między nerem a wartą - Szkoła Podstawowa nr 1 im. Lotników

- 1 -
Tomasz Wójcik
MIĘDZY NEREM A WARTĄ
program edukacji regionalnej
realizowany w Szkole Podstawowej nr 1
w Poddębicach
Poddębice 2004
-2-
1. Podstawy programowe
Podstawy programowe edukacji regionalnej:
• Cele edukacyjne
Poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego regionu.
Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej.
Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej.
• Zadania szkoły
Umożliwianie poznania regionu i jego kultury.
Wprowadzanie w życie kulturalne wspólnoty lokalnej.
Kształtowanie tożsamości narodowej w aspekcie tożsamości regionalnej.
• Treści
Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i szkoły.
Ogólna charakterystyka geograficzna i kulturowa regionu oraz jego podstawowe nazewnictwo; główne symbole
regionalne.
Język regionu, gwara i nazewnictwo
Elementy historii regionu i ich związki z historią i tradycją własnej rodziny.
Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje.
Miejscowe podania, przysłowia, muzyka, architektura, plastyka, tradycyjne rzemiosło, sztuka ludowa i folklor
Sylwetki osób zasłużonych dla środowiska lokalnego, regionu i kraju.
• Osiągnięcia
-3-
Odczytywanie związków łączących tradycję rodzinną z tradycjami regionu.
Dostrzeganie wpływu wartości związanych z kulturą regionu na życie poszczególnych ludzi.
Świadome i aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty lokalnej, w zachowaniu i pomnażaniu dziedzictwa kulturowego
2. Uwagi ogólne
We współczesnej polskiej szkole regionalizm zajmuje coraz poważniejsze miejsce, m. in. poprzez odwoływanie się
w procesie edukacji do konkretnej wspólnoty miejsca, tradycji, historii, kształtowanie patriotyzmu, oparcie o zjawiska
dla ucznia bliskie, codzienne. Naturalnie w błędzie byłby ten, kto stwierdziłby, że jest on czymś nowym w polskiej
szkole. Wielu nauczycieli realizowało edukację regionalną w ramach lekcji języka polskiego, historii, geografii, godzin
wychowawczych.
Obecnie jednak należy widzieć edukację regionalną w innym kontekście, pamiętając o zjawiskach potencjalnie
niekorzystnych, np. globalizacji, unifikacji kulturowej. Socjologowie często określają współczesną młodzież mianem
pokolenia X lub pokolenia MTV, akcentując wyraźne oderwanie od korzeni, poczucie braku tożsamości. Poprzez
umiejętne odwoływanie się do korzeni, otoczenia, spraw uczniowi bliskich, można osiągnąć pożądane wychowawczo
efekty. „Kształtowanie u dzieci i młodzieży szkolnej poczucia, że jesteśmy bogaci piękną tradycją swojszczyzny,
dziedzictwem kultury narodowej, którą wnosimy jako wiano do jednoczącej się Europy i do świata, pozwala na
wychowanie świadomych swoich możliwości i powinności Polaków i Europejczyków, bo nie można być
Europejczykiem, porzucając region – ojczyznę najbliższą, gdyż Europa to przecież nic innego jak ojczyzna ludzie i
regionów” (E. Repsch, Edukacja regionalna w programach Ministerstwa Edukacji Narodowej, [w:] Szkoła a regionalizm,
red. A. Kociszewski [i in.], Ciechanów 1996, s. 28). Takie też jest przekonanie autora programu, że należy kształtować u
uczniów potrójna tożsamość: regionalną – ojczystą – europejską, w myśl hasła: Jestem mieszkańcem swej miejscowości
– Polakiem – Europejczykiem.
-4-
Nauczyciel przystępujący do realizacji powyższego programu winien mieć świadomość trudności, związanych
z identyfikacją regionalną powiatu poddębickiego. Tworzy go bowiem 6 gmin, które dotąd (poza stosunkowo niedługim
okresem pomiędzy 1956 a 1975), nie stanowiły jednolitego organizmu regionalnego. Historycznie rzecz biorąc, gminy
leżące na zachód od linii rzeki Ner były częścią ziemi sieradzkiej, pozostałe ziemi łęczyckiej. Ten podział do dziś jest
widoczny w przynależności kościelnej (diecezje łódzka i włocławska). Różnice w spuściźnie kulturowej (folklorze) są
nadal obecne. Czy zatem powiat poddębicki można określić mianem regionu? Podtrzymując akademickie rozumienie
tego pojęcia takie określenie nie byłoby właściwe. Należałoby mówić o regionie sieradzkim, czy łęczyckim, a dla całego
województwa także wieluńskim, rawskim, a nawet sandomierskim. Jednak uwzględniając wymagania i możliwości
uczniów szkoły podstawowej, można ucząc edukacji regionalnej, używać wobec powiatu poddębickiego określenia
„region”, jako obszaru najbliższego uczniowi, codziennie przez niego obserwowanego, a zatem rozpatrując region jako
teren o określonych granicach, stanowiący pewną całość nie tyle historyczną, co społeczną.
-5-
3. Cele kształcenia
Cel główny:
uczeń identyfikuje się z własnym regionem, zna jego specyfikę, określa swoją tożsamość lokalną, państwową i
europejską
Cele szczegółowe:
a. poznanie swojego regionu w kontekście kulturowym, społecznym, historycznym, przyrodniczym i
gospodarczym,
b. poznanie literatury własnego regionu i o własnym regionie,
c. kształtowanie postaw:
- patriotyzmu w odniesieniu do „małej ojczyzny”,
- poczucia tożsamości regionalnej, w kontekście i związku z tożsamością narodową i europejską,
- zainteresowania przeszłością, współczesnością najbliższej okolicy,
- aktywności w życiu własnej wspólnoty,
- ciekawości poznawczej
d.
-
opanowanie podstawowych umiejętności w zakresie,
zdobywania informacji z różnych źródeł,
gromadzenia informacji,
przetwarzania i opracowywania informacji – tworzenia syntezy (materiału zbiorczego),
wartościowania dziedzictwa kulturowego własnego regionu,
obserwacji swojego środowiska,
posługiwania się mapą,
współpracy w grupie.
-6-
4. Treści edukacji w klasie V
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
Temat. Treści edukacyjne
Poddębice na mapie
- położenie geograficzne Poddębic
- przynależność regionalna Poddębic
- przynależność administracyjna Poddębic
Historia mojego miasta
- najważniejsze wydarzenia historyczne w
dziejach miasta
- okolice Poddębic w przeszłości
Skąd wzięły się herb i nazwa Poddębic?
- pojęcie herb, heraldyka
- herb Poddębic (wygląd i pochodzenie)
- pochodzenie i znaczenie nazwy miasta
Dzieje regionu, w którym mieszkam
- pojęcie Ziemia Łęczycko – Sieradzka
- inne okoliczne miejscowości
- najważniejsze wydarzenia historyczne
„Naobkoło i przez chynchy”, czyli jak kiedyś
mówiono na tych ziemiach?
- wyrażenia gwarowe, używane w rejonie
Poddębic i Uniejowa
O czym szumią poddębickie lasy?
- legendy i opowieści regionu Poddębic
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
- wskazać Poddębice na mapie
- opisać położenie miasta
- określić przynależność administracyjną
Poddębic
- wymienić najważniejsze wydarzenia
z historii Poddębic
- zna ich daty i znaczenie
- wyjaśnić związki czasowe oraz
przyczynowo – skutkowe
- zna pojęcie herb, heraldyka
- opisać herb Poddębic
- narysować herb miasta i powiatu
- wyjaśnić pochodzenie nazwy
- zna pojęcie Ziemia Sieradzko…
- wskazać najważniejsze punkty osadnicze
i miasta
- wymienić najważniejsze wydarzenia hist.
regionu
- zna pojęcie „gwara”
- odróżnić gwarę od mowy potocznej
i literackiej
-
O czym szumią poddębickie lasy? Spotkanie z
p. Janiną Pucek, autorką książki o poddębickich
opowieściach
opowiedzieć wybraną opowieść
(legendę) dot. Poddębic
narysować ilustrację do wybranej
opowieści
Poziom wymagań
P
PP
-7-
Lp.
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Temat. Treści edukacyjne
„Poddębickie skrzydła” O lotnikach z Poddębic
- lotnicy poddębiccy
- patron szkoły
„To był świat w zupełnie starym stylu”.
Poddębice w dawnej fotografii
- Poddębice w dawnej fotografii
- wykorzystanie ikonografii w lekcji
Ulice mówią
- najbliższe otoczenie domu, szkoły
- pochodzenie nazw ulic i miejsc geograficznych
Kto tu rządzi? Kto tu mieszka?
- władze samorządowe
- pojęcia: gmina, powiat, województwo
www.poddebice.pl
- Poddębice w internecie
- właściwe wykorzystanie sieci internet
Kto tu rządzi? Kto tu mieszka? Wizyta w
Urzędzie
Moi rodzice pracują w...
- główne zajęcia ludności
- najważniejsze zakłady pracy
Dąb o sześciu gałęziach, czyli powiat poddębicki
- gminy powiatu poddębickiego
- zadania samorządu powiatowego
To tak blisko. Zabytki powiatu poddębickiego
- zabytki powiatu
- atrakcje turystyczne
Palcem po mapie
- region na mapie Polski
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
- wymienić nazwiska lotników z Poddębic
i okolic
- wyjaśnić znaczenie nadania szkole
imienia
- opowiedzieć, jaką wartość poznawczą
mają fotografie
- rozpoznać główne punkty Poddębic na
zdjęciach z przeszłości
- zna główne punkty swej okolicy
- rozpoznać okolicę na planie, mapie
- wie, skąd pochodzi nazwa ulicy, przy
której mieszka
- zna pojęcia: gmina, powiat,
województwo
- zna pojęcia: burmistrz, wójt, starosta
- zna nazwiska ww. (w Poddębicach)
-
wyliczyć zajęcia ludności
wymienić kilka zakładów pacy z terenu
miasta i gminy
wymienić gminy powiatu poddębickiego
opisać wybrane zadania samorządu
powiatowego
wskazać na mapie gminy powiatu
opowiada o wybranej gminie
wymienić główne zabytki (atrakcje
turystyczne, przyrodnicze) powiatu
zidentyfikować je na ilustracjach
wskazać swój region na mapie Polski
opisać warunki geograficzno –
Poziom wymagań
P
PP
-8-
Lp.
19
20
21
Temat. Treści edukacyjne
- ukształtowanie terenu
Miejsca, które znasz…
- ulubione miejsca
- trasy wycieczek
Łódź – moje miasto wojewódzkie
- historia Łodzi
- Łódź miastem trzech kultur
- Łódź siedzibą władz wojewódzkich
Zapraszam Cię turysto!
Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
przyrodnicze regionu
- opowiedzieć o swoich ulubionych
miejscach z Poddębic i rejonu
- zaproponować trasę wycieczki po
okolicy
- zna elementy historii Łodzi
- wyjaśnić pojęcie Łódź – miasto trzech
kultur
- zna nazwiska wybitnych łodzian
- opracować projekt folderu o swoim
regionie
Poziom wymagań
P
PP
Uwaga! W ramach programu (treści edukacyjnych) mieszczą się także wycieczki do najciekawszych miejsc powiatu
poddębickiego i ew. do Łodzi lub Sieradza. Przykładowa trasa jednodniowej wycieczki autokarowej: zapora Jeziorsko (w tym
elektrownia wodna) – Spycimierz (wczesnosłowiańskie grodzisko i tzw. kupowy układ wsi) – Uniejów
(kolegiata, zamek
arcybiskupi, cerkiewka Tollów) – Bronów (dworek Marii Konopnickiej). Podczas wycieczki do Łodzi wskazane jest odwiedzenie
Pałacu Poznańskiego (lub innego kompleksu pofabrykanckiego, np. Księży Młyn) i Muzeum Archeologiczno – Etnograficznego
(tam możliwa jest, po wcześniejszym umówieniu, realizacja lekcji poświęconej kulturze ludowej regionu, lekcję na ten sam temat
można przeprowadzić w Muzeum Regionalnym w Sieradzu)
-9-
5. Oczekiwane osiągnięcia
Uczeń:
wyjaśnia pochodzenie nazwy miasta i regionu
wymienia najciekawsze pod względem historycznym i przyrodniczym miejsca powiatu
zna lokalne opowieści
rozpoznaje i opisuje zabytki znajdujące się w najbliższej okolicy
potrafi wykonać folder o mieście i regionie wykorzystując wiedzę z różnych źródeł
wie jak zorganizowane są władze samorządowe
zna oblicze gospodarcze miasta, gminy i powiatu
przedstawia walory turystyczne regionu z uwzględnieniem piękna krajobrazu
rozumie potrzebę kultywowania tradycji regionu
- 10 -
6. Metody pracy
Preferowane metody pracy przy realizacji edukacji regionalnej:
rozmowa nauczająca
obserwacja w otoczeniu naturalnym
projekt (album, rysunek, prace plastyczne)
portfolio (teczka)
praca z mapą i podręcznikiem
wycieczki
opisy zabytków, tworzenie folderów
wyszukiwanie i opracowywanie wiadomości (biblioteka, sieć internet, czasopisma)
prace językowe (biogramy, opowieści, hasła reklamowe)
wywiady
prezentacje
- 11 -
7. Literatura pomocnicza
1. Duraj P., Skibiński Z., Dotykanie przeszłości. Zabytki powiatu poddębickiego, Poddębice 2000.
2. Dyoniziak M., Boże dywany w Spycimierzu, Bydgoszcz – Spycimierz 2004.
3. Pietrzak J., Poddębickie kalendarium, Poddębice 1999.
4. Polskie regiony. Podstawy kulturowe regionalizacji Polski, red. E. Wysocka, M. Konopka, Ciechanów 1997.
5. Pucek J.,
6. Pucek J.,
7. Skibiński Z, Dzwony mojego kościoła, Poddębice
8. Szkoła a regionalizm, red. A. Kociszewski [i in.], Ciechanów 1996.
9. Uniejów. Dotyk czasu, red. T. Wójcik, Uniejów 2004.
10.Uniejów. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Łódź – Uniejów 1995.
Czasopisma:
1. Dziennik Łódzki
2. Listek Dębowy
3. Nad Wartą
4. W Uniejowie