pełny tekst w

Działalność charytatywna Kościoła
wśród osób starszych
KS. DR HAB. EDMUND ROBEK SAC
1
Stary Testament ukazuje dwa oblicza starości . Z jednej strony osoby w podeszłym wieku
znajdują uznanie, szacunek i godne miejsce wśród narodu wybranego, a długowieczność
postrzegana jest jako znak Bożej łaskawości (Rdz 11,10-32). Starość w pozytywnym aspekcie jest
postrzegana jako korona życia (Prz 16,31), źródło mądrości i roztropności (Hi 12,12; 15,9-10),
bogactwo doświadczenia i wiedzy (Hi 8, 8-10). Przedstawiciele młodego pokolenia są wezwani do
2
poszanowania ludzi starszych oraz korzystania z ich doświadczenia i mądrości życiowej .
Szczególne zobowiązanie mają dzieci względem swoich starych rodziców. Wyrozumiałość i
szacunek należy się im nawet wtedy, gdy wskutek podeszłego wieku utracą pełnię władz
umysłowych (Syr 3,1-16). Pogodna i wypełniona błogosławieństwem starość jest obrazem
eschatologicznego szczęścia (Iz 65, 20; Za 8, 4). W wizji Daniela obraz sędziwego starca posłużył
do wyrażenia wieczności i niezmienności Boga (Dn 7, 9).
Autorzy starotestamentowi z realizmem ukazują także drugą mniej wdzięczną stronę starości.
Wartość starości nie wynika wcale z liczby lat, lecz jej miarą jest mądrość i życie nieskalane (Mdr
4, 8-9). Źródłem mądrości wcale nie jest podeszły wiek, lecz pochodzi ona z tchnienia Bożego (Hi
32, 7-9). Ze starością związany jest natomiast zmierzch życia, wszelkie udręki ciała i duszy, a
zwłaszcza lęk przed śmiercią. Trudno w latach starości mieć upodobanie, gdyż są dla człowieka
udręką i marnością (Koh 12, 1-8). Niestety ludzie starzy nie zawsze mogą też liczyć na opiekę i
1
K. Baumgartner, Alte Menschen, w: Handbuch praktischer Theologie, Hrsg. von H. Haslinger, t. 2, Mainz 2000,
s. 67.
2
„Jakże osąd przystoi siwym włosom, a starszym umieć doradzać. Jakże starcom przystoi mądrość szanownymrozeznanie i rada!. Wieńcem starców jest wielkie doświadczenie, a chlubą ich bojaźń Pańska” (Syr 25, 4-6).
2.
DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA WŚRÓD OSÓB STARSZYCH
wspaniałomyślność swoich dzieci i domowników (Mi 7, 6). Jednak zawsze pośród swoich
dolegliwości mogą liczyć na pomoc Bożą, na Jego obecność (Ps 71, 9.18; Iz 46, 4).
Na progu Nowego Testamentu ukazany jest wkład ludzi starych w tworzenie historii
zbawienia (Elżbieta i Zachariasz, Symeon i Anna). Wokół Jezusa gromadziły się tłumy ludzi,
wśród których nie brakowało chorych, niepełnosprawnych, a także starych, jak matka młodzieńca
z Nain (Łk 7,11-17) albo kobieta cierpiąca od dwunastu lat na krwotok (Mk 5, 21-34). Jezus
interesował się ludzką niedolą, wielu uzdrowił na ciele, innym przywrócił moc ducha przez
odpuszczenie grzechów. Bogatemu młodzieńcowi przypomniał o przestrzeganiu przykazań, a
wśród nich o czci i szacunku wobec rodziców (Mk 10, 19). Autor Pierwszego Listu do
Tymoteusza zalecił adresatowi szacunek należny osobom starszym: „Starszego wiekiem nie strofuj,
lecz nakłaniaj prośbą jak ojca [...] starsze kobiety - jak matki” (1 Tm 5, 1-2). Kościół apostolski
troskę o ludzi starych, zwłaszcza o wdowy (1 Tm 5, 3-16), postrzegał jako swój obowiązek i
powołanie. W celu usprawnienia posługi charytatywnej wobec wdów i innych potrzebujących
Apostołowie powołali pierwszych diakonów (Dz 6, 1-6).
Z chrześcijańskiego punktu widzenia ludziom starym przysługuje godność osoby stworzonej i
odkupionej przez Boga. Dlatego samo bycie człowiekiem, również w podeszłym wieku, dużo
więcej znaczy niż jakiekolwiek ludzkie osiągnięcia, dzieła lub posiadane bogactwa. Starość pozwala
na różne sposoby doświadczyć kondycji bytu stworzonego przez Boga. W sposób pozytywny
kondycja ta ujawnia się jako dojrzałość, wypełnienie, doskonałość. W sposób natomiast
negatywny wyraża się doświadczeniem skończoności, zależnością i koniecznością pomocy ze
strony innych ludzi, a także sytuacją wielorakich pożegnań i rozstań. Dlatego ludzie starzy
powinni otrzymać ze strony innych grup wiekowych społeczeństwa i Kościoła należny im
3
szacunek, towarzyszenie w cierpieniu oraz niezbędną opiekę .
Według nauczania Kościoła współczesnego obowiązek troski o ludzi starych spada w
pierwszej kolejności na rodzinę. Obecność ludzi w podeszłym wieku w kręgu rodzinnym ukazuje
ciągłość pokoleń oraz wzajemne wspomaganie się w wypełnianiu różnych zadań i zdobywaniu
świętości (KK 11). Spychanie osób starych na margines życia jest nie tylko źródłem ich cierpienia,
3
Baumgartner, jw., s. 68; zob. L. Baumanns, Sorge für alte Menschen, w: Barmherzigkeit oder Gerechtigkeit? Zum
Spannungsfeld von christlicher Sozialarbeit und christlicher Soziallehre, Hrsg. von N. Glatzel, H. Pompey,
Freiburg im Br. 1991, s. 72-76.
Autor: ks. E. Robek SAC
3.
DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA WŚRÓD OSÓB STARSZYCH
4
lecz także jedną z przyczyn duchowego zubożenia współczesnej rodziny . Najtragiczniejszym
przejawem marginalizacji ludzi starych jest eutanazja proponowana z coraz większą natarczywością
w społeczeństwach zdominowanych przez mentalność konsumpcyjną i hedonistyczną. Eutanazja
rozumiana jako bezpośrednie spowodowanie śmierci jest aktem z natury złym, naruszającym
prawo Boże i uwłaczającym godności człowieka (EV 65). Zadaniem Kościoła jest dzisiaj nie tylko
obrona życia od poczęcia do naturalnej śmierci (NMI 51), lecz także uwrażliwianie na wartość
życia, gdyż idea eutanazji przestała budzić w wielu ludziach uczucie zgrozy (LdS 9).
Czwarte przykazanie Dekalogu wzywa dzieci do okazywania czci rodzicom. Szczególnym
sprawdzianem realizacji tego wymagania jest okres starości rodziców. Ludzie młodzi zazwyczaj
wiele zawdzięczają swoim rodzicom: zrodzenie, wychowanie, wykształcenie, status społeczny itp.
Zazwyczaj dokonało się to za cenę ich ciężkiej pracy i wielu wyrzeczeń. Dlatego nakazem
sprawiedliwości wydaje się wdzięczność dzieci wobec rodziców potwierdzona w okresie ich
dorosłego życia czynami dobra, służby i miłości. Zdaniem Jana Pawła II cześć wobec osób
starszych w rodzinie powinna przejawiać się w akceptowaniu ich obecności, pomaganiu im i
docenianiu ich zalet (LdS 12). II Polski Synod Plenarny zwraca natomiast uwagę, że dziadkowie
mogą przyczynić się do budowania więzi rodzinnych przez przykład właściwej hierarchii wartości,
5
troski o przekaz wiary, pokój wewnętrzny i zgodę w rodzinie . Wzajemna miłość i komunia osób
w rodzinie wielopokoleniowej jest dla wszystkich szkołą bogatszego człowieczeństwa.
Według Jana Pawła II czas zaawansowanej starości, często doświadczanej chorobami i
niepełnosprawnością, stanowi wyzwanie nie tylko dla rodziny, lecz także dla społeczeństwa i
Kościoła. Najbardziej naturalnym środowiskiem przeżywania starości pozostaje to, w którym
człowiek może być w jakiś sposób użyteczny (LdS 13). Najczęściej środowiskiem
zabezpieczającym potrzeby psychiczne i emocjonalne jest rodzina. Powinna ona otrzymać ze
strony państwa pomoc medyczną i socjalną, a ze strony Kościoła pomoc duchową. Obowiązkiem
duszpasterzy i katolików świeckich jest dowartościowanie sprawdzonej miłości rodzinnej i
długoletniej wierności małżeńskiej (FC 77). Wspólnoty chrześcijańskie nie mogą ludzi starych
4
5
J. Leonowicz, Podstawy biblijno-teologiczne duszpasterstwa ludzi starych, RT 46(1999) z. 6, s. 431.
DPSP, Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie, nr 13, s. 34.
Autor: ks. E. Robek SAC
DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA WŚRÓD OSÓB STARSZYCH
4.
pozostawiać w samotności, zwłaszcza w sytuacji opuszczenia ich przez dzieci i krewnych. Wtedy
otwiera się szerokie pole działania dla parafii, a szczególnie jej zespołów apostolskich.
Niekiedy koniecznością staje się zamieszkanie ludzi starych w domu opieki społecznej, w
którym można skorzystać ze specjalistycznej opieki medycznej i socjalnej. Również w tych
domach ludzie starzy powinni liczyć na pomoc krewnych i przyjaciół, a także miejscowych
wspólnot parafialnych. Szczególnie cenna jest obecność w tych domach zgromadzeń zakonnych
oraz stowarzyszeń wolontariatu, które „ze szczególnym poświęceniem opiekują się ludźmi starymi,
zwłaszcza ubogimi, samotnymi lub znajdującymi się w trudnych sytuacjach” (LdS 13). Domy
opieki społecznej są miejscem, gdzie można łatwiej rozwijać różne formy apostolatu
wspólnotowego. Dlatego należy rozwijać współpracę takich placówek z ruchami odnowy
charyzmatycznej, małymi grupami religijnymi, stowarzyszeniami katolickimi oraz parafialnymi
zespołami apostolskimi.
Zadaniem Kościoła w ramach szeroko pojętej funkcji wychowawczej jest j ukazywanie
wartości ludzi w podeszłym wieku w społeczeństwie. Ludzie starzył są „strażnikami pamięci
zbiorowej, a więc mają szczególny tytuł, aby być rodzicielami wspólnych ideałów i wartości, które
są podstawą i regułą życia! społecznego” (LdS 10). Dlatego ludzie starzy mogą swoją wiedzą,
dojrzałością i doświadczeniem służyć młodemu pokoleniu radami w dziedzinie życia społecznego, gospodarczego, politycznego, kulturalnego itp. „Społeczeństwo, które wyrzekłoby się
ludzi starych, zaparłoby się nie tylko własnego pochodzenia, ale okradałoby samo siebie z własnej
6
przyszłości” . Wzajemna zależność i solidarność między pokoleniami nakazuje skorzystać z
dorobku i charyzmatów tych, którzy przechodzą do historii. Dlatego duszpasterze muszą stale
przypominać, że „cechą cywilizacji prawdziwie ludzkiej jest szacunek i miłość do ludzi starych,
dzięki którym mogą oni czuć się - mimo słabnących sił - żywą częścią społeczeństwa” (LdS 12).
Stworzony na obraz i podobieństwo Boże człowiek (Rdz 1, 27), jest świadomym i
odpowiedzialnym podmiotem na wszystkich etapach swego życia. Odnosi się to również do
starości, której szczególna wartość polega na posiadaniu zasobów mądrości i doświadczenia
życiowego (LdS 5). Autor Listu do Tytusa ukazuje specyficzną misję ludzi podeszłego wieku w
6
Jan Pawe³ II, Świat bez chorych byłby uboższy. Spotkanie z osobami starszymi, chorymi i u³omnymi w Haus der
Barmherzigkeit w Wiedniu, 11 IX 1983, w: Jan Pawe³ II, Ewangelia cierpienia. Wybór homilii, przemówień i
dokumentów, Kraków 1997, s. 77.
Autor: ks. E. Robek SAC
5.
DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA WŚRÓD OSÓB STARSZYCH
następujący sposób: „starcy winni być ludźmi trzeźwymi, statecznymi, roztropnymi,
odznaczającymi się zdrową wiarą, miłością, cierpliwością. Podobnie starsze kobiety winny być w
zewnętrznym ułożeniu jak najskromniejsze [...]. Niech pouczają młode kobiety, jak mają kochać
mężów, dzieci” (Tt 2, 2-5). Wśród zadań apostolskich ludzi starych Pismo święte wymienia
7
świadectwo o Bogu i Jego sprawiedliwości . Świadectwo wierności Bogu opieczętowane krwią
męczeńską złożył starzec Eleazar, stając się przez to przykładem dla młodzieży (2 Mch 6, 18-31).
W Nowym Testamencie przykładnymi świadkami Boga byli starzec Symeon, który, żyjąc
sprawiedliwie i pobożnie, wyczekiwał Mesjasza Pańskiego (Łk 2, 25-26), oraz licząca 84 lata
prorokini Anna, która „nie rozstawała się ze świątynią, służąc Bogu w postach i modlitwach
dniem i nocą” (Łk 2, 37). Specyfiką powołania człowieka starego jest jego obecność w Kościele i
społeczeństwie jako świadka tradycji wiary, nauczyciela życia i krzewiciela miłości (ChL 48).
Według nauczania Kościoła współczesnego zamysł Boży względem ludzi starych jest
wymagający i dlatego potrzebna jest im pomoc duszpasterska, by mogli faktycznie zdobyć
mądrość serca i służyć nią innym. Zadaniem Kościoła jest pomoc ludziom trzeciego i czwartego
wieku, by mogli realizować swoje powołanie w Kościele i świecie jako czynne podmioty. Czas
starości nie może być pojmowany jako bierne oczekiwanie na śmierć. Chrześcijańska wiara
nakazuje przeżywać lata starości w postawie zaufania Bogu i twórczo je spożytkować, choćby „do
pogłębienia życia duchowego przez usilniejszą modlitwę i gorliwą służbę braciom w miłości” (LdS
16). Dlatego cenne są wszelkie inicjatywy społeczne i kościelne, które pomagają ludziom starym
dbać o kondycję fizyczną, intelektualną, ale także umożliwiają im rozwijanie relacji z innymi,
oddawanie swego czasu, umiejętności, doświadczenia oraz rozmaitych posług.
Zdaniem Jana Pawła II jest wciąż wiele do zrobienia, aby pomóc ludziom starym pełniej
8
wyrażać swoje zdolności i ułatwić aktywne uczestnictwo w życiu Kościoła . II Polski Synod
Plenarny zachęca duszpasterzy do tworzenia albo przynajmniej popierania działalności klubów
9
trzeciego wieku lub innych tego typu wspólnot ludzi starszych . W duszpasterstwie parafialnym
7
„Wydadzą owoc nawet i w starości, pełni soków i zawsze żywotni, aby świadczyć, że Pan jest sprawiedliwy” (Ps
92, 15-16).
8
Jan Paweł II, Dar długiego życia. Homilia wygłoszona podczas mszy św. na placu św. Piotra podczas jubileuszu
ludzi starszych. 17 IX 2000, OsRomPol 21(2000)11-12, s. 14.
9
DPSP, Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie, nr 48, s. 44.
Autor: ks. E. Robek SAC
6.
DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA WŚRÓD OSÓB STARSZYCH
warto organizować okolicznościowe nabożeństwa i spotkania ludzi w podeszłym wieku w
pomieszczeniach parafialnych. Okazją do takich spotkań może być dzień babci i dziadka, dzień
chorych, wigilia, opłatek, Wielkanoc, odpust parafialny itp. Ludziom starym można ponadto
zaproponować uczestnictwo w działających w parafii grupach apostolskich, kołach Żywego
10
Różańca, kręgu biblijnym, katechezie dla dorosłych itp .
10
Leonowicz, jw., s. 434-435.
Autor: ks. E. Robek SAC