edukacja zdrowotna w gimnazjum

EDUKACJA ZDROWOTNA
W GIMNAZJUM
dr Katarzyna Pankowska-Koc
[email protected]
Definicja zdrowia
zawarta w Konstytucji
Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO), przyjętej
w 1946 r.
„Zdrowie jest stanem
pełnego dobrego
samopoczucia fizycznego,
psychicznego
i społecznego, a nie
wyłącznie brakiem choroby
lub niedomagania
(ułomności).”
EDUKACJA ZDROWOTNA
Kształcenie, nauczanie, wychowanie, aby
→ wiedzieć, rozumieć, umieć, chcieć
Modele edukacji zdrowotnej
1.
2.
3.
Model zorientowany na chorobę – głównym celem
jest zapobieganie określonym chorobom
(np. chorobom układu krążenia, nowotworów,
próchnicy zębów);
Model zorientowany na czynniki ryzyka - głównym
celem jest eliminowanie tych czynników (np. palenia
tytoniu, hipokinezji);
Model zorientowany na zdrowie - głównym celem
jest wzmacnianie potencjału zdrowia.
PODSTAWY PRAWNE ZMIANY
1. Rozporządzenie MEN z 23 XII 2008r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Dz.U. z 2009r. Nr 4, poz.17

określenie terminów wprowadzenia

cele kształcenia ogólnego na kolejnych etapach edukacji

najważniejsze umiejętności ucznia

zadania szkoły

cele kształcenia – przedmiotowe wymagania ogólne

treści nauczania – wymagania szczegółowe

zalecenia
WYCHOWANIE FIZYCZNE
- gimnazjum
nową podstawę programową wprowadza się
w roku szkolnym 2009/2010
 w ramach godzin wychowania fizycznego – edukacja zdrowotna
realizowana jako blok w dowolnym momencie trzyletniego etapu
 edukację zdrowotną prowadzą nauczyciele wychowania fizycznego
 wymagania na koniec III etapu w zakresie:
1. diagnozy sprawności i aktywności fizycznej oraz rozwoju fizycznego
2. treningu zdrowotnego
3. sportów całego życia i wypoczynku
4. bezpiecznej aktywności fizycznej i higieny osobistej
5. sportu
6. tańca
7. edukacji zdrowotnej
WYCHOWANIE FIZYCZNE
Nowym rozwiązaniem w nowej podstawie programowej jest
ścisłe powiązanie - edukacji zdrowotnej z wychowaniem
fizycznym:
 w I etapie edukacyjnym wyodrębniono obszar
„wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna";
 dla II, III i IV etapu edukacyjnego zapisano, że
wychowanie fizyczne pełni wiodącą rolę w edukacji
zdrowotnej; uznano, że nauczyciele wychowania
fizycznego, po odpowiednim doszkoleniu, będą najlepiej
przygotowani do podjęcia tej roli;
Przedmioty nauczania, w których uwzględniono
wymagania dotyczące bezpośrednio lub pośrednio
edukacji zdrowotnej
KOMPETENCJE NAUCZYCIELI
REALIZUJĄCYCH EDUKACJĘ ZDROWOTNĄ
WIEDZA O:

ZDROWIU I CZYNNIKACH JE WARUNKUJĄCYCH

PROFILAKTYCE NAJCZĘSTSZYCH PROBLEMÓW
ZDROWOTNYCH I SPOŁECZNYCH DZIECI I MŁODZIEŻY

PROCESIE EDUKACJI ZDROWOTNEJ W SZKOLE
I PRZEDSZKOLU

PROMOCJI ZDROWIA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM
SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE
KOMPETENCJE NAUCZYCIELI
REALIZUJĄCYCH EDUKACJĘ ZDROWOTNĄ
UMIEJĘTNOŚCI

DIAGNOZOWANIE POTRZEB UCZNIÓW

KONSTRUOWANIE PROGRAMÓW

KOORDYNOWANIE DZIAŁAŃ, WSPÓŁPRACA Z INNYMI
NAUCZYCIELAMI, PIELĘGNIARKĄ, RODZICAMI,
INSTYTUCJAMI /ORGANIZACJAMI

STOSOWANIE METOD I TECHNIK WSPIERAJĄCYCH
AKTYWNOŚĆ UCZNIÓW; TWORZENIE KLIMATU

MOTYWOWANIE UCZNIÓW DO TROSKI O ZDROWIE

EWALUOWANIE PROCESU I WYNIKÓW PROWADZONEJ
EDUKACJI ZDROWOTNEJ
KOMPETENCJE NAUCZYCIELI
REALIZUJĄCYCH EDUKACJĘ ZDROWOTNĄ
POSTAWY

PRZEKONANIE, ŻE ZDROWIE JEST WARTOŚCIĄ DLA
CZŁOWIEKA ORAZ ZASOBEM DLA SPOŁECZEŃSTWA

GOTOWOŚĆ DO TWORZENIA WZORCÓW ZACHOWAŃ
ZDROWOTNYCH DLA UCZNIÓW

OTWARTOŚĆ I WRAŻLIWOŚĆ NA POTRZEBY INNYCH,
EMPATIA, AUTENTYCZNOŚĆ

GOTOWOŚĆ DO DOSKONALENIA WŁASNEGO ZDROWIA
ORAZ UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWYCH

GOTOWOŚĆ DO DZIAŁAŃ NA RZECZ TWORZENIA
ZDROWEGO ŚRODOWISKA PRACY I NAUKI
ISTNIEJE POTRZEBA
 zrozumienia, motywacji i gotowości do
podjęcia nowego zadania i uzyskania nowych
kompetencji przez nauczycieli wychowania
fizycznego;
 docenienia znaczenia edukacji zdrowotnej
przez dyrekcję szkoły i stworzenia
nauczycielowi wychowania fizycznego
możliwości pełnienia roli jej koordynatora;
 zrozumienia i chęci do współpracy ze strony
innych nauczycieli.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
1) wyjaśnia czym jest zdrowie; wymienia
czynniki, które wpływają pozytywnie
i negatywnie na zdrowie i samopoczucie,
oraz wskazuje te, na które może mieć
wpływ.
POLA ZDROWIA LALONDA
raport ministra zdrowia Kanady 1974 r.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum).
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
2) wymienia zachowania sprzyjające
i zagrażające zdrowiu oraz wyjaśnia, na czym
polega i od czego zależy dokonywanie
wyborów korzystnych dla zdrowia;
Najważniejsze czynniki wpływające
pozytywnie na zdrowie psychiczne:
Wiara w siebie i swoje możliwości; pozytywne
i optymistyczne nastawienie; zdolność do miłości,
przyjaźni; szczerość; brak nieuzasadnionego obwiniania
siebie i innych; przebaczanie sobie
i innym; samokontrola; działalność twórcza;
samorealizacja; poczucie spełnienia; samorozwój;
umiejętne rozwiązywanie konfliktów; unikanie
negatywnych myśli i emocji - związanych z samym
sobą i z reakcjami na różne sytuacje, zdarzenia
i ludzi; wiedza i doświadczenie; świadomość własnego
wpływu na swoje życie.
Najważniejsze czynniki wpływające
pozytywnie na zdrowie fizyczne:
Picie odpowiednio dużej ilości wody - jest ona
potrzebna do prawidłowych reakcji i procesów
biochemicznych regulując funkcje komórek
i regenerując je; higiena osobista, brak nałogów,
regularne badania kontrolne; regularny wysiłek
fizyczny; duża dawka ruchu i rekreacji na świeżym
powietrzu; właściwe odżywianie; nie nadużywanie
leków.
Najważniejsze czynniki wpływające na
zdrowie społeczne:
•umiejętność dostosowania się do środowiska, w którym żyjemy,
socjalizacja (uspołecznienie) polegająca na usamodzielnieniu się,
stopniowym uniezależnieniu od rodziców i przystosowaniu oraz
dostosowaniu do życia w grupie społecznej;
•zdobywanie kompetencji do realizowania potrzeb i celów
(zarówno osobistych, jak i grupy);
•radzenia sobie z konfliktami w grupie;
•branie udziału w życiu społecznym jakiejś grupy np.
koleżeńskiej, sportowej, artystycznej, kulturalnej,
wolontariackiej, samopomocy społecznej lub związanej
z naszymi innymi zainteresowaniami, pasjami lub potrzebami;
• pełnienie ról społecznych np. gospodarza klasy, skarbnika;
• umiejętność współpracy i współdziałania.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum).
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
3) identyfikuje swoje mocne strony, planuje
sposoby ich rozwoju oraz ma świadomość
słabych stron, nad którymi należy pracować.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum)
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
4) omawia konstruktywne sposoby radzenia
sobie z negatywnymi emocjami.
Treści
Technika fantazji zastępczych. Jeżeli sprawiedliwości za
krzywdy nie można osiągnąć w rzeczywistości, to można uczynić
jej zadość przynajmniej w fantazji, np. oglądając pojedynek
bokserów wagi ciężkiej, wyobraź sobie, że to twój wróg obrywa
po głowie lub wyobraź sobie tę osobę w śmiesznym stroju, np.
klauna, na którego wylewa się kubeł wody. W ten sposób w
znacznym stopniu pozbywasz się gniewu i negatywnych uczuć,
jakie żywisz do danej osoby.
Sport, intensywne ćwiczenie, taniec.
Bieg, siłownia, gra w squasha, koszykówkę (czy inną grę) to
bardzo proste sposoby rozładowania silnego napięcia.
Słuchanie muzyki, wykonywanie prac plastycznych.
Treści
Sprzątanie, szorowanie, koszenie trawy – prace fizyczne.
Wymienione dotąd techniki nie rozwiązują problemu, ale mają
na celu ułatwienie zniesienia ciężaru negatywnych emocji. Są
to proste techniki, umożliwiające opanowanie silnych emocji,
które każdy może sam wykonać. Wystarczy tylko mieć chęć do
ich zastosowania i wiarę w ich skuteczność.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum)
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
5) omawia sposoby redukowania
nadmiernego stresu i radzenia sobie z nim
w sposób konstruktywny.
POJĘCIE STRESU
Stres jest słowem bardzo często używanym,
utożsamianym z uczuciem niepokoju, napięcia
i strachu. Jest przeciwieństwem uczucia spokoju
i odprężenia.
POJĘCIE STRESU
Według Richarda Lazarusa, stres nie jest
umiejscowiony ani w samej sytuacji, która go
wywołuje, ani w samej osobie, która go doświadcza.
Stresem jest określona relacja między osobą
a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako
obciążająca lub przekraczająca jej bieżące zasoby
i zagrażająca jej dobrostanowi.
GENERAL ADAPTATION SYNDROME
STRES A WYDAJNOŚĆ
PERCEPCJA CZYNNIKÓW
STRESOGENNYCH
SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE
STRESEM







AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA
MUZYKA
SZTUKI PLASTYCZNE
CZAS SPĘDZANY Z BLISKIMI
MEDYTACJA
RELAKSACJA
TERAPIA
RELAKSACJA


Relaksacja jest rozluźnieniem wewnętrznego
napięcia, w wyniku, którego zmniejszają się nasze
negatywne emocje, takie jak lęk, złość, gniew, zawiść.
Relaksacja to wszelkie metody i sposoby uzyskiwania
stanu fizycznego i psychicznego odprężenia, czyli
tzw. stanu relaksu. Treningi i ćwiczenia relaksacyjne
służą wypracowaniu nawyków wprowadzania się
w ten stan.
TRENONG PROGRESYWNY
JACOBSONA



Podstawowym elementem Treningu Progresywnej
Relaksacji jest nauka napinania i rozluźniania różnych
grup mięśniowych.
Faza NAPINANIA, którą zaczynasz po słowie
TERAZ trwa 5 – 7 sekund, to jest czas jaki zabiera
wczucie się we wrażenia jakie płyną z napiętego
mięśnia.
FAZA ROZLUŹNIANIA, która zaczynasz po słowie
ROZLUŹNIJ, trwa około 30 sekund, w tym czasie
należy zwrócić uwagę na przyjemne uczucia
rozluźnienia. Zwracamy uwagę na różnicę pomiędzy
stanem napięcia i rozluźnienia danej grupy
mięśniowej.
TRENONG AUTOGENNY
SCHULTZA



Polega on na wywoływaniu, drogą autosugestii,
wrażenia ciężkości w poszczególnych częściach ciała
i prowadzi do stopniowego ich rozluźnienia, aż do
osiągnięcia stanu zupełnego bezwładu.
Odwracamy uwagę od wszelkich bodźców
z otoczenia, nie myślimy o problemach i codziennych
sprawach, a w końcu wyłączamy wszelkich
niepożądane myśli.
Po zakończeniu relaksu przywracamy napięcie
mięśniowe poprzez odpowiednie komendy, którym
towarzyszą ruchy poszczególnymi częściami ciała.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum)
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
6) omawia znaczenie dla zdrowia dobrych
relacji z innymi ludźmi (…).
Treści
Każdy człowiek ma cztery strefy, w których dobrze czuje się
w kontakcie z innymi ludźmi. Są to: strefa intymna, osobista,
społeczna i publiczna.
Strefa intymna – do około 45 cm wokół ciała (w tym 15 cm to
strefa ściśle intymna) – jest uważana przez człowieka za jego
osobistą własność i dlatego dopuszcza jej naruszanie wyłącznie
przez osoby uczuciowo z nim związane.
Strefa osobista – 46–120 cm – odległość dzieląca nas od
innych podczas spotkań, w klasie, u znajomych. Utrzymanie jej
oznacza, że osoby, z którymi się kontaktujemy, nie wywołują
w nas uczucia zagrożenia lub niepokoju; prowokuje też do
nawiązania rozmowy.
Treści
Strefa społeczna – 120 – 360 cm. Taki dystans zachowujemy
wobec osób obcych lub mniej znanych, np. podczas zakupów
w sklepie, na przerwie w szkole.
Strefa publiczna – powyżej 360 cm. Jeśli zwracamy się
do większej grupy ludzi, np. podczas publicznych wystąpień,
to dzieli nas od nich taka właśnie odległość.
Odległość pomiędzy osobami informuje nas o stosunkach
w jakich się one znajdują. Obserwując osoby pozostające
ze sobą w kontakcie warto również zwrócić uwagę na inne
sygnały, np. dotyk i kontakt wzrokowy.
Treści
Kodeks Fair Play
1. Fair Play - to pomysł na sukces w życiu
i w sporcie, ale nie za wszelką cenę;
2. Fair Play - to radość ruchu
i współzawodnictwo, szacunek dla lepszego;
3. Fair Play - to mój sposób na bycie sobą
w życiu i w sporcie, w kontakcie z innymi;
4. Fair Play - to życzliwość dla ludzi, pomoc
i współdziałanie w sporcie oraz w życiu mojej klasy,
szkoły, mojej rodziny;
5. Fair Play - to równość szans w grze,
w zabawie, w zawodach, w rywalizacji koleżeńskiej;
Treści
6. Fair Play - dotyczy nas wszystkich;
7. Fair Play - to przestrzeganie reguł gry
i przepisów na co dzień - w życiu i w walce sportowej;
8. Fair Play - to troska o zdrowie moje i moich kolegów,
mojej rodziny i przyjaciół, w czasie pracy i wypoczynku;
9. Fair Play - to poszanowanie ludzi, przyrody
i środowiska;
10. Fair Play - to walka z nielojalnością,
niesprawiedliwością i oszustwami w życiu
i w sporcie.
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum).
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
7) wyjaśnia, w jaki sposób może dawać
i otrzymywać różnego rodzaju wsparcie
społeczne.
Wsparcie społeczne
Jest to przede wszystkim pomoc dostępna dla jednostki
lub grupy w sytuacjach trudnych, stresowych lub
przełomowych, których bez wsparcia innych nie można
przezwyciężyć (Woynarowska, 2008).
Wsparcie społeczne




wsparcie emocjonalne – okazywanie sympatii,
życzliwości, zainteresowania, szczególnie
w sytuacjach obciążających emocjonalnie,
wsparcie instrumentalne – udzielanie konkretnej
pomocy, np. pomoc w rozwiazywaniu trudnego
problemu, dostarczenie pomocy technicznych,
materialnych,
wsparcie informacyjne – dostarczanie informacji,
które pomagają poradzić sobie w danej sytuacji,
wsparcie oceniające – wyrażanie opinii na temat
danej osoby, jej zachowań, wyglądu, wypowiedzi
itp.
KOMUNIKACJA
RODZAJE KOMUNIKATÓW
1. KOMUNIKATY KRYTYCZNE - mają na celu
wzbudzanie poczucia winy, przekazanie komuś, że nie jest
w porządku.
2. KOMUNIKATY STRUKTURALNE - dają przepis na
postępowanie, pouczają jak ktoś powinien się zachować,
co robić.
3. KOMUNIKATY OPIEKUŃCZE - przekazujący
komunikat włącza się w rozwiązanie problemu, udziela
pomocy, wyręcza, przejmuje inicjatywę na siebie.
4. KOMUNIKATY WSPIERAJĄCE - są bardzo
wartościowe, dają przestrzeń do działania drugiej osobie,
traktując ją jako pełnowartościową jednostkę, która jest
w stanie samodzielnie rozwiązywać problemy.
Komunikat „Ja”
Komunikat wspierający:
 Widzę, że to trudne dla ciebie.
 Widzę, że masz kłopot.
 To rzeczywiście problem.
 Co planujesz z tym zrobić?
 Wierzę, że sobie poradzisz.
 Jeśli chcesz to ci pomogę, tylko powiedz mi
w jaki sposób?
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum).
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
8) wyjaśnia, co oznacza zachowanie
asertywne, i podaje jego przykłady.
Komunikat „Ja”





Jest nieinwazyjny - pozostaje w obrębie Twojego pola
psychicznego, w przeciwieństwie do powszechnie używanego
komunikatu „Ty”, np. „ Jak ty się zachowujesz”.
Może być skuteczny w sprawie zmiany zachowania, jeżeli
kierowany jest do kogoś z kim pozostajemy
w relacji.
Informuje ludzi o tym jakie emocje czujemy w związku z ich
różnymi zachowaniami.
Służy nawiązywaniu kontaktu i budowaniu więzi, przez swoją
autentyczność i otwartość.
Pozwala brać pełną odpowiedzialność za to co przeżywamy i
robimy w kontaktach z innymi ludźmi.
Komunikat „Ja”
Asertywny komunikat JA
 Składa się z trzech elementów:
 (1) opisujemy spostrzeganą przez nas sytuację
(„Gdy widzę/słyszę …”),
 (2) wyrażamy nasze uczucia, które jej towarzyszą
(„Czuję się…”),
 (3) formułujemy nasze oczekiwania, prośby
(„Chciałabym (chciałbym), żebyś…”).
Treści
Podstawa programowa:
Wychowanie fizyczne – III etap (gimnazjum).
7. Edukacja zdrowotna. Uczeń:
9) omawia szkody zdrowotne i społeczne
związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem
alkoholu i używaniem innych substancji
psychoaktywnych; wyjaśnia, dlaczego
i w jaki sposób należy opierać się presji oraz
namowom do używania substancji
psychoaktywnych i innych zachowań
ryzykownych.
Treści
Schemat asertywnej odmowy:
- słowo „nie” – zdecydowane;
- informacja o tym, co zrobisz lub czego nie zrobisz
[wolę, chcę, wybieram, jest dla mnie ważne, mam
zamiar, postanowiłem (am), zdecydowałem (am)].
- ewentualne krótkie wyjaśnienie lub podanie
alternatywy (tego, co proponujesz w zamian)
w celu zadbania o relacje
Np. nie, dziękuję; nie mam ochoty na... (papierosa,
taniec); nie, nie zapalę papierosa (nie wypiję
alkoholu).
Rozwiązanie dotyczące edukacji
zdrowotnej przyjęte w nowej podstawie
programowej kształcenia ogólnego:


przyczynić się może do większej skuteczności
działań nauczycieli wychowania fizycznego
w zakresie motywowania uczniów do
zwiększenia aktywności fizycznej; zajęcia te
umożliwią uczniom poznawanie siebie,
swojego rozwoju, zdrowia i potrzeb;
stwarza szansę dla nauczycieli wychowania
fizycznego: zwiększenia ich: prestiżu
osobistego, zawodowego i społecznego,
możliwości udziału w życiu szkoły, rozwoju
zawodowego i osobistego oraz zwiększenia
satysfakcji z pracy;
Rozwiązanie dotyczące edukacji
zdrowotnej przyjęte w nowej podstawie
programowej kształcenia ogólnego:



w dalszej perspektywie stwarza szansę na
poprawę zdrowia ludności w Polsce, gdyż:
systematycznie prowadzona edukacja
zdrowotna w szkole jest najbardziej opłacalną,
długofalową inwestycją w zdrowie
społeczeństwa,
przyjęty zapis jest elementem polityki
zdrowotnej państwa, zgodnym z Narodowym
Program Zdrowia na lata 2007-2015.
EDUKACJA ZDROWOTNA W GIMNAZJUM
SERDECZNIE DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ