K Znacz. `przyimek łączący się z celownikiem, określający kierunek

3
K
Znacz. ‘przyimek łączący się z celownikiem, określający kierunek, w którym się zmierza;
do’: Sedn7; kr7l na kolasem, a ;7nego vZon k soBe na prav7m stronem Ligotka Kameralna mist
RCzes hist. [MalPow I 65]; pśn. ;us;y\a;ex sfojom zap;akaCi, / \e;ex k Ni po verce (‘po pracy’)
Nydek mist RCzes hist. [MalPow I 47]; A to zwiyrze chodzowało k’nij a musiała mu dycki każdy
dzień w tej głowie iskać Cierlicko karw RCzes [ZarŚl 1910 2, 86]; 7n jim Ni[”Ne odpoVada;, aNi
te/ k Nim Ne \o; Hawierzów (Sucha Średnia) karw RCzes hist. [MalPow I 74]; Zaolzie RCzes
[Kell II 188]; pśn. Idą k’nam nasza gaździnka, idą k nam, / Niosą dobrej gorzołeczki pełny żban
Górki W ciesz [ZarŚl 1960 4, 659]; pśn. a jak te/ to troxE k sp7sobu přyVedLi, / s SP6vaN6m z
řykaN6m pra/yCi (‘prażyć kaszę’) po,6Li Wisła ciesz hist. [MalPow I 35]; bl. [PodSł].
 ku.
K sobie
Znacz. ‘okrzyk na woły: w lewo’: ks7Be Kochanowice lub; Łomnica ol; Chrząstowice op;
Schodnia op [Gołąb 36]; Op hist. [Przyw 184]; Kujakowice G klucz; bl. hist. [Przyw 40]; bl.
[Wallis].
 wiśta.
MI
I. KA
Znacz. 1. ‘zaimek względny zastępujący określenie miejsca; gdzie’: Kąsek z tego miejsca,
ka tak wszycko dobrze widać Zaolzie RCzes [ZarŚl 1934 4, 217]; Ne Vem aNi potem Ne
Vi{a;ah"ix, ka po\Li Brenna ciesz; Ne Vym, kax to s;y\a;a Ustroń (Lipowiec) ciesz; ale go ra,y
po\lemy, ka je moc zVeřyny Wisła ciesz hist. [MalPow I 28]; przysł. Ka djaboł nie może, tam starą
babe pośle Bronów biel [KopećBron 140]; ludziska ten gros uciskali, ka ta jako mogli Meszna biel
[Widera 140]; ka ta nole/o;, to jo tego Ne V6m Bieruń tys [BąkTeksty 74]; bl. [Bąk]; bl. [PodSł].
2. ‘zaimek pytajny tworzący pytania o miejsce’: folk. A kaź je to moje plugastwo? Koszarzyska
mist RCzes [KadGaw 130]; kaś je? Zaolzie RCzes [MilZSł]; kaS by;? Istebna ciesz [MAGP VIII
396]; Pruchna ciesz [ZarAJŚ 1165]; Kaś też ty mioł oczy? Ustroń (Lipowiec) ciesz [Widera 63];
pśn. O mój miły kochaneczku, / Kaś ty podzioł me pióreczko? Zarzecze ciesz [PieśniŚl III z. 1,
232]; Kaś wraził te cieślice? Dyć ji nóńść ni mogym ŚlCiesz [SłCiesz]; Porąbka biel jw.; Rudzica
biel [ZarAJŚ 1165]; kaS to do;, kaS to po;o/y;, ka ;7n jes? Zabrzeg biel; Pszczyna (Łąka)
[MAGP VIII 396]; Chopeczku, mój chopeczku, kaś ta tyż wloz? Mikołów (Paniowy) [BąkZgwary
4
32]; Orzesze (Zazdrość) mik [MAGP VIII 396]; Łubie gliw jw.; pieronie, kaś ta wlozł Kalety tar
[SimLig 302]; Łubie tar [MAGP VIII 396]; Ostrożnica koz jw.; Pludry ol jw.; bl. [Przyw 144]; bl.
[Przyw II 165]. 3. ‘zaimek nieokreślony; gdzieś, gdziekolwiek’: (kukułka z zegara) kuko roz po
roz, jakby była ka w lesie Zaolzie RCzes [ZarŚl 1933 2, 71]; a/ Me Zima okru\y;a (‘dreszcz
przeszedł’), jag Mi p\i\;o na myZ, /e Se mogym s Nim (‘z niedźwiedziem’) ka zetkaC Jaworze
(Jaworze Średnie) biel [Śltekst 39]. 4. ‘zaimek nieokreślony; co, cokolwiek’: a bes ty{6N to my
j6my na rano /ur a ZimNoKi, na po;edN6 ka b7;o Jankowice Rybnickie ryb [Śltekst 105].
 1. i 2. kaj; 3. kajś.
Ka jaki
Formy: kajaki Karwina RCzes [Zwrot 1950 9, 14]; Karwina (Frysztat) RCzes [Zwrot 1952
7, 8].
Znacz. ‘bliżej nieokreślony, jakikolwiek’: my dziecka pozgryzali kajakóm psiorke Karwina
RCzes [Zwrot 1950 9, 14]; bo do gnoja nimo co dowadź – nasiynio s kajakigo szpatnego trofska
Karwina (Frysztat) RCzes [Zwrot 1952 7, 8].
 kaj (kaj jaki).
Ka kto
Znacz. ‘ktokolwiek, kto bądź’: st. ka kto // ka gdo Zabrzeg biel.
Fraz. Ka się weź, tam się weź zob. WZIĄĆ (SIĘ).
MI
II. KA
Tylko w połączeniu Ka, ka, ka
Znacz. ‘naśladowanie głosu kury, która zniosła jajko’: Łomnica ol.
 tak.
MI
KABACIARZ
Znacz. 1. ‘człowiek ubierający się z miejska, nie po chłopsku’: Na tym człowieku wiele
nie ma, to jest kabáciarz ŚlCiesz hist. [CinCiesz 153]; jdom pon paterek, rechtorze, fojt ai czi
lepszi radni i pore inszich kabociorzi Istebna ciesz [ZarŚl 1932, z. 1, s. 48]. 2. ‘człowiek, który
wyrzeka się swoich korzeni lub szybko zmienia poglądy’: ,asy Se zMyNy;y, to tyn kaboCo\ ty\
Pszczyna (Stara Wieś); bl. [PodSł]; Łobejrzij sie, jaki ś niego kabociorz! Czasy sie zmiyniyły, to
już szaket na drugo stróna łobrócił bl. [SłGŚl].
KABACICZEK
MI
5
Znacz. ‘zdr. kabacik w znacz. 2.’: pśn. Kaftanina jedna, kabocicek jeden, / A ty sukos takij,
co ich mo ze siedym Strzebiń lub [Wallis].
MI
KABACIĆ
Znacz. ‘plotkować’: Przestóńcie już kabacić, a chyćcie sie jaki roboty ŚlCiesz [SłCiesz].
 plotkować.
MI
KABACIK
Znacz. 1. ‘zdr. od kabat w znacz. 1.’: mu\a synkoVi kuPiC fajny kaboCik Rybnik
(Wielopole); obly, synkoVi kabq;Cik Gierałtowice koz. 2. ‘dawna wierzchnia odzież damska,
rodzaj żakietu z długimi rękawami’: kaboCik Żory; Góra św. Anny strzel [OleschAn]; ;oble, se
tf7j kabo;Cik i p7{, bo ju\ ,as Januszkowice krap; Stare Siołkowice op [ZarSiołk]; Op hist.
[Przyw II 165]; Górka Prudnicka prud; Piechocice nys; a) ‘zapinana na plecach’ : kabo;Cik –
staro jakla s knefLikoma (‘guziczkami’) na plecax Przechód nys. 3. ‘biała płócienna bluzka
damska’: kabq;Cik Mechnica koz; kabq;Cik Racławiczki krap.
 2. żakiecik; 3. koszulka.
Niemiecki kabacik
Znacz. ‘kabacik opasany paskiem’: MjeMjecKi kabo;Cik Stare Siołkowice op [ZarSiołk
76].
Polski kabacik
Znacz. ‘kabacik zapinany na guziki’: polsKi kabo;Cik Stare Siołkowice op [ZarSiołk 91].
MI
KABACISKO
Znacz. ‘zgr. kabat w znacz. 1.’: taki mioł kabocisko dłógi aż ku ziymi i tak se tamek dycki
prziszoł Pietrowice karw RCzes [Zwrot 1984 3, 52]; Kintok to je taKi stare kaboCisko na zaxyNyNi
(‘zarzucenie’) na SeBje do gor\ej roboty albo jak pa[e Kozakowice G ciesz.
MI
KABAN
Znacz. 1. ‘dorodne, tłuste zwierzę’: bl. hist. [Przyw 144], [Przyw II 165]. 2. ‘człowiek
gruby, otyły; grubas’: bl. hist. [Przyw 144], [Przyw II 165].
 z tur. kaban.
 1. bakan, czaban; 2. wieprzek.
KABANIA
MI
6
Znacz. 1. ‘sukienka’: kabania sie ji dźwigła nad kolana Zaolzie RCzes hist. [CinŚm 42];
dziywczackóm chrabąszcze za kabanie styrkali! (‘wkładali’) Zaolzie RCzes [PiegOpow 20]; To se,
fojcie, myślicie, że jo tyn kóntyngynt oto spod kabanie wytrzepię Zaolzie RCzes [PiegSęk 79];
zawóniało mu miasto, frelki w krótkich kabaniach Zaolzie RCzes [Wawrosz 29]; Koniaków ciesz
[WronTek 246]; ŚlCiesz [SłCiesz]. 2. ‘wierzchnie okrycie damskie, rodzaj kaftana’: Gródek,
Koszarzyska, Nawsie mist RCzes [Kell II 188]; kabaNa – tako jakla Kozakowice G ciesz. 3. ‘długa
wełniana koszula dla dzieci, które zaczynają chodzić’: ŚlCiesz hist. [CinCiesz 153].
 ze słow. kabaňa.
 1. szaty; 2. kaftan; 3. kabanica.
 Wyraz notowany tylko na ŚlCiesz.
MI
KABANICA
Znacz. ‘długa wełniana koszula dla dzieci, które zaczynają chodzić’: ŚlCiesz hist.
[CinCiesz 153].
 ze słow. kabanica.
 kabania.
MI
KABANIECZKA
Znacz. ‘pieszcz. kabania w znacz. 1.; sukieneczka’: pśn. Posała tam pastyreczka
gazdoszkowe krowy. / Kabot z jednym wielkim kneflym (‘guzikiem’), kabanieczka mało Zaolzie
RCzes [Młynek 54].
MI
KABANINA
Formy: chabanina Karwina (Łąki) RCzes [Kell II 188].
Znacz. 1. ‘liche, twarde, żylaste mięso’: Śmiłowice mist RCzes [Kell II 188]; Karwina
(Łąki) jw.; Orłowa karw RCzes jw.; Nie posyłej, staro, po te kabanine do masorza Zaolzie RCzes
[Zwrot 1959 12, 17]; ŚlCiesz [BizEtym 114]; Zabrzeg biel; Kobiór pszcz; Lisów lub; bl. [Wallis].
2. ‘końskie mięso; konina’: bl. [Wallis]. 3. ‘mięso wieprzowe; wieprzowina’: Odliczo pieniądze
na ten kąsek kabaniny ze zdechłej świni bl. [PodSł].
 z tur. kaban.
 2. konina; 3. wieprzowina.
*KABANOS
KABANT
MI
7
Znacz. ‘element konstrukcji dachu: podpórka belki, która biegnie wzdłuż całego domu’:
Budziska rac.
MI
Kabaret zob. TABORET
KABAT
Znacz. 1. ‘krótkie okrycie męskie z długimi rękawami; marynarka lub kurtka, dawniej
surdut’: Bystrzyca mist RCzes [ZarŚl 1937 2, 98]; Jabłonków mist RCzes [GładZdob 7]; Tag-mu
(utopcowi) tag-jeszcze woda kapała z tego kabota Nydek mist RCzes [Zwrot 1956 7-8, 10]; powdz.
Nowy kabot ze starymi dziurami Karwina (Darków) RCzes [OndrPrzysł 152]; To były tańce, co
sie spocił, seblyk kabot, a we weście (‘w kamizelce’) dali zwyrtoł Karwina (Frysztat) RCzes
[Zwrot 1958 5, 9]; pśn. Po szynkach-chcóm chodzić, / kabotów nimajóm Stonawa karw RCzes
[Zwrot 1956 4, 7]; pśn. Bo zbuloł szychtym (‘opuścił zmianę w pracy’) jedną, dwie, / A już go
werkszuc (‘strażnik fabryczny’) za kabot rwie Zaolzie RCzes [Jgłos 33]; Mama mi pumógła kabot
oblyc, boch ni móg ręki dźwignąć Zaolzie RCzes [PiegSęk 12]; folk. Klaptoczka sie za to trzymała
i dzierżała chłopa za kabot Cieszyn (Mnisztwo) [Widera 26]; jedne Mo; p|i veSCe, drug7m p|i
kaboCe Brenna ciesz; Kozakowice G ciesz; męt. j7n p7n v Zel7nym kaboCe Ochaby ciesz [Śltekst
38]; przywozili brucliki i kaboty naszyte srebrnymi guzami Wisła ciesz [GładZdob 173]; przysł.
Gdo w kabacie chodzi, powinien se go łatać ŚlCiesz hist. [CinCiesz 153]; powdz. Jak sie mácie?
jako wesz w kabácie ŚlCiesz hist. [CinDod I 308]; przysł. Lepszo cnota w kabocie, niż niecnota w
złocie ŚlCiesz [OndrPrzysł 113]; ŚlCiesz [SłCiesz]; Zabrzeg biel; kabot to by; \,aKet (żakiet)
mYsKi Pszczyna (Stara Wieś); ok. Pszczyny [MAGP XII 564]; Kobiór, Suszec pszcz; Pszcz hist.
[Przyw II 165]; kabod"m7m je\,e fajny, a galoty Mi Se potarga;y Marklowice wodz; Odra wodz;
kaboty no\7m x;opy i baby Żory; synKi noSyLi do \ko;y kaboty Rybnik; pśn. legn7;ex Se pot
p;otym, p|ikry;ex Se kabotym Bełk ryb; (utopek) galoty mioł krótkiy, kabot, a na głowie tako
czopeczka czerwóno Czerwionka-Leszczyny ryb [BąkTeksty 30]; seblyk kabot Orzesze (Zazdrość)
mik; Rudziniec gliw [MAGP XII 564]; Piekary Śl; pśn. aż mnie oblekli / w ten modry kabat
Tarnowskie Góry hist. [KolbGŚl 147]; Budziska rac; ;oblyc se tyn kabot, bo je Zima (‘zimno’)
Kuźnia Raciborska rac; mo kabot f kratka Rzuchów rac; Gierałtowice, Grzędzin koz; folk.
Rozbójnika ludzie zmiarkujóm, choćby se zawdzioł farorzów kabot! Karchów koz [Śmieł 10];
;
o{yj Se jakY kabo;tY Ortowice koz; Łomnica ol; vrojZ ra.kaVi,ky do kaba;ta, a/ ix Ne straCi\
Sułków głub [SteuerS 93]; je\,e Se p\i kabo;Ce p\i\yjA tako; caka Januszkowice krap; Opole
8
(Grudzice); Grabczok op [MAGP XII 564]; kabo;t Stara Schodnia op [Gołąb 21]; obly, se
kabq;t Brzeźnica prud; bl. [Bąk]; bl. [PodSł]; bl. [Wallis]; bl. [ZarAJŚ V, cz. 2, s. 9]. 2.
‘wierzchnia część żeńskiego stroju ludowego, żakiet damski’: pśn. Posała tam pastyreczka
gazdoszkowe krowy. / Kabot z jednym wielkim kneflym (‘guzikiem’), kabanieczka mało Zaolzie
RCzes [Młynek 54]; rym. Siedzi pani za wrotami, z dziewięcioma kabotami ok. Istebnej ciesz
[ZarŚl 1933 1, 37]; kaboty no\7m x;opy i baby Żory; Góra św. Anny strzel [OleschAn]; ,amujS
se tygo SF&ntelnygo kabo;ta Ny ;oblyk;a? Januszkowice krap. 3. ‘suknia’: st. kabot Hawierzów
(Datynie D) karw RCzes [ZarAJŚ V, cz. 2, s. 11]; Ochaby ciesz; Kecka, kabot, xaNdovNij sukNa
Zabrzeg biel. 4. ‘grubsza, długa spódnica’: Pszcz, Syc, Op hist. [Przyw II 165]. 5. ‘stary płaszcz’:
rzad. kab;ot Kalety (Jędrysek) tar; f \ranku ViSi stary kaba;t Cisek koz; Opole (Grudzice);
Chrząstowice op; Sowin nys; bl. [Wallis]. 6. ‘podarte ubranie’: kabot Wojnowice rac. 7. ‘zboże
wymłócone, ale nieoczyszczone z plew’: na gumNe je tyn kabo;t Dzierżysławice prud
[PlutaDzierż].
 z węg. kabat.
 1. żupan; 2. żakiet; 3. suknia; 4. spódnica; 5. mantlisko.
Fraz. Kabat zmieniać ‘zmieniać poglądy’: powdz. Umi zmiyniać kabot Karwina (Darków)
RCzes [OndrPrzysł 214]; Jak prziśli Niymcy, tóż zaroz kabot zmiynioł ŚlCiesz [SłCiesz]; bl.
[PodSł].
MI
KABATEK
Znacz. 1. ‘biała płócienna bluzka damska, ozdobiona koronką, z bufiastymi rękawami
sięgającymi do łokci’: to paCeSne (płótno) na kaZdo (‘na co dzień’) na koSule x:opOm, a Ce.Ke (…)
babOm na kabotKi Czarne czad Słow [NitschW II 39]; Cziynki płótno było na kosziule, na
kabotki, abo cziynki płachty do łóżka Mosty mist RCzes [Zwrot 1957 2, 10]; oblykały nasze
szwarniutki dzieuszki śląski suknie z wyszywanymi żywotkami i biylónymi kabotkami Zaolzie
RCzes [Zwrot 1963 8, 9]; Bo;y fortux, Bo;e fst&\Ki, no ji Bo;y kabotek Brenna ciesz;
Kozakowice G, Ochaby ciesz; Wisła ciesz [PilchWisła 30]; Spinki (…) służyły (…) do zapinania
(…) kołnierzyków, (…) przyszytych do białych płóciennych bluzek zwanych kabotkami,
koszułkami Ciesz [GładZdob 209]; ŚlCiesz hist. [Cin Ciesz 153]; ŚlCiesz [SłCiesz]; Ponad
żywotkiem wysuwa się bielutka koszula, spięta pod szyją piękną „spinką”, zwana kabotkiem,
której bufiaste rękawy związane są nad łokciem przymocowaną białą wstążeczką ŚlCiesz [ZarŚl
9
1931 3-4, 140]; kabotek – kart7novy (kretonowy), kart7n fezd"na\kr7B7ny (‘mocno
wykrochmalony’) Zabrzeg biel; Pszczyna hist. [Koelling G 13]; moja matka to jesce ryn,Ne t6n
kaboteg"u\yLi Radzionków tar; bl. [Wallis]. 2. ‘rodzaj kobiecego kaftanika lub żakietu
sukiennego, przylegającego do talii, dołem nieco odstającego’: Śmiłowice mist RCzes [Kell II
188]; Karwina (Łąki) RCzes jw.; Kobiety nosiły kabotki czerwonym harasem wyszyte Brenna
ciesz [ZarŚl 1932 1, 46]; Zagadka: Siedzi pani w gnotku, w czerwonym kabotku [pluskwa] ok.
Istebnej [ZarŚl 1933 1, 37]; ŚlCiesz hist. [BystCiesz 92]; wełniany kabotek Rybnik; Łone miały
szyrokie sukienne kiecki, na nich piekne, jedwobne fortuchy i czorne zamtowe (‘aksamitne’)
kabotki Chorzów [ZarŚl 1930 2, 96]; bl. [Bąk]; bl. [PodSł]; bl. [Wallis].
 1. koszulka; 2. żakiecik.
MI
KABATÓWKA
Znacz. ‘słabo wypalona cegła’: kabot7fka Dębowiec ciesz.
 lepówka.
MI
I. KABEL
Znacz. ‘metalowy przewodnik jedno- lub wielożyłowy, przewodzący energię
elektryczną, zaopatrzony w izolującą osłonę z tworzywa’: tyn kabel je co;Ki spol7ny Marklowice
wodz; Grzędzin koz; kaj da;ajS kabel od /elo;ska? Kobylice koz; /o;dyn NeVjy, kaj Se tyn kabel
pod;7n,o; Rogów Opolski krap; dej poz7r na kabel ;od bet7Nary Nowa Kuźnia op; Zakrzów
Turawski op; Niem [DobN I 63].
 z niem. Kabel.
MI
II. KABEL
Znacz. 1. st. ‘kamyk służący do gry, podrzucany na dłoni’: kqble graC Kobiór pszcz;
2. ‘kostka do gry’: ko;bel Prószków op; Zakrzów Turawski, Złotniki op.
 z niem. Kabel ‘udział, los’.
MI
KABELA
Znacz. 1. ‘torba’: Więcłowice mist RCzes [Kell II 188]. 2. ‘pojemnik na proch strzelniczy’:
Pustecki sie ciebie pyto, co niesiesz w tej kabeli Karwina RCzes [OndrProza 15].
 z czes. kabela.
 1. torba.
KABELKA
MI
10
Znacz. ‘zdr. kabela’: Jedyn roz napotkoł pan Pustecki strzelca, a pytoł sie go, co niesie w
tej kabelce Karwina RCzes [OndrProza 15].
MI
KABINET
Znacz. ‘pokoik’: Przy niej mieli gospodzcy kabinet, co tam spali Wisła ciesz [PilchWisła
59].
 z niem. Kabinett.
 izdebka.
MI
KABŁĄK
Znacz. ‘wygięty pręt na kosisku kosy’: Bogumin (Szonychel) karw RCzes [ZarAJŚ 100].
 pręt.
MI
Kabold zob. KOBOLD
Kaboretek zob. TABORETEK
KABR
Znacz. ‘słowo recytowane w wyliczance dziecięcej’: Eniki, beniki, kliki be, / Abr, kabr,
domine, / Na kogo to słowo padnie, / Tyn musi iść z koła precz Zaolzie RCzes [Młynek 7]. MI
Kabudek zob. KADŁUBEK
Kabudnik zob. KADŁUBNIK
Kabudrak zob. KAPUDRAK
Kabza zob. KAPSA
Kabzak zob. KAPSAK
Kabzal zob. KAPSAL
Kabzeczka zob. KAPSECZKA
Kabziak zob. KAPSIAK
Kabziczka zob. KAPSICZKA
Kabzoń zob. KAPSOŃ
Kabzowy zob. KAPSOWY
I. KAC
Znacz. ‘zespół objawów zatrucia alkoholem, złe samopoczucie nazajutrz po wypiciu zbyt
dużej ilości alkoholu’: folk. Roz jeden górnik mioł strasznego kaca. Siodł se na dole i czuł, że mu
wczorajszo gorzoła jeszcze we gowie wyrobio Katowice (Janów) [SimŚl 116].
 z niem. Katzenjammer.