Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II

Numer 1/ 2015 (4)
Krystian Miąsik
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
Abstrakt
Jan Paweł II jest osobą o której warto pamiętać. Jego życiorys był inspiracją do powstania filmów
a jego cytaty na stałe wpisały się do kronik. Wiele osób twierdzi, że obecność w Internecie może
gwarantować swego rodzaju „nieśmiertelność”. Taka obecność daje znacznie więcej niż budowane
pomniki – wszak jej zasięg jest dalece wykraczający poza możliwości form fizycznych. Obecność
w sieci jest jednak zdecydowanie bardziej mniej trwała. Można to porównać do kryształowej zastawy,
która choć przyciąga wzrok, jest zdecydowanie bardziej podatna na uszkodzenia niż mosiężna.
Wystarczy wszak wykasowanie informacji lub jej zniekształcenie aby zachwiać takim wizerunkiem.
Czy pamięć o Janie Pawle II może być propagowana za pomocą Nowych Mediów? Jak kreuje się jego
wizerunek w Internecie i jakie skojarzenia z nim możemy znaleźć w sieci. Czy informacje znajdujące
się obecnie w sieci są odzwierciedleniem szacunku do tej postaci historycznej
Słowa kluczowe: pamięć, Jan Paweł II, papież, Internet, Nowe media,
O postaci
Jan Paweł II (właściwie Karol Józef Wojtyła) – urodzony 18 maja 1920 roku w Wadowicach,
zmarł 2 kwietnia 2005 w Watykanie. Był polskim biskupem rzymskokatolickim, a następnie
arcybiskupem, metropolitą krakowskim, kardynałem, zastępcą przewodniczącego Konferencji
Episkopatu Polski oraz papieżem i suwerenem Państwa Miasta Państwo Watykan. Jan Paweł II był
jednym z najbardziej szanowanych i wpływowych ludzi XX wieku. Oprócz wysokiej pozycji w
hierarchii kościoła katolickiego uznanie zyskał także jako poeta, poliglota, aktor, pedagog, mistyk a
także przedstawiciel personalizmu chrześcijańskiego. W czasie jego panowania znacznej poprawie
uległy relacje kościoła katolickiego m.in. z judaizmem i islamem. Podczas swojego 27 letniego
pontyfikatu (16 października 1978 – 2 kwietnia 2005) odbył podróże do 129 krajów co czyni go
jednym z najbardziej podróżujących światowych przywódców w historii.
Jan Paweł II jeszcze jako Karol Wojtyła w 1938 roku ukończył naukę w gimnazjum z oceną celującą
która umożliwiała dostanie się właściwie na każde studia w bez egzaminów wstępnych. Wybrał on
studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1940 roku z powodu wojny nie mógł
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
kontynuować nauki i podjął pracę fizyczną. W 1941 roku wraz z przyjaciółmi założył „Teatr
rapsodyczny” gdzie w tym samym roku wystawił swoje pierwsze przedstawienie. W 1942 roku
wybierając ponowieni studia – tym razem teologiczne, zrezygnował z teatru. Wstąpił do
Metrepolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie gdzie w latach 1945-1946 pracował w roli
asystenta. W tym okresie dał się także poznać jako poeta i napisał swój pierwszy tomik wierszy
„renesansowy psałterz” (wydani dopiero w 1999 roku). Tworzył poezję metafizyczną.
W 1946 roku został wyświecony na księdza a dwa lata później ukończył studia na Papieskim
Uniwersytecie Świętego Tomasza z Akwinu w Rzymie. W tym samym roku otrzymał tytuł doktora za
dysertację pod tytułem „Problem wiary u św. Jana od Krzyża”. Na potrzeby przygotowania rozprawy
nauczył się języka hiszpańskiego. Okazało się to niezbędne aby czytać testy mistyka w oryginale. Po
powrocie do Polski został skierowany do pracy w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
w Nieowici gdzie pełnił rolę wikariusza i katechety. W 1951 roku został skierowany na urlop którego
celem było ukończenie pracy habilitacyjnej. Mimo iż jego praca został przyjęta przez rade wydziału
teologicznego UJ to habilitacji nie uzyskał z powodu odmowy Ministerstwa Oświaty. W 9158 roku w
katedrze na Wawelu został konsekrowany na biskupa. Zgodnie ze zwyczajem biskupim przyjął hasło
przewodnie swojej posługi – Totus Tuus (łac. Cały Twój). W 1964 roku został mianowany
arcybiskupem i metrpolitą krakowskim a podczas konsystorza z 1967 został nominowany kardynałem.
16 października 1978 roku na zwołanym po śmierci papieża Jana Pawła I, w ósmym losowaniu
podczas drugiego konklawe został wybrany na papieża i przybrał imię Jan Paweł II.
Podczas swojego pontyfikatu uważał iż rolą nadrzędną są pielgrzymki. Odbywał bardzo wiele podróży
zagranicznych. Został nazwany papieżem-pielgrzymem. Wielokrotnie odwiedzał również Polskę,
targana licznymi konfliktami politycznymi i klasowymi. Za każdym razem jednoczył tłumy i dawał
ludziom nadzieje na rychłe zmiany. Zdaniem historyków pielgrzymki Jana Pawła II i jego
nieskrywane poparcie dla niezależnych i wolnych związków zawodowych przyczyniły się do upadku
komunizmu w Europie. Dzięki jego staraniom w 1990 roku Stolica Apostolska nawiązała stosunki
dyplomatyczne z Federacją Rosyjską. Jan Paweł II był także częstym gościem i prelegentem na
Zgromadzeniach Ogólnych Narodów Zjednoczonych gdzie apelował o wolność i równość na świecie.
Ważnym celem papieża Polaka okazało się wprowadzenie kościoła katolickiego w nowe tysiąclecie a
tuż przed obchodami tegoż Roku Jubileuszowego odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej gdzie modlił
się m.in. przy ścianie płaczu w Jerozolimie.
W ostatnich latach pontyfikatu znacznie dokuczała mu jego przewlekła i postępująca choroba –
choroba Parkinsona. Jan Paweł II nie poddawał się i mimo licznych spekulacji nie zamierzał
odchodzić ze stanowiska. Nagłe pogorszenie stanu zdrowia 1 lutego 2015 roku spowodowało, że wiele
czasu spędził w szpitalu. Zmarł 2 kwietnia 2005 roku w wyniku wstrząsu septycznego. Został
beatyfikowany 1 maja 2011 roku a następnie kanonizowany 27 kwietnia 2014 roku w Niedzielą
Miłosierdzia Bożego.
2
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
Rola w społeczeństwie
W tym artykule postaram się rozpoznać jak wygląda pamięć o tak wielkim polaku. Pamięć
oczami internautów, a więc także pamięć w sieci i tzw. Nowych Mediach. Z informacji i rozmów
prowadzonych przez Polaków można wnioskować, iż pamięć o tak wybitnej postaci, jaką był Karol
Wojtyła jest dla nich bardzo ważna. Również wizerunek w mediach tradycyjnych, oraz podniosłość
relacji związanych z papieżem polakiem, wskazują iż pamięć o nim ma niebagatelną rolę dla
społeczeństwa.
Jak ważna jest pamięć o Janie Pawle II dla społeczeństwa, pokazują ostatnie badanie CBOS (badanie
z marca 2015). 94 proc Polaków uważa, że pamięć o papieżu Janie Pawle II - mimo upływu 10 lat od
jego śmierci - jest wciąż żywa, w tym 61 proc. ogółu - zdecydowanie tak ocenia; odmiennego zdania
jest 5 proc. - wynika z marcowego sondażu CBOS.
Według CBOS, wyraźnie rzadziej niż przekonanie dotyczące pamięci o Janie Pawle II deklarowane
jest to, które odnosi się do znajomości papieskiego nauczania. Wprawdzie również w tej kwestii
większość badanych (71 proc.) uważa, że Polacy w większości znają treść nauczania Jana Pawła II,
jednak wątpliwości co do tego nie ma tylko 18 proc. (o 8 punktów procentowych mniej niż przed
rokiem).
W wymiarze osobistym deklarowany poziom znajomości nauczania Jana Pawła II jest - zaznacza
CBOS - porównywalny z postrzeganym w całym społeczeństwie. 70 proc. badanych przyznaje, że zna
treść papieskiego nauczania, w tym 15 proc. stwierdza to w sposób zdecydowany.
Od śmierci Jana Pawła II do roku 2010 odsetek respondentów, którzy twierdzili, że znają treść jego
przesłania, systematycznie malał - podkreśla CBOS. W tym samym czasie ponad dwukrotnie wzrosła
liczba osób, które deklarowały, że nie znają papieskiego nauczania (z 17 proc. do 39 proc.).
Jednak przy okazji beatyfikacji, a następnie kanonizacji papieża omawiany trend spadkowy uległ dość
radykalnemu wyhamowaniu, a wręcz odwróceniu. Według CBOS obecnie odsetek osób deklarujących
znajomość papieskiego nauczania jest nadal nieco niższy niż tuż po śmierci Jana Pawła II, ale
pozostaje wyraźnie wyższy niż w 2010 roku. W porównaniu z badaniem sprzed roku zmniejszył się
odsetek respondentów, którzy przyznają, że nie orientują się w tym, czego nauczał Jan Paweł II (z 30
proc. do 27 proc.).
Niezmiennie dla niemal wszystkich dorosłych Polaków (95 proc.), od 2014 roku wzrost o 3 punkty
proc., Jan Paweł II pozostaje wzorem postępowania, w tym dwie trzecie (65 proc. ogółu, spadek o 2
punkty proc.) nie ma co do tego wątpliwości.
Pamięć w społeczeństwie
Zdaniem jednego z najważniejszych teoretyków pamięci, Pierre'a Nory, współczesne
społeczeństwa mają "obsesję na punkcie zapamiętywania". Nagrywanie, archiwizowanie,
poszukiwanie i wreszcie znajdowanie w przeszłości argumentów za określoną wizją teraźniejszości.
Jego zdaniem - są jednak tylko i wyłącznie dowodem na to, że prawdziwa pamięć została już dawno
wyparta przez jej sztuczne substytuty. Taka choćby jak właśnie „pamięć internetowa” opisywana
w artykule. Bez względu na to, czy Nora ma rację czy nie - nie sposób nie zgodzić się z przekonaniem,
iż pamięć stała się jednym z podstawowych pojęć organizujących nie tylko dyskurs publiczny, ale
3
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
i dynamikę funkcjonowania współczesnych społeczeństw. Społeczeństw które coraz bardziej stają się
„społeczeństwami informacyjnymi”.
Z drugiej jednak strony, pamięć nie jest tylko przedmiotem jednej z subdyscyplin nauk społecznych.
Konteksty, z jakimi pojęcie to jest nierozerwalnie związane - problematyka czasu, reprodukcji,
tożsamości czy tradycji - zmuszają także do odpowiedzi na podstawowe pytania o możliwość i zakres
teoretyzowania w naukach społecznych w ogóle. Nie jest przypadkiem, że tematyka pamięci i czasu
stała się osią teorii tak istotnych myślicieli XX wieku jak m.in. Zygmunt Frued, Norbert Elias, Niklas
Luhmann, PaulRicoeur, Jacques Derrida.
Pamięć w Internecie
Zwiększone zainteresowanie opisywaną postacią a więc i chwilowe „przypominanie” sobie
o niej powinno mieć swoje odzwierciedlenie w sieci. W dzisiejszych czasach coraz częściej i chętniej
weryfikujemy swoja wiedzę z zasobami dostępnymi w Internecie. Oczywiście w tym celu używamy
wyszukiwarek internetowych, czyli aplikacji które po wpisaniu żądanego wyrazu lub frazy
przeszukują strony internetowe w celu odnalezienia informacji satysfakcjonującej dla użytkownika.
Na rynku wyszukiwarek niepodzielnym władcą jest Google. Przez jego strony przechodzi ponad 90%
ruchu internetowego. Dokładnie pokazuje to poniższy obrazek, zawierający dane z światowego
monitoringu Internetu.
Można więc przyjąć iż statystyki dostępne z tego portalu wiernie odzwierciedlają z zachowanie i
pamięć ogółu ludzi korzystających z sieci.
Całość odwołań do sieci bierze się z łatwości dostępu do interesujących nas informacji. Jeśli chcemy
cos ugotować, szukamy przepisu w sieci. To samo robimy jeśli chcemy wybrać się do kina, teatru czy
4
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
filharmonii. Przeglądamy repertuar online - nierzadko dokonując również ten sposób zakupu biletu lub
chociaż rezerwacji miejsc. Coraz więcej firm oferuje swoje usługi tylko za pośrednictwem Internetu
(np. Polski Bus, Tanie Linie lotnicze etc.) co wpływa na lawinowo narastająca liczbę ludzi aktywnie
korzystających z sieci. Ludzie zachęceni przenoszeniem usług do cyfrowego świata, a także jego
łatwym dostępem coraz bardziej angażują się w bycie online. Co za tym idzie zwracają się ku sieci z
coraz większą ilością problemów i zapytań. Można przyjąć tezę iż tak samo dzieję się w sferze
pamięci. Użytkownicy będąc online zostawiają w sieci ślad tego o czym myślą lub tego o czym sobie
właśnie przypomnieli albo nawet chcieliby sobie przypomnieć lub pamiętać.
Przyjmijmy np., że ostatnie wakacje spędziliśmy w gronie znajomych i w świetnej atmosferze na
ciepłej wyspie w Hiszpani. Czy mając chwilę wyśnienia a nie mając dostępu do zdjęć z wakacji nie
wyszukamy szybko w Internecie zdjęć z rajskiej Ibizy w celu przypomnienia sobie chociaż namiastki
tego klimatu? Takie same ślady w Internecie zostawia karzy kto sprokurowany własnymi myślami
i pamięcią próbuje uzyskać do niej dostęp poprzez wywołanie szczególnych danych, obrazów które
w naszej głowie korelują z tymi wspomnieniami i pamięcią. Aby zbadać czy jest to prawdą
sprawdzono trendy wyszukiwania frazy „Jan Paweł II” w ujęciu czasowym. Wyniki pokazuje
poniższy wykres:
Jak widać na wykresie, zawiera on kilkanaście wzrostów liczby wyszukać i jedną bardzo dużą
wartość. Każda z wartości szczytowych jest skorelowana z konkretnym wydarzeniem jakie miało
miejsce w tym czasie. Oczywiście pierwszy wzrost i największa liczba wyszukiwań na wykresie to
data z kwietnia 2015, kiedy to zmarł papież. Następnie idąc chronologicznie na osi czasu:
N – październik 2006 – pojawienie się Jana Pawła II na banknocie
M – kwiecień 2007 – artykuł w „Życiu Warszawy” określający Jana Pawła II „papieżem globalnym”
J – kwiecień 2008 – pojawienie się informacji iż Jan Paweł II chciał ustąpić przed śmiercią
K – październik 2008 – wystawa z okazji 30 rocznicy wyboru Jana Pawła II na Stolicę Piotrową
J – kwiecień 2009 – koncert Jan Paweł II in memoriam
I – październik 2009 – IX dzień Papieski „Jan Paweł II – Papież wolności”
H – kwiecień 2010 – cykl reportaży w TVP w 5 rocznice śmierci – „Jan Paweł II – pontyfikat
historycznych gestów”
5
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
G – październik 2010 Papież Benedykt XVI do Polaków: podążajcie drogą, jaką wskazywał Jan Paweł
II.
F – kwiecień/maj 2011 – 6 rocznica śmierci - Beatyfikacja
E – październik 2011 – pojawienie się świadectw uzdrowień Jana Pawła II
D – kwiecień 2012 – 7 rocznica śmierci
C – marzec 2013 - po konklawe papież Franciszek stwierdza iż Jan Paweł II będzie jego wzorem
B – październik2013 – XIII Dzień papieski
A – kwiecień 2014 – Jan Paweł II ogłoszony Świętym
Jak pokazuje powyższa legenda wszystkie wzrosty liczby wyszukiwań są ściśle związane z
momentami kiedy o papieżu „przypominało” sobie społeczeństwo w realnym świecie. Pamięć o
danym wydarzeniu lub osobie jest ściśle powiązana z zachowaniami jakie można obserwować w
Internecie.
Dla pewności sprawdzono jeszcze wyniki wyszukiwania dla odpytania „papież”. Przy nałożeniu tych
wykresów na siebie od razu widać analogię:
Zdecydowane wzrosty liczby wyszukiwań dla frazy „papież” występuję w dniu śmierci Jana Pawła II,
a także w dniu konklawe z 2013 roku oraz w dniu kanonizacji Jana Pawła II. Co ciekawe nie widać
wielkiego wzrostu w dniu beatyfikacji co mogło by wskazywać na odbiór tego zdarzenia w kontekście
dotyczącym osoby Jana Pawła II jako polaka a nie koniecznie jako zwierzchnika kościoła
katolickiego. Społeczeństwo w tym czasie chciało pamiętać o Janie Pawle II – polaku. Niekoniecznie
o papieżu.
Co ciekawe nie stwierdzono znacznej liczby wyszukiwań w okresie związanym z premierą filmu
„Karol – papież który pozostał człowiekiem” (2006). Mogło by to świadczyć o tym iż film, a
zwłaszcza jego postać głównego bohatera jest na tyle znana widzom iż nie determinuje ich do
dodatkowych do przypomnień pod frazą Jan Paweł II. Aby to zweryfikować sprawdzono trendy dla
wyszukiwań o tytule filmu:
6
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
Faktycznie, wzrost wyszukiwań dla tej frazy następuje w okresie związanym z premierą filmu.
W związku tym sam film nie determinował wśród społeczeństwa pamięci o Janie Pawle II lecz tylko
o filmie jako takim. O wydarzeniu rozrywkowym/kulturalnym.
Dodatkowo osobną kwestią jest iż w okresach kiedy pamięć społeczeństwa na temat Jana Pawła II
była większa pojawiało się w sieci więcej artykułów. Tak było np. każdorazowo podczas rocznicy
śmierci. W sieci pojawiały i pojawiają się artykuły w formie wspomnień o Janie Pawle II. Dużo
w takich czasach mówi i pisze się także o nauczaniu papieża co również może mieć wpływ na
zwiększoną obecność w sieci. Nie można jednak takiej pamięci sprowadzać tylko do większej liczby
artykułów lub reportaży w TV. Powyższe wykresy obrazują siłę trendy przy wyszukiwaniu
manualnym, czyli takim gdy ktoś sam wpisał w wyszukiwarce żądaną frazę a nie został
przekserowany z innego artykuły lub innej strony internetowej.
Google oprócz statystyki wyszukiwań udostępnia też informację o tym jakie strony wybierali
użytkownicy już po samym procesie wyszukiwania. I tak po wpisaniu frazy „Jan Paweł II” najczęściej
otwieraną strona było artykuł w Wikipedii zawierający skróconą biografię postaci. Reszta ruchu
rozkłada się prawie po równo między strony informacyjne i strony „pomniki” czyli takie które
zawierają ponadczasowe informacje o papieżu oraz jego twórczości. Są to np. strony zawierające jego
wiersze, sentencje czy słynne wypowiedzi, a także filmy z jego podróży i pielgrzymek.
Podsumowanie
W czasach kiedy coraz częściej przetwarzamy coraz większe ilości informacji Internet staje
się dla nas niejako „substytutem” pamięci własnej. Dokładnie widać to w przypadku Jana Pawła II
i analizie zachowań internatów w przypadku pamięci o nim. Internet daje dużo większe możliwości
„powrotu do przeszłości”, tj. przypominania sobie zdarzeń jakie miały miejsce. Niezaprzeczalnie służy
również obecnie jako „narzędzie retrospekcji”. Doskonale wspomaga w przypominaniu, a także
w pielęgnowaniu pamięci. Pamięci bez której żyć jest bardzo trudno.
7
Rola Internetu w pamięci o Janie Pawle II
Literatura
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Yates F. A., Sztuka pamięci, PIN, Warszawa 2010,
Bergson H., Pamięć i życie, Instytut wydawniczy PAX, Warszawa 2002,
Freud Z., Poza zasadą przyjemności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014,
LeGoff J., History and Memory, Columbia University Press. Nowy Jork 1992,
Raport z badania CBOS – Pamięć o papieżu Janie Pawle II – CBOS, marzec 2015
Halbwachs M., Społeczne ramy pamięci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Wawro J., Filozoficzne rozważanie o wirtualności rzeczywistości. W: filozoficznie.pl, 2006
http://www.filozoficznie.pl/3/37_J_Wawro_Rozwazania_o_wirtualnosci_rzeczywistosci.pdf
8