Pobierz plik pdf

Biblioteka Policjanta Prewencji
Maciej Szawelski
Adam Thiel
WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE
LEGITYMOWANIA CUDZOZIEMCÓW
ORAZ LEGALNOŚCI ICH POBYTU
NA TERYTORIUM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
(materiał dydaktyczny)
Według stanu prawnego na kwiecień 2011 roku
SŁUPSK 2011
Materiał opracowany w Zakładzie Prewencji i Ruchu Drogowego
Szkoły Policji w Słupsku
Korekta i redakcja językowa: GraŜyna Szot
Redakcja techniczna: Zenon Trzciński
Projekt okładki: Marcin Jedynak
Druk: Andrzej Block
Zatwierdzam i wprowadzam
do uŜytku jako materiał dydaktyczny
Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku
Słupsk 2011
2
Spis treści
Wstęp ...............................................................................................................
1. Podstawowe pojęcia ..................................................................................
2. Podstawy prawne postępowania wobec cudzoziemców ...........................
3. Konsekwencje przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
cudzoziemców naruszających obowiązujące przepisy .............................
4. Wybrane prawa i obowiązki cudzoziemców dotyczące
wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ........................
5. Kontrola legalności pobytu cudzoziemców na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej .........................................................................
5.1. Legitymowanie ................................................................................
5.2. Zatrzymanie .....................................................................................
5.3. Przeszukanie ....................................................................................
Bibliografia ......................................................................................................
5
7
11
13
14
16
16
21
25
26
3
Ta strona jest pusta
4
Wstęp
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej oraz strefy Schengen
przemieszczanie się po Europie nie stwarza problemów, co powoduje m.in. większy napływ cudzoziemców do naszego kraju. Tym samym wzrasta prawdopodobieństwo podjęcia czynności słuŜbowych przez policjanta w stosunku do tych
osób.
Niniejsza praca została opracowana w celu przybliŜenia tematyki związanej z pobytem cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wynikającymi z tego tytułu ustawowymi obowiązkami nałoŜonymi na Policję. Znajdują
się w niej podstawy prawne regulujące zarówno ich pobyt, jak i sposób postępowania wobec nich oraz konsekwencje naruszenia warunków pobytu. Przedstawiono ustawowe prawa i obowiązki nałoŜone na cudzoziemców, ponadto
objaśniono czynności policjanta związane z kontrolą legalności tychŜe osób
przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Autorzy mają nadzieję, iŜ publikacja choć w niewielkim stopniu ułatwi
policjantom podejmowanie właściwych decyzji podczas wykonywania czynności słuŜbowych.
5
Ta strona jest pusta
6
1. Podstawowe pojęcia
W celu zrozumienia zagadnienia, którego dotyczy ta publikacja, właściwe
jest, by wyjaśnić kilka pojęć. Znajomość ich wpłynie na przystępność tematyki.
Na początek spróbujmy wyjaśnić termin zawarty w tytule, czyli „cudzoziemiec”. Według encyklopedii PWN, „cudzoziemiec [pogrubienie autorów] to
osoba niemająca obywatelstwa państwa, na którego terenie przebywa”1. Inaczej
mówiąc, jest to obcokrajowiec. Natomiast w aspekcie prawnym, zgodnie z art. 2
Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, „cudzoziemcem jest kaŜdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego”2. Posiłkując się dalej tą ustawą,
w art. 4 znajdziemy wyjaśnienie kolejnych waŜnych dla nas terminów:
– granica – „granica państwowa Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej”3, która
wskazuje w art. 1, Ŝe „granicą Rzeczypospolitej Polskiej, zwaną dalej «granicą państwową», jest powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną, oddzielająca terytorium państwa polskiego od terytoriów innych
państw i od morza pełnego. Granica państwowa rozgranicza równieŜ przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi”4,
– dokument podróŜy – „dokument uznany przez właściwy organ Rzeczypospolitej Polskiej, uprawniający do przekroczenia granicy, wydany cudzoziemcowi przez organ państwa obcego, organ polski lub organizację międzynarodową albo podmiot upowaŜniony przez organ państwa obcego lub obcą
władzę o charakterze państwowym”5 (np. paszport),
– wiza – „zezwolenie wydane cudzoziemcowi przez organ polski lub organ,
którego właściwość w tej sprawie wynika z postanowień umów międzynarodowych obowiązujących Rzeczpospolitą Polskę lub organ państw obszaru
Schengen, uprawniające go do wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub innych państw obszaru Schengen, przejazdu przez to terytorium
i pobytu na nim w czasie, w celu i na warunkach w nim określonych”6,
– wiza krajowa – „wiza uprawniająca do wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przejazdu przez to terytorium i pobytu na nim”7. Wiza ta
uprawnia do wjazdu i ciągłego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
1
http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co=cudzoziemiec&od=0, według stanu na 25 listopada 2010 r.
2
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jednolity: Dz.U. Nr 128,
poz. 1175).
3
TamŜe, art. 4 pkt 2.
4
Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67).
5
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach…, dz. cyt., art. 4 pkt 1.
6
TamŜe, art. 4 pkt 5.
7
TamŜe, art. 4 pkt 5b).
7
lub kilku pobytów następujących po sobie, trwających łącznie dłuŜej niŜ trzy
miesiące i nieprzekraczających łącznie roku w okresie waŜności wizy,
– wiza jednolita – wiza, o której mowa w art. 10 konwencji wykonawczej
Schengen, która wskazuje, Ŝe „wprowadza się wizę jednolitą, waŜną na całym terytorium Umawiających się Stron. Wiza ta, której okres waŜności ustalony jest w artykule 118, moŜe być wydawana w przypadku pobytów nieprzekraczających trzech miesięcy”9.
Wiza jednolita pobytowa lub wiza krajowa mogą być wydane w celu:
1) turystycznym,
2) odwiedzin,
3) udziału w imprezach sportowych,
4) prowadzenia działalności gospodarczej,
5) prowadzenia działalności kulturalnej lub udziału w konferencjach międzynarodowych,
6) wykonywania zadań słuŜbowych przez przedstawicieli organu państwa obcego oraz organizacji międzynarodowej,
7) wykonywania pracy,
8) odbycia studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo studiów trzeciego stopnia,
9) naukowym, szkoleniowym, dydaktycznym, innym niŜ cel, o którym mowa
w pkt 8),
10) korzystania z ochrony czasowej,
11) przyjazdu ze względów humanitarnych, ze względu na interes państwa lub
zobowiązania międzynarodowe,
12) dołączenia do obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu
(EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej lub przebywania z nim,
13) udziału w programie wymiany kulturalnej lub edukacyjnej albo programie
pomocy humanitarnej lub programie wakacyjnej pracy studentów.
Wiza moŜe być wydana takŜe jako wiza dyplomatyczna, słuŜbowa i kurierska, a takŜe w celu udziału w postępowaniu w sprawie o udzielenie azylu,
przesiedlenia się jako członek najbliŜszej rodziny repatrianta, realizacji zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się lub ze8
„Wiza uprawniająca do jednego lub więcej wjazdów, pod warunkiem, Ŝe ani długość
ciągłego pobytu, ani całkowita długość kolejnych pobytów [na terytorium państw obszaru
Schengen – dop. autorów] nie przekraczają trzech miesięcy w ciągu kaŜdego okresu sześciu
miesięcy, liczonego od daty pierwszego wjazdu”. Zob. Konwencja wykonawcza z dnia
19 czerwca 1990 r. do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw
Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej
w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.Urz. UE L 239
z 22 września 2000 r. z późn. zm.), art. 11 pkt 1a).
9
TamŜe, art. 10 pkt 1.
8
zwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej, korzystania z uprawnień wynikających z posiadania Karty Polaka, repatriacji, w tym
przypadku moŜe być wydana tylko jako wiza krajowa10,
– karta pobytu – dokument wydany cudzoziemcowi, który uzyskał zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony (jest waŜna przez okres określony na
zezwoleniu), zezwolenie na osiedlenie się (jest waŜna 10 lat) oraz zezwolenie
na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej (jest waŜna
pięć lat)11,
– rezydent – osoba osiadająca w danym kraju w celu zamieszkania,
– repatriacja – powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek róŜnych przyczyn znalazły się poza jego granicami. Stanowi ona takŜe uprzywilejowany
tytuł do nabycia obywatelstwa kraju ojczystego. „Repatriacja, czyli powrót
do Ojczyzny osób pochodzenia polskiego, jest jednym ze sposobów nabycia
polskiego obywatelstwa. Prawo to przysługuje wyłącznie osobom, które nie
posiadają polskiego obywatelstwa, a pragną przesiedlić się na stałe do Rzeczypospolitej Polskiej”12,
– repatriant – „osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe”13,
– deportacja – to przymusowe usunięcie cudzoziemca z terytorium danego
państwa najczęściej w związku ze złamaniem przepisów prawnych tego państwa czy teŜ wskutek działań tej osoby, ocenianych przez władze państwowe
jako zagraŜające bezpieczeństwu publicznemu lub państwowemu,
– państwa obszaru Schengen – państwa, które w pełni stosują dorobek
Schengen. Obecnie do tej strefy naleŜą następujące państwa: Belgia, Francja,
Holandia, Niemcy, Luksemburg, Hiszpania, Portugalia, Włochy, Austria,
Grecja, Dania, Finlandia, Szwecja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta,
Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz Islandia i Norwegia. Poza strefą
Schengen pozostają wciąŜ Wielka Brytania i Irlandia. Natomiast Rumunia,
Bułgaria, Cypr oraz Szwajcaria prowadzą procedurę implementacji14 dorobku prawnego Schengen. W związku z dostosowaniem prawnym do wspólnej
polityki wizowej Unii Europejskiej Polska zniosła obowiązek wizowy wobec
obywateli tych państw, które są objęte ruchem bezwizowym z Unią Europej10
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach…, dz. cyt., art. 28 i 29.
TamŜe, art. 72 ust. 3.
12
http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/89/169/Repatriacja_i_cudzoziemcy.html, według
stanu na 25 listopada 2010 r.
13
Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r.
Nr 53, poz. 532), art. 1 pkt 1.
14
WdroŜenie (ang. implementation) – proces praktycznego wprowadzania informatycznych rozwiązań sprzętowo-programowych i organizacyjnych zgodnych z przyjętymi załoŜeniami, realizacja koncepcji informatycznej, www.portalwiedzy.onet.pl, według stanu na
25 listopada 2010 r.
11
9
ską. W przypadku niektórych z tych państw (np. USA, Australia), trwają
obecnie prace nad uzyskaniem z ich strony wzajemności,
– przedstawicielstwo dyplomatyczne (misje) – organy zewnętrzne państwa
wysyłającego, działające na terytorium państwa przyjmującego. Reprezentują
one na terytorium państwa przyjmującego państwo wysyłające oraz ustalają
i pomagają w realizowaniu ogólnych zasad stosunków między tymi dwoma
państwami. Na czele misji stoi szef (ambasador i nuncjusz, poseł, minister,
internuncjusz oraz charges ďaffaires, w zaleŜności od klasy, którą ustalają
między sobą zainteresowane państwa),
– urząd konsularny – urząd państwa wysyłającego w państwie przyjmującym,
ustanowiony tylko za zgodą państwa przyjmującego z określeniem jego siedziby, klasy oraz okręgu. Powołany, gdy państwo wysyłające powierza wykonanie funkcji dyplomatycznych misjom. Konwencja wiedeńska15 uznaje
cztery klasy urzędów konsularnych: konsulaty generalne, konsulaty, wicekonsulaty i agencje konsularne,
– zezwolenie na pracę – „decyzja właściwego organu, uprawniająca cudzoziemca do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na
warunkach określonych w ustawie oraz w tej decyzji”16,
– pobyt tolerowany – szczególna forma ochrony, dzięki której cudzoziemiec,
któremu odmówiono statusu uchodźcy, moŜe legalnie przebywać na terytorium Polski.
Zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, cudzoziemcowi udziela się zgody na
pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeŜeli jego wydalenie:
1) mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagroŜone byłoby jego prawo
do Ŝycia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać
poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniŜającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej
w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.,
2) naruszałoby prawo do Ŝycia rodzinnego w myśl Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r. lub naruszałoby prawa dziecka określone w Konwencji o prawach
dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia
20 listopada 1989 r. w stopniu istotnie zagraŜającym jego rozwojowi psychofizycznemu, jednak w tym przypadku zgoda na pobyt tolerowany nie zostanie udzielona, jeŜeli dalszy pobyt cudzoziemca na terytorium Polski moŜe
15
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów sporządzona w Wiedniu dnia 23 maja
1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439).
16
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565), art. 2 ust. 1
pkt 43a).
10
stanowić zagroŜenie obronności lub bezpieczeństwa państwa albo bezpieczeństwa i porządku publicznego,
3) jest niewykonalne z przyczyn niezaleŜnych od organu wykonującego decyzję
o wydaleniu i od cudzoziemca17.
Zgody na pobyt tolerowany udziela wojewoda, Szef Urzędu do Spraw
Cudzoziemców lub Rada do Spraw Uchodźców. Cudzoziemcowi, któremu
udzielono zgody na pobyt tolerowany, wydaje się kartę pobytu18.
2. Podstawy prawne postępowania wobec cudzoziemców
Rozpatrując aspekt prawny w zakresie postępowania wobec cudzoziemców przez pryzmat czynności legitymowania lub określenia warunków ich pobytu, napotykamy szereg aktów prawnych regulujących oraz precyzujących te
kwestie. Dominującą ustawą w tym zbiorze przepisów niewątpliwie jest Ustawa
z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, która określa zasady i warunki
wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przejazdu przez to terytorium,
pobytu na nim i wyjazdu cudzoziemców z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach.
Kolejnymi aktami rangi ustawy są:
1) Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która określa zasady, warunki i tryb
udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
oraz organy właściwe w tych sprawach,
2) Ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin, która określa zasady, warunki i tryb udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz organy właściwe w tych sprawach, zasady i warunki wjazdu
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobytu oraz wyjazdu z tego terytorium:
a) obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej,
b) obywateli państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienaleŜących
do Unii Europejskiej,
17
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1472), art. 97.
18
TamŜe, art. 99 pkt 1.
11
c) obywateli państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na
podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską
i jej państwami członkowskimi,
d) członków rodzin obywateli, o których mowa w pkt a)–c), którzy do nich
dołączają lub z nimi przebywają,
a takŜe tryb postępowania i organy właściwe w tych sprawach.
Aktem prawnym określającym, kto jest obywatelem Rzeczypospolitej
Polskiej lub w jaki sposób i na jakich zasadach moŜe nim zostać, jest Ustawa
z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim.
Równie istotnym zagadnieniem pojawiającym się przy okazji tematu cudzoziemców jest repatriacja, o której traktuje:
1) Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji, określająca zasady nabycia
obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji, prawa repatrianta, a takŜe zasady i tryb udzielania pomocy repatriantom i członkom ich rodzin,
2) Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, wyjaśniająca m.in., co rozumiemy przez pojęcie granicy państwowej i w jaki
sposób ją wyznaczamy,
3) Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej.
Z aktów wykonawczych, które będą nas interesowały, moŜna wyłonić takie, jak:
1) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie sposobu przeprowadzania kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
28 lipca 2010 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców,
3) Konwencja wykonawcza z dnia 19 czerwca 1990 r. do Układu z Schengen
z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie
stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach.
12
3. Konsekwencje przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemców naruszających obowiązujące przepisy
KaŜdy policjant podczas wykonywania czynności słuŜbowych jest zobowiązany do podejmowania interwencji, czyli reagowania na naruszanie obowiązujących przepisów prawa. Niejednokrotnie w momencie ujawnienia, iŜ osoba,
wobec której interweniuje, jest cudzoziemcem, pojawia się moment zawahania
ze względu na potencjalną barierę językową, a następnie konieczność przypomnienia sobie procedur postępowania z osobami niebędącymi obywatelami
Rzeczypospolitej Polskiej. W tym celu przytaczamy poniŜej opis sposobów postępowania z cudzoziemcami, którzy dokonują naruszeń przepisów prawa, opartych na aktualnych regulacjach.
Wobec cudzoziemca moŜna wydać decyzję, zobowiązującą go do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie do siedmiu dni, którą wydaje
komendant wojewódzki Policji, komendant powiatowy (miejski) Policji, jeŜeli:
1) przebywa na tym terytorium bez wymaganej wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony i zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na
pobyt rezydenta długoterminowego,
2) wykonywał pracę niezgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy albo podjął działalność gospodarczą
niezgodnie z przepisami obowiązującymi w tym zakresie,
3) nie posiada środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie moŜe wskazać wiarygodnych
źródeł ich uzyskania.
Naruszenie ww. przepisów powoduje, iŜ wobec cudzoziemca moŜna wydać równieŜ decyzję o wydaleniu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podobnie jak w przypadku niezastosowania się przez niego do decyzji zobowiązującej do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Decyzję o wydaleniu
wydaje wojewoda.
Wydanie decyzji o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie siedmiu dni skutkuje zakazem wjazdu do Polski
przez okres jednego roku od daty wystawienia decyzji.
Wojewoda, na wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, moŜe takŜe
wydać decyzję o wydaleniu cudzoziemca, gdy:
1) jego dane są wpisane do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej jest niepoŜądany, jeŜeli wjazd cudzoziemca na to
terytorium nastąpi w okresie obowiązywania wpisu,
2) jego dalszy pobyt stanowiłby zagroŜenie obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego albo naruszałby interes Rzeczypospolitej Polskiej,
13
3) niezgodnie z przepisami przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę,
4) dobrowolnie nie opuścił terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie
określonym w decyzji:
a) o zobowiązaniu do opuszczenia tego terytorium,
b) o odmowie udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,
c) o cofnięciu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,
5) nie wywiązuje się ze zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa,
6) zakończył odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w Rzeczypospolitej Polskiej za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
7) został skazany w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym orzeczeniem na
karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu i istnieją podstawy do
przeprowadzenia postępowania o przekazanie go za granicę w celu wykonania orzeczonej wobec niego kary.
Wyjazd cudzoziemca w związku z wydaniem decyzji o wydaleniu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej skutkuje zakazem wjazdu do Polski przez
okres trzech lub pięciu lat (trzy lata – wyjazd na własny koszt, pięć lat – wydalenie na koszt Skarbu Państwa).
Informacje te są niezbędne nie tylko dla funkcjonariuszy StraŜy Granicznej, którzy głównie zajmują się kontrolą legalności pobytu cudzoziemców na
terytorium Polski, ale równieŜ dla policjantów podejmujących interwencje
w róŜnych miejscach oraz wobec róŜnych kategorii osób mających coraz częściej styczność z obywatelami innych państw.
4. Wybrane prawa i obowiązki cudzoziemców dotyczące
wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
Warunki wjazdu oraz pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej reguluje Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, określająca wszelkie wymagania dla osób wjeŜdŜających i przebywających na terytorium naszego kraju.
Analizując artykuł 21 wspomnianej ustawy, poprzez analogię moŜemy
dostrzec obowiązki nałoŜone na cudzoziemca, których nieprzestrzeganie spowoduje odmowę wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Do obowiązków tych zaliczają się m.in.:
1) posiadanie waŜnych dokumentów podróŜy lub wizy,
2) uiszczenie opłaty, do której uiszczenia jest obowiązany,
14
3) posiadanie dokumentu potwierdzającego posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego w rozumieniu przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych lub potwierdzającego pokrycie przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez
okres zamierzonego pobytu na tym terytorium,
4) nieprzekroczenie czasu pobytu na terytorium państw obszaru Schengen przez
trzy miesiące w okresie sześciu miesięcy liczonych od dnia pierwszego wjazdu, chyba Ŝe umowy międzynarodowe stanowią inaczej,
5) przedstawienie dokumentów wystarczających do potwierdzenia celu i warunków planowanego pobytu,
6) posiadanie wystarczających środków utrzymania w stosunku do długości
i celu planowanego pobytu lub środków na powrót do państwa pochodzenia
lub tranzyt albo dokumentu potwierdzającego moŜliwość uzyskania takich
środków zgodnie z prawem.
To niektóre z warunków niezbędnych do przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Zamieszczone poniŜej okoliczności uniemoŜliwiają wjazd
cudzoziemca, jak równieŜ jego legalny pobyt. Do okoliczności takich w myśl
art. 21 ustawy o cudzoziemcach zaliczymy:
1) cudzoziemiec posiada podrobiony lub przerobiony dokument podróŜy, wizę
lub inny dokument uprawniający do wjazdu i pobytu,
2) dane cudzoziemca znajdują się w wykazie cudzoziemców, których pobyt na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepoŜądany,
3) dane cudzoziemca znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen, o którym mowa w art. 92 konwencji wykonawczej do Układu z Schengen, do celów odmowy wjazdu,
4) wjazd lub pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej moŜe
stanowić zagroŜenie zdrowia publicznego,
5) wjazd lub pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej moŜe
stanowić zagroŜenie obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub stosunków międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Tendencje w stosunkach międzynarodowych wskazują na dąŜenia do
zrównywania praw cudzoziemców z prawami obywateli danego państwa, jednakŜe podczas pobytu na terytorium Polski cudzoziemiec pomimo tego, Ŝe moŜe
korzystać z większości praw, jakie przysługują obywatelom Rzeczypospolitej
Polskiej, musi liczyć się z ograniczeniami niektórych z nich, takich jak:
1) wyłączenie praw wyborczych,
2) zakaz zatrudniania cudzoziemców jako kapitanów, oficerów, członków załogi
statków morskich i powietrznych. W Polsce równieŜ nie mogą być adwokatami,
3) wykonywanie praw politycznych,
4) zakaz zajmowania stanowisk publicznych,
5) ograniczenie w zakresie posiadania własności nieruchomej oraz ograniczona
swoboda nabycia własności ruchomej,
15
6) ograniczenia w dostępie do oświaty,
7) pewne ograniczenia w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zakupu nieruchomości,
8) pomoc społeczna świadczona z budŜetu państwa.
5. Kontrola legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
5.1. Legitymowanie
Legitymowanie cudzoziemca i przeprowadzanie innych czynności wynikających z ustawy o Policji w stosunku do cudzoziemca czy obywatela Rzeczypospolitej Polskiej nie będzie się znacząco róŜniło19. Zasady postępowania
policjanta w stosunku do tych osób będą wynikały z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów. Opis czynności dotyczących samego legitymowania znajdzie czytelnik w pozycji Legitymowanie20. Teraz natomiast
skupimy się na czynnościach związanych z kontrolą legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 85 ustawy
o cudzoziemcach kontrolę taką sprawują organy StraŜy Granicznej i Policji (artykuł ten jest równocześnie podstawą prawną do legitymowania). Ponadto Szef
Urzędu do Spraw Cudzoziemców, wojewoda i organy SłuŜby Celnej mogą
sprawować kontrolę legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie niezbędnym do prowadzenia przez te organy postępowań w sprawach cudzoziemców lub w sprawach celnych. W związku z powyŜszym funkcjonariusz SłuŜby Celnej, StraŜy Granicznej i Policji lub upowaŜniony przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców lub wojewodę pracownik
przeprowadzający kontrolę moŜe Ŝądać od cudzoziemca okazania odpowiednich dokumentów, zezwoleń czy teŜ środków utrzymania. Natomiast zgodnie
z art. 86 tejŜe ustawy cudzoziemiec jest obowiązany dokumenty, zezwolenia czy
teŜ środki utrzymania okazać. Ustawa w art. 87 narzuca równieŜ ministrowi
spraw wewnętrznych określenie, w drodze rozporządzenia, sposobu przeprowadzania kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z uwzględnieniem okoliczności jej przeprowadzania, rodzajów kon19
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 43,
poz. 277 z późn. zm.), art. 15 ust. 1.
20
M. Szawelski, A. Thiel, Legitymowanie, Słupsk 2010.
16
trolowanych dokumentów oraz sposobu i zakresu dokumentowania czynności
związanych z przeprowadzaną kontrolą21.
We wspomnianym wyŜej rozporządzeniu znajdziemy wytyczne co do
sposobu przeprowadzenia tej kontroli. W § 1 pkt 1 wskazano, iŜ powinna być
ona przeprowadzana przez co najmniej dwóch funkcjonariuszy StraŜy Granicznej, Policji lub SłuŜby Celnej lub co najmniej dwóch upowaŜnionych pracowników Urzędu do Spraw Cudzoziemców albo urzędu wojewódzkiego. Dopuszcza
się, by kontrola została przeprowadzana takŜe wspólnie przez funkcjonariuszy
róŜnych słuŜb lub pracowników Urzędu do Spraw Cudzoziemców albo urzędu
wojewódzkiego. Dopuszczalna jest teŜ sytuacja, gdy kontrolę moŜe przeprowadzić jeden funkcjonariusz. Mianowicie, jeŜeli w toku innych czynności słuŜbowych wykonywanych przez jednego funkcjonariusza ujawniono okoliczności
uzasadniające jej przeprowadzenie. Tak więc, jak z powyŜszego wynika, Policja
jest jednym z organów uprawnionych do kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie sposobu przeprowadzania kontroli
legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
§ 3. 1. Przed rozpoczęciem kontroli funkcjonariusz podaje swój stopień, imię i nazwisko w sposób umoŜliwiający kontrolowanemu odnotowanie tych danych, a takŜe
podstawę prawną kontroli, a w przypadku kontroli przeprowadzanej w toku wykonywania innych czynności słuŜbowych – podstawę prawną przeprowadzenia kontroli.
2. Funkcjonariusz nieumundurowany przed rozpoczęciem kontroli okazuje ponadto
legitymację słuŜbową, a na Ŝądanie osoby, wobec której podjęto czynności, umoŜliwia odnotowanie numeru legitymacji, organu, który ją wydał, oraz nazwiska funkcjonariusza.
W sytuacji gdy podczas kontroli zachodzi konieczność skorzystania z
pomocy tłumacza, jego udział zapewnia funkcjonariusz22.
Kontrola będzie polegała na wezwaniu cudzoziemca do okazania:
1) dokumentów uprawniających do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności:
a) dokumentu podróŜy,
b) przepustki, o której mowa w art. 13a ust. 1 ustawy o cudzoziemcach23,
c) wizy, jeŜeli jest wymagana,
21
Zob. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie sposobu przeprowadzania kontroli legalności pobytu cudzoziemców
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 207, poz. 1600).
22
TamŜe, § 3 pkt 6.
23
„Cudzoziemcy będący członkami załóg statków morskich przypływających do polskich portów morskich, przekraczający granicę w celu zejścia na ląd i pobytu w granicach
miasta portowego, posiadający waŜny dokument podróŜy oraz przepustkę wydaną przez komendanta placówki StraŜy Granicznej, są zwolnieni z obowiązku posiadania wiz”. Zob.
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach…, dz. cyt., art. 13a ust. 1.
17
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
karty pobytu,
zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,
zezwolenia na osiedlenie się,
polskiego dokumentu podróŜy dla cudzoziemca,
polskiego dokumentu toŜsamości cudzoziemca,
tymczasowego polskiego dokumentu podróŜy dla cudzoziemca,
tymczasowego zaświadczenia toŜsamości cudzoziemca,
dokumentu podróŜy przewidzianego w Konwencji dotyczącej statusu
uchodźców sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r.,
l) zaświadczenia, o którym mowa w art. 80 ust. 3 ustawy o cudzoziemcach24,
m) zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego,
n) zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich,
o) dokumentów uprawniających do wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wydanych przez inne państwa obszaru Schengen, państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu
(EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub
Konfederację Szwajcarską,
p) dokumentu potwierdzającego, Ŝe wjazd i pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest związany z wykonywaniem czynności zawodowych,
2) dokumentów uprawniających do wykonywania pracy przez cudzoziemca,
prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemca lub potwierdzających fakt powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności:
a) zezwolenia na pracę wydanego przez właściwy organ,
b) oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi, zarejestrowanemu we właściwym powiatowym urzędzie pracy,
c) umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej,
d) dokumentów potwierdzających uzyskanie przez cudzoziemca prowadzącego działalność gospodarczą wpisu do ewidencji działalności gospodarczej,
3) środków utrzymania na czas trwania planowanego pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz na powrót do państwa pochodzenia lub na
tranzyt, w walucie polskiej lub walutach obcych, lub dokumentów mogących
potwierdzić moŜliwość uzyskania środków utrzymania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z prawem, takich jak:
a) czek podróŜny,
b) karta kredytowa wraz z zaświadczeniem o wysokości limitu na karcie
kredytowej lub karta płatnicza wraz z zaświadczeniem o aktualnym stanie
konta lub aktualnym wyciągiem z historii rachunku,
24
Chodzi tu o „zaświadczenie o zwrocie karty pobytu, polskiego dokumentu podróŜy
dla cudzoziemca lub polskiego dokumentu toŜsamości cudzoziemca, waŜne do czasu opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Zob. tamŜe, art. 80 ust. 3.
18
c) zaświadczenie o posiadaniu środków płatniczych w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej mających siedzibę na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, potwierdzone pieczęcią i podpisem upowaŜnionego pracownika tego banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej,
d) oryginał zaproszenia, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach,
e) dokument potwierdzający przyznanie stypendium25.
Wyniki tejŜe kontroli wykorzystuje się do stwierdzenia legalności pobytu
lub ewentualnego formułowania wniosków o wszczęcie postępowania administracyjnego o zobowiązanie do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez cudzoziemca lub o jego wydalenie.
Niezwłocznie po przeprowadzeniu kontroli funkcjonariusz w przypadku
stwierdzenia legalności pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej odnotowuje fakt przeprowadzenia kontroli w notatniku słuŜbowym albo
sporządza notatkę, w szczególności gdy w przeprowadzeniu kontroli bierze
udział tłumacz. W przypadku gdy kontrolą objęto więcej niŜ jednego cudzoziemca, moŜna sporządzić jedną notatkę obejmującą wszystkich kontrolowanych cudzoziemców. W notatce powinny zostać zawarte informacje:
„1) numer legitymacji słuŜbowej funkcjonariusza, jego stopień, imię i nazwisko
lub imię i nazwisko pracownika oraz numer i data wystawienia upowaŜnienia, o ile jest ono niezbędne do przeprowadzenia kontroli, oraz nazwa organu, który wydał ten dokument;
2) data i miejsce sporządzenia notatki;
3) data i godzina rozpoczęcia i zakończenia kontroli;
4 imię i nazwisko, data urodzenia oraz obywatelstwo kontrolowanego cudzoziemca;
5) adres zamieszkania cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
6) wynik kontroli;
7) podpis funkcjonariusza lub pracownika sporządzającego notatkę”26.
W sytuacji stwierdzenia nielegalnego pobytu cudzoziemca na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonariusz sporządza protokół kontroli legalności
jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w którym muszą zostać
zawarte następujące informacje:
„1) numer legitymacji słuŜbowej funkcjonariusza, jego stopień, imię i nazwisko
lub imię i nazwisko pracownika oraz numer i data wystawienia upowaŜnienia, o ile jest ono niezbędne do przeprowadzenia kontroli, oraz nazwa organu, który wydał ten dokument;
2) data i miejsce sporządzenia protokołu kontroli;
3) data i godzina rozpoczęcia i zakończenia kontroli;
25
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 listopada
2009 r. w sprawie sposobu…, dz. cyt., § 4.
26
TamŜe, § 5.
19
4) miejsce przeprowadzenia kontroli;
5) imię i nazwisko, data urodzenia oraz obywatelstwo kontrolowanego cudzoziemca;
6) adres zamieszkania cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7) opis skontrolowanych dokumentów z podaniem ich numeru, okresu waŜności oraz nazwy organu, który wydał dokument;
8) wynik kontroli;
9) potwierdzenie przez cudzoziemca, Ŝe zapoznał się z treścią protokołu;
10) podpis funkcjonariusza sporządzającego protokół kontroli;
11) podpis cudzoziemca lub adnotacja o przyczynach jego braku”27.
W przypadku odmowy podpisania protokołu przez cudzoziemca funkcjonariusz odnotowuje przyczynę odmowy, podpisuje protokół, a następnie wręcza
kopię protokołu cudzoziemcowi. Zaleca się, by uczestniczący w kontroli inny
funkcjonariusz takŜe poświadczył swoim podpisem fakt odmowy podpisania
protokołu przez cudzoziemca.
W przypadku gdy w przeprowadzaniu kontroli bierze udział tłumacz, protokół kontroli lub notatka powinny zawierać imię i nazwisko oraz podpis tłumacza.
Natomiast w sytuacjach, gdy kontrola wymaga koordynacji działań róŜnych słuŜb lub urzędów, przeprowadza się ją zgodnie z planem kontroli. Plan
taki przygotowuje się na polecenie organu inicjującego kontrolę, na podstawie
uzgodnień dokonanych przez wyznaczonych funkcjonariuszy lub pracowników
słuŜb lub urzędów, których przedstawiciele będą uczestniczyć w planowanej
kontroli. Plan kontroli powinien w szczególności zawierać:
1) określenie miejsca planowanej kontroli,
2) oznaczenie organu inicjującego kontrolę oraz organów, których przedstawiciele uczestniczą w kontroli realizowanej wspólnie,
3) proponowaną datę i godzinę rozpoczęcia kontroli,
4) imię i nazwisko kierującego czynnościami kontrolnymi,
5) załoŜenia organizacyjne.
Planując działania mające na celu kontrolę legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, naleŜy uprzednio przeprowadzić
ustalenia mające na celu rozpoznanie terenu planowanych działań oraz uprawdopodobnienie faktu przebywania cudzoziemców na danym terenie w sposób
uzasadniający przeprowadzenie kontroli. W przypadku planowania kontroli
legalności na drogach naleŜy uwzględnić przepisy Ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. Prawo o ruchu drogowym oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie kontroli ruchu
drogowego. Planowanie takich działań winno być kaŜdorazowo poprzedzone
szczególnymi przygotowaniami mającymi na celu zapewnienie bezpieczeństwa
wszystkim funkcjonariuszom i innym uczestnikom kontroli legalności pobytu.
W przypadku prowadzenia działań w ramach zawartego porozumienia pomiędzy
27
20
TamŜe, § 5 pkt 4.
Policją a StraŜą Graniczną plan zatwierdza kierownik jednostki organizacyjnej
Policji i StraŜy Granicznej, natomiast w przypadku prowadzenia działań
z własnej inicjatywy plan zatwierdza kierownik jednostki organizacyjnej Policji.
Przed przystąpieniem do działań wskazana w planie osoba przeprowadza
odprawę funkcjonariuszy i osób uczestniczących w działaniach, w czasie której
określa i przydziela im zadania, uwzględniając zasady i warunki bezpieczeństwa. W sytuacjach niecierpiących zwłoki kontrola legalności pobytu cudzoziemców moŜe być przeprowadzona bez sporządzania planu, jednakŜe przeprowadzenie odprawy jest obligatoryjne.
5.2. Zatrzymanie
Zatrzymanie cudzoziemca moŜna rozpatrywać w dwojaki sposób. Po
pierwsze jako zatrzymanie wynikające z naruszenia przepisów prawa, związane
z popełnieniem czynu zabronionego (zatrzymanie procesowe), po drugie jako zatrzymanie związane ze stwarzaniem w sposób oczywisty bezpośredniego zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia ludzkiego, a takŜe mienia (zatrzymanie porządkowe).
Zatrzymanie ma swoje podstawy prawne w kodeksie postępowania karnego, kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawie o Policji. W tej sytuacji postępowanie wobec cudzoziemca czy obywatela Rzeczypospolitej Polskiej
przebiega podobnie. RóŜnica polega na tym, iŜ cudzoziemcowi przysługuje prawo umoŜliwiające, na jego prośbę, nawiązanie w dostępnej formie kontaktu
z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym28.
Z kolei na Policji spoczywa obowiązek niezwłocznego zawiadomienia właściwego miejscowo urzędu konsularnego lub w jego braku przedstawicielstwa dyplomatycznego tegoŜ państwa29.
Wynikiem kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej moŜe być postępowanie w sprawie zatrzymania cudzoziemca, umieszczenie go w strzeŜonym ośrodku lub zastosowanie wobec niego
aresztu w celu wydalenia. Podstawą prawną takiego zatrzymania jest art. 101
ustawy o cudzoziemcach.
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach
Art. 101. 1. Cudzoziemiec, wobec którego zachodzą okoliczności uzasadniające wydanie decyzji o wydaleniu albo który uchyla się od wykonania obowiązków określonych
w decyzji o wydaleniu, moŜe być zatrzymany na okres nie dłuŜszy niŜ 48 godzin.
2. Zatrzymania cudzoziemca dokonuje StraŜ Graniczna lub Policja.
Okoliczności uzasadniające zatrzymanie cudzoziemca wynikają z art. 88
ustawy o cudzoziemcach i zostały juŜ przedstawione w rozdziale trzecim Kon28
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
poz. 555 z późn. zm.), art. 612 § 2.
29
TamŜe, art. 612 § 1.
21
sekwencje przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemców
naruszających obowiązujące przepisy. Samo zatrzymanie następuje w trybie
przepisów kodeksu postępowania karnego. W związku z jego charakterem przesłanki wynikające z art. 244 § 1 k.p.k. nie mają tutaj zastosowania. Na podstawie treści art. 244 § 3 k.p.k. naleŜy sporządzić protokół zatrzymania osoby.
Obowiązek sporządzenia protokołu zatrzymania osoby spoczywa na funkcjonariuszu dokonującym zatrzymania. Kopię protokołu i pisemnego pouczenia o prawach osoby zatrzymanej doręcza się zatrzymanemu, który osobiście potwierdza
na oryginale protokołu zatrzymania fakt ich otrzymania. W przypadku gdy pouczenie o prawach osoby zatrzymanej nastąpiło w formie ustnej przez tłumacza,
zatrzymany cudzoziemiec oraz tłumacz poświadczają ten fakt swoimi podpisami. Niezwłocznie po zatrzymaniu cudzoziemca naleŜy m.in. zawiadomić prokuratora (art. 244 § 4 k.p.k.). Zatrzymanemu, na jego Ŝądanie, naleŜy niezwłocznie
umoŜliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a takŜe bezpośrednią z nim rozmowę (art. 245 § l k.p.k.). O zatrzymaniu naleŜy zawiadomić osobę najbliŜszą zatrzymanemu lub inną osobę wskazaną przez niego,
zakład pracy, szkołę lub uczelnię (art. 245 § 2 w zw. z art. 261 § l i 2 k.p.k.).
Kolejnym uprawnieniem przysługującym zatrzymanemu cudzoziemcowi jest
zaŜalenie do sądu rejonowego, w którym zatrzymany moŜe się domagać zbadania zasadności i legalności zatrzymania oraz prawidłowości jego wykonania
(art. 246 § l i 2 k.p.k.).
Ustawa o cudzoziemcach ponadto zobowiązuje organ, który zatrzymał
cudzoziemca, do niezwłocznego pobrania odcisków linii papilarnych zatrzymanego w związku z przekroczeniem granicy wbrew przepisom prawa. Odciski
linii papilarnych od zatrzymanego cudzoziemca pobiera się za pomocą kart daktyloskopijnych „na mokro” lub na urządzeniu do elektronicznego pobierania odcisków. Następnie kartę daktyloskopijną tej osoby przesyła się do Centralnej
Registratury Daktyloskopijnej Komendy Głównej Policji w Warszawie w celu
zarejestrowania. W przypadku gdy cudzoziemiec nie posiada dokumentu podróŜy, naleŜy:
1) wykonać dodatkowe zdjęcia niezbędne do uzyskania dla cudzoziemca dokumentu podróŜy,
2) wręczyć cudzoziemcowi do wypełnienia kwestionariusz paszportowy i dopilnować, by został właściwie wypełniony.
Inne ustawowe obowiązki organu, w zaleŜności od okoliczności zatrzymania, to:
1) wystąpienie do sądu z wnioskiem o umieszczenie cudzoziemca w strzeŜonym ośrodku lub zastosowanie wobec niego aresztu w celu wydalenia,
2) wystąpienie do wojewody z wnioskiem o wydanie decyzji o cofnięciu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej,
3) wystąpienie do wojewody z wnioskiem o wydanie decyzji o wydaleniu cudzoziemca,
22
4) wykonanie decyzji o wydaleniu, w szczególności przez doprowadzenie cudzoziemca do granicy albo do granicy państwa, do którego cudzoziemiec zostaje wydalony, lub do portu lotniczego albo morskiego tego państwa
(art. 101 pkt 3 ustawy o cudzoziemcach).
Wniosek o umieszczenie cudzoziemca w strzeŜonym ośrodku albo o zastosowanie wobec niego aresztu w celu wydalenia powinien zawierać:
„1) imię (imiona), nazwisko, płeć oraz imiona rodziców,
2) datę, miejsce i kraj urodzenia,
3) obywatelstwo,
4) dotychczasowe miejsce zamieszkania,
5) podstawę prawną wniosku,
6) wskazanie strzeŜonego ośrodka lub aresztu w celu wydalenia, w którym cudzoziemiec powinien być umieszczony,
7) wskazanie okresu, na jaki umieszcza się cudzoziemca w strzeŜonym ośrodku
lub stosuje areszt w celu wydalenia,
8) uzasadnienie”30.
NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe w art. 104 ust. 2 ustawy o cudzoziemcach
wskazano, Ŝe postanowienie sądu o umieszczeniu cudzoziemca w strzeŜonym
ośrodku lub zastosowaniu wobec niego aresztu w celu wydalenia jest wydawane
na wniosek wojewody, organu StraŜy Granicznej lub Policji. Ustawodawca przy
tym nie określił w sposób jednoznaczny okoliczności, w których uprawnione
podmioty w pierwszej kolejności mają występować z odpowiednimi wnioskami.
Jednak w sytuacji określonej w art. 102 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach wnioskodawcą powinien być przede wszystkim wojewoda. Przemawia za tym fakt,
Ŝe Policja czy StraŜ Graniczna nie jest organem uprawnionym do oceny sprawnego przeprowadzenia postępowania w sprawie o wydalenie lub cofnięcie zezwolenia na osiedlenie się.
Postępowanie w sprawie umieszczenia cudzoziemca w strzeŜonym ośrodku albo zastosowania wobec niego aresztu w celu wydalenia prowadzi się na
podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego (rozdział 28, Środki zapobiegawcze), z tym Ŝe funkcje oskarŜyciela publicznego moŜe pełnić przedstawiciel wojewody, funkcjonariusz StraŜy Granicznej albo Policji. Oznacza to, Ŝe
udział prokuratora nie jest wykluczony, co w tym przypadku wyłącza udział
wyŜej wymienionych.
Jak juŜ wspominaliśmy, o zatrzymaniu cudzoziemca naleŜy powiadomić
właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne kraju pochodzenia cudzoziemca na
zasadach i w terminie przewidzianym przez zawarte przez Polskę bilateralne
umowy konsularne31. W braku bilateralnych konwencji konsularnych zastosowanie ma art. 36 ust. l pkt b) konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych,
na mocy którego organ zatrzymujący powinien niezwłocznie zawiadomić urząd
30
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach…, dz. cyt., art. 104 pkt 3.
Porozumienie międzynarodowe zawarte pomiędzy dwoma podmiotami prawa międzynarodowego.
31
23
konsularny. Treść postanowień konwencji ma pierwszeństwo stosowania przed
prawem krajowym, na co wskazuje art. 91 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.; to oznacza takŜe pierwszeństwo ich stosowania przed art. 612 k.p.k.
W przypadku gdy zachodzą określone okoliczności udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, treść powiadomienia
przedstawicielstwa konsularnego nie moŜe obejmować okoliczności wskazanych w tym przepisie, co nie zwalnia z obowiązku powiadomienia właściwego
przedstawicielstwa konsularnego o fakcie zatrzymania cudzoziemca w celu wydalenia, jeśli wynika to z dwustronnych umów.
Zgodnie z art. 101 ust. 3a ustawy o cudzoziemcach zatrzymanego cudzoziemca zwalnia się:
1) jeŜeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie został przekazany do
dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o umieszczenie w strzeŜonym ośrodku albo o zastosowanie aresztu w celu wydalenia,
2) jeŜeli w ciągu 24 godzin od chwili przekazania do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o umieszczeniu w strzeŜonym ośrodku albo o zastosowaniu aresztu w celu wydalenia,
3) na polecenie sądu,
4) jeŜeli ustanie przyczyna zatrzymania.
W przypadku zatrzymania cudzoziemca małoletniego, wobec którego są
spełnione przesłanki określone w treści art. 88 ust. l ustawy o cudzoziemcach,
przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opiekuna prawnego, naleŜy niezwłocznie wystąpić do sądu rejonowego (wydział rodzinny
i nieletnich) z wnioskiem o ustanowienie opiekuna prawnego i wydanie postanowienia o umieszczeniu małoletniego w strzeŜonym ośrodku lub pogotowiu
opiekuńczym. Następnie naleŜy wystąpić z wnioskiem do wojewody o wydanie
decyzji o wydaleniu oraz podjąć czynności zgodne z dyspozycją art. 94 ustawy
o cudzoziemcach, czyli wydalić cudzoziemca małoletniego do kraju jego pochodzenia lub do innego państwa, jeŜeli małoletni będzie miał tam zapewnioną
opiekę rodziców, innych osób pełnoletnich lub instytucji opiekuńczych zgodnie
ze standardami określonymi przez Konwencję o prawach dziecka przyjętą przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. W
przypadku zatrzymania cudzoziemca małoletniego przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wraz z opiekunem prawnym, wobec których zachodzą okoliczności uniemoŜliwiające ich natychmiastowe wydalenie, naleŜy
wystąpić
z wnioskiem do sądu rejonowego o umieszczenie cudzoziemca wraz z małoletnim pozostającym pod jego opieką w strzeŜonym ośrodku, gdzie zapewnia się,
w miarę moŜliwości, wspólny pokój (art. 115 ust. 2 ustawy o cudzoziemcach).
24
5.3. Przeszukanie
Bezzwłocznie po zatrzymaniu, jeŜeli są ku temu podstawy, naleŜy dokonać przeszukania cudzoziemca i jego rzeczy według przepisów art. 219, 220
k.p.k. Przeszukania dokonuje funkcjonariusz, w miarę moŜliwości tej samej płci
co osoba zatrzymana. Z czynności tej naleŜy sporządzić protokół przeszukania
osoby. Wszystkie przedmioty znalezione przy osobie przeszukanej lub do niej
naleŜące winny zostać szczegółowo opisane w protokole przeszukania. JeŜeli
cudzoziemiec posiada środki płatnicze polskie lub obce, kaŜdy banknot, seria,
numer i nominał winny być opisane w protokole. Kopię protokołu naleŜy bezzwłocznie doręczyć osobie przeszukanej, która potwierdza własnoręcznym podpisem otrzymanie kopii protokołu. Protokół przeszukania naleŜy bezzwłocznie
przedłoŜyć właściwemu miejscowo prokuratorowi wraz z wnioskiem o zatwierdzenie.
Wszystkie przedmioty znalezione przy osobie zatrzymanej muszą być
opisane i zabezpieczone (odrębnie depozyt rzeczowy i pienięŜny). Wykonane
depozyty wraz z kwitem depozytowym przekazuje się do magazynu depozytowego. Ujawnione w trakcie przeszukania przedmioty pochodzące z przestępstwa
lub których posiadanie jest zabronione, naleŜy zabezpieczyć jako dowód rzeczowy i przekazać do odrębnego prowadzenia w postępowaniu karnym.
25
Bibliografia
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78,
poz. 483).
Konwencja dotycząca statusu uchodźców sporządzona w Genewie dnia 28 lipca
1951 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515 i 516).
Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych sporządzona w Wiedniu dnia
24 kwietnia 1963 r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98).
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów sporządzona w Wiedniu dnia 23 maja
1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439).
Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526).
Konwencja wykonawcza z dnia 19 czerwca 1990 r. do Układu z Schengen z dnia
14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego
znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.Urz. UE L 239 z 22 września
2000 r. z późn. zm.).
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona
w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jednolity: Dz.U.
z 2000 r. Nr 28, poz. 353).
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r.
Nr 43, poz. 277 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (tekst
jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
poz. 555 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity:
Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r.
Nr 53, poz. 532).
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jednolity: Dz.U.
Nr 128, poz. 1175).
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 189,
poz. 1472).
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64,
poz. 565).
26
Ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich
Unii Europejskiej i członków ich rodzin (tekst jednolity: Dz.U. Nr 144,
poz. 1043).
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej (tekst jednolity: Dz.U. Nr 165, poz. 1170).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu
postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz.U.
Nr 141, poz. 1186).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lipca
2008 r. w sprawie kontroli ruchu drogowego (Dz.U. Nr 132, poz. 841).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie sposobu przeprowadzania kontroli legalności pobytu
cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 207,
poz. 1600).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 lipca
2010 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz.U. Nr 151, poz. 1015).
Szawelski M., Thiel A., Legitymowanie, Słupsk 2010.
http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co=cudzoziemiec&od=0, według stanu na
25 listopada 2010 r.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Cudzoziemiec, według stanu na 25 listopada 2010 r.
http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/89/169/Repatriacja_i_cudzoziemcy.html, według stanu na 25 listopada 2010 r.
Publiczny rejestr on-line autentycznych dokumentów toŜsamości i dokumentów
podróŜy, www.consilium.europa.eu/prado/PL/homeindex.html, według stanu na
25 listopada 2010 r.
www.portalwiedzy.onet.pl, według stanu na 25 listopada 2010 r.
27