s k i ................. 131
S. K o ś c i e l a k , J e z u ici w Gdańsku od d ru g ie j połow y XVI do
końca X V III w ieku — Iwona M. Dacka .................................................. 135
D. S k o r u p a , S tosu nki p o ls k o -ta ta rs k ie 15 95 -16 23 — Dariusz
K o ł o d z i e j c z y k ..................................................................................... 137
J. B é r e n g e r , Ch. K e c s k e m é t i , Parlam ent et vie pa rla m en t aire
en H ongrie 16 08 -19 18 — Andrzej W y c z a ń s k i ................................ 144
H. Gi lio m ee, The A frika ners. B iography o f a People — Michał
L e ś n i e w s k i ........................................................................................... 145
D. M a k i ł ł a , Władza w ykonaw cza w R zeczy p osp olitej. Od połow y
X V II w ieku do 1 763 roku. S tu d iu m h is tory czn o-p ra w n e —
Wojciech K r i e g s e i s e n ......................................................................... 150
D. K o ł o d z i e j c z y k , The O ttom a n Suruey R egister o f P od olia
(ca. 1681). D e fte r-i M u fa ssa l-i E y a le t-i K a m anięe — Andrzej
D z i u b i ń s k i ........................................................................................... 154
U. K o s i ń s k a , Sejm 1719-1720 a sprawa ra ty fik a cji traktatu
w iedeńskiego — Bogusław D y b a ś ........................................................ 159
К.A. M a k o w s k i , S iła M itu. Żydzi w Poznańskiem w dobie zaborów
w p iś m ie n n ictw ie historyczn ym — Anna L a n d a u - C z a j k a .......... 165
Universitäten in n a tio n a le r K onkurrenz. Z u r G esch ich te der Prager
Universitäten im 19. und 20. J a h rh u n d e rt, wyd. H. L e m b e r g —
Maciej J a n o w s k i .................................................................................. 168
M. W o l os , F ra ncja -ZS R R . S tos u n k i p o lity cz n e w lata ch 1 9 2 4 1932 — Małgorzata G m u rc z y к - W r o ń s к a ..................................... 171
M.P. D e s z c z y ń s k i , W. M a z u r , Na kraw ędzi ryzyka. E k sp ort
p o ls k ie go sprzętu w ojskow ego w okresie m iędzyw ojennym —
Piotr S t a w e c k i ....................................................................................... 179
P.M. D ą b r o w s k i , C om m ém oration s and th e S ha pin g o j M odern
Poland — Tomasz K i z w a l t e r ............................................................... 183
G.L. B e r n s t e i n , T h e m yth o f decline. Th e rise o f B rita in siń ce
1945 — Paweł H a n c z e w s k i ................................................................ 184
K O M U N IK A T Y
Witold F i l i p c z a k , Ogólnopolski konkurs Fundacji „Aurea
Demokratia” ............................................................................................... 189
Andrzej K a r p i ń s k i , Komunikat redakcji Społeczeństw a
Staropolskiego. S e ria now a ................................................................... 190
CONTENTS
Maria C i e ś l a , Łazarz Mojżeszowicz — an Example of a Jewish Career
in the Grand Duchy of Lithuania during the Mid-seventeenth
Century ........................................................................................................... 5
Urszula K o s i ń s k a , The Russian Approach to the Negotiations
between Augustus II and Sweden (1720) ................................................... 31
Stanisław W i e c h , The Russian Administration of the Kingdom of
Poland and the Cracow Visit o f Emperor Franz Joseph in 1880 .............. 47
Jerzy G a u l , Austro-Hungary and the Catholic Church in the Kingdom
of Poland (August 1914-A u g u st 1915) ..................................................... 73
REVIEWS — POLEMICS — PROPOSITIONS .............................................. 93
CRITICAL ARTICLES — REVIEWS ............................................................ 123
ADVERTISEMENTS ......................................................................................... 189
WYKAZ SKRÓTÓW
AAN
AGAD
AGZ
PH
PL
- Archiw um Akt Nowych w Warszawie
- Archiw um Główne A kt Dawnych w Warszawie
- A k ta g ro d z k ie i z ie m s k ie z czasów R z e c z y p o s p o lite j
P o ls k ie j z a rc h iw u m ta k zw a n e g o b e rn a rd y ń s k ie g o
we L w o w ie
- Archiw um Państwowe
- „Acta Poloniae H istorica”
- A k ta s e jm ik o w e w oje w ó d ztw a k ra k o w s k ie g o
- A k ta s e jm ik o w e w oje w ó d ztw p o z n a ń s k ie g o i k a li­
s k ie g o
- Biblioteka M uzeum Narodowego im. Czartoryskich
w Krakowie
- Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
- Biblioteka Polskiej Akadem ii Nauk w Kórniku
- Biblioteka Narodowa w Warszawie
- Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
we Wrocławiu
- Biblioteka Naukowa Polskiej Akadem ii Umiejętności
i Polskiej Akadem ii Nauk w Krakowie
- Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego
w Poznaniu
- Centralne Archiwum Wojskowe
- C od ex d ip lo m a tic u s nec n on e p is to la ris S ile s ia e ,
W rocław 1956-1964
- „Czasopism o Prawno-H istoryczne”
- „Dzieje Najnowsze”
- K o d e k s d y p lo m a ty c z n y K a te d ry K ra k o w s k iej, Kraków
1874-1883
- K o d e k s d y p lo m a ty c z n y M a ło p o ls k i, Kraków
1876-1905
- C od ex d ip lo m a tic u s et c o m m e m o ra tio n u m M a soviae
g e n e ra lis , Warszawa 1919
- K o d e k s d y p lo m a ty c z n y P o ls k i, Warszawa 1847-1887
- K o d e k s d y p lo m a ty c z n y W ie lk o p o ls k i, Poznań 1877 nn.
- „Kw artalnik Historyczny”
- „Kw artalnik Historii Kultury M aterialnej”
- M o n u m e n ta G e rm a n ia e H is to r ic a
- M o n u m e n ta G e rm a n ia e H is to ric a , S c rip to re s rerum
G e rm a n ic a ru m
- M o n u m e n ta G e rm a n ia e H is to ric a , S c rip to re s
- M etryka Koronna
- M o n u m e n ta P o lo n ia e H is to r ic a
- m aszynopis
- i następna
- i następne
- „Odrodzenie i Reform acja w Polsce”
- opus citatum
- „Przegląd Historyczny”
- P a tro lo g ia e cu rs u s c o m p le tu s . S e rie s L a tin a , Paris
por.
- porównaj
AP
APH
A SW K
ASW P
BC
BJ
BK
BN
BO
BPAU-PANKr.
BR
CAW
CDS
CPH
DN
KDKK
KDM
KDMaz.
KDP
KDW
KH
KHKM
MGH
M GH SrG
MGH SS
MK
MPH
mps
n.
nn.
OiRwP
op. cit.
1878-1890
przyp.
PSB
RDSG
red.
RH
rkp.
RW HF PAU
SDRE
SGKP
SH
SIRIO
Sobótka
SPPP
SSS
St. Źr.
sygn.
VL
wyd.
z.
ZH
zob.
-
przypis
P o ls k i S ło w n ik B io g ra fic z n y
„Roczniki Dziejów Społecznych i G ospodarczych”
redaktor, redakcja
„Roczniki Historyczne”
rękopis
„Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału
Historyczno-Filozoficznego Akadem ii Um iejętności” ,
Kraków 1874-1891
- „Rozprawy A kadem ii Um iejętności. W ydział H istorycznoFilozoficzny”, Kraków 1891-1918
- „Rozprawy Polskiej A kadem ii Umiejętności. Wydział
Historyczno-Filozoficzny” , Kraków 1921
- „Rozprawy — Polska Akadem ia Umiejętności. Wydział
Historyczno-Filozoficzny”, Kraków 1921-1928/1929
- „Rozprawy W ydziału HistorycznoFilozoflcznego — Polska
Akadem ia Umiejętności", Kraków 1928/1929-1952
- R o zp ra w y W y d zia łu H is to r y c z n o -F ilo z o fic z n e g o —
P o ls k a A k a d e m ia U m ie ję tn o ś ci, Kraków 1992- „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkow o-W schodniej”
- S ło w n ik g e o g ra fic z n y K ró le s tw a P o ls k ie g o i in n y ch
k ra jów s ło w ia ń s k ic h
- „Studia H istoryczne”
- S b o rn ik Im p e ra to rs k o g o R u s s k o g o Is to rić e s k o g o
O bsestva
- „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»”
- S ta ro d a w n e P ra w a P o ls k ie g o P o m n ik i
- S ło w n ik S ta ro ż y tn o ś c i S ło w ia ń s k ic h
- „Studia Źródłoznawcze”
- sygnatura
- Volum ina Legum
- wydanie, wydał
- zeszyt
- „Zapiski H istoryczne”
- zobacz
TRANSLITERACJA SŁOWIAŃSKICH ALFABETÓW CYRYLICKICH
Litera
Transli­
alfabetu
Nr
teracja
cyrylickiego
Język*
Litera
Transli­
alfabetu
Nr
teracja
cyrylickiego
Język
1 A
а
А
а
b bu m r s u
27
P
P
R
r
b bu m r s u
2
Б
б
В
b
b bu m r s u
28
C
С
S
s
b bu m r s u
3
B
в
V
V
b bu m r s u
29
T
T
T
t
b bu m r s u
4
Г
г
G
g
b bu m r s u
30
ъ
h
Ć
Ć
s
5 Д
д
d
b bu m r s u
31 K
k
K
k
m
6 ъ
Ь
D
D
d
s
32
У
b bu m r s u
г
г
6
g
m
33
ÿ
u
V
u
u
7
y
y
й
b
8
Е
е
Е
e
b bu m r s u
34 Ф
Ф
F
f
b bu m r s u
9
Ё
ё
Ё
G
е Ê
Ж ж Ż
3 3 Z
S s Ż
И и I
I i Î
ë
br
35 X
h
b bu m r s u
ê
u
36
b bu m r s u
Ż
b bu m r s u
37
c
V
c
b bu m r s u
z
b bu m r s u
38
d
ms
Ż
m
39
b bu m r s u
i
b" bu m r s u
40
Ś
s
1
b r*' u
41 ъ
ъ
ï
Ï
ï
u
42 Ы
Ы
V
10
11
12
13
14
15
16
Ï
V
H
Ц Ц C
V
4 4 c
Ц Ц D
Ш Ш
Ś
Щ Щ Ś
X
J
j
J
J
ms
43
b
b
18 й
й
J
j
b bu r u
44
Э
Э
17
19
20
21
22
23
к к К k
л л L 1
л> Jb L î
м м м m
н н N n
b bu m r s u
b bu m r s u
ms
b bu m r s u
b bu m r s u
45 Ю
Ю
я
>
47
я
r
r
t
46
48
49
ъ
"
b“ bu r
Y
У
br
-
-
b bu r u
È
è
br
Û
û
b bu r u
a
G
è
ë
a
b " u**
f
r**
V
E
н>
Ń
ń
ms
50
ж
ж
À
25
О
О
0
b bu m r s u
51
G
0
F
26
п
п
Р
P
b bu m r s u
52 V
V
A
Â
>
24 н>
О
bu r u
"
Ÿ
y
V
V
y
b bu r u
b bu m r s u
b** r**
bu"
r**
Oznaczenia języków: b — białoruski, bu —- bułgarski, m — macedoński,
r — rosyjski, s — serbsko-chorwacki, u — ukraiński.
** Występuje w dawnej pisowni.
KWARTALNIK HISTORYCZNY
PL ISSN 0023-5903
Warunki prenumeraty
Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okresy roczne.
W kraju
- urzędy pocztowe oddawcze, właściwe dla miejsca zamieszkania lub
siedziby prenumeratora, oraz doręczyciele w miejscowościach, gdzie
dostęp do urzędu jest utrudniony;
- dział kolportażu W ydawnictwa Naukowego Semper,
ul. Bednarska 20A, 00-321 Warszawa, tel./fax: (22) 828 49 73,
e-mail: [email protected] — wpłaty należy kierować na konto bankowe:
Nr 06 1020 1185 0000 4202 0014 0426
z zaznaczeniem na blankiecie przelewu tytułu czasopisma
i okresu prenumeraty.
Ze zleceniem wysyłki
do innych państw:
- dział kolportażu Wydawnictwa Naukowego Semper,
ul. Bednarska 20A, 00-321 Warszawa, tel./fax: (22) 828 49 73,
e-mail: [email protected] — wpłaty należy kierować na konto bankowe:
Nr 06 1020 1 185 0000 4202 0014 0426
z zaznaczeniem na blankiecie przelewu tytułu czasopisma i okresu
prenumeraty; dostawa odbywa się pocztą zwykłą w ramach opłaconej
prenumeraty, z wyjątkiem zlecenia dostawy pocztą lotniczą, której
koszt w pełni pokry wa zleceniodawca.
Cena opłaconej w wydawnictwie prenumeraty (4 numery) na 2006 rok w kraju wynosi 80 zł.
Prenumerata ze zleceniem dostawy za granicę (pocztą zwykłą) jest w Europie o 100%, a w krajach
pozaeuropejskich o 200% wyższa od krajowej.
Terminy przyjmowania przedpłat przez Wydawnictwo Naukowe Semper
oraz przez Pocztę Polską (tylko prenumerata krajowa):
- do 25 XI na cały następny rok
Wcześniejsze i bieżące numery można nabywać bezpośrednio w Dziale
Handlowym Wydawnictwa Naukowego Semper, ul. Bednarska 20A,
00-321 Warszawa. tel./fax: (22) 828 49 73. e-mail: pren@ semper.pl.
Również można je zamawiać we wszystkich księgarniach naukowych
i akademickich (cena 1 egz. w tych księgarniach może różnić się od
ceny w Wydawnictwie).
Subscription orders ( 17 US$ per сору, 68 US$ per year)
available through the local press distributors.
W Y D A W N IC T W O N A U K O W E SEMPER
ul. Bednarska 20A, 00-321 Warszawa, Poland
tel./fax: (22) 828 49 73
http://www.semper.pl
e-mail: [email protected]
Commercial restriction for this сору:
FOR SALE IN PO LA N D O N L Y !