Na Ukrainie wybiła godzina Europy

W
www.feswar.org.pl
„Na Ukrainie wybiła godzina Europy“
___________________________________________________________________________
Na Ukrainie wybiła godzina Europy
Sytuacja w Kijowie musi dać początek prawdziwie europejskiej polityce wschodniej.
Knut Dethlefsen Bastian Sendhardt
Polskie biuro Fundacji im. Friedricha Eberta
Po klęsce Wspólnoty Europejskiej podczas kryzysu w byłej Jugosławii na początku lat
dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku dzisiaj znów wybija „godzina Europy“. Areną
wydarzeń nie są tym razem Bałkany, tylko Ukraina. Nawet jeśli nie można porównywać
dawnej sytuacji na Półwyspie Bałkańskim z tym, co aktualnie dzieje się w Kijowie i innych
miastach tego kraju, ostatnia eskalacja przemocy u naszego wschodniego sąsiada znów
rodzi pytanie o skuteczność – ale również szczerość – polityki zagranicznej UE i jej 28
państw członkowskich.
Zastanawiamy się dzisiaj, czy teraz – za pięć dwunasta – tradycyjnie powolna polityka
zagraniczna UE nabierze rozpędu, czy też wybiła już może jej ostatnia godzina.
Kiedy krytyka już nie wystarcza – eskalacja przemocy na Ukrainie
Od kilku tygodni obserwujemy na Ukrainie
eskalację
przemocy, którą zapoczątkowało
brutalne stłumienie przez jednostki specjalne
Berkut protestów na Majdanie we wczesnych
godzinach porannych 30 listopada ubiegłego
roku. W konsekwencji – po uchwaleniu kontrowersyjnego pakietu ustaw skierowanych przeciwko protestującym – doszło do kolejnych brutalnych starć milicji i jednostek specjalnych z demonstrantami. Po raz pierwszy
odnotowano wówczas ofiary śmiertelne. Aktualnie trwa najnowsza eskalacja konfliktu, w
wyniku której – do piątku 21 lutego – zginęły przynajmniej 74 osoby.
Owszem, Unia Europejska i jej państwa członkowskie wyraźnie krytykowały rząd Wiktora
Janukowycza i potępiały akty przemocy. Wiele osób decyzyjnych – w tym ówczesny niemiecki minister spraw zagranicznych Westerwelle i liczni politycy z Polski – pojechało nawet do Kijowa, aby zapewnić przeciwników rządu o swojej solidarności. Poza tym Europejczycy znów jednak pozostali bierni i postanowili czekać. Dopiero w ostatnich dniach –
pod presją szybko rosnącej liczby ofiar – Unia Europejska zaczęła wyciągać konsekwencje. Ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich uchwalili sankcje wymierzone
1
W
www.feswar.org.pl
„Na Ukrainie wybiła godzina Europy“
___________________________________________________________________________
w ukraińskich przywódców (dotyczące przede wszystkim zamrożenia kont i zakazu wja zdu na terytorium UE).
Ponadto ministrowie spraw zagranicznych Polski, Niemiec i Francji pojechali do Kijowa,
aby prowadzić negocjacje z prezydentem Janukowyczem i trzema liderami opozycji –
Jaceniukiem, Kliczką i Tiahnybokiem. Laurent Fabius wrócił
do
Paryża w czwartek
wieczorem, Frank-Walter Steinmeier i Radosław Sikorski mediowali w Kijowie aż do osiągnięcia piątkowego porozumienia.
Nie wolno przyznać Nuland racji!
Na początku lutego amerykańska dyplomatka Vict oria Nuland w rozmowie telefonicznej z ambasadorem
USA na Ukrainie opisała rolę Unii Europejskiej słowami „Fuck the EU!”. Nie ulega wątpliwości, że dyplomata nie powinien się tak wyrażać, jednak to my,
Europejczycy, musimy teraz udowodnić – choć może
jest już na to za późno – że Nuland nie tylko nieumiejętnie dobiera słowa, ale też po prostu nie ma
racji.
UE i jej państwa członkowskie podejmować zdecydowane działania, nawet jeżeli szanse
powodzenia wydają się nieznaczne. Potrzebne są więc sankcje i mediacja między opo zycją a rządem. Nowemu rządowi Ukrainy, posiadającemu demokratyczną legitymację, n ależy dać perspektywę otrzymania pakietu pomocy gospodarczej. Pakiet ten wiązałby się z
podpisaniem umowy stowarzyszeniowej między Ukrainą a Unią Europejską i perspektywą
członkostwa.
Wydaje się, że Unia Europejska zrobiła już krok naprzód. Uchwalono nałożenie sankcji na
ukraińskich przywódców odpowiedzialnych za akty przemocy. Trwają właśnie prace nad
listą konkretnych nazwisk. Jak najszybciej muszą teraz wejść w życie decyz je o zamrożeniu kont i wydaniu zakazu wjazdu na terytorium UE. Bez wątpienia rację mają krytycy,
którzy zwracają uwagę, że sankcje nałożono zbyt późno. Nie wolno jednak wyciągać z
tego wniosku, że w ogóle nie należy ich już w takim razie wprowadzać. Nie da się cofnąć
aktów przemocy z ostatnich dni, ale sankcje mają znaczenie symboliczne, pozwalając
Europie zachować resztki konsekwencji i zdolności do działania.
Czas na polsko-niemiecki duet na Ukrainie
Steinmeierowi i Sikorskiemu udało się w piątkowe popołudnie przekonać do zawarcia porozumienia nie tylko prezydenta Janukowycza i trzech liderów opozycji, ale też znaczną
2
W
www.feswar.org.pl
„Na Ukrainie wybiła godzina Europy“
___________________________________________________________________________
część przeciwników rządu, zgromadzonych na Majdanie i reprezentowanych przez tzw.
Radę Społeczną Majdanu. Zgodnie z porozumieniem jeszcze w tym roku mają się odbyć
przedterminowe wybory prezydenckie. Ponadto planuje się utworzenie rządu jedności
narodowej oraz powrót do konstytucji z 2004 roku, która wyraźnie ogranicza uprawnienia
prezydenta.
Podpisanie porozumienia stanowi bez wątpienia mały sukces. Może to być jednak dopiero
początek. Radykalni przeciwnicy rządu nie zadowolą się raczej poczynionymi ustaleniami i
będą dalej domagać się ustąpienia prezydenta Janukowycza. Niezależnie od rozwoju s ytuacji zaangażowanie UE na Ukrainie musi mieć st ały i zrównoważony charakter. Należy
zapewnić wcielenie zawartego porozumienia w życie. Polska i Niemcy mogłyby tutaj działać wspólnie, kształtując w duecie prawdziwie europejską politykę wschodnią. Warszawa
wykazała już zainteresowanie w tym zakresie i udowodniła, że dysponuje stosownymi
kompetencjami. Berlin ma z kolei odpowiednie znaczenie polityczne, które pozwala mu
kształtować wspólnie z Polską europejską politykę zagraniczną. Inicjatywa mediacji, w ysunięta przez Steinmeiera i Sikorskiego, wyznacza właściwy kierunek działań.
Średniookresowa perspektywa ma dla Ukrainy elementarne znaczenie. Przyszłemu rz ądowi ukraińskiemu należy umożliwić szybkie podpisanie umowy stowarzyszeniowej z UE.
Podstawowy warunek stanowi tutaj spełnienie wszystkich postulatów dotyczących przeprowadzenia odpowiednich reform. Jednocześnie Unia Europejska nie może po raz drugi
zignorować spodziewanej presji gospodarczej ze strony Rosji. Putin ponownie będzie próbował szantażować rząd ukraiński ograniczeniami w zakresie handlu oraz cenami energii.
Wyrażana niekiedy w Niemczech nadzieja na rozwiązanie konfliktu na Ukrainie poprzez
zawarcie układu z Rosją wydaje się naiwna, w szczególności z polskiej perspektywy. UE
dąży do demokratyzacji Ukrainy i wdrożenia na jej terytorium zasad demokratycznego
państwa prawa. Wyobrażenie Rosji o przyszłości Ukrainy jest tymczasem diametralnie
odmienne. Warto choćby wspomnieć słowa Aleksandra Kwaśniewskiego, którego zdaniem
siłowe stłumienie protestów na Ukrainie jest Putinowi na rękę, ponieważ jakiko lwiek sukces demonstrantów mógłby stać się wzorem dla opozycji w jego własnym kraju. Dlatego
Unia powinna wesprzeć przyszły rząd ukraiński odpowiednim pakietem pomocy finans owej i gospodarczej, a następnie monitorować wykorzystanie przyznanych środków.
Prawda niewygodna dla UE
Unia Europejska musi spojrzeć w oczy niewygodnej dla siebie prawdzie – wspólnota nie
dysponuje żadnymi narzędziami, które mogłyby zainicjować szeroko zakrojone reformy
na Ukrainie, poza otworzeniem przed Ukraińcami perspektywy członkostwa. Dlatego potrzebna jest oficjalna deklaracja, że Kijów może w przyszłości przystąpić do wspólnoty.
3
W
www.feswar.org.pl
„Na Ukrainie wybiła godzina Europy“
___________________________________________________________________________
Kluczową kwestią – przynajmniej dla polityków i przedstawicieli mediów – pozostaje pytanie, co takie stwierdzenie oznacza. Perspektywę przystąpienia Ukrainy do UE należy
rozważać w świetle art. 49 traktatu o Unii Europejskiej, który każdemu państwu w Europie, które szanuje podstawowe wartości Unii Europejskiej, przyznaje prawo złożenia
wniosku o członkostwo. Otworzenie przed Ukrainą perspektywy członkost wa nie oznacza
więc złożenia jej obietnicy przystąpienia do wspólnoty, tym bardziej w krótkim czasie –
Kijów musi przebyć jeszcze w tym celu długą drogę. Wyjaśnienie tej drobnej, ale jakże
ważnej różnicy będzie wspólnym zadaniem świata polityki i mediów.
W ostatnich dniach doszło na Ukrainie do tragicznych wydarzeń. Najwyższy priorytet należy przyznać obecnie wszelkim działaniom, które zapobiegną ponownemu wybuchowi
przemocy. Dla Unii Europejskiej aktualna sytuacja stanowi szansę, aby utwierdzić się w
swoic h podstawowych wartościach, a tym samym odbudować pewność siebie. Czego
symbolem jest integracja europejska? Ile jest dla nas warty pokój na kontynencie? Na ile
poważnie traktujemy swoich europejskich partnerów? Znów wybiła „godzina Europy”,
tym razem na Ukrainie. Unia Europejska i jej 28 państw członkowskich muszą wziąć teraz
na siebie odpowiedzialność i podjąć aktywne działania. Nie stać nas na to, by znów po
prostu czekać, aż będzie za późno.
Zdęcie 1: Frank-Walter Steinmeier // (cc) UN Geneva [CC BY-NC-ND 2.0] / Flickr
Zdęcie 2: Radosław Sikorski // (cc) Chuck Hagel [CC BY 2.0] / Flickr
4