Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów

Problemy ZarzÈdzania, vol. 11, nr 1 (40), t. 1: 23 – 39
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych
na tle krajów europejskich
Nadesïany: 26.10.12 | Zaakceptowany do druku: 01.02.13
Marlena Piekut*
Celem artykuïu byïo zaprezentowanie poziomu i struktury konsumpcji oraz wyposaĝenia w dobra trwaïego uĝytkowania w gospodarstwach domowych Polski na tle wybranych krajów europejskich. Materiaï
badawczy stanowiïy dane GUS, Statistisches Bundesamt i Eurostat za lata 2001–2011.
W gospodarstwach domowych zlokalizowanych w Europie Zachodniej i Póïnocnej obserwuje siÚ
wyĝsze wydatki na konsumpcjÚ i korzystniejszÈ jej strukturÚ w porównaniu z gospodarstwami domowymi
bloku wschodniego. Polska na tle krajów europejskich ma niekorzystnÈ strukturÚ konsumpcji (wysoki
udziaï wydatków na dobra podstawowe). W okresie kryzysu nastÈpiïo obniĝenie siÚ poziomu wydatków
konsumpcyjnych w wiÚkszoĂci krajów europejskich. Mimo kryzysu, w polskich gospodarstwach domowych wzrasta wyposaĝenie w dobra trwaïego uĝytku, wzrasta teĝ liczba gospodarstw domowych posiadajÈcy dostÚp do szerokopasmowego Internetu.
Sïowa kluczowe: wydatki konsumpcyjne, gospodarstwo domowe, dobra trwaïe.
Household consumption in Poland
in comparison to other Europe countries
Submitted: 26.10.12 | Accepted: 01.02.13
The aim of the paper was to analyze the level and structure of household consumption as well as the
consumer durables in Poland in comparison to other European countries. The data came from GUS,
Statistisches Bundesamt and Eurostat, between 2001and 2011.
In the households located in Western and Northern Europe higher consumption expenditure with its
more beneficial structure is observed, as compared to the households of the Eastern Bloc countries.
Poland has an unfavorable structure of consumption in comparison to Western Europe countries (high
share of acquiring and maintaining basic survival goods and services). In the last years there has been
a decrease in the level of consumer expenditures in most European countries due to the economic
crisis. In Polish households, in spite of the crisis, the growth in consumer durables has been seen. The
number of households with access to Internet broadband has also increased.
Keywords: consumption expenditures, household, durable goods, consumer durables.
JEL: C38, D12, E21
* Marlena Piekut – dr inĝ., Kolegium Nauk Ekonomicznych i Spoïecznych, Politechnika Warszawska.
Adres do korespondencji: Politechnika Warszawska Filia w Pïocku, ul. ’ukasiewicza 17, 09-400 Pïock,
e-mail: [email protected].
Marlena Piekut
1. WstÚp
KonsumpcjÚ w gospodarstwach domowych determinuje szereg czynników
o charakterze spoïecznym, ekonomicznym, demograficznym oraz przyrodniczym. Efektem funkcjonowania kaĝdego gospodarstwa domowego jest
zaspokojenie potrzeb jego czïonków. Funkcja ta realizowana jest gïównie
poprzez rynek i obrazujÈ jÈ wydatki na spoĝycie prywatne ponoszone przez
gospodarstwa domowe.
Celem artykuïu jest zaprezentowanie poziomu i struktury konsumpcji
oraz wyposaĝenia w dobra trwaïego uĝytkowania w gospodarstwach domowych Polski na tle wybranych krajów europejskich. AnalizÈ objÚto dane
statystyczne pochodzÈce z Gïównego UrzÚdu Statystycznego, Eurostat oraz
Statistisches Bundesamt za lata 2001–2011. AnalizÚ statystycznÈ wykonano
z wykorzystaniem programów Statistica 10 i Excel.
2. Poziom konsumpcji w europejskich
gospodarstwach domowych
27 551
Konsumpcja to podstawowy wyróĝnik wspóïczesnych spoïeczeñstw. Analiza danych Statistisches Bundesamt za 2011 rok (Statistisches Bundesamt,
2012, s. 57) dowodzi, ĝe najwiÚcej na konsumpcjÚ prywatnÈ wydawali Luksemburczycy – 27b551 euro na osobÚ (rys. 1). W Polsce wydatki gospodarstw
domowych ksztaïtowaïy siÚ na poziomie 5939 euro na osobÚ na rok i byïy
jednymi zbnajniĝszych, obok WÚgier, gdzie wynosiïy 5339 euro na mieszkañca.
20 856
19 522
19 518
19 430
17 735
17 664
16 243
15 952
14 352
14 564
13 804
13 442
9 853
7 426
7 303
6 077
6 069
6 057
10 000
5 939
15 000
9 420
20 000
5 339
euro na osobę
25 000
18 191
30 000
5 000
W
ęg
Po ry
ls
k
Ło a
Es twa
to
ni
Re
a
pu S Litw
bl łow a
ik
a ac
C ja
ze
sk
M a
Sł al
o ta
H wen
is
zp ia
an
ia
C
y
G pr
re
cj
U a
E
W 2
N ło 7
id ch
er y
la
n
Fr dy
an
c
Be ja
N lgia
ie
m
Au cy
s
Sz tria
w
Fi ec
nl ja
an
d
Lu D ia
ks an
em ia
bu
rg
0
2001
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Rys. 1. Wydatki na spoĝycie prywatne w gospodarstwach domowych w wybranych
krajach w latach 2001 oraz 2006–2011 w euro na osobÚ (na wykresie naniesiono dane
za rok 2011). ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Statistisches Bundesamt.
(2012). Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen. Private Konsumasugaben unf Verfugbares
Einkommen. Wiesbaden: Statistiches Bundesamt, s. 56.
24
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
Pierwsza dekada XXI w. rozpoczÚïa siÚ od poprawiajÈcej siÚ koniunktury i zwiÚkszajÈcego siÚ tempa wzrostu gospodarczego. We wszystkich analizowanych krajach bezwzglÚdne wydatki konsumpcyjne w gospodarstwach
domowych ulegaïy zwiÚkszeniu (Statistisches Bundesamt, 2012, s.b 57).
Obserwowano zmniejszanie dysproporcji miÚdzy wzglÚdnymi wydatkami
konsumpcyjnymi wb poszczególnych krajach a Ărednimi wydatkami dla Unii
Europejskiej (tab.b 1). Produkt Ăwiatowy brutto w latach 2001–2003 zwiÚkszyï siÚ wb sumie o 9,6%, przyspieszenie byïo widoczne równieĝ w kolejnym
trzyleciu poprzedzajÈcym kryzys gospodarczy (Koïodko, 2010, s. 118–119).
Pierwsze symptomy kryzysu w gospodarstwach domowych objawiajÈcego siÚ
spadkiem wydatków na konsumpcjÚ pojawiïy siÚ w 2008 r. w Wielkiej Brytanii
ibwbSzwecji. Wbporównaniu z 2007 r. w 2008 r. zaobserwowano bezwzglÚdny
spadek wydatków na konsumpcjÚ w Wielkiej Brytanii (o 2820beuro na osobÚ)
oraz w Szwecji (ob 282b euro na osobÚ). Kryzys do wiÚkszoĂci europejskich
gospodarstw domowych dotarï w 2009 r., kiedy to odnotowano spadki wbbezwzglÚdnym poziomie wydatków konsumpcyjnych. W 2009 r. wb relacji do
2008b r. w gospodarstwach domowych poniesiono niĝsze wydatki konsumpcyjne: od 125 euro na osobÚ w Republice Czeskiej do 2370 euro w Wielkiej
Brytanii. W Polsce odnotowano spadek wydatków konsumpcyjnych w 2009br.
wb porównaniu z rokiem poprzednim o 892 euro na osobÚ. Obniĝenia siÚ
bezwzglÚdnych wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych
wb 2009b r. nie zaobserwowano jedynie w Niemczech, Austrii, Luksemburgu,
Malcie oraz Sïowacji. W 2010b r., w porównaniu z 2008 r., wszystkie analizowane kraje odnotowaïy bezwzglÚdny wzrost wydatków na konsumpcjÚ
wb gospodarstwach domowych, od minimalnych wzrostów, 4b euro na osobÚ
wbSïowacji do 2490 euro na osobÚ w Szwecji. W 2011 r. zaobserwowano dalszy wzrost wydatków konsumpcyjnych w analizowanych krajach europejskich,
wyjÈtek stanowiïa Grecja, gdzie bezwzglÚdny poziom wydatków na konsumpcjÚ
obniĝyï siÚ w porównaniu z rokiem 2010 o 626beuro na jednego mieszkañca.
W celu pogrupowania krajów europejskich o podobnym poziomie wydatków konsumpcyjnych i podobnych tendencjach w tych wydatkach w latach
2001–2011 zastosowano analizÚ skupieñ metodÈ Warda. Metoda ta uwaĝana
jest za bardzo efektywnÈ, poniewaĝ zapewnia homogenicznoĂÊ wewnÈtrz skupieñ oraz heterogenicznoĂÊ miÚdzy skupieniami (Ward, 1963, s. 243). Do
przeprowadzenia analizy wykorzystano jednÈ z czÚĂciej stosowanych metryk
taksonomicznych – odlegïoĂÊ euklidesowÈ. W analizie uwzglÚdniono Ăredni
poziom wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych wbposzczególnych latach z 22 krajów europejskich oraz Ăredni poziom wydatków konsumpcyjnych w Unii Europejskiej. W wyniku przeprowadzenia analizy uzyskano szeĂÊ skupieñ, przy czym jedno skupienie tworzyïo pojedyncze pañstwo.
W I skupieniu odnotowano MaltÚ i SïoweniÚ. Kraje te charakteryzowaïy siÚ niĝszymi wydatkami gospodarstw domowych niĝ Ărednia dla Unii
Europejskiej, wydatki konsumpcyjne stanowiïy okoïo 2/3 Ărednich wydatków
gospodarstw domowych w UE (tab. 1). W okresie jedenastu lat zmniejszono
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
25
Marlena Piekut
dysproporcje Ărednich wydatków konsumpcyjnych w porównaniu z Ărednimi
wydatkami w Unii Europejskiej w Sïowenii o 12 pkt. procentowych, a na
Malcie o 2 pkt. procentowe.
Wyszczególnienie
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
I skupienie
Malta
63
61
60
60
60
60
58
62
66
64
65
Sïowenia
56
58
60
60
60
60
63
69
71
68
68
II skupienie
Republika
Czeska
31
35
35
36
39
41
43
51
50
50
51
Sïowacja
22
23
26
29
31
35
40
48
52
50
50
Estonia
25
27
30
32
35
40
46
46
41
39
42
WÚgry
27
32
34
36
37
35
38
40
37
36
37
Polska
31
31
27
28
31
33
35
41
37
40
41
’otwa
21
22
22
24
27
34
41
44
37
38
42
176
176
183
192
188
189
III skupienie
Luksemburg
185
189
178
177
177
IV skupienie
Dania
136
137
138
140
141
142
142
144
145
145
143
Wielka Brytania
157
157
148
152
151
151
151
131
119
124
123
Belgia
117
115
115
114
113
118
122
122
122
V skupienie
115
114
Francja
119
118
120
119
119
118
117
120
125
122
121
Niderlandy
121
121
121
119
117
114
113
115
117
114
112
Wïochy
112
112
114
112
111
110
108
109
112
110
110
Niemcy
129
126
127
124
121
119
116
118
125
124
125
Szwecja
120
122
126
125
122
121
121
119
114
127
134
Austria
126
124
126
125
125
124
123
125
133
132
133
Finlandia
114
116
119
119
118
119
120
126
129
130
134
VI skupienie
UE 27
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
Grecja
84
87
92
94
93
96
98
105
109
106
99
Hiszpania
85
86
89
91
92
94
95
96
95
93
92
Cypr
85
84
86
89
90
92
97
105
100
97
95
Tab. 1. Udziaï wydatków na konsumpcjÚ w gospodarstwach domowych wybranych krajów
w porównaniu z ĂredniÈ dla Unii Europejskiej w latach 2001–2011 (UE 27 = 100%). ½ródïo:
obliczenia wïasne na podstawie danych Statistisches Bundesamt. (2012). Volkswirtschaftliche
Gesamtrechnungen. Private Konsumasugaben unf Verfugbares Einkommen. Wiesbaden:
Statistiches Bundesamt, s. 56.
26
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
Do II skupienia zakwalifikowaïy siÚ: Republika Czeska, Sïowacja,
Estonia, WÚgry, Polska i ’otwa, czyli kraje z najniĝszymi wydatkami na
konsumpcjÚ. Wzrost wydatków na konsumpcjÚ mierzony w stosunku do
Ăredniej dla Unii Europejskiej w 2011 r. w porównaniu z 2001 r. wyniósï
od 10b pkt. procentowych w Polsce oraz na WÚgrzech do 28 pkt. procentowych w Sïowacji (tab. 1). Do 2008 r. obserwowano zmniejszanie siÚ róĝnic
w Ărednich wydatkach gospodarstwach domowych analizowanych krajów
w relacji do Ărednich wydatków w Unii Europejskiej. W 2009 r. doszïo
do zwiÚkszenia dysproporcji miÚdzy Ărednimi wydatkami na konsumpcjÚ
wbgospodarstwach domowych z omawianego skupienia a Ărednimi wydatkami
dla Unii Europejskiej. Zauwaĝono jednak, ĝe w 2011 r. Ărednie wydatki na
konsumpcjÚ w gospodarstwach domowych wchodzÈcych w skïad skupienia II
ulegïy zwiÚkszeniu od 1 do 4 pkt. procentowych w porównaniu ze ĂredniÈ
dla Unii Europejskiej.
W III skupieniu znalazï siÚ Luksemburg. W gospodarstwach domowych
Luksemburczyków odnotowano najwyĝsze wydatki na konsumpcjÚ. W porównaniu ze ĂredniÈ dla Unii Europejskiej wydatki te byïy prawie dwukrotnie
wiÚksze (tab. 1).
IV skupienie utworzyïy Dania i Wielka Brytania. SÈ to kraje, w których wbgospodarstwach domowych przeznaczano na konsumpcjÚ wiÚcej niĝ
Ărednia dla UE. Wydatki w gospodarstwach domowych Duñczyków i Brytyjczyków na poczÈtku omawianego okresu stanowiïy okoïo póïtorakrotnÈ
wartoĂÊ Ărednich wydatków dla Unii Europejskiej, aczkolwiek w Wielkiej
Brytanii od 2008 r. ulegïy znacznemu zmniejszeniu (tab. 1).
W skïad V skupienia weszïy Belgia, Francja, Niderlandy, Wïochy, Niemcy,
Szwecja, Austria oraz Finlandia. To kraje, które w omawianym okresie miaïy
wyĝszy poziom wydatków na konsumpcjÚ niĝ Ărednia dla UE, tj. od 108%
do 134% Ărednich wydatków dla Unii Europejskiej (tab. 1).
Do VI skupienia zakwalifikowano kraje, które poziomem wydatków na
konsumpcjÚ byïy najbardziej zbliĝone do Ăredniej dla Unii Europejskiej,
tj. GrecjÚ, HiszpaniÚ oraz Cypr. Kraje te na poczÈtku pierwszej dekady
XXI w. posiadaïy wydatki na konsumpcjÚ w gospodarstwach domowych na
poziomie okoïo 85% Ăredniej dla Unii Europejskiej (tab. 1). W przypadku
Grecji i Cypru od 2008 r. Ărednie wydatki konsumpcyjne przekroczyïy ĂredniÈ
unijnÈ. Od roku 2009 obserwuje siÚ jednak spadek wzglÚdnych wydatków
gospodarstw domowych w stosunku do Ăredniej dla Unii Europejskiej.
Powyĝsze dane obrazujÈ bezwzglÚdne wydatki konsumpcyjne w europejskich gospodarstwach domowych oraz relacje tych wydatków do Ăredniej dla
Unii Europejskiej, nie uwzglÚdniajÈ natomiast róĝnic w kosztach utrzymania
w poszczególnych pañstwach. Dokïadniej sytuacjÚ gospodarstw domowych
pokazuje struktura wydatków konsumpcyjnych wskazujÈca poszczególne
grupy kosztów ponoszonych w zwiÈzku z funkcjonowaniem gospodarstw
domowych.
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
27
Marlena Piekut
3. Struktura wydatków w europejskich
gospodarstwach domowych
Struktura wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych to
waĝny miernik oceny funkcjonowania rynku. Analiza struktury wydatków
konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych pozwala na przyjrzenie
siÚ podobieñstwom i róĝnicom w poziomie ĝycia poszczególnych gospodarstw domowych, pozwala takĝe oceniÊ poziom ĝycia caïego spoïeczeñstwa
(Zalega, 2011, s. 479). Gospodarstwa domowe, podejmujÈc decyzjÚ, które
potrzeby majÈ byÊ zaspokojone, dzielÈ swój budĝet w zaleĝnoĂci od moĝliwoĂci finansowych.
Porównanie struktury konsumpcji w sektorze gospodarstw domowych
wbPolsce i innych krajach nie wypada najkorzystniej dla Polski. Na podstawie danych Statistisches Bundesamt (Statistisches Bundesamt, 2012, s. 61)
w 2010 r. Ărednio w Unii Europejskiej przeznaczano na ĝywnoĂÊ i napoje
bezalkoholowe 13% wydatków ogóïem (tab. 2). Zgodnie z prawem Engla
w miarÚ wzrostu dochodów w gospodarstwach domowych maleje udziaï
wydatków na ĝywnoĂÊ w wydatkach ogóïem, czyli innymi sïowy im zamoĝniejsze gospodarstwa domowe, tym niĝszy udziaï wydatków na ĝywnoĂÊ.
¿ywnoĂÊ jest potrzebÈ podstawowÈ, wiÚc musi byÊ zaspokajana w pierwszej
kolejnoĂci. W Polsce udziaï wydatków na ĝywnoĂÊ i napoje bezalkoholowe
naleĝy do jednych z najwyĝszych wĂród analizowanych krajów, stanowiÈc
prawie 20% wydatków ogóïem, podobnie jak w Estonii. Natomiast najniĝsze
udziaïy wydatków na ĝywnoĂÊ w wydatkach ogóïem gospodarstw domowych
zaobserwowano w Wielkiej Brytanii, Luksemburgu, Austrii oraz Niemczech
i Danii, tj. od 9% do 11% wydatków ogóïem. Wydatki na dobra wyĝszego
rzÚdu pojawiajÈ siÚ przy relatywnie wiÚkszych dochodach w gospodarstwach
domowych. Udziaï wydatków na rekreacjÚ i kulturÚ oraz usïugi hotelarskie
i gastronomiczne dla krajów z najniĝszym udziaïem wydatków na ĝywnoĂÊ
ksztaïtowaï siÚ od 15% w Niemczech do 23% w Austrii. W Polsce odnotowano najniĝszy udziaï wydatków na omawiane potrzeby wyĝszego rzÚdu,
tj. niecaïe 11% w wydatkach ogóïem gospodarstw domowych
Analiza skupieñ posïuĝyïa do pogrupowania krajów podobnych pod
wzglÚdem struktury wydatków w gospodarstwach domowych. W wyniku
przeprowadzonego badania uzyskano piÚÊ skupieñ pañstw ze wzglÚdu na
strukturÚ wydatków konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych.
W I skupieniu znalazïy siÚ Malta, Cypr i Hiszpania. Kraje, dla których
cechÈ charakterystycznÈ byïy najwyĝsze udziaïy wydatków na usïugi hotelarskie
i restauracyjne w wydatkach ogóïem, od okoïo 15% do prawie 17%, i jedne
z najniĝszych udziaïów wydatków na utrzymanie mieszkania, od niemal 13%
do 20% w wydatkach ogóïem. W gospodarstwach domowych zb Ib skupienia
zaobserwowano teĝ najniĝsze udziaïy wydatków pierwszoplanowych w wydatkach ogóïem, na potrzeby ĝywnoĂciowe i opïaty zawiÈzane z utrzymaniem
mieszkania przeznaczano Ărednio od 28% do 34% wydatków ogóïem.
28
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Inne towary
i usïugi
Hotele i usïugi
restauracyjne
5,2 20,2
Edukacja
6,2 19,1
3,0
Rekreacja i kultura
3,9
14,1
’ÈcznoĂÊ
12,4
Hiszpania
Komunikacja
Cypr
Opieka zdrowotna
4,9 12,6
Wyposaĝenie
mieszkania
3,1
Utrzymanie
mieszkania
15,3
Odzieĝ i obuwie
Napoje alkoholowe,
wyroby tytoniowe
Malta
Wyszczególnienie
¿ywnoĂÊ i napoje
bezalkoholowe
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
I skupienie
7,3
4,3 11,8
3,6 11,0
1,2 14,6 10,3
4,7
5,0 12,4
3,3
7,6
2,6 14,8
8,0
4,8
3,5 11,6
2,8
8,2
1,4 16,9
8,1
II skupienie
Sïowenia
14,9
5,3
5,2 19,0
6,4
3,8 14,9
3,1
9,2
1,4
7,1
9,6
WÚgry
16,7
7,4
2,7 22,0
4,6
4,2 13,1
3,8
7,8
1,5
6,9
9,3
Wïochy
14,4
2,7
7,7 22,2
7,1
3,0 12,9
2,4
7,2
1,0
9,8
9,6
Grecja
16,2
4,2
4,7 22,3
4,5
6,9 11,8
3,4
5,7
2,6 10,1
7,6
III skupienie
Polska
19,6
6,7
4,1 24,2
4,4
4,1
9,3
3,1
7,8
1,3
2,8 12,5
Sïowacja
17,3
5,0
4,1 25,3
6,3
4,0
7,2
3,8
9,7
1,5
5,7 10,1
Republika
Czeska
13,8
9,1
3,0 26,8
5,3
2,5
9,2
3,2 10,2
0,8
7,5
8,5
’otwa
18,7
7,5
5,5 25,3
3,7
3,9 12,4
3,4
7,9
1,7
4,4
5,6
Estonia
19,8
8,5
5,0 22,6
3,9
2,7 13,8
3,0
6,0
1,1
5,9
7,6
1,8 14,5
2,1 11,0
1,5
9,9 12,1
IV skupienie
Wielka
Brytania
9,1
Austria
10,0
3,5
5,9 21,6
6,6
3,6 12,8
2,2 10,7
0,7 11,9 10,6
9,2
8,6
3,7 24,3
6,8
2,1 17,1
1,7
8,2
0,9
7,0 10,5
Szwecja
12,3
3,6
4,9 27,0
5,1
3,3 12,9
3,3 11,2
0,3
5,5 10,4
Finlandia
12,3
5,1
5,0 27,0
5,4
4,7 10,9
2,1 11,5
0,4
6,3
Luksemburg
3,6
5,8 23,4
5,2
V skupienie
9,2
Dania
11,2
3,6
4,4 29,8
5,4
2,9 12,0
1,9 11,1
0,8
4,8 12,3
Niderlandy
11,7
3,2
5,5 23,9
6,1
2,7 12,2
4,1 10,2
0,6
5,0 14,7
Niemcy
11,0
3,1
5,1 24,6
6,2
5,1 13,4
2,7
9,2
1,0
5,8 12,8
Belgia
13,7
3,7
5,0 23,7
5,8
5,7 12,0
2,2
9,0
0,5
6,0 12,6
Francja
13,5
3,1
4,4 25,4
5,8
3,8 13,9
2,7
8,5
0,8
7,0 11,0
UE 27
12,9
3,5
5,4 23,6
5,8
3,7 13,0
2,7
8,9
1,1
8,5 11,0
Tab. 2. Struktura wydatków w gospodarstwach domowych w 2010 r. w wybranych krajach
europejskich oraz w Unii Europejskiej (w % wydatków ogóïem). ½ródïo: obliczenia wïasne na
podstawie danych Statistisches Bundesamt. (2012). Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen.
Private Konsumasugaben unf Verfugbares Einkommen. Wiesbaden: Statistiches Bundesamt,
s. 61.
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
29
Marlena Piekut
Do skupienia II zakwalifikowano SïoweniÚ, WÚgry, Wïochy oraz GrecjÚ.
W skupieniu tym nie spostrzeĝono szczególnych róĝnic w porównaniu
zbpozostaïymi skupieniami. Udziaï wydatków na ĝywnoĂÊ i napoje bezalkoholowe byï niĝszy niĝ w skupieniu III i zbliĝony do I. Udziaïy wydatków na
utrzymanie mieszkania byïy jednymi z niĝszych, od 19% do 22% wydatków
konsumpcyjnych ogóïem.
W III skupieniu znalazïa siÚ, oprócz Polski, takĝe Sïowacja, Republika
Czeska oraz ’otwa i Estonia. W krajach tych zaobserwowano najwyĝsze
udziaïy wydatków na napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe w wydatkach
ogóïem, od 5% do 9% wydatków konsumpcyjnych ogóïem. SÈ to teĝ pañstwa, z wyjÈtkiem Republiki Czeskiej, o najwyĝszych udziaïach wydatków
na ĝywnoĂÊ w wydatkach ogóïem gospodarstwa domowych. Wydatki podstawowe, zwiÈzane z zakupem ĝywnoĂci i utrzymaniem mieszkania, pochïaniajÈ wbomawianych gospodarstwach domowych od 41% do 44% wydatków
ogóïem, co Ăwiadczy o niekorzystnej sytuacji materialnej spoïeczeñstw tych
krajów.
Skupienie IV objÚïo WielkÈ BrytaniÚ, AustriÚ oraz Luksemburg, czyli
kraje z najniĝszymi udziaïami wydatków na ĝywnoĂÊ i napoje bezalkoholowe
w wydatkach ogóïem w gospodarstwach domowych – od 9% do 10% wydatków ogóïem. Brytyjczycy i Luksemburczycy to takĝe spoïecznoĂci, wb których znaczÈcÈ czÚĂÊ dochodów pochïaniajÈ opïaty zwiÈzane z komunikacjÈ,
tj.b 15–17%. O ile w Wielkiej Brytanii ceny paliw sÈ jedne z najwyĝszych
wb Europie (wedïug notowañ e-petrol.pl z 17.10.2012: ponad 7 zï za Pb95
ibON), o tyle w Luksemburgu odwrotnie – ceny paliw sÈ jednymi z niĝszych
(wedïug notowañ: 5,8 zï za Pb95 i 5,3 zï za ON).
W V skupieniu znalazïy siÚ takie kraje, jak Szwecja, Finlandia, Dania,
Niderlandy, Niemcy, Belgia oraz Francja. W grupie tej zaobserwowano
najwyĝsze udziaïy wydatków na utrzymanie mieszkania – od 24% do 30%
wb wydatkach ogóïem oraz relatywnie niskie udziaïy wydatków na ĝywnoĂÊ
i napoje bezalkoholowe, od 11% do niecaïych 14% wydatków ogóïem, ibna
usïugi hotelarsko-restauracyjne, od okoïo 5% do 7% wydatków ogóïem.
Z przeprowadzonej analizy wynika, ĝe struktura wydatków w gospodarstwach domowych krajów o wyĝszym poziomie rozwoju gospodarczego,
dysponujÈcych relatywnie wyĝszym poziomem dochodów na osobÚ cechuje
nowoczeĂniejsza struktura konsumpcji, tj. mniejszy udziaï wydatków na ĝywnoĂÊ, wyĝszy na usïugi. WĂród analizowanych krajów europejskich korzystniejszÈ strukturÈ wydatków cechujÈ siÚ: Wielka Brytania, Luksemburg,
Dania, Austria, Finlandia, Szwecja, Belgia, Francja, Norwegia, Niemcy. Przy
relatywnie niskim obciÈĝeniu budĝetów domowych wydatkami na ĝywnoĂÊ
w gospodarstwach tych moĝna wiÚcej przeznaczaÊ na potrzeby wyĝszego
rzÚdu – rekreacjÚ, kulturÚ i inne usïugi. W gospodarstwach domowych
zb Polski, Sïowacji, Czech i Estonii wzglÚdnie wysokie wydatki na potrzeby
podstawowe uniemoĝliwiajÈ niejednokrotnie zaspokajanie potrzeb wyĝej
postawionych w hierarchii Maslowa. Przeprowadzone analizy poziomu oraz
30
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
struktury wydatków w europejskich gospodarstwach domowych wskazujÈ na
polaryzacjÚ konsumpcji. Kraje o wyĝszych wydatkach konsumpcyjnych gospodarstw domowych i korzystniejszej strukturze konsumpcji zlokalizowane
sÈ na póïnocy i zachodzie Europy, natomiast kraje z niĝszymi wydatkami
ibwzglÚdnie niekorzystnÈ strukturÈ konsumpcji w gospodarstwach domowych
zajmujÈ tereny Europy Wschodniej. Dodatkowo kryzys gospodarczy pogïÚbiï
dysproporcje w poziomie konsumpcji.
Swoista dwubiegunowoĂÊ konsumpcji w gospodarstwach domowych
wystÚpuje teĝ wewnÈtrz krajów. Z jednej strony znaczÈca czÚĂÊ gospodarstw
domowych ĝyje w biedzie, z drugiej strony czÚĂci gospodarstw domowych
dotyka problem konsumpcjonizmu. Nadmierna konsumpcja obserwowana
jest zarówno w krajach wysoko rozwiniÚtych, jak teĝ o niĝszym poziomie
rozwoju (Piekut, 2009, s. 55). W 2011 r. (GUS, 2012, s. 92, 108) przeciÚtny
miesiÚczny dochód rozporzÈdzalny w gospodarstwach domowych z I grupy
kwintylowej byï prawie szeĂcioipóïkrotnie niĝszy niĝ w gospodarstwach domowych zakwalifikowanych do V grupy kwintylowej, wynoszÈc odpowiednio
399,33 zï na osobÚ i 2560,29 zï na osobÚ. ¿ywnoĂÊ i napoje bezalkoholowe
pochïaniaïy w gospodarstwach najbiedniejszych 36% wydatków na towary
ibusïugi konsumpcyjne, podczas gdy w V grupie kwintylowej 20% wydatków,
a w ujÚciu bezwzglÚdnym wydatki ponoszone na potrzeby ĝywnoĂciowe byïy
dwukrotnie mniejsze w gospodarstwach z I grupy kwintylowej w porównaniu
z V grupÈ kwintylowÈ.
Z badañ (Piekut, 2009, s. 66) wynika, ĝe najwaĝniejszymi czynnikami
wpïywajÈcymi na predykcjÚ pozostawania w okreĂlonej grupie ze wzglÚdu
na dochody w gospodarstwie domowym sÈ wielkoĂÊ gospodarstwa domowego oraz poziom wyksztaïcenia gïowy gospodarstwa domowego. Wedïug
danych z „Budĝetów gospodarstw domowych” w 2011 r. (GUS, 2012, s.b93,
95) ĂredniomiesiÚczne dochody na osobÚ w gospodarstwach domowych
zbgïowÈ rodziny legitymujÈca siÚ wyĝszym poziomem wyksztaïcenia wynosiïy
1958,06b zï, a z gïowÈ rodziny posiadajÈcÈ wyksztaïcenie gimnazjalne lub
podstawowe 852,70 zï. W gospodarstwach domowych maïĝeñstw bez dzieci
ĂredniomiesiÚczne dochody rozporzÈdzalne na osobÚ ksztaïtowaïy siÚ na
poziomie 1743,40 zï, a w gospodarstwach domowych wielodzietnych 719,09 zï.
Bylok (2004, s. 317) wskazuje, ĝe polaryzacja dochodów stanowi
barierÚ utrudniajÈcÈ rozwój spoïeczny i gospodarczy Polski, znaczÈce
róĝnice w poziomie konsumpcji miÚdzy gospodarstwami domowymi sÈ
determinantÈ poszerzajÈcÈ obszar anomii spoïecznej i zjawisk patologicznych
wb spoïeczeñstwie.
4. OszczÚdnoĂci w polskich gospodarstwach domowych
Spoĝycie prywatne jest finansowane z dochodów w gospodarstwach
domowych, które czïonkowie przeznaczajÈ na bieĝÈca konsumpcjÚ, ale takĝe
z oszczÚdnoĂci, które zwiÚkszajÈ fundusz swobodnej decyzji gospodarstw
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
31
Marlena Piekut
domowych. Jeĝeli udziaï oszczÚdnoĂci w dochodzie rozporzÈdzalnym gospodarstwa domowego wzrasta, Ăwiadczy to o poprawie sytuacji materialnej
gospodarstw domowych. Z drugiej strony jednÈ z konsekwencji kryzysu
gospodarczego jest znaczÈcy wzrost awersji do ryzyka, co przekïada siÚ na
zwiÚkszanie skïonnoĂci do oszczÚdzania. DÈbrowska i JanoĂ-Kresïo (2009,
s.b58–59) wskazujÈ, ĝe wĂród postaw konsumentów, które najczÚĂciej ujawniajÈ siÚ wobec kryzysu, sÈ postawy asekuracyjne, które najogólniej polegajÈ
na oszczÚdzaniu na czym siÚ tylko da oraz wyhamowywaniu swoich potrzeb,
czyli ograniczaniu konsumpcji do niezbÚdnej.
Analiza rozdysponowywania dochodów do dyspozycji (dochód rozporzÈdzalny pomniejszony o pozostaïe wydatki) w gospodarstwach domowych
wskazuje, ĝe wzrasta udziaï oszczÚdnoĂci w sektorze gospodarstw domowych.
W okresie kryzysu, miedzy rokiem 2009 a 2010, odnotowano wzrost oszczÚdnoĂci wynoszÈcy prawie 3 punkty procentowe. Wedïug danych zb raportu
„Diagnoza Spoïeczna 2011” (Biaïowolski i Kotowska, 2011, s. 80–81) wbPolsce od momentu rozpoczÚcia kryzysu finansowego udziaï gospodarstw domowych posiadajÈcych oszczÚdnoĂci zwiÚkszyï siÚ wyraěnie z 28% w 2007 r. do
37% w 2011 r. Prawdopodobieñstwo posiadania oszczÚdnoĂci w znaczÈcym
stopniu zaleĝy od wielkoĂci uzyskiwanych dochodów oraz statusu na rynku
pracy. NajwiÚksze prawdopodobieñstwo posiadania oszczÚdnoĂci dotyczy
gospodarstw domowych, w których gïowa gospodarstwa jest zatrudniona
i wiÚcej zarabia. W badaniach CBOS (Kowalczuk, 2010, s. 2) wskazuje
siÚ, ĝe oszczÚdnoĂciami czÚĂciej dysponujÈ osoby lepiej wyksztaïcone oraz
mieszkajÈce w miastach.
Wyszczególnienie
Ogóïem dochód
dob dyspozycji
Wydatki na towary
ib usïugi konsumpcyjne
OszczÚdnoĂci
2001
2002
2006
2007
2008
2009
2010
2011
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
94,5
93,9
88,8
86,7
86,0
85,3
82,4
82,1
5,5
6,1
11,2
13,3
14,0
14,7
17,6
17,9
Tab. 3. Rozdysponowywanie dochodów do dyspozycji w sektorze gospodarstw domowych
w wybranych latach 2001–2011 (w %). ½ródïo: obliczenia wïasne na podstawie danych
GUS z poszczególnych lat.
Na oszczÚdnoĂci gospodarstw domowych warto teĝ spojrzeÊ od strony
makroekonomicznej. Skumulowane oszczÚdnoĂci gospodarstw domowych
stanowiÈ gïówne i najtañsze ěródïo kapitaïu w gospodarce, zwiÚkszajÈ niezaleĝnoĂÊ gospodarki od kapitaïów zagranicznych, podnoszÈc tym suwerennoĂÊ
ekonomicznÈ kraju. JeĂli zasoby kapitaïowe kraju sÈ wiÚksze, to poprawia
siÚ takĝe relacja miÚdzy kapitaïem a pracÈ, co w konsekwencji prowadzi do
wzrostu wydajnoĂci pracy i szybszego rozwoju gospodarczego (Szafrañska
ib Matysiak-Pejas, 2010, s. 265–266).
32
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
DÈbrowska i JanoĂ-Kresïo (2009, s. 53), analizujÈc sytuacjÚ w krajach Unii
Europejskiej, wskazujÈ, ĝe na ’otwie, Litwie i w Estonii obserwuje siÚ najwiÚkszÈ powĂciÈgliwoĂÊ konsumenckÈ, objawiajÈcÈ siÚ drastycznym spadkiem
popytu wewnÚtrznego. Ów spadek popytu jest konsekwencjÈ zmniejszenia
siÚ iloĂci kredytów, które od lat napÚdzaïy tamtejsze gospodarki i prowadziïy
do wzrostu poziomu konsumpcji. NajkorzystniejszÈ sytuacjÚ zaobserwowano
w Austrii, Wielkiej Brytanii i Belgii, gdzie odnotowano dodatnie zmiany
wb sprzedaĝy detalicznej. W Polsce, choÊ zaszïy niekorzystne zmiany, to
jednak ujemne wskaěniki sprzedaĝy detalicznej byïy relatywnie niskie.
5. Wyposaĝenie polskich gospodarstw domowych
w dobra trwaïego uĝytku
Mieszkanie/dom stanowi przestrzeñ wypeïnionÈ róĝnymi przedmiotami
usprawniajÈcymi proces konsumpcji. Liczba, a takĝe jakoĂÊ posiadanych
sprzÚtów determinuje stopieñ zaspokojenia potrzeb, ma teĝ wpïyw na
zadowolenie z sytuacji mieszkaniowej. W skïad wyposaĝenia gospodarstw
domowych wchodzÈ przedmioty i urzÈdzenia, które sïuĝÈ zaspokojeniu
potrzeb podstawowych (sprzÚt AGD), potrzeb zwiÈzanych z kulturÈ i rozrywkÈ (sprzÚt elektroniczny, audio i wideo), potrzeb zwiÈzanych z rekreacjÈ
fizycznÈ (sprzÚt sportowy) i innych. Dobra trwaïe majÈ szerokie znaczenie,
zaspakajajÈc potrzeby posiadania, uïatwiajÈ pracÚ, ograniczajÈ czas wykonywania prac, zmniejszajÈ wysiïek energetyczny przy wykonywaniu pracy
(Gutkowska, Ozimek i Laskowski, 2001, s. 83–84).
Poziom wyposaĝenia gospodarstw domowych w dobra trwaïe jest wskaěnikiem poziomu zamoĝnoĂci oraz pozycji konsumpcyjnej gospodarstwa domowego. Z badañ (Piekut, 2008, s. 101) wynika, ĝe najsilniejszÈ zaleĝnoĂÊ
zbwystÚpowaniem dóbr trwaïych w gospodarstwie domowym odnotowuje siÚ
wzglÚdem dochodu rozporzÈdzalnego, a najmniejszÈ z klasÈ miejscowoĂci
zamieszkania.
Na podstawie danych z „Budĝetów gospodarstw domowych” GUS moĝna
stwierdziÊ, ĝe do podstawowych i popularnych dóbr naleĝÈ telewizory, pralki,
chïodziarki i odkurzacze. W 2011 r. w dobra te wyposaĝonych byïo 95–98%
gospodarstw domowych. W latach 2000–2011 odsetek gospodarstw domowych posiadajÈcych telewizor i odkurzacz wzrósï o 2 punkty procentowe,
chïodziarek o 1 punkt procentowy, a w przypadku pralki o 24 punkty procentowe.
AnalizujÈc zasobnoĂÊ gospodarstw domowych w dobra trwaïe, moĝna
podzieliÊ je na standardowe, czyli te, które w zasadzie dostÚpne sÈ dla
kaĝdego gospodarstwa domowego i wystÚpujÈ u ponad poïowy; dobra obwyĝszym standardzie, które posiada poniĝej 50% gospodarstw domowych, ale
teĝ powyĝej 10% gospodarstw domowych; dobra luksusowe, wystÚpujÈce
ub mniej niĝ 10% gospodarstw domowych (Kramer, 1993, s. 161, 164). Tak
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
33
Marlena Piekut
z
67,6
66,7
60,2
37,6
25,4
17,1
15,6
10,1
9,4
pł
yt e k
ą le uc
ce k h
ra try en
m c k
od icz zna a
ko tw ną
m ar
pa za
kt cz
o p
ka wyc łyt
m
ze
h
e
st
ra
aw
vid
ki
eo
na
do
zm
m
yw
ow
ar
eg
ka
o
do
na
od
cz
tw
yń
ar
za
cz
M
P3
sa
w
ie
m
ża
oc
hi
hó
-fi
d
os
o
ko
bo
m
ur
w
pu
y
sa ząd
t
er
te ze
os
lit n
ar ie
ob
ne d
is
jl oo
ty
ub d
bi
k
ab or
te
le
lo u t
fo
w v
n
ej
ko
m
ór
ko
w
y
8,1
w%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
90,3
wiÚc, telewizor, pralka, chïodziarka i odkurzacz to standardowe dobra wbpolskich gospodarstwach domowych.
Nowymi dobrami, które zaczÚïy pojawiaÊ siÚ na poczÈtku XXI w. w polskich gospodarstwach domowych, byïy zmywarka i kuchenka mikrofalowa.
W 2001 r. 2,4% gospodarstw domowych wyposaĝonych byïo w zmywarkÚ,
abdziesiÚÊ lat póěniej 17,7% gospodarstw domowych. Warto zwróciÊ uwagÚ,
ĝe zmywarka to dobro obecne w 29,0% gospodarstw najbogatszych (V grupa
kwintylowa) i w 8,8% gospodarstw najuboĝszych (I grupa kwintylowa). Zmywarka pozostaje wiÚc dla biedniejszych gospodarstw domowych dobrem
luksusowym, a dla bogatszych dobrem o wyĝszym standardzie. Wyposaĝenie
gospodarstw domowych w kuchenkÚ mikrofalowÈ byïo uwzglÚdniane w statystykach GUS od 2003 r., kiedy to 26,6% gospodarstw domowych deklarowaïo jej posiadanie, podczas gdy w 2011 r. 52,6%. W 2011 r. zasobnoĂÊ
gospodarstw domowych w kuchenkÚ mikrofalowÈ w zaleĝnoĂci od poziomu
uzyskiwanych dochodów wynosiïa: 51,0% w najuboĝszych gospodarstwach
domowych; 56,4% w najzamoĝniejszych gospodarstwach (GUS, 2012, s. 215).
Dobrem luksusowym w polskich gospodarstwach domowych jest kuchenka
elektryczna z pïytÈ ceramicznÈ (rys. 2). W „Budĝetach gospodarstw domowych” (GUS, 2011, s. 198) uwzglÚdniana jest od 2010 r., kiedy to 8,2%
gospodarstw domowych deklarowaïo posiadanie tego dobra. Zauwaĝono,
ĝe posiadanie kuchenki elektrycznej z pïytÈ ceramicznÈ znaczÈco róĝni siÚ
w zaleĝnoĂci od sytuacji materialnej w gospodarstwie domowym. W 2011 r.
w dobro to wyposaĝonych byïo 3,3% gospodarstw domowych najuboĝszych
i 15,1% gospodarstw najbogatszych (GUS, 2012, s. 215).
2001
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Rys. 2. Wyposaĝenie polskich gospodarstw domowych w wybrane dobra trwaïe wbwybranych
latach 2001–2011 (w %; na wykres naniesiono dane dotyczÈce roku 2011). ½ródïo:
obliczenia wïasne na podstawie danych GUS z poszczególnych lat.
34
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
Dobrem o wyĝszym standardzie, wpisujÈcym siÚ w obserwowany trend
domocentralizacji, jest zestaw kina domowego, które w 2006 r. posiadaïo
11,2% gospodarstw domowych, a w 2011 r. 15,6%. W 2011 r. w kino domowe
byïo wyposaĝonych 11,2% gospodarstw domowych z I grupy kwintylowej
ib19,4% gospodarstw domowych z V grupy kwintylowej (GUS, 2012, s. 214).
ZasobnoĂÊ gospodarstw domowych w samochody osobowe w 2001 r.
wynosiïa 47,5%, a w 2011 r. 60,2%, przy czym wyposaĝenie w zaleĝnoĂci od
grupy dochodowej ksztaïtowaïo siÚ nastÚpujÈco: 56,7% w przypadku Ibgrupy
kwintylowej i 68,0% w przypadku V grupy kwintylowej. Badania CBOS
(Pankowski, 2011, s. 2) wskazujÈ, ĝe prawie 1/5 ogóïu Polaków posiada
wb swoim gospodarstwie domowym co najmniej dwa samochody, zwïaszcza
osoby lepiej sytuowane i wyksztaïcone oraz zajmujÈce wyĝsze stanowiska
w hierarchii spoïeczno-zawodowej.
Kolejnym Ărodkiem przemieszczania siÚ jest rower, w który wyposaĝonych byïo w 2001 r. 61,3% gospodarstw domowych, podczas gdy 10 lat
póěniej niewiele wiÚcej, bo 62,9%. Zauwaĝono, ĝe rowery czÚĂciej posiadajÈ
gospodarstwa uboĝsze (73,0% z I grupy kwintylowej) niĝ bogatsze (57,5%
zbVbgrupy kwintylowej). Moĝe to wynikaÊ z faktu, ĝe uboĝsze gospodarstwa
domowe czÚĂciej zlokalizowane sÈ na terenach wiejskich, gdzie zasobnoĂÊ
wbrowery siÚga 80% gospodarstw domowych, podczas gdy w gospodarstwach
domowych zlokalizowanych w wiÚkszych miastach 46% domostw wyposaĝonych jest w ten Ărodek komunikacji (GUS, 2012, s. 223).
W pierwszej dekadzie XXI w. ogromne znaczenie zaczÚïa odgrywaÊ
informacja, dlatego teĝ zasobnoĂÊ gospodarstw domowych w sprzÚt elektroniczny znacznie siÚ poprawiïa. Udziaï gospodarstw domowych posiadajÈcych komputer osobisty ulegï zwiÚkszeniu ponad trzykrotnie – w 2001 r.
18% gospodarstw domowych wyposaĝonych byïo w komputer, podczas gdy
w 2011 r. 67%. CBOS (Pankowski, 2011, s. 3) wskazuje, ĝe obecnie posiadanie komputera stacjonarnego jest wskaěnikiem raczej nowoczesnoĂci niĝ
zamoĝnoĂci, bowiem najczÚĂciej posiadajÈ go osoby o niĝszych dochodach
(w przeciwieñstwie do komputera przenoĂnego, który czÚĂciej pojawia siÚ
u osób lepiej zarabiajÈcych).
WaĝnÈ rolÚ w przekazywaniu informacji i ïÈcznoĂci potwierdza takĝe
rosnÈca liczba uĝytkowników telefonów komórkowych. Od 2003 r. Gïówny
UrzÈd Statystyczny prowadzi badania dotyczÈce tego dobra. W latach
2003–2011 liczba gospodarstw domowych posiadajÈcych telefon komórkowy
wzrosïa w Polsce o 43,1%.
Analiza zasobnoĂci gospodarstw domowych w telefony komórkowe
wbzaleĝnoĂci od grupy dochodowej wykazaïa, ĝe najzasobniejsze w te urzÈdzenia byïy gospodarstwa najuboĝsze (I grupa kwintylowa – 95%) oraz
najbogatsze (V grupa kwintylowa – 94%). Przy czym zauwaĝono, ĝe w gospodarstwach domowych najuboĝszych posiadanie telefonu komórkowego niejednokrotnie wiÈĝe siÚ z rezygnacjÈ z telefonu stacjonarnego. Wedïug danych
GUS z „Budĝetów gospodarstw domowych” w 2011 r. 36% gospodarstw
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
35
Marlena Piekut
domowych zakwalifikowanych do I grupy kwintylowej posiadaïo telefony
stacjonarne, podczas gdy z V grupy kwintalowej 56% gospodarstw byïo
wyposaĝonych w to dobro. Badania ConsumerLab 2012 (ConsumerLab,
2012) wskazujÈ, ĝe wielu konsumentów posiadanie telefonów komórkowych
traktuje w kategoriach potrzeby podstawowej. Zdecydowana wiÚkszoĂÊ wïaĂcicieli smartfonów (90%) twierdzi, ĝe zawsze nosi je ze sobÈ, podczas gdy
80% z nich podaje, ĝe zawsze ma przy sobie pieniÈdze.
PodsumowujÈc, jeĂli poziom ĝycia mierzono by wskaěnikiem wyposaĝenia
gospodarstw w dobra trwaïe, to w ostatnich latach poprawa w Polsce jest
widoczna – gospodarstwa domowe stajÈ siÚ coraz bardziej zasobne wbwiele
sprzÚtów. Na obraz ten wpïywa zapewne fakt, ĝe wiele dóbr tanieje i tym
samym dobra te stajÈ siÚ bardziej dostÚpne dla coraz szerszego grona odbiorców. Niektóre dobra tracÈ na popularnoĂci (np. telefony stacjonarne, wieĝe
hi-fi, odtwarzacze pïyt kompaktowych), ale przyczynÈ tego jest wypieranie
ich przez sprzÚty nowsze technologicznie (telefon komórkowy, MP3).
Jednak naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe sam stan posiadania dóbr trwaïego uĝytkowania nie jest dobrym wskaěnikiem poziomu ĝycia. Waĝniejsze jest uzyskanie
opinii czïonków gospodarstw domowych na temat zaspokojenia potrzeb
przez te dobra. Warto teĝ zwróciÊ uwagÚ, ĝe dane GUS obrazujÈ iloĂciowy
stan posiadania, nie uwzglÚdniajÈc chociaĝby stopnia zuĝycia sprzÚtów czy
ich nowoczesnoĂci. ChoÊ, jak zaznacza Zalega (2012, s. 17), poprawa wyposaĝenia w dobra trwaïego uĝytkowania ma charakter zarówno iloĂciowy,
jak i jakoĂciowy. Wzrost wyposaĝenia w dobra teleinformatyczne Ăwiadczy o unowoczeĂnieniu modeli konsumpcji i jest o wiele bardziej widoczny
wb gospodarstwach domowych dysponujÈcych wiÚkszymi dochodami.
6. DostÚpnoĂÊ Internetu w europejskich
gospodarstwach domowych
W dobie kryzysu konsumenci stajÈ siÚ coraz bardziej ostroĝni w podejmowaniu decyzji o zakupie towarów i korzystaniu z usïug. Wyniki badañ
(ConsumerLab, 2012) dowodzÈ jednak, ĝe kryzys nie wpïywa na korzystanie
z elektronicznych usïug. WĂród najbardziej widocznych trendów konsumenckich okazuje siÚ, ĝe dostÚp do Internetu jest podstawÈ, konsumenci nie
wyobraĝajÈ sobie zrezygnowaÊ z niego. Media spoïecznoĂciowe uïatwiajÈ
konsumentom podejmowanie decyzji przy zakupie wielu produktów i usïug.
NajwiÚkszÈ dostÚpnoĂÊ do Internetu w gospodarstwach domowych
wb2011br. zadeklarowali Holendrzy, Szwedzi, Luksemburczycy oraz Duñczycy
– 90% i wiÚcej gospodarstwa domowych posiadaïo poïÈczenie z Internetem
(rys. 3). ¥rednio w Unii Europejskiej 73% gospodarstw domowych posiadaïo
Internet. W Polsce 67% gospodarstw domowych deklarowaïo posiadanie
Internetu, podobnie jak w Republice Czeskiej. Najmniejszy odsetek gospodarstw domowych posiadajÈcych dostÚp do Internetu odnotowano w Grecji
(50%) oraz na Cyprze (57%).
36
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
w%
100
90
80
70
60
50
40
90 91 91 94
83 83 84
57
67 67
62 64 64 65
75 75 76 77
71 71 73 73
50
G
re
cj
a
C
y
W pr
H łoc
is h
zp y
an
Re
Ło ia
pu
t
bl W wa
ik
a ęg
C ry
ze
s
Po ka
ls
Es ka
Sł ton
ow ia
ac
U ja
Sł E 2
ow 7
en
ia
M
al
Au ta
s
Fr tria
an
c
Be ja
W
ie N lgia
lk ie
a m
Br c
y y
Fi tan
nl ia
an
d
Lu D ia
ks a
em nia
b
Sz urg
N we
id c
er ja
la
nd
y
30
20
10
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Rys. 3. Udziaï gospodarstw domowych wyposaĝonych w ïÈcze internetowe w wybranych
krajach europejskich w latach 2005–2011 (w %; na wykres naniesiono dane za rok 2011).
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Eurostat. (2012). Database 2012. http://epp.
eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society/data/database (23.10.2012).
59
52 55 56
61 61 62
67 67
63 66
72 74 75
68 70
78 80
86
81 83 84
45
G
re
W cja
ło
Sł ch
ow y
ac
ja
C
yp
Ło r
tw
W a
ęg
Re
P ry
pu H ols
bl isz ka
ik pa
a
C nia
ze
Es ska
to
n
U ia
Sł E 2
Lu ow 7
ks en
em ia
b
Fr urg
an
c
Au ja
st
r
Be ia
lg
i
M a
W
ie N alta
lk ie
a m
Br c
y y
Fi tan
nl ia
N an
id d
er ia
la
nd
Da y
Sz nia
w
ec
ja
w%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Rys. 4. Udziaï gospodarstw domowych wyposaĝonych w szerokopasmowe ïÈcze internetowe
w wybranych krajach europejskich w latach 2005–2011 (w %; na wykres naniesiono dane za
rok 2011). ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Eurostat. (2012). Database 2012. http://
epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/information_society/data/database (23.10.2012).
ZwiÚkszenie dostÚpnoĂci Internetu w gospodarstwach domowych, szczególnie Internetu szerokopasmowego, to jeden z celów informatyzacji spoïeczeñstwa wb dokumentach Komisji Europejskiej. NajwiÚkszÈ liczbÚ gospodarstw
domowych wyposaĝonych w szerokopasmowy Internet w 2011 r. odnotowano
wbSzwecji, Danii, Niderlandach i Finlandii – ponad 80% gospodarstw domowych (rys.b 4). Najgorzej sytuacja przedstawia siÚ w Grecji – 45% gospoProblemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
37
Marlena Piekut
darstw domowych posiadaïo dostÚp do szerokopasmowego Internetu oraz
we Wïoszech – 52%. W Polsce 61% gospodarstw domowych posiadaïo ïÈcze
szerokopasmowe.
7. Wnioski
W latach 2001–2008 wydatki konsumpcyjne w gospodarstwach domowych
zwiÚkszaïy siÚ, a róĝnica w poziomie wydatków pomiÚdzy poszczególnymi
krajami europejskimi zmniejszaïa siÚ. W okresie kryzysu nastÈpiïo obniĝenie
siÚ, a w niektórych krajach stabilizacja poziomu wydatków konsumpcyjnych.
Od roku 2010 obserwuje siÚ wzrost wydatków na konsumpcjÚ w wiÚkszoĂci
krajów europejskich.
Generalnie w gospodarstwach domowych zlokalizowanych w Europie
Zachodniej i Póïnocnej obserwuje siÚ wyĝsze wydatki na konsumpcjÚ oraz
korzystniejszÈ ich strukturÚ, mniejszy udziaï wydatków na dobra podstawowe, a wiÚkszy na usïugi. W gospodarstwach domowych bloku wschodniego
znaczÈcÈ czÚĂÊ budĝetów domowych pochïaniajÈ wydatki na zaspokojenie
potrzeb ĝywnoĂciowych oraz zwiÈzanych z utrzymaniem mieszkania.
Polaryzacja gospodarstw domowych widoczna jest nie tylko pomiÚdzy krajami, ale takĝe wewnÈtrz kraju. W Polsce róĝnice w konsumpcji oraz wyposaĝeniu gospodarstw domowych w dobra trwaïe miÚdzy najbiedniejszymi
ab najbogatszymi sÈ relatywnie duĝe. W czasach niepewnych asekuracyjnie
w gospodarstwach domowych zwiÚksza siÚ poziom oszczÚdnoĂci. Wb polskich gospodarstwach domowych wzrasta wyposaĝenie w dobra trwaïego
uĝytku, wzrasta teĝ liczba gospodarstw domowych posiadajÈcy dostÚp do
Internetu, w tym przez ïÈcze szerokopasmowe. O ile w rankingach zwiÈzanych z poziomem wydatków konsumpcyjnych i udziaïem wydatków na
dobra podstawowe w ogóle wydatków Polska zajmuje koñcowe miejsca,
o tyle w klasyfikacjach dotyczÈcych dostÚpnoĂci Internetu jest coraz bliĝej
Ăredniej dla Unii Europejskiej.
Bibliografia
Biaïowolski, P. i Kotowska, I.E. (2011). AktywnoĂÊ gospodarstw domowych na rynku
finansowym. W: J. Czapiñski i T. Panek (red.), Diagnoza Spoïeczna 2011. Warszawa:
Rada Monitoringu Spoïecznego.
Bylok, F. (2004). NierównoĂci w dochodach i wydatkach w gospodarstwach domowych
jako bariera rozwoju spoïecznego w Polsce. NierównoĂci Spoïeczne a Wzrost Gospodarczy, (5), 318–329.
ConsumerLab. (2012). Internetowe trendy konsumenckie. Pozyskano z: http://www.
mt.com.pl/internetowe-trendy (16.10.2012).
DÈbrowska, A. i JanoĂ-Kresïo, M. (2009). Konsument w dobie kryzysu. Studia i Prace
Kolegium ZarzÈdzania i Finansów, (94), 53–69.
Eurostat. (2012). Database 2012. Pozyskano z: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/
page/portal/information_society/data/database (23.10.2012).
38
DOI 10.7172/1644-9584.40.2
Konsumpcja w polskich gospodarstwach domowych na tle krajów europejskich
Feliksiak, M. (2012). Korzystanie z Internetu. Komunikat z badañ BS/81/2012. Warszawa:
CBOS.
Glapiñski, A. (2009). Obecny kryzys gospodarczy a nauka ekonomii. Studia i Prace Kolegium ZarzÈdzania i Finansów, (94), 46–52.
GUS. (2001–2012). Budĝety gospodarstw domowych. Warszawa: GUS.
Gutkowska, K., Ozimek, I. i Laskowski, W. (2001). Uwarunkowania konsumpcji w polskich
gospodarstwach domowych. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
Koïodko, G. (2010). Neoliberalizm i Ăwiatowy kryzys gospodarczy. Ekonomista, (1),
117–125.
Kowalczuk, K. (2010). Polacy o swoich dïugach i oszczÚdnoĂciach. BS/50/2010, Warszawa:
CBOS.
Kramer, J. (1993). Konsumpcja. PrawidïowoĂci, struktura, przyszïoĂÊ. Warszawa: Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne.
Pankowski, K. (2011). Wzrost standardu wyposaĝenia gospodarstw domowych. BS/39/2011,
Warszawa: CBOS.
Piekut, M. (2008). Polskie gospodarstwa domowe – dochody, wydatki i wyposaĝenie w dobra
trwaïego uĝytkowania. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
Piekut, M. (2009). Polaryzacja konsumpcji w gospodarstwach domowych. WiadomoĂci
Statystyczne, (7), 55–68.
Statistisches Bundesamt. (2012). Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen. Private Konsumasugaben unf Verfugbares Einkommen. Wiesbaden: Statistiches Bundesamt.
Szafrañska, M. i Matysiak-Pejas, R. (2010). Determinanty gromadzenia oszczÚdnoĂci
pieniÚĝnych przez wiejskie gospodarstwa domowe. Acta Scientiarum Oeconomia, 9 (3),
265–274.
Ward, J.H. (1963). Hierarchical grouping to optimize an objective function. Journal of the
American Statistical Association, 301 (58), 236–244, http://dx.doi.org/10.2307/2282967.
Zalega, T. (2011). Wpïyw kryzysu na postawy i zachowania gospodarstw domowych
wysokodochodowych. NierównoĂci Spoïeczne a Wzrost Gospodarczy, (18), 468–485.
Zalega, T. (2012). Konsumpcja dóbr trwaïego uzytku i zachowania przystosowawcze wĂród
plskich elit ekonomicznych w warunkach kryzysu. NierównoĂci Spoïeczne a Wzrost
Gospodarczy, (24), 329–343.
Problemy ZarzÈdzania vol. 11, nr 1 (40), t. 1, 2013
39