Strefa euro w świetle teorii optymalnego obszaru walutowego

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów
studia podyplomowe
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Joanna Kowalik
Strefa euro
w świetle teorii optymalnego obszaru walutowego
praca końcowa
Praca została przyjęta
Promotor
__________________
dr Magdalena Bywalec
Wrocław 2015
Przez wszystkie lata budowania instytucji jaką jest Unia Europejska nie można uciec od
historycznych uwarunkowań. Europa w XX w. pogrążona była w wojnach, podziałach z
czasów zimnej wojny, co odcisnęło piętno na przyjmowanych priorytetach poszczególnych
państw. Dążenia do niezależności instytucji, które są podstawowym elementem uznania za
niepodległość oraz częściowe wzmacnianie ruchów narodowościowych powodują również, że
budowniczy zarówno Unii Europejskiej jak i strefy Eurolandu muszą się wykazywać bardzo
dużą wrażliwością i ostrożnością w centralizowaniu władzy. Te uwarunkowania historyczne
oraz kulturowa odmienność poszczególnych narodów (jednym z kluczowych jest odmienność
językowa) wymaga większej „poprawności politycznej” aniżeli procesy budowania
centralnych struktur tego wymagają.
Kiedy w latach pięćdziesiątych XX w. kraje Europy Zachodniej podpisywały traktaty
(paryski 1951 i rzymskie 1957)
problemom integracji walutowej nie poświęcano wiele
uwagi. Było to spowodowane funkcjonowaniem systemu walutowego z Bretton Woods,
istnieniem europejskiej unii płatniczej zastąpionej europejskim układem walutowym. Silny
rozwój rynków walutowych, sytuacja Stanów Zjednoczonych spowodowało zawieszenie
funkcjonowania systemu z Bretton Woods1 i przejście większości państw na systemy kursów
płynnych.
Perturbacje na rynku walutowym, kryzys naftowy zmusiły przywódców europejskich
do intensyfikacji działań w zakresie integracji walutowej. Projekty: Wernera, Schillera czy
Barre’a proponowały różne rozwiązania w tym zakresie. Intensyfikacja działań w kierunku
Unii Gospodarczo-Walutowej to raport Delorsa. Traktat z Maastricht ustalił zasady i cele
utworzenia UGW. Naturalnym etapem pogłębiania integracji między państwami było
wprowadzenie wspólnej waluty. Najpierw w obrocie bezgotówkowym (1999) a następnie w
obrocie gotówkowym (2002).
Jednocześnie pojawiły się pytania zasadności utworzenia strefy euro. Istnieje wiele
przesłanek tworzenia unii walutowych. Wśród teoretycznych przesłanek można wymienić
głównie koncepcję optymalnego obszaru walutowego autorstwa R. Mundella, R.I.
McKinnona i P.B. Kennena, koncepcję endogeniczności kryteriów optymalnego obszaru
walutowego J.A. Frankela i A.K. Rose’a oraz analiza kosztów i korzyści integracji walutowej
H.G. Grubela, P. Krugmana i P. de Grauwe.
Koncepcja optymalnego obszaru walutowego próbuje odpowiedzieć na pytanie, w
jakiej sytuacji i w jakich warunkach przyjęcie jednej waluty lub usztywnienie kursów walut
1
Prezydent USA Nixon zawiesił zewnętrzną wymienialność dolara na złoto 15 sierpnia 1971 r.
2
przez dwa obszary walutowe będzie rozwiązaniem korzystnym. Za rozwiązanie optymalne
uznaje się takie, które gwarantuje realizację podstawowych celów polityki gospodarczej, czyli
stabilności cen, pełnego zatrudnienia i równowagi zewnętrznej. Wyżej wymienione teorie,
połączone w ogólną teorię optymalnego obszaru walutowego, starają się zdefiniować
warunki, których spełnienie powinno poprzedzać decyzję o wprowadzeniu sztywnego kursu
walutowego (wspólnej waluty). Im więcej kryteriów jest spełnianych tym większe szanse na
prawidłowe funkcjonowanie gospodarki obszaru, na którym funkcjonuje wspólna waluta.
Celem niniejszego opracowania była próba analizy prawidłowego funkcjonowania
strefy euro w świetle teorii optymalnego obszaru walutowego.
W tym celu praca została podzielona na trzy rozdziały, wstęp i zakończenie. W
rozdziale 1 przedstawiono historię tworzenia Europejskiej Unii Gospodarczo-Walutowej. W
rozdziale drugim omówiono teoretyczne aspekty optymalnego obszaru walutowego.
Natomiast rozdział 3 to próba analizy spełnienia kryteriów optymalnego obszaru walutowego
przez strefę euro.
W pracy zastosowano studia literaturowe oraz analizę porównawczą.
Po zdefiniowaniu optymalnego obszaru walutowego oraz opisaniu najważniejszych
etapów europejskiej integracji walutowej, powstaje pytanie czy te dwa pojęcia są ze sobą
zbieżne. Teoria OCA określa kryteria umożliwiające ograniczenie problemów związanych z
wprowadzeniem jednej waluty, natomiast nie precyzuje, w jaki sposób należy je stosować w
celu weryfikacji czy dane kraje rzeczywiście tworzą optymalny obszar walutowy. Należy
pamiętać, że przestrzeganie wszystkich warunków, nie jest obligatoryjnym wymogiem
uznania danego terenu za OCA. Oczywiście, im więcej z nich jest spełnionych, tym łatwiej
można przeciwdziałać negatywnym skutkom unifikacji monetarnej. Najważniejszą kwestią
jest jednak to, by utrata możliwości kierowania polityką pieniężną określonego państwa
mogła być względnie łatwo skompensowana innymi środkami, bądź by nie była ona
relatywnie istotna2.
Wiele wskazuje na to, iż mimo znaczącego wkładu wielu badaczy, myślicieli i
praktyków w rozwój teorii, nie udało się zakończyć polemik o doborze i znaczeniu
poszczególnych kryteriów optymalizacji przedsięwzięcia, jakim jest integracja walutowa.
2
Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2001, s. 37.
3
Doświadczenia UGW mogą potwierdzić, że kryteria nominalne OCA nie przesądzają o
powodzeniu tworzenia unii walutowej, natomiast istotny wpływ mają realne kryteria oraz
dorobek teoretyczny lat 90-tych XX w.3
Oceniając więc dotychczasowy dorobek teorii optymalnych obszarów walutowych,
należy wskazać, że dostarcza on bardziej lub mniej usystematyzowanych podstaw
argumentacji na płaszczyźnie integracji walutowej. Nie przyczynia się natomiast do
stworzenia w praktyce rzeczywistego optymalnego obszaru walutowego4.
Tabela 1. Wypełnienie kryterium tradycyjnej OCA
Kryterium
Wypełnienie kryterium
Zbieżność cykli koniunkturalnych
Zwiększa się
Mobilność siły roboczej
Nie
Elastyczność płac i cen
Nie
Integracja rynków finansowych
Częściowo
Otwartość handlu
Częściowo
Dywersyfikacja produkcji
Tak
Podobieństwo inflacji
Nie
Integracja fiskalna
Nie
Źródło: Opracowanie własne
Powyższa analiza nie wyczerpuje poruszonego problemu. Utworzenie UGW jest
przedsięwzięciem ambitnym, eksperymentem o niespotykanej dotąd skali i charakterze. Unia
walutowa funkcjonuje zbyt krótko, by móc oceniać jej wpływ na państwa członkowskie. W
chwili obecnej możemy pokusić się o ocenę, czy spełnione są poszczególne kryteria
tradycyjnej teorii OCA.
Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że kraje strefy euro nie
tworzą optymalnego obszaru walutowego (niska mobilność pracy, mała elastyczność płac i
cen, różnorodność inflacji, niska integracja fiskalna). Większość krajów strefy euro spełniło
kryteria nominalne konwergencji, określone traktatem z Maastricht. Tym samym nominalna
konwergencja nie była efektem naturalnych procesów w obszarze dostosowań i struktur
3
Zawiślińska I., Optymalny obszar walutowy. Teoria i praktyka na kontynencie amerykańskim, SGH, Warszawa
2008, s. 93.
4
Tamże, s. 100.
4
gospodarczych. Okazało się, że tego typu konwergencja jest nietrwała. Przykładem może być
nietrwałość stabilizacji fiskalnej, co ujawniło się w wielu krajach, m.in. we Francji,
Włoszech, Grecji. Prawdopodobieństwo wystąpienia szoków asymetrycznych nadal
występuje, ale zarysowuje się tendencja do coraz większego stopnia synchronizacji cyklów
koniunkturalnych. Wykorzystanie w najbliższym czasie transferów fiskalnych nie jest
możliwe ze względu na niewielkie rozmiary budżetu UE. Z powodu wprowadzenia Paktu
Stabilizacji i Wzrostu kraje członkowskie nie mogą swobodnie zwiększać deficytu
budżetowego i długu publicznego.
Podsumowując, trzeba stwierdzić, że strefa euro (a tym samym Unia Europejska) nie
stanowią optymalnego obszaru walutowego w myśl teorii OCA
5
Literatura i netografia
1.
Adamowicz E., Dudek S., Pachucki D., Walczyk K. (2008), Synchronizacja cyklu koniunkturalnego
polskiej gospodarki z krajami strefy euro w kontekście struktury tych gospodarek, IRG SGH, Warszawa.
2.
Adamowicz E., Dudek S., Pachucki D., Walczyk K. (2012), Wahania cykliczne w Polsce i strefie euro,
SGH, Warszawa.
3.
Biegun K. (2004), Kryteria optymalnego obszaru walutowego w rozszerzonej Unii Europejskiej, Unifikacja
gospodarek europejskich: szanse i zagrożenia, red. A. Manikowski, A. Psyk, Wydawnictwo Naukowe
Wydziału Zarządzania UW, Warszawa.
4.
Bukowski S.I. (2007), Unia monetarna, Teoria i polityka, Wydawnictwo Difin, Warszawa.
5.
De Grauwe P. (2003), Unia walutowa, PWE, Warszawa.
6.
Eurostat: GDP and main components - volumes [nama_gdp_k] (14.05.2015).
7.
Eurostat: Government revenue, expenditure and main aggregates [gov_10a_main] (17.05.2015).
8.
Eurostat: HICP – inflation rate – Annual average rate of change (%) (14.05.2015)
9.
Eurostat: Intra and Extra-EU trade by Member State and by product group [ext_lt_intratrd] (15.05.2015).
10. Eurostat: Labour cost levels [lc_lci_lev] (18.05.2015).
11. Eurostat: Long-term unemployment by sex - annual average, % [une_ltu_a] (18.05.2015).
12. Finanse Unii Europejskiej, (2005), red. B. Bernaś, Wyd. AE. Wrocław, Wrocław.
13. Fleming M. (1971), On Exchange Rate Unification, „The Economic Journal” vol. 81.
14. Frankel J.A., Rose A.K. (August 1996), The Endogenity of the Optimum Currency Area Criteria, NBER
Working Paper 5700.
15. Frankel J.A., Rose A.K. (September 1997), The Endogenity of the Optimum Currency Area Criteria,
revised version, NBER, 24.
16. Gorynia M., Jankowska B. red. (2011), Wejście Polski do strefy Euro, a międzynarodowa konkurencyjność
i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Difin, Warszawa.
17. Gruszecki T. (2004), Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Oficyna Ekonomiczna, Kraków.
18. http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde410
(17.05.2015).
19. http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tec00097
(18.05.2015).
20. http://www.tradingeconomics.com/euro-area/interest-rate (14.05.2015).
21. Intra-EU
Mobility
of
third-country
nationals,
European
Migration
Network
Study
2013,
http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/doc_centre/immigration/docs/studies/emnsynthesis_report_intra_eu_mobility_final_july_2013.pdf
22. Issing O. (Dec 2006), Europe’s Hard Fix: The Euro Area, International Economics and Economic Policy,
vol. 3, issue 3-4.
23. Jedna
waluta
dla
jednej
Europy.
Droga
do
euro,
Komisja
Europejska,
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf (09.06.2015).
24. Kenen P.B. (1969), The Theory of Optimum Currency Areas: an Eclectic View, w: R.A. Mundell, A.K.
Swoboda (red.), Monetary Problems of the International Economy, the University of Chicago Press,
Chicago.
6
25. Kotliński K., Warżała R. (2013), Synchronizacja cykli koniunkturalnych jako kryterium członkostwa w
strefie euro, Ekonomia nr 34, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
26. Kraciuk J. (2013), Kryzys finansowy strefy euro, Optimum. Studia Ekonomiczne nr 4 (64)
http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/979/1/12_Jakub%20KRACIUK.pdf (18.05.2015).
27. Lachowicz M. (2/2008), Koncepcja wspólnych obszarów walutowych, „Bank i Kredyt”.
28. Materiały ze studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”.
29. McKinnon R.I. (1963), Optimum Currency Areas, “American Economic Reviev” Vol. 53, No. 4.
30. Mundell R. (1961), A Theory of Optimum Currency Areas, „American Economic Reviev” Vol. 51, No. 4.
31. Productivity, OECD, https://data.oecd.org/lprdty/labour-productivity-and-utilisation.htm (11.06.2015).
32. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unii gospodarczej i
walutowej, (2013), NBP. Warszawa.
33. Skrzypczyński P. (wrzesień 2006), Analiza synchronizacji cykli koniunkturalnych w strefie euro, Materiały
i studia, zeszyt nr 210, NBP, Warszawa.
34. Tchorek G. (2014), Teoretyczne podstawy integracji walutowej, w: Mechanizmy funkcjonowania strefy
euro, NBP, Warszawa.
35. Zawiślińska I. (2008), Optymalny obszar walutowy. Teoria i praktyka na kontynencie amerykańskim, SGH,
Warszawa.
7