Stawy rybne w polskim krajobrazie rolniczym

Wydział Inżynierii Kształtowania środowiska i Geodezji
Instytut Architektury Krajobrazu
Stawy rybne w polskim krajobrazie rolniczym
Andrzej Drabiński, Katarzyna Tokarczyk-Dorociak, Bartosz Jawecki
1. Wprowadzenie
Stawy rybne w polskim krajobrazie rolniczym
1. Wprowadzenie
2. Rys historyczny
3. Aktualne znaczenie gospodarcze
4. Pozaprodukcyjne funkcje stawów
5. Rola stawów w obiegu wody w zlewni
6. Znaczenie przyrodnicze
7. Szanse i zagrożenia
8. Podsumowanie
2. Rys historyczny
• Pierwsze stawy rybne na ziemiach polskich - XI wiek.
• W XII/XIII wieku w okolicach Oświęcimia, Zatora,
Rybnika, Łowicza i Milicza powstawały wielkie obiekty
stawowe - część z nich jest nadal eksploatowana.
• XVI wiek: silny rozwój stawiarstwa polskiego: początek
hodowli przesadkowej, 1573 r. Olbrycht Strumieński „O
sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów…”.
• Lata 20. XX w. ok. 50 tys. ha.
• Lata 30. XX w. ok. 90 tys. ha, 13 tys. ton
3. Aktualne znaczenie gospodarcze
• Obecna powierzchnia stawów rybnych szacowana jest
na ok. 70 tys. ha, co stanowi ponad 10 % powierzchni
gruntów pod wodami
• Ponad 2/3 spośród 600 towarowych gospodarstw
hodowlanych prowadzi chów i hodowlę karpia, natomiast
pozostałe zajmują się chowem i hodowlą pstrąga.
• Produkcja karpia towarowego w ostatnich 20 latach
zmniejszyła się o ok. 1/3 i wynosi obecnie ok. 17 tys. ton.
• Rybactwo śródlądowe jako uboczny rodzaj gospodarki
rolnej deklaruje ok. 10 tysięcy rolników.
4. Pozaprodukcyjne funkcje stawów
• Retencja zbiornikowa i korytowa (powyżej
budowli piętrzącej)
• Retencja powodziowa (małe zlewnie)
• Kształtowanie mikroklimatu
• Stabilizacja poziomu wody gruntowej na
terenach przyległych i wzdłuż doprowadzalników
• Źródło wody przeciwpożarowej
• Wodopój dla dzikich zwierząt
• Zamykanie obiegu materii
• Rekreacja, agroturystyka, ekoturystyka
• Funkcje przyrodnicze
5. Rola stawów w obiegu wody w zlewni
• Do zalania stawu:
• - nasycenie gruntu dna stawowego…
- napełnienie misy stawowej,
- pokrycie strat wody w wyniku filtracji,
- pokrycie różnicy parowania (E) i opadu (P);
• Do podtrzymywania zalewu:
- pokrycie strat na parowanie/ (E-P)
- pokrycie strat na filtrację;
• Na wymianę wody:
- w magazynach,
- w zimochowach,
- samołówkach, odłówkach, płuczkach…
5. Rola stawów w obiegu wody w zlewni
• Zapotrzebowanie wody do napełnienia hektara stawu
wynosi zwykle 5-10 l/s.
• Do podtrzymania zalewu w okresie półrocza letniego
niezbędny jest dopływ rzędu 1-2 l/s i ha.
• Zapotrzebowanie wody na wymianę – bilans tlenowy.
• Do zapotrzebowania wody netto należy dodać straty
wody w doprowadzalniku.
• Stawy rybne retencjonują znaczne ilości wody: np. w
2009 roku pobór wody do napełnienia 50 tys. ha stawów
(obiekty o powierzchni co najmniej 10 ha) wyniósł ponad
1,06 mld m³ (Vc Soliny 0,5 a nawodnienia 0,1 mld m³).
5. Rola stawów w obiegu wody w zlewni
• Barycz
5. Rola stawów w obiegu wody w zlewni
• Okresowe pobory i zrzuty wody ze stawów typu karpiowego
mają wpływ na rozkład odpływu ze zlewni; np. w zlewni Baryczy
(A=1752 km², F= 4,8 tys. ha) zmniejszają odpływ w półroczu
zimowym (zalewanie stawów) o około 20%, natomiast
zwiększają go nawet o około 100% w okresie jesiennych zrzutów
wody.
• Eksploatacja obiektów stawowych może wpływać na
zmniejszenie wskaźnika odpływu; np. w ww. zlewni zmniejszenie
średniego rocznego odpływu wynosi około 2%.
6. Znaczenie przyrodnicze
6. Znaczenie przyrodnicze
• Spośród 119 ostoi ptaków w Polsce [OTOP 1994] aż 15
to obiekty stawowe.
• Dolina Baryczy (Stawy Milickie), Stawy Przemkowskie,
Staw Boćków, Stawy w Brzeszczach oraz Stawy Wielikąt
są obszarami specjalnej ochrony ptaków (Natura 2000).
[Dz.U.2011.25.133].
• Szereg obiektów stawowych położonych jest na
specjalnych obszarach ochrony siedlisk istotnych dla
europejskiego systemu ochrony przyrody Natura 2000.
• Najcenniejszym obiektem jest rezerwat przyrody Stawy
Milickie (5,3 tys. ha, 137 gatunków lęgowych awifauny)
objęty również Konwencją Ramsarską oraz należący do
światowej sieci Living Lakes (Żyjące Jeziora).
7. Szanse i zagrożenia
Szanse:
- Program Operacyjny „Zrównoważony rozwój sektora
rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 20072013”, oś priorytetowa 2: Akwakultura, rybołówstwo
śródlądowe…
- Programy małej retencji wodnej
- KPRW: 2010/5…2030/10…2050/15 % odpływu
- Rekreacja, agroturystyka, ekoturystyka
Zagrożenia:
- Niedobory wody
- Zanieczyszczenia wód
- Malejąca opłacalność produkcji karpia
7. Szanse i zagrożenia
7. Szanse i zagrożenia
7. Szanse i zagrożenia
8. Podsumowanie
8. Podsumowanie
• Stawy rybne typu karpiowego już od tysiąca lat są
trwałym elementem polskiego krajobrazu rolniczego.
• Obiekty stawowe należą do głównych użytkowników wód
w zlewniach rolniczych.
• Retencja stawowa jest ważnym składnikiem małej
retencji wodnej a jej znaczenie wraz z ocieplaniem się
klimatu może wzrastać.
• Strategia rozwoju gospodarki wodnej powinna
uwzględniać pozytywną rolę obiektów stawowych typu
karpiowego w bilansie wodnym Polski.
• Obiekty stawowe mają istotne znaczenie dla ochrony
polskiej przyrody, szczególnie dla ornitofauny wodnobłotnej, wymaga to wsparcia finansowego po 2013 roku.