Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej w Aix-en

Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej w Aix-en-Provence założone przez św.
Eugeniusza de Mazenoda
25 kwietnia 1813 roku
PRZYCZYNY POWSTANIA STOWARZYSZENIA
Doświadczenie osobiste św. Eugeniusza z dzieciństwa – ks. Bartolo Zinelli
Na powstanie Stowarzyszenia Młodzieży Chrześcijańskiej złożyło się wiele pośrednich,
jak i bezpośrednich elementów. Jednym z nich było niezaprzeczalnie osobiste doświadczenie św. Eugeniusza z dzieciństwa, które zdobył podczas pobytu w Wenecji u boku księdza,
a zarazem wychowawcy i przyjaciela, Don Bartollo Zinelli. We Włoszech zostało jakby zasiane ziarno powołania, które potrzebowało czasu, aby po kilku latach dojrzeć.
W maju 1794 roku, podczas pobytu na wygnaniu z powodu wybuchu rewolucji francuskiej rodzina Mazenodów została zmuszona opuścić Turyn i wyjechać, na kolejne cztery
lata do Wenecji. Był to czas związany z pewną rozłąką z matką, która wraz z córką po nie spełna roku powróciły do Francji. Zapiski, które się zachowały, nie pozostawiają wątpliwości
co do ogromnej roli, jaką odegrał w życiu św. Eugeniusza pobyt w tym mieście przy boku
księdza Bartolo Zinelli. W swoim dzienniku duchowym oraz w zachowanych listach, św. Eugeniusz wielokrotnie wypowiadał się z wdzięcznością na temat formacji, jaką otrzymał od
niego otrzymał. Napisał między innymi: To właśnie ten kapłan, ks. Bartolo, zmarły w opinii
świętości, pouczył mnie w sprawach religii i zainspirował uczuciami pobożności, które za chowały mą młodość od wybryków, na które tylu innych mogło narzekać przez brak napotkania tego typu pomocy(…) 1. W innym miejscu wspomniał: To właśnie temu świętemu kapłanowi jestem dłużny ziarno pobożności, które tak źle uprawiam. Bez niego nigdy bym nie
poznał Boga2.
W swojej przyszłej posłudze wobec młodzieży, św. Eugeniusz przekazywał po prostu
swoje osobiste doświadczenie, które zyskał u boku ks. Zinelli w Wenecji. Będąc bowiem
młodym, sam czuł potrzebę bycia prowadzonym przez przyjaźń i rady przewodników, którzy
nie tylko wskazywali drogę, którą należy podążać, ale nade wszystkim byli pełnymi czułości
przyjaciółmi. Eugeniusz zrozumiał skuteczność tej metody formowania ludzi, a reakcja mło1
Journal d’émigration en Italie 1791-1802, w: Écrits Oblats, t. XVI, s. 37-38.
List do Forbin-Janson, 1.VII.814, Orig. Arch. De la Sainte-Enfance, Paris za: J. Morabito, Je serai prêtre. Eugène de
Mazenod de Venise à Saint-Sulpice (1794-1811), w: Études Oblates, 13 (1954), s. 20.
2
2
dzieży względem niego była obrazem jego osobistych reakcji względem jego wychowawców, zwłaszcza księdza Bartolo3. Można zauważyć, że św. Eugeniusz chciał być dla młodzieży w Aix-en-Provence tym, kim był dla niego samego ks. Zinelli w Wenecji. Wzorował
się nie tylko na podobnym planie zajęć, który i mu niegdyś był wyznaczony, lecz nade
wszystko darzył młodzież czułością serca i bliskością, której sam doświadczył.
Okoliczności bezpośrednie – trudna sytuacja społeczna młodzieży
Sytuacja w jakiej znajdowała się młodzież w porewolucyjnej Francji XIX wieku, była bardzo trudna. Często byli to ludzie, których jedynym sposobem rozumienia otaczającego ich
świata były idee przyniesione przez rewolucję i Napoleona Bonapartego. Wielu młodych nie
miało wcześniej okazji poznać prawdziwego oblicza Kościoła. Nawet pomimo pewnego
przyzwolenia ze strony władzy na poznawanie Boga, formacja religijna była dość powierz chowna i mocno kontrolowana przez Napoleona. Nie należy pominąć także faktu, że od
1789 roku – oficjalnej daty wybuchu rewolucji francuskiej, aż do upadku Napoleona w 1814
roku minęło 25 lat, czyli okres jednego pokolenia. Można zauważyć, że w konsekwencji aż
całe jedno pokolenie wychowywało się w czasie, w którym Kościół był zwalczany, a religia
katolicka była widziana jako zło przeciwko człowiekowi.
25 kwietnia 1813 roku św. Eugeniusz napisał: Powierzchnia Francji jest pokryta liceami, szkołami militarnymi i innego rodzaju instytucjami, gdzie zachęca się do bezbożności,
złe zwyczaje są co najmniej tolerowane, materializm inspirowany i oklaskiwany. Wszystkie
te straszne szkoły przepełniają się młodymi ludźmi(…). Piętnastoletni licealista, uczeń
szkoły przygotowawczej, szkoły militarnej, politechniki, etc., są oni tak bardzo bezbożnie
zdeprawowani, że nie ma prawie wcale nadziei na ich powrót do dobrych zwyczajów, dobrych zasad religijnych i politycznych. Są oni wychowani, aby nie znać innego Boga poza
Napoleonem4. Z powyższego opisu jasno wynika, że przyszłość młodzieży była bardzo zagrożona. Tym bardziej, iż ona sama żyła w nieświadomości tego, w jaki sposób chciano ja
zaślepić i wykorzystać do późniejszych celów rządu Bonapartego.
Św. Eugeniusz odważył się zapytać o sposób zaradzenia tej sytuacji i odpowiedział w
następujący sposób: Lecz jakiego użyć sposobu, aby powiodło się to wielkie przedsięwzięcie? Żadnego innego jak ten, z którego korzysta sam zwodziciel. On wierzy, że nie będzie
mógł skorumpować Francji, jak tylko przez zdeprawowanie młodzieży i to ku niej kieruje
wszystkie swoje siły. Więc dobrze! I ja będę pracował wśród młodzieży; będę się starał za3
4
F. Santucci, Eugene de Mazenod. Co-operator of Christ the Saviour, Communicates his Spirit, Rome 2004, s. 63
Journal de la Congrégation de la Jeunesse d’Aix 1813-1821, w: Écrits Oblats, t. XVI, s. 137-138.
3
chować ją od nieszczęść, które jej grożą, których już doświadcza choćby w części; [uczynię
to] inspirując ją miłością do cnoty, szacunkiem do religii, smakiem pobożności, wstrętem
względem wad5.
POWSTANIE, ROZWÓJ I POWOLNY ZANIK STOWARZYSZENIA
Pomimo przyjętych 21 grudnia 1811 roku w Amiens święceń kapłańskich, św. Eugeniusz wrócił do Aix dopiero w listopadzie 1812 roku. Odłączając się od typowej pracy parafialnej, rozpoczął pracę w miejscowym więzieniu jako kapelan. Następnie, w styczniu 1812
roku odbył roczne rekolekcje w wyższym seminarium w Aix. Zapiski rekolekcyjne zdają się
wskazywać, iż św. Eugeniusz pragnął w życiu kapłańskim poświęcić się głównie modlitwie i
życiu bardzo kontemplatywnemu. Tymczasem już w marcu następnego roku wygłosił w kościele św. Magdaleny rekolekcje wielkopostne po prowansalsku, które okazały się wielkim
sukcesem. Dodatkowo kilka tygodni później, 25 kwietnia 1813 roku oficjalnie założył Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej w Aix-en-Provence składające się początkowo z siedmiu chłopców.
Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej było przeznaczone wyłącznie dla chłopców. Aby zostać przyjętym do Stowarzyszenia, należało być już po przyjęciu Pierwszej Komunii Świętej, więc mieć 12 lat, gdyż to w takim wieku przyjmowano wtedy ten sakrament 6.
J. Pielorz mówił natomiast o minimalnym wieku członków, ustalając go na 10 rok życia 7.
Dodatkowo około 1815 roku stworzono sekcję dla chłopców, którzy ukończyli 18 rok życia.
Z powyższych danych możemy ustalić, że członkami Stowarzyszenia była więc młodzież
męska, głównie między 12 a 18 rokiem życia, choć zdarzali się chłopcy młodsi, jak i mło dzież pełnoletnia. Stowarzyszenie rozwijało się bardzo szybko. Już pod koniec 1813 roku
było 25 członków, około 60 w 1814, 120 w 1815, 200 w 1816, około 300 w 1817 roku 8. Liczby te jasno ukazują, że Stowarzyszenie przyciągało wielu młodych. Także mocna osobowość i ojcowska postawa księdza de Mazenoda przyczyniły się do tego, że relatywnie było
to więc jedno z najbardziej rozwijających się stowarzyszeń młodzieżowych we Francji 9. Po
5
Tamże, s. 138-139.
Zob. Y. Beaudoin, Introduction du journal de la Congrégation de la Jeunesse d’Aix 1813-1821, w: Écrits Oblats,
t. XVI, s. 129.
7
Zob. J. Pielorz, Rapports avec les curés d’Aix d’Aix (1813-1826), w: Études Oblates, 19 (1960), s. 160.
8
Zob. Tamże, s. 159.
9
Tamże.
6
4
wyjeździe świętego Eugeniusza de Mazenod do Marsylii w 1823 roku, Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej w Aix podupadało i ostatecznie przestało istnieć około 1840 roku 10.
Ważnym było także założenie, że członkami mogły być osoby pochodzące z każdej grupy
społeczno-socjalnej. Statystyka z 1817 roku pokazuje, że spośród blisko 300 członków, ponad 30 % pochodziło z klasy średniej (32 pochodziło z rodzin notabli, 168 z burżuazji, a 100
z klasy średniej). Patrząc na te dane, warto podkreślić, że Aix-en-Provence było miastem
szlacheckim, stąd zdecydowana większość mieszkańców pochodziła z wyższych sfer.
10
Zob. Y. Beaudoin, Introduction du journal..., s. 126-127.
5
STOWARZYSZENIE, A MISJONARZE OBLACI MARYI NIEPOKALANEJ
Kierownictwo młodzieży będzie widziane jako istotny obowiązek w naszym Instytucie.
Superior generalny ustanowi specjalnie jednego lub wielu misjonarzy do tej posługi […].
Będzie otrzymywał sprawozdanie ze stanu Stowarzyszenia Młodzieży, które powinno być
ustanawiane we wszystkich naszych domach, z tą samą troską i nawet z tymi samymi
szczegółami co w nowicjacie, nałoży sobie obowiązek znać wszystkich członków stowarzy szenia po imieniu. Będzie miał częsty kontakt z ich rodzinami (…) 11. Ewangelizacja młodzieży była w centrum apostolatu oblatów i św. Eugeniusza, mimo że w praktyce nie nale gał on, aby całkowicie przestrzegać ten zapis. Wynikało to z faktu, że charyzmat oblacki był
świeży i ulegał dojrzewaniu. Misje ludowe, a później zagraniczne zaczęły coraz bardziej
dominować. Nie mniej jednak jest pewne, iż to dzieło pozostało zawsze drogie sercu św.
Eugeniusza12. Interesujący jest fakt, że w Konstytucjach z 1818 roku oprócz wpływu Reguł
innych zgromadzeń zakonnych, widać wyraźnie analogie do zapisów ze Statutów Stowarzyszenia Młodzieży Chrześcijańskiej, które się kształtowały w latach 1813-1817. Historyk
oblacki. E. Lamirande napisał: Zasadnicze myśli, które zechciał zakomunikować za pierwszym razem [Stowarzyszeniu Młodzieży Chrześcijańskiej], znalazły swój nowy wyraz i nie
11
Constitutions et Règles de la Société des Missionnaires de Provence, cz. I, rozdz. 3, §3, w: Missions de la
Congrégation des Oblats de Marie Immaculée, t. 78 (1951), s. 39.
12
Y. Beaudoin, Le Fondateur et les jeunes, w: Vie oblate life, 36 (1977).
6
jest zaskakujące, że [Założyciel Misjonarzy Oblatów M.N.] wyraził je czasami w tych samych terminach, których wcześniej użył, i które stały się mu tak bardzo bliskie 13.
Nie ulega wątpliwości, że dzieło ewangelizacji młodzieży było dla św. Eugeniusza jego
pierwszą poważną misją w Kościele, której poświęcił swe siły i trud. W Stowarzyszeniu Mło dzieży Chrześcijańskiej wyraźnie zaczęły się kształtować specyficzne cechy duchowości,
które w późniejszych latach zostały udoskonalone i odpowiednio zmienione, aby nadać kierunek rozwojowi Misjonarzom Prowansji. Stowarzyszenie spełniło także inną bardzo ważną
rolę. To dzięki niemu św. Eugeniusz w momencie zakładania wspólnoty księży-misjonarzy,
miał już doświadczenie przekazywania swoich ideałów innym, formowania drugich, organizowania i dobrego funkcjonowania grupy etc. Sprawdził i przetestował metody tworzenia
reguły życia, organizacji struktur administracyjnych grupy oraz sposobów skutecznego
przekazywania ducha i ideałów innym 14, dzięki czemu Misjonarze Prowansji już po dziesięciu latach mogli przemienić się w uznane przez papieża zgromadzenie zakonne Misjonarzy
Oblatów Maryi Niepokalanej. I choć prawdą jest, że dopiero zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej było dojrzałym owocem charyzmatu księdza de Mazenoda, to nie
zmienia to faktu, że Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej odegrało swoją niezastąpioną rolę w tym procesie. Mianowicie było ono pierwszym terenem, na którym ksiądz de
Mazenod mógł przekazywać swój charyzmat innym.
DZIAŁALNOŚĆ I STRUKTURA
Już pierwsze zdanie Regulaminu ukazuje najważniejsze cele, jakie św. Eugeniusz wyznaczył członkom Stowarzyszenia: Głównym celem tego stowarzyszenia jest formowanie w
mieście korpusu młodych ludzi bardzo pobożnych, którzy przez przykład, rady i modlitwy,
przyczyniają się do położenia hamulca zuchwalstwu i ogólnej apostazji, która każdego dnia
tak szybko i przerażająco czyni postępy; w tym samym czasie będą oni pracowali bardzo
skutecznie nad własnym uświęceniem15.
Struktura Stowarzyszenia była bardzo rozbudowana i zaskakująca z dzisiejszej perspektywy. Stowarzyszenie Młodzieży Chrześcijańskiej było podzielone na trzy klasy: Postu13
É. Lamirande, Les Règlements de la Congrégation de la Jeunesse d’Aix et nos saintes Règles, w : Études Oblates, t. 15
(1956), s. 33.
14
F. Santucci, Eugene de Mazenod…, s. 70.
15
Règlements et Statuts de la Congrégation de la Jeunesse Chrétienne établie à Aix par l’abbé de Mazenod au
commencement de l’année 1813, w: Missions de la Congrégation des Oblats de Marie Immaculée, t. 37 (1899), Paris
1899, s. 19.
7
lantów, Dopuszczonych lub Probantów oraz Przyjętych 16. Klasa trzecia miała dwie sekcje:
dla chłopców niepełnoletnich oraz dla tych, którzy ukończyli osiemnasty rok życia 17. Czas
potrzebny, aby znaleźć się w gronie „przyjętych” rozciągał się na nie mniej niż rok lub dwa
(w zależności od wieku chłopca). Dodatkowo Statuty mówiły o trzech podstawowych formach spotkań: spotkanie zwyczajne (Réunion générale), zebranie zwyczajne (Assemblée
générale) oraz zebranie partykularne (Assemblée parcticulière), nazywane także radą
(Conseil). To ostatnie dzieliło się dodatkowo na Radę zwyczajną i nadzwyczajną oraz na
zebranie sekcji. Podstawowym momentem formacji były spotkania zwyczajne dla wszystkich, podczas których odbywały się zarówno ćwiczenia czysto religijne, jak i było miejsce na
zabawę. Trwały cały dzień i miały miejsce we wszystkie niedziele i czwartki.
Aby obsadzić wszystkie stanowiska przewidziane przez Statuty potrzeba było bowiem
aż 33 osoby. Były to następujące funkcje: prefekt, wiceprefekt, czterech radnych, zelator
dla pierwszej sekcji pierwszej klasy, dwóch zastępców radnych, główny zakrystianin, trzech
innych zelatorów, w tym pierwszy dla drugiej sekcji pierwszej klasy, drugi dla probantów,
trzeci dla postulantów, skarbnik, sekretarz, dwóch zwykłych zakrystianów, czterech chórzy stów, dwóch lektorów, czterech infirmiarzy, bibliotekarz, czterech seniorów i ostiariusz 18.
Stanowiska były kadencyjne i trwały rok.
Św. Eugeniusz przykładał wielką rolę do formacji wewnętrznej chłopców. Podstawowy mi jej aspektami były takie zagadnienia jak: Eucharystia, Pierwsza Komunia Święta i bierz mowanie, sakrament spowiedzi, umiłowanie cnót, Maryja oraz Stowarzyszenie jako Matka.
Dodatkowo, prefektowi i zelatorom powierzał pewną odpowiedzialność za formację pozostałych członków. Działalność zewnętrzna Stowarzyszenia koncentrowała się na prostych
działaniach – od odpowiedzialności jeden za drugiego i dawanie świadectwa wiary w życiu
codziennym przez styl życia, po zaangażowanie w inicjatywy parafialne.
16
Zob. Statuts de la Congrégation, w: Missions de la Congrégation des Oblats de Marie Immaculée, t. 37 (1899), Paris
1899, Rozdz. II, art. 1, s. 25.
17
Zob. Statuts de la Congrégation, art. 2, s. 25-26.
18
Statuts de la Congrégation…, Rozdz. X, art. 1, s. 52-53.