wyrok uzasadnienie - Sąd Okręgowy we Wrocławiu

Sygnatura akt I C 168/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Wrocław, dnia 30 stycznia 2014 r.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w następującym składzie:
Przewodniczący:SSO Sławomir Urbaniak
Protokolant:Irmina Szawica
po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2014 r. we Wrocławiu
sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego we W.
przeciwko T. S.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną
I. uznaje za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego we W.umowę
darowizny zawartą w dniu 14 grudnia 2009 r., mocą której M. S.darował pozwanemu T. S.nieruchomości w postaci
działek gruntu nr (...)położonych w G., Gmina Ś., dla których Sąd Rejonowy w Oławie prowadzi księgi wieczyste
(...)(akt notarialny – Rep. A. (...)) z pokrzywdzeniem strony powodowej, której przysługuje wierzytelność wobec M.
S.z tytułu zaległości w płatności podatku od towarów i usług w kwocie 429.778,55 zł wraz z odsetkami ustalonych
prawomocną decyzją Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W.z dnia 20 czerwca 2011 r. (decyzja nr (...));
II. zasądza od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
I C 168/12
UZASADNIENIE
Powód Skarb Państwa –Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego we W.domagał się w pozwie uznania za
bezskuteczną wobec niego umowy darowizny zawartej 14.12.2009 r., mocą której M. S.darował pozwanemu T.
S.nieruchomości w postaci działek gruntu nr (...)położonych w G., gmina Ś.dla których Sąd Rejonowy w Oławie
prowadzi księgi wieczyste (...), w celu umożliwienia powodowi zaspokojenia jego wierzytelności z tytułu zaległości
podatkowych wobec darczyńcy M. S..
W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powodowi przysługuje wierzytelność wobec darczyńcy M. S., który dokonując
przeniesienia własności w/w nieruchomości na rzecz pozwanego stał się niewypłacalny. Wierzytelność powoda wynika
z zobowiązań podatkowych dłużnika, których wysokość została zweryfikowana w postępowaniu podatkowym. W
trakcie prowadzenia postępowania kontrolnego ujawniono fakt dokonywania obrotu towarami przez podatnika M. S. z
pominięciem obowiązku składania deklaracji podatkowych. Wobec powyższego Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej
decyzją z dnia 20.06.2011r. określił M. S. kwoty należnego podatku od towarów i usług, których wysokość ustalona
została na podstawie faktur wystawionych za okres luty-lipiec 2007r. Decyzja Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej
została utrzymana w mocy w toku procedury odwoławczej - decyzją Dyrektora Izby Skarbowej wydaną 29.09.2011
r. Powód wyjaśniał dalej, że zobowiązania te powstały przed dokonaniem zaskarżonej czynności rozporządzenia
majątkowego, a dłużnik poza przekazanymi nieruchomościami gruntowymi, nie posiada innego majątku, który
mógłby służyć efektywnemu zaspokojeniu wierzyciela. Dłużnik M. S. na kilka dni przed dokonaniem czynności
złożył oświadczenie o stanie majątkowym, z którego wynikało, że poza nieruchomościami gruntowymi nie posiada
majątku, z którego mogłaby zostać przeprowadzona egzekucja. Wynika więc z tego, że dłużnik działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzyciela. Natomiast ocena wiedzy pozwanego, co do świadomego działania dłużnika, winna być
dokonywana zgodnie z treścią 527 § 3 k.c. i 528 k.c.
W odpowiedzi na pozew (k.83-86) pozwany T. S. wniósł o oddalenie powództwa podając, że roszczenie nie
zasługiwało na uwzględnienie albowiem nie wystąpiły przesłanki określone w art. 527 kc. W opinii pozwanego
powodowi nie przysługiwało uprawnienie do żądania uznania dokonanej darowizny za bezskuteczną ponieważ nie
przysługuje mu prawnie chroniona wierzytelność wobec darczyńcy. W niniejszym postępowaniu wierzytelność, której
ochrony domaga się strona powodowa ma swoje źródło w decyzji Dyrektora Izby Skarbowej wydanej 29.09.2011r.,
utrzymującej w mocy decyzję Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W. z 20.06.2011 r. Tymczasem wyrokiem z
28.03.2012 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny we W., w sprawie o sygn. akt I SA/Wr 1658/11 uchylił w całości w/w
decyzję Dyrektora Izby Skarbowej we W. z 29.09.2011 r. Orzeczenie WSA zostało z kolei zaskarżone skargą kasacyjną
i postępowanie nie zostało jeszcze zakończone. W tym stanie rzeczy- jak wywodził pozwany – brak jest podstaw do
przyjęcia istnienia zobowiązania podatkowego.
Postanowieniem z 15.11.2012 r. Sąd zawiesił postępowanie w sprawie (k. 96).
Po prawomocnym zakończeniu postępowania sądowo-administracyjnego przed
Administracyjnym we W. zawieszone postępowanie zostało podjęte 28.10.2013r. (k.118).
Wojewódzkim
Sądem
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
M. S. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej Firmy Handlowo- Usługowej (...) M. S. nie deklarował w
okresie od lutego do lipca 2007 r. zobowiązań podatkowych.
W sierpniu 2009r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej we W. wszczął postępowanie kontrolne wobec podatnika M.
S..
W dniu 31.08.2009 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej złożył do Naczelnika Urzędu Skarbowego wniosek o
zabezpieczenie wykonania przyszłego zobowiązania podatkowego i dokonanie zabezpieczenia na majątku podatnika
M. S..
Dłużnik unikał udziału w czynnościach podatkowych (nie odbierał korespondencji).
W oświadczeniu o stanie majątkowym złożonym 10.12.2009r. M. S.wskazał, że utrzymuje się z prac dorywczych, a
jego jedyny majątek stanowią nieruchomości gruntowe w G., gminaŚ..
(dowód: wniosek Dyrektora Urzędu Skarbowego k. 53, protokół i oświadczenia o stanie majątkowym k. 54-56).
W dniu 14.12.2009 r. w Kancelarii Notarialnej we W.M. S.darował pozwanemu T. S.nieruchomości stanowiące działki
gruntu nr (...)położone w G., gmina Ś. dla których Sąd Rejonowy w Oławie prowadzi księgę wieczystą nr (...).
(dowód: umowa darowizny z dnai 14.12.2009r. k. 8-11, wypis z księgi wieczystej (...) k. 41-52).
Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej we W. decyzją z 20.06.2011 r., na podstawie wystawianych faktur VAT
wskazywanych w ewidencji zakupów kontrahenta, określił wysokość zobowiązań (...) z tytułu podatku od towarów
i usług na następujące kwoty:
- za luty 2007 r. – 100.655,01 zł,
- za marzec 2007 r.- 59.160,20 zł,
- za kwiecień 2007 r. - 61.880,98 zł ,
- za maj 2007 r. - 93.449,18 zł,
- za czerwień 2007 r. -57.149,03 zł,
- za lipiec 2007 r. -60.023,15 zł.
Decyzją Dyrektora Izby Skarbowej we W. z 27.09.2011 r., wydaną w postępowaniu odwoławczym, utrzymano w mocy
decyzję Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W..
(dowód: decyzja Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W. z dnia 20.06.2011r. k. 12-24, decyzja Dyrektora I.
S. we W. z dnia 27.09.2011r. k. 25-33, postanowienie Naczelnika Pierwszego urzędu Skarbowego o nadaniu rygoru
natychmiastowej wykonalności k. 34-37).
Na skutek skargi złożonej przez dłużnika M. S. Wojewódzki Sąd Administracyjny we W. w wyroku z 28.03.2012 r. ( w
sprawie o sygn. akt I SA/Wr 1658/11) uchylił decyzję Dyrektora Izby Skarbowej we W. z 27.09.2011 r. W uzasadnieniu
tego orzeczenia WSA wskazał, że w przedmiotowej sprawie brak było zarówno oryginałów jak i kopii faktur oraz ich
duplikatów, a sam fakt istnienia ich śladu w ewidencji zakupów kontrahenta nie jest wystarczającym do ustalenia
podatku na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o VAT.
(dowód: wyrok WSA k. 70-80).
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 29.05.2013r. na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez Dyrektora Izby
Skarbowej we W. uchylił wyrok WSA z 28.03.2012 r. w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd
ten ustalił, że bezspornie M. S. nie prowadził działalności gospodarczej i nie posiadał dokumentacji księgowej w tym
faktur VAT, niemniej ustalenia dotyczące wystawiania spornych faktur można było dokonać na podstawie deklaracji
VAT wystawcy oraz rejestru zakupów i deklaracji nabywcy.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Wojewódzki Sąd Administracyjny (sygn. akt ISA/Wr 1249/13) w wyroku z dnia
28.08.2013 r. ostatecznie oddalił skargę M. S..
(dowód: wyrok WSA z dnia 28.08.2013r. k. 122, wyrok NSA k. 123-133).
Zaległości M. S. z tytułu należności podatkowych na dzień 20.01.2012 r. wynosiły łącznie 673.009,55 zł, w tym z tytułu
należności głównej 429.788,55 zł.
(dowód: lista zaległości k.39).
Postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Naczelnika Urzędu Skarbowego W. przeciwko M. S. na podstawie
tytułów wykonawczych (...), (...), (...) i (...) obejmujące zaległości zobowiązanego z tytułu podatków od towaru
i usług za okres od lutego 2007 r. do lipca 2007 r. na kwotę należności głównej 429.788,60 zł wraz z odsetkami
zostało umorzone albowiem, jak ustalono w trakcie postępowania, dłużnik nie posiada źródeł dochodu ani składników
majątku, z którego można byłoby prowadzić skuteczną egzekucję.
(dowód: postanowienie Naczelnika US k. 134-138).
Sąd zważył co następuje:
Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.
Strona powodowa Skarb Państwa- Naczelnik Urzędu Skarbowego we W., dochodziła uznania za bezskuteczną w
stosunku do niej umowy darowizny zawartej 14.12.2009 r., mocą której M. S.darował pozwanemu T. S.nieruchomości
w postaci działek gruntu nr (...)położonych w G., gmina Ś.. Strona powodowa wskazała, że czynność przeniesienia
własności nieruchomości dokonana została w celu uniemożliwienia powodowi zaspokojenia jego wierzytelności z
tytułu zaległości podatkowych wobec darczyńcy M. S.. Skarb Państwa- Naczelnik Urzędu Skarbowego we W.powołując
się na przepisy art. 527 i nast. kc wskazywał, że zostały spełnione wszystkie przesłanki, od których ustawodawca
uzależnia zastosowanie skargi pauliańskiej i w związku z tym żądanie jest uzasadnione.
Pozwany w odpowiedzi na pozew wskazywał, że przesłanki te nie zostały spełnione, albowiem powodowi nie
przysługuje prawnie chroniona wierzytelność wobec darczyńcy. W toku postępowania pozwany chciał także wykazać,
że brak jest po stronie dłużnika przesłanki działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
W ocenie Sądu po przeprowadzeniu postępowania dowodowego istotnie należy stwierdzić, że wszelkie przesłanki
roszczenia ze skargi pauliańskiej zostały spełnione. Zgodnie z treścią przywołanego przepisu art. 527 kc przesłankami
od których ustawodawca uzależnia zasadność roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną są: 1)
dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść
majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli, 2) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia
wierzycieli, 3) wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę
trzecią. Wskazane powyżej przesłanki spełnione być muszą łącznie.
Kluczową kwestią sporną było to czy strona powodowa posiada godną ochrony prawnej wierzytelność wobec
zobowiązanego Matka U.-S..
Zdaniem Sądu strona powodowa niewątpliwie tę okoliczność wykazała. Istnienie zobowiązania podatkowego
dłużnika M. S. wynikające z zaległości w płatności podatku od towarów i usług Firmy Handlowo- Usługowej
(...) M. S., w okresie luty-lipiec 2007r., dowiedzione zostało w przeprowadzonym postępowaniu podatkowym oraz
sądowo-administracyjnym, zakończonym prawomocnymi decyzjami administracyjnymi. Ostatecznie zatem w wyroku
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we W. z dnia 28.08.2013r. (sygn. akt ISA/Wr 1249/13) skarga M. S.
na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z 29.09.2011r. określającą wysokość jego zaległości podatkowych została
oddalona. Tym samym potwierdzone zostało istnienie zobowiązania (...) wobec strony powodowej powstałe wskutek
dokonywania obrotu towarami przez podatnika M. S. z pominięciem obowiązku składania deklaracji podatkowych.
W związku z powyższym, w ocenie Sądu, nie było dalszych podstaw do kwestionowania, tego, że zobowiązanie
podatnika nie istnieje. Skoro tak to wniosek pozwanego o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu zakończenia
postępowania karnego prowadzonego przeciwko M. S. w sprawie dotyczącej ustalenia kto w okresie luty – lipiec 2007
r. w imieniu firmy (...) wystawiał faktury VAT, nie zasługiwał na uwzględnienie. Okoliczności te nie miały znaczenia dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a ponadto były już pośrednio wskazywane w toku postępowania administracyjnego
lecz nie zostały w tamtym procesie uwzględnione. Jeżeli natomiast w przyszłości (po zakończeniu postępowania
karnego) okaże się jednak, że istnieje możliwość wzruszenia tych decyzji administracyjnych to będzie to przedmiotem
odrębnego postępowania.
W ocenie Sądu powód wykazał też istnienie pozostałych przesłanek, od których ustawodawca uzależnia zastosowanie
skargi paulińskiej.
Zebrany w sprawie materiał dowodowy, a zwłaszcza ten zgromadzony w postępowaniu przed WSA potwierdza, iż
dłużnik dokonując czynności darmego przeniesienia własności nieruchomości na pozwanego, działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzyciela. W kontekście ustalenia świadomości działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela
wystarcza bowiem wykazanie, że dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności (wyrok SA w
Gdańsku z dnia 10 stycznia 1995 r., I ACr 1014/94, natomiast zamiar pokrzywdzenia wierzyciela i zła wiara dłużnika
nie jest konieczna dla objęcia wierzyciela ochroną na podstawie art. 527 k.c. i n. (wyrok SA w Poznaniu z dnia 19
września 2006 r., I ACa 1021/05, LEX nr 298435).
Pomimo, że M. S. nie odbierał żadnej korespondencji zdaniem Sądu niewątpliwie miał świadomość wszczętej i
prowadzonej wobec niego -od sierpnia 2009 r. kontroli podatkowej. Zaskarżona czynność prawna z 14.12.2009 r.
została dokonana przez M. S. już po powstaniu zaległości podatkowych na rzecz powoda i po wszczęcia postępowania
kontrolnego oraz krótko po wydaniu decyzji w przedmiocie zabezpieczenia zobowiązań podatkowych dłużnika.
Wcześniej jeszcze Policjanci z Komisariatu Policji W. rozmawiali wielokrotnie z sąsiadami zobowiązanego, a o
planowanej kontroli wobec M. S. wiedział jego syn. Bezspornie także, w dniu 10.12.2009 r., a zatem jeszcze przed
dokonaniem kwestionowanej czynności prawnej, M. S., w związku z prowadzonym postępowaniem kontrolnym
złożył oświadczenie o swoim stanie majątkowym, w którym jako jedyny wartościowy składnik majątkowy wskazał
nieruchomości w G.. (k. 54). W tych okolicznościach zbędne było zatem w ocenie Sądu przeprowadzenie dodatkowego
dowodu z przesłuchania M. S. na okoliczność ustalenia stanu jego świadomości w dacie dokonanego rozporządzenia
majątkowego. Dowód ten, zgłoszony na końcowym etapie postępowania był spóźniony (pozwany nie podnosił tych
okoliczności w odpowiedzi na pozew) i zdaniem Sądu zmierzał jedynie do przedłużenia postępowania.
Sąd uznał również za udowodnione to, że dłużnik M. S. dokonując rozporządzenia przysługującym mu prawem
majątkowym działał z pokrzywdzeniem wierzyciela. Działanie na szkodę wierzyciela występuje wówczas, gdy wskutek
czynności prawnej dłużnika stał się on niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed
dokonaniem czynności. Niewypłacalność to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązywania się z
zobowiązań finansowych.
W postępowaniu tym wykazane zostało, że po dokonaniu przez dłużnika zaskarżonej czynności prawnej z dnia
14.12.2009 r. nie było możliwe wyegzekwowanie żadnych należności, jakie przysługują stronie powodowej. Z
przedłożonej decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego W. z 22.11.2012r. (k.134) wynika bowiem, że postępowanie
egzekucyjne prowadzone przeciwko M. S. z tytułu zaległości podatkowych za okres od lutego 2007 r. do lipca 2007
r. w kwocie 429.788, 60 zł wraz z odsetkami zostało umorzone albowiem dłużnik nie posiada źródeł dochodu ani
składników majątku, z którego można byłoby prowadzić skuteczną egzekucję.
Niewątpliwie zatem należy dojść do wniosku, że ten składnik majątkowy, który „wyszedł” z majątku dłużnika w
postaci własności nieruchomości działek położonych w G.- których wartość określono w umowie notarialnej na kwotę
170.000zł -mógłby choćby częściowo zaspokoić należności wierzyciela.
Kolejną przesłanką subiektywną, której spełnienie jest konieczne dla skutecznego wystąpienia ze skargą pauliańską
jest okoliczność, by osoba trzecia wiedziała (lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć) o tym, że
dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ustawodawca w przepisie art. 527 § 3 k.c. ustanowił jednak
domniemanie, działające na korzyść wierzyciela występującego ze skargą pauliańską. Jeśli wykaże on, że czynność
prawna dokonana przez dłużnika przyniosła korzyść majątkową osobie pozostającej w bliskim z nim stosunku,
domniemywa się, iż osoba ta wiedziała o świadomym pokrzywdzeniu wierzyciela przez dłużnika. Ponadto w art.
528 k.c. wprowadzono kolejne domniemanie, zgodnie z którym, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez
dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie wierzyciel może żądać
uznania czynności za bezskuteczną chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności
nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
W kontekście tych unormowań przyjąć należało, że pozwany jako syn darczyńcy niewątpliwie miał świadomość co do
celu działania dłużnika, co i tak w niniejszej sprawie nie musiało zostać wykazane, albowiem przeniesienie korzyści
majątkowych na rzecz pozwanego dokonane zostało bezpłatnie (art. 528 k.c.).
Wreszcie wskazać trzeba, że zaskarżona czynność prawna bez wątpienia doprowadziła do osiągnięcia korzyści
majątkowej przez osobą trzecią (pozwanego). Do przyjęcia, iż osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, wystarczy
wykazanie, że na podstawie czynności prawnej dłużnika nabyła ona rzecz lub prawo albo została zwolniona z
obowiązku, co spowodowało zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli (wyrok SN z dnia
7 grudnia 1999 r., I CKN 287/98, LEX nr 147235).
Z tych wszystkich względów w ocenie Sądu wszelkie przesłanki skutecznego dochodzenia roszczenia o uznanie
czynności prawnej zawartej w dniu 14.12.2009 r. za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu
Skarbowego we W. zostały spełnione i w związku z tym powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości, o czym
Sąd orzekł w pkt I wyroku.
Podstawę orzeczenia o kosztach zawartego w punkcie II wyroku stanowił przepis art. 98 kpc. Mając na uwadze, że
pozwany w całości spór przegrał Sąd zasądził od niego na rzecz strony powodowej koszty zastępstwa procesowego
ustalone na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu - Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm. w zw. a art. 99 kpc.
.