PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt I ACa 248/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 czerwca 2009 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący –
Sędzia SA Anna Owczarek
Sędzia SA Edyta Jefimko (spr.)
Sędzia SA Przemysław Kurzawa
Protokolant sekr. sąd. Ewelina Piechocińska
po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2009 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa Stowarzyszenia Autorów ZAiKS z siedzibą w W.
przeciwko […] z siedzibą w W.
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 10 października 2008 r., sygn. akt II C 660/07
1. oddala apelację,
2. zasądza od […] z siedzibą w W. na rzecz Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
z siedzibą w W. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.
2
Sygn. akt I ACa 248/09
UZASADNIENIE:
Stowarzyszenie Autorów ZAIKS w W. wniosło pozew przeciwko […] o
zasądzenie kwoty 20.686 zł. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 7 czerwca 2007
r. do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania. Uzasadniając pozew powód wskazał, iż
pozwany w latach 2004 - 2005 organizował […] Festiwal Filmowy nie odprowadzając do
właściwej organizacji zbiorowego zarządzania wynagrodzenia proporcjonalnego do
osiągniętych wpływów, należnego współtwórcom utworu audiowizualnego na podstawie
art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie zwrotu kosztów procesu.
Wyrokiem z dnia 10 października 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził
od […] na rzecz Stowarzyszenia Autorów ZAIKS kwotę 20.685,70 zł. wraz z
ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 7 czerwca 2007 r. do dnia zapłaty oraz kwotę
3.452 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu.
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia
faktyczne i prawne:
Stowarzyszenie Autorów ZAIKS jest organizacją zbiorowego zarządzania
określoną w art. 104 PAU i posiada zezwolenie ministra właściwego do spraw kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego (Ministra Kultury i Sztuki) z dnia 1 lutego 1995 r. na
zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi między innymi do utworów słownych,
muzycznych, słowno - muzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym na
polach eksploatacji wyświetlanie. Zakres posiadanego zezwolenia na zbiorowe
zarządzanie prawami autorskimi określony jest w obwieszczeniu Ministra Kultury z dnia
14 kwietnia 2004 r.( M. P. Nr 18, poz. 322). W ramach swojej działalności statutowej
3
ZAIKS zawarł umowy o wzajemnej reprezentacji z podobnymi organizacjami z
przeważającej większości krajów świata.
[…] w ramach swojej działalności organizuje m.in. […] Festiwal Filmowy, w
trakcie, którego wyświetlane są filmy. Podczas edycji festiwalu w latach 2004 - 2005
współpracowała z kinami […], […], […] oraz […], w których wyświetlane były filmy w
ramach imprezy. W tym zakresie z podmiotami zarządzającymi kinami, lub bezpośredni z
nimi, zawierała umowy precyzujące zakres czynności stron. W wyniku kontroli
przeprowadzonej przez pracowników ZAIKS - u w siedzibie […] w W., po
przeanalizowaniu przedstawionej przez jej pracowników dokumentacji ustalono, że w
latach 2004 -2005 wpływy z tytułu wyświetlania filmów na organizowanym festiwalu
wyniosły 985.033 zł.
Wysokość należnego twórcom wynagrodzenia z tytułu wyświetlania utworu w
kinach określa Tabela Stawek Wynagrodzeń Autorskich zatwierdzona przez Komisję
Prawa Autorskiego. Wysokość wynagrodzeń należnych twórcom z tytułu wyświetlania
utworu audiowizualnego w kinach uzależniona jest od wpływów z wyświetlania i stanowi
2,1 % uzyskanych wpływów z danego tytułu. Należne wynagrodzenie autorskie twórcom
utworów słownych, muzycznych, słowno - muzycznych i choreograficznych w utworze
audiowizualnym na polach eksploatacji wyświetlanie wynosi 20.685,70 zł. W
przedmiocie tabel stawek wynagrodzeń zatwierdzonych decyzją Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego nie jest prowadzone postępowanie administracyjne o jego
wznowienie.
Stowarzyszenie Autorów ZAIKS zawarło ze Stowarzyszeniem Filmowców
Polskich porozumienie o wspólnym inkasie wynagrodzeń należnych na podstawie art. 70
ust 2 ustawy o Prawie autorskim uprawniającym ZAIKS do ich pobierania. Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszczął postępowanie antymonopolowe, w
związku z podejrzeniem zawarcia przez te podmioty porozumienia w sprawie pobierania
jednolitych stawek wynagrodzeń autorskich. Pismem z dnia […] czerwca 2007 r. i
kolejnym z dnia[…] lipca 2007 r. […] została wezwana do zapłaty kwoty 20.685,70 zł.
Pozwany zakwestionował uprawnienie powoda do dochodzenia tej należności.
Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy stwierdził , że art.
70 ust. 2 PAU w brzmieniu obowiązującym za okres, którego dotyczy żądanie pozwu,
przewidywał
dodatkowe
wynagrodzenie
-
tantiemy
ustawowe
przysługujące
4
współautorom utworu audiowizualnego, a konkretnie reżyserom, operatorom obrazu,
twórcom scenariusza, twórcom innych utworów literackich lub muzycznych, które
stworzone zostały do utworu audiowizualnego lub w nim były wykorzystane.
Ustawodawca uprawniał te podmioty do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia,
proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach,
jednocześnie zastrzeżone zostało przymusowe pośrednictwo właściwej organizacji
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do pobierania tego wynagrodzenia w
imieniu wskazanych wyżej osób. Taka konstrukcja cytowanej normy oznacza, iż twórca
nie miał legitymacji do pobierania samodzielnie dodatkowego wynagrodzenia, ale w jego
imieniu uprawniona była właściwa organizacja – posiadająca zezwolenie na ogólne
zarządzanie prawami autorskimi na wskazanym polu eksploatacji. Powód jest jedyną
organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi pobierającą wynagrodzenie dla
twórców utworów słownych, muzycznych i słowno - muzycznych wykorzystywanych w
utworze audiowizualnym na polu eksploatacji wyświetlanie, co wynika z treści decyzji
Ministra Kultury. Tym samym jest uprawniony do pobierania tantiem ustawowych w tym
zakresie na podstawie cytowanego art. 70 ust. 2 pkt 1 PAU.
Nie jest trafny zarzut pozwanego, iż powód nie jest organizacją właściwą w
rozumieniu art. 70 ust. 3 PAU, a dodatkowo nie może powoływać się na domniemanie
wynikające z art. 105 ust. 1 PAU w stosunku do utworów twórców zagranicznych. Z
obwieszczenie Ministra Kultury z dnia 13 kwietnia 2004 r. wynika jednoznacznie, że
powód jest jedyną organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi we
wskazanym zakresie, a pozwany nie wykazał, że jest inaczej, w szczególności, że na tym
samym polu eksploatacji tymi samymi utworami zarządza Stowarzyszenie Filmowców
Polskich. Nie zmienia tego fakt zawarcia przez te organizacje porozumienia w sprawie
wspólnego pobierania wynagrodzeń należnych na podstawie art. 70 ust. 2 PAU. Sąd
Okręgowy nie uwzględnił wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia
pełnego tekstu porozumienia między w/w podmiotami, albowiem dokument ten nie był
konieczny do rozstrzygnięcia sporu , a SFP nie dochodzi roszczeń we własnym imieniu z
tego samego tytułu. Nadto z treści załącznika do obwieszczenia Ministra Kultury z dnia
13 kwietnia 2004 r. wynika wprost, jaki jest zakres zezwolenia obydwu organizacji. SFP
jest uprawnione do zarządzania prawami autorskimi do utworów audiowizualnych jako
całości na polu eksploatacji określonym miedzy innymi jako wyświetlanie, co nie
5
pokrywa się z zakresem zarządu przyznanym ZAIKS-owi, którego uprawnienia do
zarządzania dotyczą innych praw. Do uchylenia domniemania nie wystarczy jedynie
samo powołanie się na fakt działania na tym samym polu eksploatacji innej organizacji
zbiorowego zarządzania, ale niezbędne jest również wykazanie, iż rości sobie ona prawa i
powołuje się na swój tytuł do tych samych praw wobec podmiotu zaprzeczającego.
Wskazana przez pozwanego inna organizacja (Stowarzyszenie Filmowców Polskich)
takich działań nie podejmuje, a nawet przez swoje organy złożyła oświadczenie, iż
odrębnie nie zamierza dochodzić wynagrodzenia na tej samej podstawie.
Zakres stosowania domniemania z art. 105 ust. 1 PAU w szczególności w
stosunku do utworów zagranicznych, w stosunku do uprawnień z art. 70 ust. 2 PAU był
przedmiotem różnych wypowiedzi doktryny. Sąd Okręgowy przywołał w tym zakresie
poglądy M. Czajkowskiej - Dąbrowskiej (Prawo Autorskie i Prawa Pokrewne,
Komentarz, Zakamycze 2005 r., art. 105 Nb. 10 s. 756 – 757) , iż domniemanie
legitymacji procesowej oraz materialnej właściwej organizacji zbiorowego zarządzania
do utworów pochodzenia zagranicznego, wynikające z brzmienia art. 105 PAU, nie ma
zastosowania do utworów zagranicznych z uwagi na przyjęcie w dyspozycji tego przepisu
niespotykanej w innych ustawodawstwach konstrukcji domniemania. W zakresie
dochodzenia roszczeń z art. 70 ust 2 PAU, nie jest zatem wystarczające powołanie się na
domniemanie z art. 105 PAU, jeżeli chodzi o uprawnienia do dochodzenia tantiem za
repertuar zagraniczny. Sąd Okręgowy nie podzielił powyższego poglądu wskazując na
brak spójności z innymi wypowiedziami tej autorki. Sąd podzielił natomiast stanowisko
Mariana Kępińskiego (System Prawa Prywatnego 2007, s. 593) , iż domniemanie z art.
105 PAU obejmuje na polach określonych zezwoleniem cały repertuar danej organizacji,
w tym i zagraniczny, z zastrzeżeniem określonych obowiązków dowodowych dla
uzasadnienia tej legitymacji procesowej. Autor ten wskazuje, iż OZZ musi, co najmniej
wykazać, że posiada zezwolenie na prowadzenie zbiorowego zarządzania. Ponadto
powinna wykazać, że na polu eksploatacji, którego dotyczy spór, prowadzi takie
zarządzanie, bez konieczności wykazywania prawa zarządu w stosunku do konkretnego
dzieła, co ma miejsce w szczególności do utworów zagranicznych. W takim wypadku,
powinna przynajmniej złożyć umowę generalną z organizacją zagraniczną, do której
zakresu należą dzieła tego rodzaju, co objęte sporem. W niniejszej sprawie wystarczające
było złożenie przykładowej kopii umowy generalnej z tłumaczeniem oraz bardzo
6
obszerny wykaz państw pochodzenia filmów, za które dochodzone jest wynagrodzenie
wraz ze wskazaniem podstawy objęcia domniemaniem. Zdaniem Sądu obligowanie
pozwanego do składania większej ilości umów oraz innych dokumentów jest
niepotrzebne z punktu widzenia ekonomiki procesowej. W przedmiotowej sprawie
wnioski takie nasuwają się same, gdyż faktem powszechnie znanym, a na pewno w
środowisku artystycznym jest, iż to właśnie ZAIKS jest najbardziej znaną organizacją
zbiorowego zarządzania, posiadającą umowy o wzajemnej reprezentacji z przeważającą
liczbą organizacji działających na obszarach innych państw. Taki zakres dowodzenia z
uwagi na brzmienie art. 228 § 1 k.p.c. Sąd uznał za wystarczający.
Sąd Okręgowy skonstatował, że wskazane w
pozwie utwory audiowizualne
pochodzenia zagranicznego objęte są taką samą ochroną, jak utwory polskich twórców na
zasadzie asymilacji. Fakt objęcia zasadą asymilacji prawa do wynagrodzenia
(tantiemowego) współtwórców utworu audiowizualnego, wyświetlanego w kinach i
wypłacanego przez użytkownika dzieła (podmiotu odpowiedzialnego za wyświetlanie)
także podmiotów zagranicznych, wobec braku odpowiednich uprawnień wynikających z
ich rodzimych przepisów, ewentualnie z uwagi na okoliczność, iż podobne uprawnienia
twórców nie muszą być tam wykonywane za pośrednictwem organizacji, nie oznacza, iż
nie istnieje domniemanie legitymacji procesowej organizacji zbiorowego zarządzania
uprawnionej do zarządzania i ochrony w zakresie pół eksploatacji objętej zbiorowym
zarządzaniem (ZAIKS). Sąd Okręgowy podkreślił następnie względny charakter roszczeń
autorskich o zapłatę, wynikający z brzmienia dawnego art. 70 ust. 2 PAU.
Wynagrodzenie, o którym mowa w art. 70 ust. 2 i 3 PAU, zostało uregulowane w
Oddziale 2 Rozdziału 3 PAU którego tytuł brzmi „Autorskie prawa majątkowe". W
literaturze przedmiotu istnieje kontrowersja, co do tego, czy roszczenie o wynagrodzenie
z art. 70 ust. 2 i 3 PAU mieści się w pojęciu wynagrodzenia za korzystanie z utworu, o
którym mowa w art. 17 PAU. Rozstrzygnięcie tej kontrowersji nie ma jednak zdaniem
Sądu znaczenia dla zaliczenia tego roszczenia do autorskich praw majątkowych, a nie
zwykłych roszczeń o zapłatę. Zostało ono bowiem expressis verbis wymienione art. 18
ust. 3 PAU, gdzie stwierdzono, że nie podlega ono zrzeczeniu się, zbyciu, ani egzekucji.
Skoro więc zdaniem Sądu regulacja roszczenia z art. 70 ust. 2 i 3 PAU zawarta jest w
jednostce redakcyjnej ustawy zatytułowanej „Autorskie prawa majątkowe", to nie może
7
ulegać wątpliwości, że należy ono do autorskich praw majątkowych o charakterze
względnym.
Podstawę materialną dochodzonego przez powoda roszczenia stanowi art. 70 ust.
2 PAU, który utracił moc z uwagi na brzmienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 24 maja 2006 r. Sąd zauważył, iż w wypadku określenia przez Trybunał
Konstytucyjny daty utraty mocy przepisu uznanego za niekonstytucyjny, przepis ten jest
stosowany dalej przez sądy do oceny zdarzeń, które nastąpiły przed datą określoną w
orzeczeniu Trybunału, nawet gdy orzekają one po utracie mocy obowiązującej przepisu.
Trybunał Konstytucyjny orzekając niekonstytucyjności przepisu, jako podstawę wyroku
wskazał fakt przyznania przez ustawodawcę zbyt wąskiemu kręgowi podmiotów
uprawnienia do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia. W obecnym brzmieniu tego
przepisu dotychczasowy krąg osób uprawnionych, które były wymienione ekspressis
verbis, został poszerzony przez zbiorcze określenie uprawnionych do dodatkowego
wynagrodzenia jako „współtwórcy", co nie oznacza, w szczególności z uwagi na
stanowisko pozwanego w sprawie, iż utrata domniemania konstytucyjnego dawnego art.
70 ust. PAU ma znaczenie dla rozstrzygnięcia.
Sąd Okręgowy nie zgodził się również z poglądem pozwanego, co do utraty mocy
zatwierdzonych tabel określających stawki minimalne wynagrodzeń, które zostały
ustalone na podstawie niekonstytucyjnego przepisu art. 108 ust. 3 PAU. Zatwierdzanie
tabel wynagrodzeń autorskich odbywało się z uwzględnieniem przepisów postępowania
określonych w K.p.a., zakończonego wydaniem orzeczenia o charakterze i skutkach
decyzji administracyjnej. W wypadku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu, na
podstawie, którego została zatwierdzona tabela, jej uchylenie może nastąpić prze
uchylenie orzeczenia ją zatwierdzającego, czyli jedynie w wypadku jej wzruszenia w
odpowiednim trybie określonych w K.p.a. Mimo iż podstawa do zatwierdzenia tabeli
odpadła, na skutek stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu, w oparciu o który była
zatwierdzona, bez wznowienia postępowania w tym przedmiocie pozostaje ona legalna i
w tym wypadku także sądy powszechne mają obowiązek ją uwzględniać, dopóki nie
zostanie we wskazanym wyżej trybie wyeliminowania z obrotu. Wynagrodzenie
określone w tabeli jako 2,1 % wpływów ze sprzedanych biletów jest zdaniem Sądu
wynagrodzeniem stosownym z rozumieniu ustawy.
8
Sąd Okręgowy nie podzielił również poglądu pozwanego, iż nie jest on
legitymowany biernie w sprawie i z tych samych względów został oddalony jego wniosek
o wezwanie do udziału w sprawie wskazanych podmiotów, zarządzających czy
prowadzących kina, w których, w ramach festiwalu wyświetlane były filmy. Podstawa
roszczenia opiera się na redakcji dawnego art. 70 ust. 2 pkt 1 PAU, który uprawniał do
pobierania tantiem ustawowych od podmiotu, który uzyskiwał wpływy z tytułu
wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach. Pozwany jest podmiotem, który
wyświetlał filmy w ramach organizowanego festiwalu w kinach. […] płacił na podstawie
zawartych umów prowadzącym kino „rekompensaty" za odwołane seanse w dniach, gdy
wyświetlane były filmy festiwalowe, a sam zatrzymywał wpływy ze sprzedaży biletów.
Czynność wyświetlania utworu audiowizualnego w kinie, nie może być traktowana
jedynie jako czynność techniczna, w szczególności, gdy jak w rozpoznawanym wypadku,
pozwany jako organizator festiwalu posłużył się sprzętem i bazą podmiotów zawodowo
trudniących się wyświetlaniem filmów w kinach. Po 2000 r. roszczenie o zapłatę
dodatkowego wynagrodzenia skierowane zostało przeciwko użytkownikowi dzieła
audiowizualnego, którym w rozpoznawanej sprawie jest jedynie organizator festiwalu, a
nie podmiot udostępniający odpłatnie urządzenia i infrastrukturę potrzebną do
wyświetlania filmów.
Niezasadny był również zarzut naruszenia przez powoda prawa podmiotowego,
uzasadniający oddalenie powództwa także na podstawie art. 5 k.c. Podniesiony przez
pozwanego zarzut nadużycia prawa podmiotowego został oparty w zasadzie na założeniu,
że skoro organizowanie […] Festiwalu Filmowego jest imprezą o charakterze non profit,
nastawioną na popularyzację i promocję twórczości filmowej, to dochodzenie przez
powoda tantiem ustawowych na podstawie art. 70 ust 2 PAU jest nadużyciem prawa.
Przedstawiony na jego uzasadnienie wywód wraz z zaproponowanymi dowodami z
dokumentów nie mógł być uwzględniony, przede wszystkim z uwagi, iż pozwany w
ogóle nie wskazał, jakie zasady zostały w ten sposób naruszone.
O kosztach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 i 99 Kpc w związku z § 6
pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego udzielonej z urzędu.
9
Apelację
od
powyższego
rozstrzygnięcia
wniósł
pozwany,
zarzucając
zaskarżonemu wyrokowi:
1) naruszenie prawa materialnego:
a) art. 70 ust. 2 i 3 w zw. z art. 17 i 18 ust 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych ( PAU ) w brzmieniu sprzed dnia 6 czerwca 2007 r.
poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że prawo do wynagrodzenia dodatkowego stanowi
autorskie prawo majątkowe oraz że jest względnym autorskim prawem majątkowym;
b) art. 2 ust 1 pkt 5 ustawy z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych przez jego niezastosowanie skutkujące nieoddaleniem powództwa
w zakresie filmów zagranicznych , pomimo niewykazania przez Powoda istnienia
wzajemności opisanej w wyżej wymienionym przepisie;
c) art. 104 ust.1 oraz ust. 2 pkt 2 PAU przez ich błędną wykładnię i częściowo
niezastosowanie, co skutkowało przyjęciem, że Powód (ZAiKS) jest organizacją
zbiorowego
zarządzania
upoważnioną
(właściwą)
do
pobierania
wynagrodzeń
dodatkowych (tantiem ustawowych) w ogóle, w tym do pobierania wynagrodzeń
ustawowych, o których mowa w art. 70 ust. 2 i 3 PAU;
d) art. 105 ust. 1 przez jego błędną wykładnię i częściowe niezastosowanie co skutkowało
przyjęciem, że: wynikające z tego przepisu domniemania mają zastosowanie do Powoda
w zakresie poboru i dochodzenia wynagrodzeń tantiemowych z art. 70 ust. 2 PAU ;
e) art. 70 ust.2 PAU przez błędną jego wykładnię skutkującą
przyjęciem , że
wynagrodzenie ustawowe należy się współtwórcy utworu audiowizualnego nie za
korzystanie z utworu audiowizualnego jako całości, lecz za korzystanie z utworu
wkładowego w utworze audiowizualnym;
f) art. 70 ust. 2 PAU przez jego zastosowanie mimo utraty jego mocy obowiązującej;
g) art. 70 ust.2 PAU w zw. z art. 104 PAU przez błędną jego wykładnię skutkującą
przyjęciem, że na podstawie pozwolenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
uprawniającego do ogólnego zarządzania prawami autorskimi na wskazanym polu
eksploatacji Powód uprawniony jest do pobierania i dochodzenia na rzecz współtwórców
utworów audiowizualnych wynagrodzeń ustawowych przewidzianych przepisem art. 70
ust. 2 PAU;
10
h) art. 70 ust. 3 w związku z art. 70 ust.2 pkt l PAU przez błędną wykładnię i przyjęcie,
że Pozwany był korzystającym w rozumieniu przepisu art. 70 ust.3 PAU, gdyż osiągał
wymierne korzyści z wyświetlania filmów w kinach;
i) art. 110 PAU poprzez jego niezastosowanie, skutkujące przyjęciem iż zasądzone
wynagrodzenie nie pozostaje w sprzeczności z charakterem i zakresem korzystania przez
Pozwanego z utworów audiowizualnych objętych roszczeniem,
j) art. 109 PAU przez jego błędne zastosowanie (mimo nie wymienienia tego przepisu w
podstawie prawnej orzeczenia) przy ustalaniu wysokości tantiem ustawowych za
wyświetlanie w kinach,
podczas gdy zgodnie z jego treścią ma on zastosowanie
wyłącznie w obrocie umownym.
2.) naruszenie przepisów prawa procesowego art. 227, 228 § 1, 233 §1, 248, 328 §2, 253
k.p.c. mające wpływ na treść orzeczenia poprzez:
a.) błędne ustalenie wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu i zaprzeczeniom
Powoda, że powód w ramach swojej działalności statutowej zawarł umowy o wzajemnej
reprezentacji z podobnymi organizacjami z przeważającej większości krajów świata,
b.) błędne ustalenie wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu, że wysokość
należnego wynagrodzenia z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach
określa tabela stawek wynagrodzeń Powoda zatwierdzona przez Komisję Prawa
Autorskiego,
c.) błędne ustalenie wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu, że wobec utworów
objętych roszczeniem pozwu nie rości sobie praw inna organizacja zbiorowego
zarządzania;
d) czynienie ustaleń faktycznych uzasadniających objęcie domniemaniem z art. 105 PAU
filmów pochodzących z kilkudziesięciu krajów świata, w zakresie dochodzonego przez
Powoda roszczenia na podstawie kopii jednego dokumentu prywatnego
(umowy
generalnej ze stowarzyszeniem KODA), wykazu państw pochodzenia filmów oraz
podstawy objęcia domniemaniem (wykaz organizacji zbiorowego zarządzania, z którymi
ZAIKS ma podpisane umowy o wzajemnej reprezentacji),
e) uznanie za fakty powszechnie znane zawarcie przez Powoda umów o wzajemnej
reprezentacji z przeważającą ilością organizacji zbiorowego zarządzania działających na
obszarach innych państw oraz ustalanie, iż w związku z tym Powód zwolniony jest od
11
dowodzenia
reprezentacji
zagranicznych
twórców
utworów
audiowizualnych
pochodzących z kilkudziesięciu państw wyświetlanych na […] Festiwalu Filmowym,
f.) uznanie za fakty powszechnie znane faktów, które były znane w środowisku
artystycznym,
g) pominięcie wniosku dowodowego z pisma Pozwanej z dnia […] lutego 2008 o
zobowiązanie Powoda do złożenia do akt sprawy uwierzytelnionych odpisów wszystkich
umów o wzajemnej reprezentacji zawartych przez Powoda z zagranicznymi
organizacjami
zbiorowego
zarządzania
reprezentujących
prawa
wszystkich
współtwórców, wszystkich utworów audiowizualnych wyświetlanych na […] Festiwalu
Filmowym objętych żądaniami pozwu przy wyraźnym zaprzeczeniu Pozwanego by
Powód był stroną takich umów co skutkowało niewykazaniem legitymacji czynnej
Powoda do dochodzenia roszczeń od utworów zagranicznych.
h) pominięcie wniosków dowodowych z pisma Pozwanego z dnia […] stycznia 2008 r.:
- dotyczącego zobowiązania powoda do złożenia do akt sprawy porozumienia pomiędzy
Powodem a Stowarzyszeniem Filmowców Polskich z siedzibą w W. (SFP) przy
wyraźnym zaprzeczeniu Pozwanego w piśmie z dnia […] stycznia 2008 r. wobec
stwierdzenia, iż SFP nie prowadzi działalności w zakresie poboru wynagrodzeń
ustawowych od wyświetlania w kinach,
- z dokumentów załączonych do ww. pisma w postaci pism Powoda do Pozwanego z dnia
[…] kwietnia 2006 oraz […] czerwca 2007 r., z których wynikało m. in., iż ZAIKS
dokonuje poboru tantiem ustawowych od wyświetlania tych samych utworów
audiowizualnych w kinach we własnym imieniu oraz na rzecz SFP-ZAPA co
uniemożliwiło wykazanie, iż SFP i ZAiKS roszczą sobie prawa do tych samych utworów
audiowizualnych co z kolei stanowi podstawę obalenia domniemań z art. 105 PAU,
i) przyjęcie, że wykazy porozumień z organizacjami zagranicznymi złożone do akt
sprawy przez Powoda, a podpisane przez osobę nieuprawnioną do reprezentacji Powoda
(osobę trzecią) stanowią wraz z listą filmów wyświetlonych na festiwalu dowody w
niniejszej sprawie, na których Sąd I instancji poczynił istotne dla rozstrzygnięcia sprawy
ustalenia w zakresie czynnej legitymacji procesowej Powoda odnośnie filmów
zagranicznych:
12
j) dowolne i nie poparte dowodami przyjęcie, że żądane przez Powoda stawki
wynagrodzeń ustawowych spełniają kryterium stosowności w rozumieniu przepisów
PAU.
Mając na względzie powyższe skarżący wniósł o:
a) zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości.
b) zasądzenie kosztów postępowania sądowego, w tym zastępstwa procesowego za obie
instancje, według zestawienia kosztów lub w razie ich nie złożenia według norm
przepisanych.
Skarżący wniósł ponadto, na zasadzie art. 390 §1 k.p.c. o przedstawienie
następujących zagadnień do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu:
1. Czy prawo do wynagrodzenia dodatkowego (tantiemy ustawowe) uregulowane w
przepisach art. 70 ust 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o Prawie autorskim i prawach
pokrewnych (po dniu 6 czerwca 2007 r.. w art. 70 ust 21 ww. ustawy) stanowiło i stanowi
autorskie prawo majątkowe w rozumieniu przepisów tej ustawy?
2. Czy w świetle przepisów art. 104 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 2 oraz art. 70 ust. 2 i 3 ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. o Prawie autorskim i prawach pokrewnych zbiorowe zarządzanie i
ochrona powierzonych organizacji zbiorowego zarządzania praw autorskich obejmuje
ustalanie, pobór i dochodzenie wynagrodzeń dodatkowych wynikających z art. 70 ust 2
ww. ustawy, czy też czynności te stanowią „wykonywanie uprawnień wynikających z
ustawy"' i jako takie muszą wyraźnie wynikać z zezwolenia Ministra właściwego do
spraw kultury i dziedzictwa narodowego, o którym mowa w art. 104 ust 2 pkt 2 ww.
ustawy?
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja nie jest zasadna.
Sąd Apelacyjny podziela w całości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
Okręgowy w wyniku dokonania prawidłowej oceny zebranego w sprawie materiału
dowodowego i uznaje je za własne, jak również wykładnię i zastosowanie przepisów
prawa materialnego wskazanych jako podstawa prawna wydanego wyroku. Sąd
Apelacyjny nie uwzględnił wniosku skarżącego o przedstawienie wskazanych w apelacji
zagadnień prawnych Sądowi Najwyższemu uznając, że nie jest to niezbędne do
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.
13
Przede wszystkim należało odnieść się do zarzutów braku legitymacji czynnej po
stronie powoda. Nie ulega wątpliwości, iż powód jest uprawnioną organizacją
zbiorowego zarządzania w znaczeniu przedmiotowym (rodzaju utworów) jak i
podmiotowym (do reprezentacji twórców) w niniejszej sprawie. ZAiKS działa w oparciu
o decyzję Ministra Kultury i Sztuki z dnia 28 października 1998 r. zezwalającą na
zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów słownych, muzycznych, słownomuzycznych, choreograficznych, pantomimicznych oraz słownych, muzycznych, słownomuzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym na wskazanych w decyzji
polach eksploatacji, m.in. w zakresie wyświetlania i publicznego odtwarzania utworów
audiowizualnych. Wbrew twierdzeniom skarżącego powód jest organizacją właściwą w
rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4
lutego 1994 r. ( Tekst jedn.Dz.U.06.90.631 z późn. zm.) dalej PAU.
Zgodnie z art. 105 ust. 1 PAU domniemywa się, że organizacja zbiorowego
zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji
objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma legitymację procesową w tym zakresie.
Wskazane domniemanie ma na celu uproszczenie i ułatwienie dowodzenia legitymacji
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, zwalniając ją z potrzeby
wykazywania legitymacji w odniesieniu zarówno do repertuaru określonej kategorii, jak i
poszczególnych pozycji składających się na ten repertuar wchodzący w zakres
uzyskanego zezwolenia. Nie można zatem uzależniać zawarcia z OZZ umowy lub
wypłaty należnego wynagrodzenia autorskiego od wykazania przez OZZ, że powierzone
jej zostały prawa w dochodzonym zakresie, jeżeli organizacja wykaże, że dane kategorie
dóbr są objęte uzyskanym zezwoleniem. Oczywiście wskazane domniemanie o
charakterze preasumptio iuris tantum może zostać obalone poprzez wykazanie, że OZZ
nie ma w danym przypadku legitymacji. Użytkownik musi jednak przeprowadzić taki
dowód, inaczej zarzut ten nie może być wzięty pod uwagę (por. J. Błeszyński ,,Zbiorowe
zarządzanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi de lega lata i de lege
ferenda”, PUG 2000 nr 4). W niniejszej sprawie, jak słusznie stwierdził Sąd Okręgowy ,
pozwany nie obalił domniemania wynikającego z art. 105 UPA.
Strony pozostawały w sporze, co do możliwości zastosowania art. 105 PAU do
utworów zagranicznych. Wbrew twierdzeniom skarżącego Sąd Okręgowy słusznie
przychylił się do stanowiska reprezentowanego w doktrynie przez M. Kępińskiego, iż
14
domniemanie z art. 105 ust. 1 PAU obejmuje na polach określonych zezwoleniem cały
repertuar OZZ, w tym także zagraniczny (tak w System prawa cywilnego. Tom 13. Prawo
autorskie pod red. J. Barty, str. 536). OZZ powinna wykazać, że posiada zezwolenie na
prowadzenie zbiorowego zarządzania oraz że na polu eksploatacji, którego dotyczy spór
rzeczywiście prowadzi takie zarządzanie. Złożenie przez powoda przykładowej umowy
generalnej z tłumaczeniem oraz wykazu państw pochodzenia filmów słusznie Sąd
Okręgowy uznał w tym zakresie za wystarczające.
Nie można zgodzić się również ze stanowiskiem skarżącego, iż domniemanie z
art. 105 ust. 1 zd. 1 PAU jest wyłączone, albowiem do tych samych utworów rości sobie
prawo Stowarzyszenie Filmowców Polskich. Wyłączenie o jakim mowa w zd. 2
wskazanego przepisu dotyczy tylko sytuacji, gdy pomiędzy organizacjami zbiorowego
zarządzania powstał spór w odniesieniu do jakiegoś konkretnego utworu. Jak zauważył
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1999 r. (ICKN 1139/97, OSN 2000, z. 1 poz. 6)
do uchylenia zastosowania rozpatrywanego domniemania nie wystarczy samo wskazanie,
że istnieje inna organizacja, działająca w tym samym zakresie. Podmiot kwestionujący
legitymację danej organizacji w odniesieniu do określonych (konkretnych) praw musi
nadto wykazać, że inna organizacja działająca w tym samym zakresie powołuje się wobec
niego na swój tytuł do tych samych praw.
Podstawę dochodzonego przez powoda roszczenia stanowił art. 70 ust. 2 PUA,
który utracił moc w dniu 6 czerwca 2007 r. na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z 24 marca 2006 r. (Dz. U. z 2006 r., nr 94, poz. 658). Zgodnie z tym przepisem główny
reżyser, operator obrazu, twórcy scenariusza, twórcy innych utworów literackich lub
muzycznych, które stworzone zostały do utworu audiowizualnego lub w nim
wykorzystane, oraz artyści wykonawcy byli uprawnieni m.in. do: wynagrodzenia
proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach.
Korzystający z utworu audiowizualnego wypłacał wynagrodzenie za pośrednictwem
właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami
pokrewnymi. Wskazać należy, że ,,objęte zbiorowym zarządzaniem” w rozumieniu art.
105 ust. 1 są te typy uprawnień autorskich lub pokrewnych w stosunku do których sama
ustawa przewiduje konieczność realizowania ich przez organizację zbiorowego
zarządzania – jak w przypadku art. 70. W odniesieniu do tych właśnie uprawnień
domniemanie z art. 105 ust. 1 traci rację bytu, skoro ustawa i tak narzuca w takich
15
wypadkach wyłączną kompetencję organizacji (por. M. Czajkowska – Dąbrowska [w:] J.
Barta, M. Czajkowska – Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple ,,Ustawa o
prawie autorskim i prawach pokrewnych”, Dom wydawniczy ABC, str. 705). Już i z tej
przyczyny należało uznać, że powód był uprawniony do wystąpienia z dochodzonym w
niniejszej sprawie roszczeniem – zwłaszcza, że żadna inna OZZ nie zgłaszała do niego
uprawnień - Stowarzyszenie Autorów ZAIKS zawarło ze Stowarzyszeniem Filmowców
Polskich porozumienie o wspólnym inkasie wynagrodzeń należnych na podstawie art. 70
ust 2 ustawy o Prawie autorskim uprawniającym ZAIKS do ich pobierania.
Skarżący w niniejszej sprawie kwestionował charakter uprawnienia wynikający z
art. 70 ust. 2 PAU, jako prawa autorskiego, powołując się na różne stanowiska doktryny
w tym zakresie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd meriti trafnie uznał, że powyższe
uprawnienie jest prawem autorskim – wskazuje na to m.in. systematyka ustawy i
umieszczenie przepisu art. 70 w oddziale 2 zatytułowanym ,,Autorskie prawa
majątkowe”. Zarówno w judykaturze jak i piśmiennictwie dominuje pogląd, że roszczenie
podmiotów wymienionych w art. 70 ust. 3 Prawa autorskiego ma charakter względny i
wynika ex lege (por wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2006 r., I CSK 61/06, LEX
nr 200885). Nie przeczy temu unormowanie zawarte w art. 18 ust. 3 Prawa autorskiego,
według którego roszczenie to nie podlega zrzeczeniu się, zbyciu ani egzekucji (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2003 r., I CKN 348/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz.
125 i uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1968 r., III CZP
40/67, OSPiKA 1969, nr 9, poz. 197). Prawo to jak zauważył Sąd Najwyższy m.in. w
uchwale z dnia 25 listopada 2008 r. (III CZP, OSNC 2009/5/64) jest wynagrodzeniem
dodatkowym, gdyż zostało przyznane niezależnie od wynagrodzenia, które przysługuje
twórcy w związku prawem bezwzględnym wynikającym ze stworzenia utworu (art. 17
PAU ) a więc wyłącznym prawem do korzystania z utworu i rozporządzania nim; to
wynagrodzenie twórca otrzymał za przeniesienie bezwzględnego prawa na nabywcę.
Twórca, pomimo wyzbycia się praw majątkowych związanych ze stworzeniem utworu w
wyniku umownego ich przeniesienia na producenta, uzyskuje - na podstawie ustawy (art.
70 ust. 2PAU) - uprawnienie do wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu na polach
przez nią określonych. Wynagrodzenie to, oderwane od autorskiego bezwzględnego
prawa majątkowego do utworu, ma charakter uprzywilejowany jako niepodlegąjące
zrzeczeniu się, zbyciu ani egzekucji (art. 18 ust. 3PAU).
16
Z powyższych względów należy stwierdzić, że błędne było powoływanie się przez
skarżącego na brak zezwolenia Ministra Kultury umożliwiającego pobierania
wynagrodzenia dodatkowego za wyświetlanie utworów. Jak słusznie zauważył powód
argumentacja pozwanego sprzeczna jest nie tylko z dotychczasową praktyką sądów, ale i
praktyką samego organu – Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który zatwierdził
tabele stawek wynagrodzeń autorskich, gdzie w części II pkt 4 zatwierdzona została m.in.
dochodzona w niniejszym procesie stawka 2,1 % z tytułu wynagrodzeń należnych
twórcom scenariusza, utworów muzycznych i słowno muzycznych na podstawie art. 70
ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Decyzja taka
z pewnością nie byłaby wydana, gdyby z udzielonego powodowi zezwolenia nie
wynikało w ogóle uprawnienie do pobierania tych wynagrodzeń.
Nie miał też racji skarżący, że uprawnienie z art. 70 ust. 2 PAU nie przysługuje
zagranicznym twórcom. Zgodnie z art. 5 ust. 4 PAU przepisy ustawy stosuje się do
utworów, które są chronione na podstawie umów międzynarodowych. W zakresie
ochrony praw autorskich Polskę wiążą przede wszystkim konwencje wielostronne –
berneńska i powszechna, przewidujące ochronę praw autorskich na zasadzie asymilacji,
czyli zrównania twórców obcych z krajowymi, zaś z dniem uzyskania przez Polskę
członkostwa w Unii Europejskiej ochrona wynikająca z ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych obejmuje obywateli innych państwa Unii na zasadzie pełnej
asymilacji, a więc tak jak obywateli polskich. Obowiązywanie zasady asymilacji oznacza,
że twórcy zagraniczni nie mogą być w Polsce w żaden sposób gorzej traktowani od
twórców krajowych. W świetle obowiązywania w prawie polskim zasady asymilacji
nietrafny był zarzut skarżącego niezastosowania zasady wzajemności, zgodnie z którą
twórcy zagraniczni są chronieni w Polsce jedynie pod warunkiem, że taką samą ochronę
twórcom polskim gwarantuje ustawodawstwo polskie.
Wskazać należy, że skarżący błędnie powoływał się na treść wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r.(w sprawie K 5/05) sugerując, iż niedopuszczalne
jest zasądzenie roszczenia na podstawie niekonstytucyjnego przepisu. Po pierwsze utrata
mocy wskazanego przepisu nastąpiła z dniem 6 lipca 2007 r. (Trybunał Konstytucyjny
odroczył wejście w życie wyroku). W razie natomiast określenia przez Trybunał
Konstytucyjny terminu utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z
Konstytucją (art. 190 ust. 3 Konstytucji), sąd stosuje ten przepis do oceny zdarzeń, które
17
nastąpiły przed tym terminem także wówczas, gdy orzeka po utracie mocy obowiązującej
tego przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r., IV CSK 28/06
OSNC 2007/2/31, Wokanda 2006/7-8/24). Roszczenie powoda dotyczyło okresu sprzed
wejścia w życie wskazanego wyroku TK, a więc zastosowanie w niniejszej sprawie art.
70 ust. 2 było dopuszczalne. Nadto dodać należy, że znowelizowany przepis art. 70 PAU
– w ust. 21 zawiera analogiczne uprawnienie jak nieobowiązujący już ust. 2 – zmienił się
jedynie krąg uprawnionych do wynagrodzenia podmiotów.
Odnosząc
się
do
zarzutów
apelacji
kwestionujących
przyjęcie
stawki
wynagrodzenia wynikającej z tabeli stawek wynagrodzeń autorskich Stowarzyszenia
Autorów Zaiks należy wskazać, że zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt 3 PAU wynagrodzenie
wykonawców jest proporcjonalne do wpływów z tytułu wyświetlania utworu
audiowizualnego w kinach, przy czym ustawodawca nie określił jaka to ma być
proporcja, zaś w odniesieniu do wynagrodzenia za korzystanie z zagranicznego utworu
audiowizualnego wskazał jedynie w art. 70 ust. 4 że ma to być wynagrodzenie stosowne i
może być ustalone ryczałtowo. Niewątpliwie wysokość należnej stawki powinna być
ustalona w umowie lub w drodze porozumienia stron, ponieważ jednak umowy ani
stosownego porozumienia strony nie zawarły, a pozwany nie wskazuje żadnej podstawy
ustalenia wysokości wynagrodzenia, kwestionując co do zasady uprawnienie powoda do
jego dochodzenia, zasadne było w ocenie Sądu Apelacyjnego oparcie żądań o stawki
wynikające z tabel stosowanych przez powoda i ustalonych w oparciu o przepis art. 108
ust. 3 PAU , który zgodnie z treścią orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24
stycznia 2006 r. SK 40/04 utracił moc obowiązującą dopiero z dniem 1 września 2006 r.
Skarżący błędnie też zarzucał brak legitymacji biernej po jego stronie.
Do
wypłaty wynagrodzenia zobowiązany był bowiem podmiot podejmujący decyzję o
wyświetleniu filmu i osiągający wpływy z tego tytułu. Niewątpliwie to […] podjęła
decyzję o wyświetlaniu utworów oraz czerpała wpływy z biletów na te filmy. To, że […]
korzystała w tym zakresie z pomieszczeń i urządzeń kinowych innych podmiotów, nie
zmienia faktu, iż to ona jest odpowiedzialna do wypłaty wynagrodzenia, o jakim mowa
w art. 70 ust. 2 UPA.
Mając powyższe na względzie i uznając podniesione w apelacji zarzuty za
bezzasadne, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny apelację oddalił.
18
O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z
art. 391 § 1 k.p.c. zgodnie z wynikiem sporu. Na koszty pozwanego składało się
wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 6 pkt 5 i § 12 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.02.163.1349).