Internet i cyberprzestrzeń

INTERNET
cyberprzestrzeń
Cyberprzestrzeń
Konsensualna
halucynacja,
doświadczana
każdego dnia przez miliardy uprawnionych
użytkowników we wszystkich krajach.
Graficzne odwzorowanie danych pobieranych
z banków wszystkich komputerów świata.
Niewyobrażalna złożoność…
Znamy to?
Znamy. To fragment „Neuromancera” (1984) Williama Gibsona. Powieści, która dwadzieścia
lat temu wywołała trzęsienie ziemi w świecie literatury fantastycznej, dając początek
cyberpunkowi – najważniejszemu podgatunkowi SF lat osiemdziesiątych poprzedniego
stulecia.
Właśnie w „Neuromancerze” (i kilku wcześniejszych opowiadaniach) Gibson przedstawił
wizję matrycy – wirtualnej rzeczywistości zawartej w wielkiej komputerowej sieci,
rzeczywistości opozycyjnej wobec betonowo-neonowej miejskiej dżungli. I to właśnie Gibson
nazwał ją cyberprzestrzenią.
Gibson był pierwszy, mógł sobie pozwolić na wiele. Postawił na efektowność wizji: jego
cyberprzestrzeń to trójwymiarowe przestrzenne reprezentacje informacji zawartych we
wszystkich komputerach świata. To sieć, do której można wniknąć poprzez neuronowe
połączenie z dekiem cyberprzestrzeni, urządzeniem przedstawiającym mózgowi użytkownika
wirtualną rzeczywistość. Rzeczywistość, która jednocześnie istnieje i nie istnieje: można do
niej wchodzić, poruszać się po niej, a mimo to wciąż pozostaje tylko zbiorem nieskończonej
ilości zer i jedynek, przepływających przez globalnie osieciowany hardware. Cyberprzestrzeń
to królestwo przestrzennych paradoksów, bo – jak pisał Gibson – tam nie ma tam.
To była rewolucja. Dwadzieścia lat temu szczytem technologicznego lansu były anteny
satelitarne, wciąż raczkująca MTV i… zegarki elektroniczne. A Trylogia Ciągu (oprócz
„Neuromancera” także „Graf Zero”, 1986, i „Mona Liza Turbo”, 1988) stylowo i błyskotliwie
odzwierciedlała ówczesne fascynacje i niepokoje: wtedy, jak pisał zakochany w cyberpunku
literaturoznawca Larry McCaffery, przeciążenie informacyjne było modniejsze niż przebity
sutek. A jeśli Gibsonowska wizja cyberprzestrzeni już nas nie rusza, dowodzi to tylko
jednego: pożarta przez kulturę popularną literacka metafora stała się dla nas oczywistością.
Co więcej, dzisiaj staje się rzeczywistością.
Cyberprzestrzeń w dzisiejszym rozumieniu to przestrzeń otwartego komunikowania
się za pośrednictwem połączonych komputerów i pamięci informatycznych pracujących
na całym świecie. W dyskursie humanistycznym stała się ona zatem synonimem Internetu.
Według Pierre'a Levy cyberprzestrzeń ma charakter plastyczny, płynny, obliczalny z dużą
dokładnością i przetwarzalny w czasie rzeczywistym, hipertekstualny, interaktywny i wreszcie
wirtualny.
Internet - ogólnoświatowa sieć komputerowa, określana również, jako sieć sieci.
Uzależnieniem od Internetu nazywa taką sytuację, w której świat wirtualny staje się jedynym
prawdziwym światem i ucieczką od rzeczywistości.
Zagrożenia
Zagrożenia wynikające z wprowadzenia technologii do naszego życia:
•
•
•
•
zanik humanistycznych wartości – technokratyczny sposób widzenia świata;
możliwość
swobodnego
manipulowania
ludźmi – sterowania ich świadomością;
trudności w przystosowaniu się do zasad
funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym oraz uzależnienie od technologii;
rozszerzanie się patologicznych procesów
związanych z użytkowaniem technologii,
takich jak chociażby: przemoc i agresja (w Sieci...), erotyka i pornografia, piractwo
i hakerstwo, elektroniczny hazard, przeładowanie informacjami, uzależnienie od komputera;
Zagrożenia somatyczne:
• bóle głowy;
• ogólne dolegliwości;
• bóle pleców;
• dolegliwości oczu;
• szkodliwe dla płodu promieniowanie;
• zakrzepica;
• dysfunkcje o charakterze neurologicznym.
Zagrożenia psychiczne i społeczne:
• zaburzenia funkcji poznawczych;
• nerwice
• frustracja
• lęk
• ucieczka od realnego świata;
• specyficzne postaci patologii społecznych;
• nieograniczony dostęp do patologicznych grup i treści;
• nieograniczony dostęp do toksycznych grup kulturowych
• zaburzenia relacji interpersonalnych (np. rezygnacja z bezpośredniego kontaktu);
• utrata zainteresowania wszelkimi formami aktywności społecznej;
• zaniedbanie życia rodzinnego;
• zaniedbywanie nauki lub pracy;
• zapominanie o posiłkach;
• zaburzenia w sferze uczuć i emocji;
• utrwalenie postaw egocentrycznych;
• zaburzenia w zakresie własnej tożsamości;
• zawężenie zainteresowań i możliwości intelektualnych;
• zmiana języka (zubożenie, techniczny slang, używanie skrótów);
• zmniejszenie potrzeb seksualnych;
• niekontrolowanie czasu spędzanego w Sieci;
• rezygnacja z innych rozrywek i przyjemności;
• brak troski o własne zdrowie (zarwane noce, nieregularne posiłki) i higienę osobistą;
• kłopoty finansowe (przy korzystaniu z kosztownej Sieci w domu);
• utrata pracy (przy wykorzystywaniu dla swoich potrzeb Sieci w firmie).
Syndromy i diagnozowanie
Do diagnozowanych w tej grupie zagrożeń
należą następujące syndromy:
•
•
•
•
•
syndrom IAD (Internet Adiction Disolder) –
niejednorodne
zjawisko
uzależnienia
od Internetu;
syndrom technohipnozy –popadanie w trans
dzieci grających w gry komputerowe,
czy oglądających telewizję;
syndrom ASC –powoduje zmienione stany świadomości, podobne do stanów
intoksykacji alkoholowej lub narkotycznej;
uzależnienie od rzeczywistości wirtualnej;
uzależnienie od programów zawierających elementy psychomanipulacji.
Grupy objęte ryzykiem
Istnieją także grupy osób tzw. grupy ryzyka szczególnie narażone na uzależnienie
od Internetu. Według B. Szmajdzińskiego najsilniej narażonymi jednostkami są :
• dzieci traktujące komputer jako substytut zabawy;
• młodzi ludzie skłonni do depresji, huśtawek nastrojów, rozchwiani emocjonalnie,
niepotrafiący znaleźć swojego miejsca na świecie oraz określenia własnego ja;
• osoby z problemami natury psychicznej, zaburzone;
• introwertycy,
osoby samotne, wycofane, nieśmiałe, niedowartościowane,
nieumiejące nawiązać relacji z otoczeniem;
• osoby znudzone, niepotrafiące znaleźć sobie interesującego zajęcia, bez pasji;
• osoby charakteryzujące się znacznie wyższą niż przeciętna inteligencją;
• jednostki spragnione osiągnięcia wyższości nad innymi, przewagi, dążące
do jak najlepszej autoprezentacji;
• osoby żądne przygód, romansu, pragnące nawiązać nowe znajomości.
Symptomy uzależnienia
Jako pierwszy na problematykę uzależnienia od Internetu i jego symptomy zwrócił uwagę
amerykański psychiatra Ivan Golberg w roku 1995, gdzie Internet nie był jeszcze tak
rozpowszechniony. Wspomniał o objawach wskazujących na uzależnienie takich jak:
• fantazje;
• sny o Internecie;
• ograniczenie lub porzucenie dotychczasowej aktywności w sferze osobistej,
zawodowej czy społecznej.
Pierwszym badaczem, który użył określenia „technologicznego uzależnienia” był angielski
psycholog Mark Griffiths. Nowe określenie wyjaśnił, jako behawioralną zależność, do której
doprowadza interakcja między człowiekiem a maszyną. Uzależnienie od Internetu podzielił
na
• PIERWOTNE – użytkownik korzystający z zasobów Internetu uzyskuje symulację,
pobudzenie, odnosi korzyści, co powoduje, że sieć jeszcze bardziej go wciąga;
• WTÓRNE – aktywność internetowa jest spowodowana chęcią ucieczki przed
rzeczywistymi problemami.
Psycholog John Suler mówi o dwóch rodzajach fascynacji Internetem - normalny entuzjazm
towarzyszący korzystaniu z Internetu oraz nienormalne zaabsorbowanie nim. Czynniki
wpływające na uzależnienie gromadzą się wokół badanego zjawiska; nigdy Internet nie jest
bezpośrednią przyczyną uzależnienia.
Czynnikami są:
• znalezienie w Internecie potrzeb, które nie zostały zaspokojone w życiu rzeczywistym,
• cierpienie, frustracja, alienacja, poczucie winy i złość wpływają na częstsze
korzystanie z cyberprzestrzeni,
• brak właściwej motywacji do korzystania z Internetu,
• zaprzeczanie własnym potrzebom,
• korzystanie z Internetu, jako wynik prywatnego radzenia sobie z depresją i lękami
powstałymi w przeszłości.
Model patologicznego użytkowania Internetu został stworzony przez R. A. Davisa. Nie używa
terminu uzależnienie, ponieważ termin nie oddaje w całości sensu badanego przedmiotu.
Uczony dzieli patologiczne użytkowanie Internetu na dwie kategorie:
• specyficzne, w którym pewne rodzaje spędzania czasu w Internecie przeważają
(np. gry sieciowe, komunikatory internetowe); jego geneza jest związana z wcześniej
występującymi zaburzeniami,
• niespecyficzne, w którym nie ma przewagi którejś z aktywności sieciowych;
patologiczne użytkowanie Internetu polega na bezcelowym korzystaniu różnych usług
sieciowych. Geneza takiego zachowania tkwi najczęściej w obniżonej samoocenie,
niskim poczuciu własnej wartości i skuteczności swoich działań.
R.A. Davis wskazuje na to, że drugi rodzaj aktywności jest bardziej niebezpieczny dla
człowieka. Konsekwencją takiej formy aktywności mogłyby być: depresja, izolacja od rodziny,
pracy i środowiska społecznego, brak wsparcia społecznego. Kontakty wirtualne, przede
wszystkim polegające na rozmowie z innymi internautami, stają się bezpieczniejsze
od kontaktów ze świata rzeczywistego i dają większą satysfakcję.
K.W. Beard w swojej teorii uzależnień łączy wymiary biochemiczny, psychologiczny,
genetyczny, rodzinny, środowiskowy i kulturowy. Autorka wysuwa wniosek, że zmiany
następujące w reakcjach biologicznych i neurochemicznych (genezą jest niedobór serotoniny
i dopaminy) mogą przyczyniać się do powstawania zachowań typowych dla uzależnień.
Zwiększona liczba czasu spędzona w Internecie sprzyja zachowaniu równowagi hormonalnej
w organizmie.
W samym procesie uzależnienia rolę mogą odgrywać rozmaite mechanizmy:
• warunkowanie klasyczne - już sam widok komputera może przyczynić się
do powstania psychicznego pobudzenia. Użytkowanie Internetu może wywoływać
takie emocje jak: podniecenie, stymulację, przyjemność, zaskoczenie, nadzieje, które
mogą doprowadzić do psychicznego uzależnienia od cyberprzestrzeni,
• warunkowanie instrumentalne – nadmierne korzystanie z Internetu jest spowodowane
oczekiwaniem na uzyskanie pozytywnego wzmocnienia (np. dostęp do informacji,
oczekiwanie na emaila lub na rozmowę online z innym internautą). Gdy pojawiają się
pierwsze problemy spowodowane zbyt długim korzystaniem z cyberprzestrzeni,
następuje ucieczka w świat wirtualny, który zapewnia osobie uzależnionej
wystarczające wzmocnienie i znajduje rozwiązanie zaistniałego problemu,
• problemy rodzinne – nadmierne korzystanie z Internetu może być spowodowane
odizolowaniem się od problemów rodzinnych lub może nastąpić zjawisko odwrotne:
to problemy w rodzinie mogą być wynikiem nadmiernego korzystania
z cyberprzestrzeni,
• dostępność – łatwość dostępu do Internetu, brak kontroli nad długością przebywania
online, bezpłatny dostęp sprzyjają nadmiernemu korzystaniu z Internetu,
• braki w posiadaniu pewnych umiejętności społecznych,
•
kultura – w dzisiejszym zinformatyzowanym społeczeństwie dom nie jest jedynym
miejscem, gdzie można korzystać z Internetu; powszechne jest korzystanie
z Internetu w pracy, w szkole, na uczelni; popularna jest telefonia komórkowa
z dostępem online, praktycznie każde urządzenie (smartfon, tablet itd...) może
posiadać stałe połączenie z Internetem. Dzisiejszy świat lansuje modę, by być online
przez cały czas, co sprzyja nadmiernemu korzystaniu z Internetu.
Najbardziej znaną badaczką patologicznego użytkowania Internetu jest Kimberly Young.
Jej teoria opierała się na porównaniu uzależnienia od hazardu (na podstawie kryteriów
diagnostycznych DSM-IV) z uzależnieniem od Internetu. Według badaczki uzależnienie
od Internetu jest to „zaburzenie kontroli impulsów niepowodujące intoksykacji i mające
znaczący udział w obniżeniu poziomu funkcjonowania w sferach społecznej, zawodowej
i psychologicznej”.
Proces uzależnienia składa się z pięciu faz:
• na początku internauta poznaje możliwości Internetu, rozwija dzięki niemu swoje
zainteresowania (lub znajduje nowe). Odkrywa coraz więcej stron internetowych
i przekonuje się o tym, jak łatwo uzyskuje dostęp do nieograniczonej liczby informacji,
• internauta spędza coraz więcej czasu w Sieci, korzysta z coraz większej liczby stron
internetowych, czatów. W tej fazie dostrzega zalety anonimowości Internetu i zaczyna
zachowywać się w sposób niespecyficzny dla jego wcześniejszych zachowań.
W anonimowym Internecie, dzięki wolności i swobodzie, staje się zupełnie inną
osobowością,
• uzależniony od Internetu zmusza się do korzystania z czatów, odwiedzania kolejnych
stron popadając jednocześnie w nałóg. Szuka w cyberprzestrzeni coraz mocniejszych
i drastyczniejszych wrażeń. Traci powoli kontrolę nad swoimi poczynaniami,
• wewnętrzna potrzeba korzystania z Internetu jest już utratą kontroli nad swoim
organizmem, jest tym czymś, bez którego nie może się obejść w życiu. Uzależniony
nie potrafi przestać myśleć o cyberprzestrzeni. Wszelkie próby ograniczenia osobie
uzależnionej dostępu do Internetu wywołują negatywne reakcje emocjonalne.
Zagrożone są wtedy wszelkie relacje rodzinne, towarzyskie, pojawiają się problemy
w szkole oraz możliwość utraty pracy,
• mimo świadomości swojego niewłaściwego zachowania i chęci zmiany, uzależniony
nie potrafi sam sobie pomóc. Wszelkie próby ograniczenia korzystania
z cyberprzestrzeni
kończą się niepowodzeniem.
Następuje oddalenie
od społeczeństwa rzeczywistego. Mimo uświadomienia sobie takiego stanu rzeczy,
osoba uzależniona nie potrafi przerwać swojego obsesyjnego korzystania z Internetu.
Stara się zrezygnować z niego, przez chwilę to mu się udaje, lecz każde rozstanie
z nałogiem kończy się przy pierwszej okazji ponownego zalogowania się do Sieci.
Osoba taka staje się bezradna wobec swojej choroby i wątpi w to czy kiedykolwiek wyleczy
się z tego nałogu.
Według badań dotyczących infoholizmu Kimberley Young istnieją trzy fazy
uzależnienia od Sieci:
•
I FAZA – ZAANGAŻOWANIE – Internauta poznaje atuty, zasoby Internetu, odkrywa
oferowane przez niego możliwości, fascynuje go prostota, z jaką zdolny jest
nawiązywać interakcje z innymi użytkownikami.
•
II FAZA – ZASTĘPOWANIE – Użytkownik odczuwa pragnienie utrzymywania relacji
z osobami poznanymi w Sieci, co daje mu poczucie ulgi i swobody. Dotychczasowe
zajęcia tracą dla niego na atrakcyjności.
•
III FAZA – UCIECZKA - Nadużywanie Internetu w tej fazie staje się uzależnieniem,
użytkownik nie jest w stanie poradzić sobie z problemami, w związku z czym ucieka
ucieczką od nich zanurzając się w wirtualnym świecie. Powrót do rzeczywistości
powoduje stany depresyjne, odczucie samotności, wyrzuty sumienia, z którymi dana
osoba nie jest w stanie sobie poradzić.
Internetoholizm ściśle związany jest z uzależnieniem od komputera. Przytaczana przeze
mnie powyżej badaczka wyróżnia pięć rodzajów tego typu uzależnienia:
1. Uzależnienie od związków wirtualnych, które charakteryzuje się nawiązywaniem
interakcji jedynie na forach, chatach, portalach społecznościowych, co sprzyja
zaburzeniu kontaktów face to face, niechęć do nawiązywania relacji w rzeczywistości
oraz trudności z odczytywaniem sygnałów niewerbalnych;
2. Erotomania internetowa związana jest z oglądaniem materiałów fotograficznych oraz
wideo o tematyce pornograficznej oraz nawiązywaniem znajomości w celu rozmów
dotyczących erotyki. Problem ten ściśle jest związany z dewiacjami seksualnymi jak
pedofilia czy ekshibicjonizm;
3. Uzależnienie od komputera w tym wypadku osoba zaburzona odczuwa silny przymus
korzystania z komputera bez względu na czynności, których się przy nim podejmuje,
istotne jest jedynie, aby urządzenie było włączone a użytkownik znajdował się
w pobliżu;
4. Uzależnienie od sieci – związane jest z nieodpartą potrzebą bycia zalogowanym
(on- Line) oraz nieustannym kontrolowaniu pojawiających się w wirtualnej przestrzeni
aktywności w zależności o zainteresowań i potrzeb użytkownika;
5. Przeciążenie informacyjne – wiąże się z przyswajaniem z sieci dużej ilości
wiadomości jednocześnie.
Dr Woronowicz dzieli uzależnienie od cyberprzestrzeni na etapy:
Etap I – oczarowanie możliwościami, które otwiera przed nami Internet oraz zasobami jakimi
dysponuje, a także wrażenie braku granic i kontroli.
Etap II – uświadomienie sobie, że sieć wpływa na nas rozluźniająco, łagodzi stres
Etap III – używanie Internetu jako środka normującego emocje
Etap IV – rezygnacja z kontaktów i relacji codziennych na rzecz wirtualnych przyjaźni
Etap V – odczuwanie negatywnych emocji, napięcia, stresu w momencie braku połączenia
z Siecią
.
Według T. Bearda i M. Wolfa istnieje pięć elementów determinujących uzależnienie od Sieci:
•
odosobnienie od społeczeństwa,
•
szerokie zainteresowania związane z technologią komputerową,
•
zaspakajanie popędu seksualnego,
•
zaspakajanie potrzeb kontaktów międzyludzkich przez osoby introwertyczne,
•
używanie Internetu do codziennej komunikacji.
Leczenie
Osoby uzależnione od komputera lub Internetu niestety
bardzo rzadko zgłaszają się po pomoc, a powodem, który
skłania ich do wizyty u specjalisty, są narastające
problemy rodzinne lub zdrowotne będące efektem
spędzania zbyt długiego czasu przy komputerze.
W odróżnieniu od innych uzależnień, w przypadku
leczenia uzależnia od Internetu bądź komputera
występuje
dodatkowy
problem.
Osoby
z tym
uzależnieniem trudno jest bowiem skłonić do spotkania
„twarzą
w twarz”
ze
specjalistą,
ponieważ
są przyzwyczajone do obcowania z ekranem bądź
do porozumiewania się za pomocą klawiatury.
Decyzja o podjęciu leczenia następuje dopiero wówczas, kiedy osoba zainteresowana
zacznie zauważać różnicę między zdrowym, a patologicznym korzystaniem z komputera.
Jest
to
o tyle
trudne,
że
w dzisiejszych
czasach
komputer
i Internet
są powszechnie używane, są mediami społecznie akceptowanymi, a osoby korzystające
z nich odbierane są jako nowoczesne.
Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, podstawową formą leczenia jest
psychoterapia, a najlepsze efekty zapewnia terapia poznawczo-behawioralna (cognitivebehavioural therapy – CBT).
W leczeniu uzależnienia od komputera lub od sieci ważna jest zmiana sposobu korzystania
z nich, gdyż nie można całkowicie uniknąć kontaktu z nimi głównie w związku z pracą czy
nauką.
Podczas leczenia, w ramach treningu nowych zachowań, nierzadko montowany jest
w komputerze alarm, który po upływie określonego czasu przypomina, że należy wyłączyć
to urządzenie i przejść do innej aktywności.
Konieczne w leczeniu jest także przygotowywanie szczegółowego realnego planu dnia,
uwzględniającego określenie ram czasowych korzystania z komputera czy Internetu, a także
innych codziennych aktywności, z wypoczynkiem włącznie.
Realizacja takiego planu powinna zmienić dotychczasowe nawyki i zwyczaje oraz pozwolić
na zagospodarowanie na nowo tych obszarów życia, które zostały zaniedbane w wyniku
uzależnienia.
Davis (2001) zaproponował, aby podczas leczenia stosować 10 wspomagających
je zasad:
1) usytuować komputer w miejscu uniemożliwiającym izolowanie się od otoczenia,
2) korzystać z komputera w obecności innych osób,
3) zmieniać pory korzystania z Internetu (komputera) oraz robić przerwy,
4) odnotowywać codziennie swoje wszystkie aktywności (w tym czas spędzany przy
komputerze),
5) nie używać w sieci pseudonimów,
6) rozmawiać o swoim problemie z bliskimi i znajomymi,
7) wykonywać ćwiczenia fizyczne,
8) robić stopniowo coraz dłuższe przerwy w korzystaniu z Internetu (komputera),
9) starać się kontrolować swoje myśli dotyczące Internetu,
10) stosować techniki relaksacyjne.
Bardzo pomocna jest zmiana rytmu korzystania z sieci, tj. więcej krótszych, a mniej
dłuższych sesji.
Bibliografia:
1. http://www.dobreprogramy.pl/przemor25/Uzaleznienie-od-Internetu-i-jegouwarunkowania,27789.html
2. http://techsty.art.pl/hipertekst/cyberprzestrzen.htm
3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Internet
4. B. Siemieniecki, „Technologia informacyjna w polskiej szkole: stan i zadania”, wyd.
Adam Marszałek, Toruń 2001,s. 31-33
5. M. Tanaś, „Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo”,
Toruńskie Studia Dydaktyczne nr.3 (II), 1993, s.127-132
6. http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/index.php?option=com_content&view=article
&id=156:zjawisko-uzaleznienia-multimedialnego&Itemid=121
7. http://psychiatria.mp.pl/uzaleznienia/show.html?id=74360
8. http://portalwiedzy.onet.pl/0,8348,1310892,czasopisma.html
Polecane filmy:
1. https://www.youtube.com/watch?v=cZVE2uOtTcw
uzależnienie od komputera - internetu (cze.1) (10,20 min)
2. https://www.youtube.com/watch?v=zHWerpLQsU0
uzależnienie od komputera - internetu (cze.2) (11,30 min)
3. http://www.youtube.com/watch?v=Ka3bO_pyvgI
Bo mama skasowała mu konto w World of Warcraft ( 2,16 min.)
4. http://www.youtube.com/watch?v=21YKlEqpywc
Uzależnienie od internetu / komputera (1,20 min.)
5. http://www.youtube.com/watch?v=cZVE2uOtTcw
uzależnienie od komputera - internetu (cze.1) (10,20 min.)