CENTRUM SZKOLENIOWE ZDROWIA ŚRODOWISKOWEGO

Mgr Janina Wuczyńska
Instytut Medycyny Pracy
i Zdrowia Środowiskowego
w Sosnowcu
CENTRUM SZKOLENIOWE ZDROWIA ŚRODOWISKOWEGO
Pojęcie „zdrowie środowiskowe”
W
edług przyjmowanej powszechnie definicji Światowej Organizacji Zdrowia, zdrowie środowiskowe obejmuje te aspekty zdrowia, które zależą od chemicznych,
fizycznych, biologicznych i społecznych czynników środowiska. Pojęcie obejmuje
teorię i praktykę oceny, naprawy, kontroli i zapobiegania w odniesieniu do tych
czynników środowiska, które mogą wpływać szkodliwie na zdrowie ludności, w obecnym
pokoleniu i w przyszłych pokoleniach. Zakres pojęcia „zdrowie środowiskowe” jest, więc
bardzo szeroki. Wiedza teoretyczna i praktyczna w tym zakresie zwiększa się tak szybko, że
zdrowie środowiskowe wyodrębnia się obecnie w samodzielną dziedzinę. Równocześnie rośnie zapotrzebowanie na szkolenie i doskonalenie specjalistów w tej istotnej dziedzinie.
Cele i geneza Centrum
Centrum Szkoleniowe Zdrowia Środowiskowego jest pierwszym w Polsce ośrodkiem szkoleniowym, który:
- zapewni nowoczesne, kompleksowe kształcenie i szkolenie w dziedzinie zdrowia środowiskowego;
- zaspokajać będzie aktualne potrzeby szkoleniowe w zakresie zdrowia środowiskowego;
- spełniać będzie rolę ośrodka referencyjnego w odniesieniu do programów edukacyjnych i szkoleniowych zawierających elementy zdrowia środowiskowego;
- spełniać będzie rolę ośrodka referencyjnego w odniesieniu do programów upowszechniających wiedzę i informację w dziedzinie zdrowia środowiskowego.
Przesłanki utworzenia Centrum:
1. Niedostatek specjalistów w różnych dziedzinach zdrowia środowiskowego:
- stanowiący istotną barierę przy wdrażaniu działań profilaktycznych;
- utrudniający podejmowanie decyzji w procesie zarządzania środowiskowym ryzykiem zdrowotnym;
- ograniczający możliwości informowania ludności o środowiskowych zagrożeniach
zdrowia.
2. Brak zaplecza konsultacyjnego dla nauczania i szkolenia w dziedzinie zdrowia środowiskowego.
41
3. Brak zaplecza konsultacyjnego dla upowszechniania wiedzy nt. środowiska i zdrowia.
Program „Środowisko a Zdrowie”
Centrum Szkoleniowe Zdrowia Środowiskowego organizowane jest w Instytucie Medycyny
Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu w ramach wdrażania programu wieloletniego
„Środowisko a Zdrowie”.
Program „Środowisko a Zdrowie”, ustanowiony Uchwałą Rady Ministrów nr 64/2001 z dnia
5 czerwca 2001 roku, jest wspólnym programem Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Ochrony Środowiska i Komitetu Badań Naukowych, przewidzianym do realizacji w latach 20002003 z udziałem resortów gospodarczych. Dotyczy całego kraju, lecz ma szczególne znaczenie dla obszarów ekologicznie zagrożonych. Ma charakter otwarty, z założeniami corocznej
oceny i możliwości modyfikacji. Zadania Programu są wspierane przez Światową Organizację Zdrowia i Duńską Agencję Ochrony Środowiska w ramach projektu „Wdrażanie krajowych planów działań na rzecz środowiska i zdrowia”.
Główne cele programu wieloletniego „Środowisko a Zdrowie”, to:
 stworzenie skutecznego systemu przeciwdziałania środowiskowym zagrożeniom
zdrowia dostosowanego do wymogów Unii Europejskiej;
 dokonanie diagnozy obecnych środowiskowych zagrożeń zdrowia w Polsce i przedstawienie prognozy na przyszłość;
 dostarczenie instrumentów oceny i zarządzania środowiskowym ryzykiem zdrowotnym na szczeblu centralnym i lokalnym;
 zwiększenie efektywności wykorzystania środków finansowych na ochronę środowiska i środowiskową profilaktykę zdrowotną;
 umożliwienie wyeliminowania lub ograniczenia chorób środowiskowych i zwiększenie poczucia bezpieczeństwa ekologicznego ludności.
Lokalizacja Centrum
Centrum Szkoleniowe Zdrowia Środowiskowego powstaje w Instytucie Medycyny Pracy i
Zdrowia Środowiskowego, który jest dobrze przygotowany do wykonania tego zadania w
oparciu o wieloletnie krajowe i międzynarodowe doświadczenia szkoleniowe:
Î Instytut działa statutowo w dziedzinie zdrowia środowiskowego.
Î Instytut, zlokalizowany w regionie o największej koncentracji problemów zdrowia
środowiskowego w Polsce, dysponuje wieloletnim doświadczeniem naukowym i
szkoleniowym w tej dziedzinie.
Î W Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu istnieje jedyne z Polsce zaplecze kliniczne medycyny środowiskowej.
Î Od 1993r. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego pełni funkcję Ośrodka Współpracy z WHO w dziedzinie oceny skutków zdrowotnych zanieczyszczenia
środowiska i szkolenia w zakresie zdrowia środowiskowego.
42
Î W latach 1993–1996, w ramach Projektu Rząd Polski - Światowa Organizacja Zdrowia - Rząd Holandii, Instytut przygotował zespół lekarzy środowiskowych w ramach
podyplomowych studiów krajowych i staży zagranicznych.
Î Instytut uczestniczy od 1998 roku w programie Unii Europejskiej wykorzystującym
nowoczesne metodologie i techniki edukacyjne w kształceniu i szkoleniu w dziedzinie zdrowia środowiskowego na poziomie przed- i podyplomowym.
Î Instytut czynnie uczestniczy w przygotowaniu 2 europejskich projektów szkoleniowych w dziedzinie zdrowia środowiskowego ukierunkowanych na kształcenie podyplomowe specjalistów dziedzin poza medycznych.
Kadra Centrum
Kadra wykładowców Centrum Szkoleniowego Zdrowia Środowiskowego:
Zespół pracowników naukowo-badawczych Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia
Środowiskowego w Sosnowcu prowadzących prace w takich dziedzinach jak: ocena
ryzyka zdrowotnego, monitoring środowiskowych zagrożeń zdrowia, epidemiologia
środowiskowa, chemiczne i fizyczne zagrożenia zdrowia, higiena mieszkań, toksykologia i mutageneza środowiskowa, medycyna środowiskowa, promocja zdrowia;
Pracownicy naukowi wyższych uczelni i innych instytutów na Śląsku i w innych regionach Polski;
Specjaliści zdrowia środowiskowego Szkół Zdrowia Publicznego;
Wykładowcy i eksperci zagraniczni;
Praktycy z zakresu zdrowia środowiskowego.
Oferta programowa Centrum
Centrum Szkoleniowe Zdrowia Środowiskowego prowadzić będzie kompleksową edukację w
zakresie zdrowia środowiskowego na poziomie podyplomowym i przed dyplomowym, jak
również kursy krótkoterminowe dotyczące wybranych problemów zdrowia środowiskowego
dla różnych grup słuchaczy. Zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej i Światowej Organizacji
Zdrowia, działania na rzecz poprawy stanu zdrowia środowiskowego powinny opierać się na
udziale różnych partnerów. Do partnerów tych należy nie tylko szeroko rozumiana rządowa i
samorządowa administracja zdrowia i środowiska na różnych szczeblach zarządzania, instytucje nadzoru nad środowiskiem i zdrowiem, ale również administracja gospodarcza, środowiska naukowe, organizacje pozarządowe i opinia publiczna. Powyższa zasada uwzględniana
będzie podczas opracowywania szczegółowych programów kursów organizowanych przez
Centrum Szkoleniowe Zdrowia Środowiskowego.
Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych elementów oferty szkoleniowej Centrum.
43
Kształcenie podyplomowe w dziedzinie zdrowia środowiskowego
Celem kształcenia podyplomowego jest przygotowanie specjalistów zdrowia środowiskowego w oparciu o doświadczenia programów międzynarodowych Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej. Koncepcja kompleksowego kształcenia podyplomowego specjalistów
zdrowia środowiskowego opiera się przede wszystkim na wynikach wcześniej wspomnianego
polsko-holenderskiego programu „Szkolenie Lekarzy Środowiskowych” prowadzonego przez
Instytut, z dostosowaniem szczegółowego zakresu tematyki do wymiarów kształcenia oraz
najnowszego stanu wiedzy i praktyki w dziedzinie zdrowia środowiskowego. Instytut utrzymuje robocze kontakty z absolwentami szkolenia lekarzy środowiskowych, którzy aktywnie
uczestniczyć będą w rozwijaniu sieci specjalistów w tej dziedzinie oraz prowadzić będą część
zajęć w ramach studium podyplomowego.
Adresatami tego programu będą przede wszystkim pracownicy administracji zdrowia i środowiska na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym, pracownicy instytucji nadzoru nad
środowiskiem i zdrowiem.
Szkolenie to przeznaczone będzie do osób posiadających wyższe wykształcenie w dziedzinach związanych ze zdrowiem środowiskowym: medycyna, zdrowie publiczne, biologia i
ochrona środowiska, chemia, biochemia, nauki o ziemi, fizyka, nauki społeczne i inne.
Program kształcenia obejmuje następujące główne bloki tematyczne:
 koncepcja zdrowia środowiskowego, organizacja i funkcjonowanie zaplecza zdrowia
środowiskowego w Polsce i w Europie, z uwzględnieniem roli organizacji pozarządowych;
 prawo i jego wdrażanie w dziedzinie zdrowia środowiskowego;
 źródła i drogi narażenia na czynniki środowiskowe (podstawy toksykologii, kancerogeneza chemiczna, czynniki fizyczne – hałas środowiskowy, promieniowanie jonizujące i niejonizujące, czynniki biologiczne, i inne);
 główne zanieczyszczenia środowiska – definicje, metody oceny i pomiaru, skutki
zdrowotne (zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, zanieczyszczenie powietrza
pomieszczeń, odpady niebezpieczne, skażenie gleby, wody i żywności, i inne);
 metody i techniki oceny środowiskowego ryzyka zdrowotnego oraz zasady zarządzania i nadzoru nad ryzykiem;
 epidemiologia środowiskowa;
 zapobieganie skutkom zdrowotnym zanieczyszczenia środowiska; prewencja medyczna i techniczna;
 metody i zasady informowania ludności o środowiskowym ryzyku zdrowotnym oraz
promocja zdrowia środowiskowego.
Kształcenie podyplomowe prowadzone będzie w systemie dwu semestralnych studiów zaocznych i kończyć się będzie pracą dyplomową.
Zostaną zastosowane następujące formy zajęć: seminaria i wykłady, warsztaty, zajęcia praktyczne i zajęcia w terenie, zajęcia laboratoryjne, ćwiczenia z wykorzystaniem Internetu.
44
Kursy krótkoterminowe w dziedzinie zdrowia środowiskowego
Celem kursów krótkoterminowych jest przede wszystkim szkolenie i doskonalenie pracowników administracji zdrowia i środowiska na różnych szczeblach zarządzania oraz pracowników instytucji nadzoru nad środowiskiem i zdrowiem, zajmujących się problematyką zdrowia
środowiskowego.
Zgodnie z zasadą udziału różnych partnerów w działaniach na rzecz środowiska i zdrowia,
Centrum organizować będzie również kursy dotyczące wybranych zagadnień zdrowia środowiskowego adresowane do administracji gospodarczej na poziomie centralnym, regionalnym i
lokalnym, organizacji pozarządowych, środków masowej komunikacji publicznej.
Program kursów krótkoterminowych dotyczyć będzie następujących zagadnień głównych, z
modyfikacją i zróżnicowaniem programu w zależności od grupy odbiorców:
koncepcja zdrowia środowiskowego;
podstawowe regulacje prawne;
szkodliwe czynniki środowiska (chemiczne, fizyczne, biologiczne);
rozpoznawanie i ocena środowiskowego ryzyka zdrowotnego;
wykorzystanie nowoczesnych metod oceny ryzyka i zarządzania ryzykiem w ocenach
oddziaływania środowiska na zdrowie;
zapobieganie skutkom zdrowotnym zanieczyszczenia środowiska;
informowanie o środowiskowych zagrożeniach zdrowia;
wypadki i katastrofy środowiskowe.
Zajęcia prowadzone będą w formie wykładów i seminariów, warsztatów, zajęć praktycznych,
ćwiczeń laboratoryjnych, i innych.
Kursy krótkoterminowe w zakresie specyficznych, aktualnych problemów zdrowia
środowiskowego
Celem tej grupy kursów krótkoterminowych jest szkolenie i podnoszenie kwalifikacji pracowników różnych instytucji zajmujących się specyficznymi problemami zdrowia środowiskowego. Kursy takie adresowane będą do pracowników administracji zdrowia i środowiska
oraz administracji gospodarczej na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym, pracowników instytucji nadzoru nad środowiskiem i zdrowiem, organizacji pozarządowych oraz do
innych instytucji zaangażowanych w prace nad specyficznym problemem.
Program tych kursów krótkoterminowych dostosowany będzie do specyficznego problemu
zdrowia środowiskowego.
Przykłady tematyki kursów:
−
udział poszczególnych partnerów w budowaniu i wdrażaniu planów działań na rzecz
środowiska i zdrowia;
−
oceny oddziaływania na zdrowie w ramach ocen oddziaływania na środowisko;
−
programy profilaktyki medycznej skutków zdrowotnych skażenia środowiska;
−
bezpieczne usuwanie azbestu;
45
−
przygotowanie projektów inwestycyjnych do finansowania z zagranicznych funduszy
pomocowych.
Zakres i forma kursów będą zróżnicowane w zależności od omawianego problemu oraz odbiorców szkolenia. Tematyka kursów mieścić się będzie w zakresie szerokiej oferty programowej Centrum. Tak jak poprzednio, stosowane będą różnorodne formy zajęć teoretycznych i
praktycznych, przy czym forma zajęć będzie dostosowana do tematyki kursu i grupy odbiorców szkolenia
Elementy zdrowia środowiskowego w kształceniu przeddyplomowym
Głównym celem tego kierunku działania Centrum Szkoleniowego Zdrowia Środowiskowego
jest opracowywanie propozycji programów z zakresu zdrowia środowiskowego dla następujących kierunków i specjalności studiów licencjackich i magisterskich: medycyna, zdrowie
publiczne, biologia i ochrona środowiska, pedagogika, zarządzanie i marketing, dziennikarstwo i nauki społeczne, nauki o ziemi, i inne.
Inne funkcje Centrum Szkoleniowego Zdrowia Środowiskowego
Poza działalnością edukacyjną i szkoleniową, Centrum pełnić będzie funkcję:
4
Ośrodka referencyjnego w odniesieniu do programów edukacyjnych i szkoleniowych
zawierających elementy zdrowia środowiskowego
4
Ośrodka referencyjnego w odniesieniu do programów upowszechniających wiedzę i
informacje w dziedzinie zdrowia środowiskowego
Prace organizacyjne i przygotowawcze w ramach Centrum Szkoleniowego Zdrowia Środowiskowego rozpoczęto w roku 2000 w oparciu o decyzję Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, w ramach środków finansowych Ministerstwa Zdrowia. W roku 2000 zakończono prace przygotowawcze, programowe i organizacyjne. Opracowano zasady formalno-prawne i
organizacyjne funkcjonowania Centrum oraz przeprowadzono rozeznanie potrzeb szkoleniowych w oparciu o ankietę WHO. W grudniu 2001r. przeprowadzono pilotażowy kurs dotyczący oceny ryzyka, zarządzania i nadzoru nad ryzykiem oraz komunikowania o ryzyku, który wskazał na olbrzymie potrzeby szkoleniowe i niedosyt wiedzy w dziedzinie zdrowia środowiskowego na poziomie administracji zdrowia i środowiska oraz instytucji nadzoru nad
zdrowiem i środowiskiem.
W roku 2001 zorganizowano dwa kursy z udziałem ekspertów zagranicznych w oparciu o
środki Projektu WHO/DEPA wspierającego krajowe działania na rzecz środowiska i zdrowia.
Jeden z nich dotyczył zasad opracowania projektów inwestycyjnych w dziedzinie zdrowia
środowiskowego według wymogów Unii Europejskiej, drugi obejmował tematykę ocen oddziaływania środowiska na zdrowie. Na przełomie listopada i grudnia 2001 roku przeprowadzone zostały dwa kolejne kursy krótkoterminowe dotyczące teorii i praktyki ocen oddziaływania środowiska na zdrowie. Szkolenia skierowane były do administracji zdrowia i inspekcji
sanitarnej na szczeblu regionalnym i lokalnym w rejonach ekologicznie zagrożonych (Woj.
Śląskie i Dolnośląskie). W kursach, które cieszyły się ogromnym powodzeniem, uczestniczyło łącznie około 80 osób. Istnieje pilna potrzeba kontynuacji tego rodzaju szkoleń, z ukierunkowaniem również na inne grupy odbiorców, takie jak: administracja środowiska, admini-
46
stracja gospodarcza, organizacje pozarządowe a nawet środki masowej komunikacji publicznej.
W listopadzie b.r. rozpoczęła się pierwsza edycja podyplomowego studium zdrowia środowiskowego dla 22 przedstawicieli inspekcji sanitarnej i administracji zdrowia z całej Polski. Na
początku 2001 roku opracowano Dokument Programowy Studium. Program szkolenia oparty
jest o doświadczenia wspomnianego wcześniej Programu Szkolenia Lekarzy Środowiskowych realizowanego we współpracy z WHO i instytucjami holenderskimi. Szkolenie podyplomowe prowadzone jest w systemie zaocznym i obejmuje dwa semestry wykładów, ćwiczeń, zajęć praktycznych i warsztatowych – łącznie około 500 godzin. Szkolenie zakończone
będzie pracą dyplomową. Liczba kandydatów na szkolenie podyplomowe przerosła oczekiwania organizatorów. Na około 20 dostępnych miejsc zgłosiło się ponad 50 osób z całej Polski. Przyjętych zostało 22 kandydatów reprezentujących wojewódzkie i powiatowe Stacje
Sanitarno-Epidemiologiczne, Wydziały Zdrowia Urzędów Wojewódzkich i Urzędów Marszałkowskich w 11 województwach Polski.
Kompleksowość i nowoczesność oferty programowej Centrum Szkoleniowego Zdrowia Środowiskowego została wysoko oceniona przez ekspertów wielu europejskich ośrodków naukowych i edukacyjnych, m. innymi: Narodowy Instytut Zdrowia w Rzymie, Uniwersytet w
Zurichu, Uniwersytet Medyczny w Padwie, Uniwersytet w Brukseli i inne. Szczególnym zainteresowaniem partnerów zagranicznych cieszy się program podyplomowego kształcenia
specjalistów zdrowia środowiskowego, który został zaadaptowany dla potrzeb przygotowania
propozycji 2 projektów szkoleniowych do finansowania w ramach V i VI Programu Ramowego Unii Europejskiej. Projekty te dotyczyć będą przed- i podyplomowego kształcenia w
dziedzinie zdrowia środowiskowego dla specjalistów różnych dziedzin medycyny oraz dziedzin poza medycznych. W chwili obecnej propozycje są oceniane przez Komisję Europejską.
47
48