Został odkryty w 1908 r., podczas prac wykopaliskowych
Transkrypt
Został odkryty w 1908 r., podczas prac wykopaliskowych
PIER W SZE KODY DY S K Z FA J S TO S Głowa w hełmie z pióropuszem Ten piktogram pojawia się najczęściej, bo aż 19 razy, w dodatku występuje jedynie na początku wyrazów. Strona B Na tej stronie pojawia się tylko 30 „wyrazów”. Warto zauważyć, że wiele piktogramów odciśniętych po obu stronach dysku można natychmiast rozpoznać i z powodzeniem pełnią one funkcję symboli. Z ostał odkryty w 1908 r., podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w ruinach minojskiego pałacu w Fajstos na Krecie. Nadal trwają spory o miejsce jego pochodzenia i dokładną datę wykonania, jednak prawdopodobnie powstał on między 1650 a 1600 r. p.n.e., w okresie środkowolub późnominojskim. Wypalony gliniany dysk ma około 15 cm średnicy i 1 cm grubości. Po obu stronach pokrywają go ciągi napisów, w sumie 241 piktogramów składających się z 45 różnych symboli lub znaków. Inskrypcja układa się spiralnie, zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, i stanowi przykład pisma, które do dziś nie zostało odczytane. Winorośl Pojawia się cztery razy, tylko na stronie B. Spirala Spiralne linie, w których zawierają się grupy piktogramów, zostały wycięte ręcznie, podobnie jak pionowe kreski, które łączą lub rozdzielają poszczególne znaki, prawdopodobnie wydzielając „wyrazy”, a być może nawet „zdania”. Strona A Nie znamy znaczenia napisu umieszczonego na dysku, pozostaje więc niejasne, która strona stanowi „przód”, a która „tył” dokumentu. Dlatego orientacyjnie nazwano je stronami A i B. Na stronie A znajduje się 31 „wyrazów”. Każdy piktogram został odciśnięty w glinie za pomocą uprzednio przygotowanego stempla, co niektórzy uznają za pierwszy, zadziwiająco wczesny przykład użycia ruchomej czcionki. Orzeł Pojawia się pięć razy, tylko na stronie A. Tarcza Jeden z najczęściej występujących piktogramów. Pojawia się 17 razy, w 13 przypadkach bezpośrednio po znaku przedstawiającym głowę w hełmie z pióropuszem. W pozostałych czterech został umieszczony na końcu wyrazu. Proca Pojawia się pięć razy, tylko na stronie B. Wskaźniki Niektórym znakom towarzyszą ukośne kreski, również wycięte ręcznie, które prawdopodobnie mogą oznaczać początek lub koniec słowa, w zależności od tego, w jakim kierunku się czyta. Generalnie jednak przyjęto, że dysk powinien być odczytywany do wewnątrz, od obrzeży ku środkowi. Hebel Pojawia się trzy razy, tylko na stronie A. Sito To jeden z dziewięciu piktogramów pojawiających się na dysku tylko raz. Piktogramy na dysku z Fajstos Znaki odciśnięte na dysku uporządkowano w formie tabeli, w której każdemu z nich nadano nazwę i zapisano częstotliwość jego występowania w inskrypcji (po prawej). Choć zauważono pewne podobieństwo tych znaków do rozpoznawalnych hieroglifów kreteńskich i egipskich oraz symboli pisma linearnego A czy hieroglifów anatolijskich (patrz s. 28, 32, 34), nie znaleziono więcej punktów wspólnych. Jak dotąd badacze nie natrafili na ślad żadnych innych zabytków archeologicznych zapisanych tym alfabetem, co sprawia, że odszyfrowanie napisów umieszczonych na dysku staje się coraz mniej prawdopodobne. Tymczasowo piktogramy te zostały zaliczone do zestawu znaków Unikodu (patrz s. 273). 30 głowa w hełmie 19 kobieta 4 wytatuowana głowa 2 niewolnik 1 dziecko 1 strzała 4 łuk 1 tarcza 17 pałka 6 kajdany 2 motyka 1 piła 2 pokrywa 1 bumerang 12 hebel 3 beczka 2 grzebień 2 proca 5 kolumna 11 ul 6 statek 7 róg 6 skóra 15 pieszy 11 hełm 18 rękawica 5 diadem 2 noga byka 2 kot 11 baran 1 orzeł 5 gołąb 3 tuńczyk 6 pszczoła 3 platan 11 winorośl 4 papirus 4 rozetka 4 lilia 4 grzbiet wołu 6 flet 2 tarka 1 sito 1 mały topór 1 falista wstęga 6 31 PRZESYŁANIE INFORMACJI S Y G N A ŁY F L A G O W E SYGNAŁY FLAGOWE Zastosowanie kodu flagowego 92 A B C nurek pod wodą, niebezpieczny potwierdzenie, trzymajcie się ładunek tak z dala E zmieniam kurs w prawo F G mam awarię, potrzebuję pilota nawiążcie ze lub wybieram mną łączność sieci *„Anglia oczekuje, że każdy wypełni swój obowiązek”. 2 2 8 2 4 9 2 3 5 6 6 6 7 5 2 7 3 9 3 1 1 8 0 0 4 2 1 1 9 D manewruję z trudnością H mam pilota na pokładzie I zmieniam kurs w lewo J mam pożar K chcę nawiązać łączność L zatrzymajcie wasz statek M zatrzymałem mój statek N zaprzeczenie, nie O człowiek za burtą P wychodzimy w morze lub sieci zaczepiły o przeszkodę Q statek jest „zdrowy” R S moje maszyny pracują wstecz T trzymajcie się z dala, trałuję W potrzebuję pomocy lekarskiej X stop! uważajcie na moje sygnały “England expects that every man will do his duty”.* 2 4 Y Kontradmirał Sir Home Popham wprowadził do użytku kod flagowy znany jako Telegraphic Signals of Marine Vocabulary w 1800 r., opierając się na systemie opracowanym w 1790 r. przez admirała lorda Howe’a. Kod bazował na 10 flagach numerycznych (od 0 do 9), które miały również odniesienia do liter. Aby otrzymać literę „K” lub następne (zajmujące w alfabecie miejsca powyżej dziewiątego), należało połączyć dwie odpowiednie flagi. W zestawie znajdowały się jeszcze trzy flagi dodatkowe: jedna zastępcza i dwie oznaczające początek oraz koniec nadawanego sygnału. Wiadomości układano na podstawie często aktualizowanych tajnych książek kodowych, w których podawano kombinacje flag numerycznych dla wielu słów i zwrotów. Księgi obciążano ołowiem, dzięki czemu w razie ataku lub awarii statku można było je wyrzucić za burtę i zatopić, aby nie wpadły w ręce wroga. T Pierwszy kod flagowy U flaga zastępcza D flaga flaga przygotowawcza końcowa 18/S hi s 15/P 10/K do O ill 9/I/J w 8/H an 7/G m 6/F y 5/E J ev er 4/D th at 3/C an d ex pe ct s 2/B Prawdopodobnie najsłynniejszym przykładem użycia morskiego kodu flagowego jest przedstawiona poniżej wiadomość, nadana przez admirała Horatio Nelsona do okrętów jego floty tuż przed rozpoczęciem bitwy pod Trafalgarem w październiku 1805 r. Sygnał został wywieszony zgodnie z najnowszą książką kodową Pophama, która zawierała kombinacje numerycznych kodów flagowych dla ponad 6000 przydatnych słów i zwrotów. Każde zestawienie flag było wywieszane na bezanmaszcie w odpowiedniej kolejności i odczytywane z góry do dołu. Początkowo Nelson chciał użyć słowa „confides” (ufa), ale nie figurowało ono w książce Pophama, zostało więc zastąpione złożonym z trzech flag kodem oznaczającym słowo „expects” (oczekuje). Tylko ostatni wyraz ze słynnej wiadomości Nelsona musiał być sygnalizowany litera po literze, za pomocą numerów przyporządkowanych literom alfabetu. W słowie „do” dla kodowego numeru 2 użyto flagi zastępczej, natomiast litera „u” w słowie „duty” jest oznaczona liczbą 21, a nie 20, ponieważ w XIX w. w języku angielskim „v” poprzedzało „u”. En gl 1/A uż 2000 lat temu w Chinach używano flag do przekazywania rozmaitych informacji, m.in. do zaznaczania pozycji różnych oddziałów wojska na polu walki. Mniej więcej w tym samym czasie rzymska kawaleria używała już powszechnie sztandarów czy chorągwi, zwanych po łacinie vexillum (od tego słowa wywodzi się termin „weksylologia” oznaczający naukę o flagach). W średniowieczu chorągwie z herbami rodowymi pozwalały na zidentyfikowanie sił poszczególnych królów czy lordów podczas walki, a większość z tych herbów pojawia się na flagach do dziś. W tamtych czasach flagi wykorzystywano również na morzu, do przesyłania informacji oraz wskazywania pochodzenia lub funkcji statków, jednak szczegółowy kod flagowy został opracowany przez Brytyjczyków dopiero podczas wojen napoleońskich (1799–1815). Umożliwiał on przekazywanie wiadomości między statkami oraz między statkiem a lądem. Międzynarodowy Kod Sygnałowy używany dzisiaj obowiązuje od 1969 r. i stanowi nową wersję kodu z 1932 r. U V kierujecie się ku potrzebuję niebezpieczeństwu pomocy Y wlokę kotwicę Z potrzebuję holownika 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ostatni rozkaz Kilka minut później, na chwilę przed tym, jak został śmiertelnie ranny, Nelson nadał ostatni sygnał: „Engage the Enemy More Closely” (związać siły nieprzyjaciela walką). Jego przekazanie wymagało użycia tylko dwóch flag, oznaczonych numerami 1 i 6, które dały liczbę 16 – w tamtych czasach standardową liczbę kodową przyporządkowaną tej popularnej komendzie bitewnej. 1 6 Międzynarodowy kod morski Wprowadzony w 1857 r. Handlowy Kod Sygnałowy (później nazwany Międzynarodowym Kodem Sygnałowym) składał się z 18 flag (obecnie jest ich więcej). W przeciwieństwie do tajnych kodów morskich został zaprojektowany tak, by można było nauczyć się go na pamięć. Każdej fladze sygnałowej przypisana jest litera lub cyfra, a wciągane pojedynczo flagi literowe mają dodatkowe, określone znaczenie – zazwyczaj stanowią ostrzeżenie. Obecnie nadal używa się zmodyfikowanej wersji kodu flagowego, np. wywieszane sygnały trzyliterowe pozwalają na identyfikację kraju pochodzenia jednostek pływających. 93 SZYFRY WOJENNE TELEGRAM ZIMMERMANNA Telegram Zimmermanna N a początku 1917 r., w kulminacyjnym momencie I wojny światowej, Niemcy postanowili wznowić wojnę podwodną przeciw okrętom państw Ententy, aby zmusić Wielką Brytanię i Francję do kapitulacji. Zdawali sobie jednak sprawę, że takie działanie mogłoby sprowokować Stany Zjednoczone do przyłączenia się do wojny po stronie Ententy. Aby temu zapobiec, niemiecki minister spraw zagranicznych Arthur Zimmermann przesłał zaszyfrowany telegram do prezydenta Meksyku, Venustiana Carranzy, za pośrednictwem niemieckiej ambasady w Waszyngtonie. Zaproponował w nim śmiały plan mający odwrócić uwagę Stanów Zjednoczonych od głównych działań wojennych. Przechwycenie i rozszyfrowanie telegramu przez Brytyjczyków stanowiło przełom, ponieważ dzięki temu zachowujące do tej pory neutralność Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny przeciw Niemcom. Odczytany telegram Przetłumaczenie telegramu postawiło Brytyjczyków przed dylematem: jak powiadomić o nim Amerykanów bez ujawniania Niemcom, że ich najnowszy szyfr został złamany? Kapitan Hall zdawał sobie sprawę, że niemiecka ambasada musiała wysłać telegram za pośrednictwem publicznych łączy telegraficznych z Waszyngtonu do Meksyku, dlatego do stolicy Meksyku wysłano agenta brytyjskiego w celu wykradzenia kopii. Ku radości specjalistów z Pokoju 40, treść była zaszyfrowana nie w nowszym kodzie 0075, lecz w starszej wersji 13040 – Niemcy mieli więc prawo zakładać, że Brytyjczycy dowiedzieli się o spisku na podstawie wykradzionego telegramu oraz przechwyconej księgi szyfrów. W tej sytuacji można było zachować tajemnicę i przesłać Amerykanom pełną wersję telegramu. Odszyfrowany telegram dotarł do prezydenta USA Woodrowa Wilsona 25 lutego, został opublikowany 1 marca, a 6 kwietnia 1917 r. neutralne dotychczas Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom. Odszyfrowywanie telegramu Wysłany przez Zimmermanna telegram zawierał standardowy wojskowy szyfr numeryczny. Odbiorca mógł go rozszyfrować pod warunkiem, że posiadał aktualną księgę szyfrów na dany dzień. Pokój 40 musiał połączyć w całość strzępy informacji z dwóch przechwyconych ksiąg szyfrów. Aby złamać szyfr, zespół kapitana Halla z Pokoju 40 skupił się na próbach zidentyfikowania ciągów kolejnych liczb pojawiających się w telegramie (po prawej). Szyfr Odszyfrowany tekst Tłumaczenie prowadzić wojnę prowadzić rokowania pokojowe . (kropka) hojne wsparcie finansowe Sprytny plan i Niemiecki minister Arthur Zimmermann zamierzał zaproponować Meksykowi przyłączenie się do I wojny światowej po stronie Niemiec w zamian za pomoc w odzyskaniu terytoriów utraconych przez Meksyk w XIX w. na rzecz USA (Teksasu, Arizony i Nowego Meksyku). Rząd meksykański miałby również namówić Japonię do wszczęcia działań wojennych przeciw USA na obszarze Pacyfiku. zgoda z naszej strony prezydent? Meksyk w Teksas Niemiecka ofensywa podwodna przeciw flotom Ententy została ograniczona w 1915 r. po zatonięciu amerykańskiego statku pasażerskiego „Lusitania”, storpedowanego przez niemiecki okręt U-20. , (przecinek) Nowy Meksyk , (przecinek) Ar Łączenie wskazówek w całość Trasa, jaką przebył telegram Zimmermanna, okazała się zgubna dla jego autora: niemieckie kable transatlantyckie zostały przecięte przez Brytyjczyków na początku wojny, telegram został więc wysłany do Waszyngtonu przez Szwecję i Wielką Brytanię. Przechwyconą wiadomość przekazano do Pokoju 40 – brytyjskiego biura łamania szyfrów pod dowództwem kapitana Williama Reginalda Halla. Tam William Montgomery oraz Nigel de Grey (z zawodu wydawca) jako pierwsi podjęli próbę złamania szyfru. W niemieckim systemie numeracji był on zapisany jako kod 0075; po raz pierwszy został opublikowany w lipcu 1916 r. Był wyjątkowo trudny do złamania i praca nad nim zajęła specjalistom 114 Wassmuss był pierwowzorem postaci niemieckiego agenta w powieści szpiegowskiej Greenmantle Johna Buchana (1916). z Pokoju 40 około pół roku. Na szczęście dysponowali kilkoma cennymi wskazówkami. Jeszcze na początku wojny Rosjanie, po zatopieniu niemieckiego krążownika „Magdeburg” na Morzu Bałtyckim, przechwycili niemiecką księgę szyfrów i przekazali ją brytyjskim sojusznikom. Ponadto w 1915 r. w perskim mieście Behbahan został na krótko aresztowany Wilhelm Wassmuss – niemiecki agent, który zamierzał wzniecić antybrytyjskie powstanie wśród tureckich plemion w Persji. Jego rzeczy osobiste zostały odesłane do Londynu. Wśród nich znajdowała się księga szyfrów dyplomatycznych, zawierająca wcześniejszą wersję szyfru (13040) niż ten użyty w telegramie Zimmermanna. Jednak były to tylko częściowe wskazówki. iz on a Notatki de Greya i Montgomery’ego zostały sporządzone na podstawie częściowych wskazówek z ksiąg szyfrów przechwyconych z okrętu „Magdeburg” oraz od Wassmussa. Większość interpretacji opierała się bardziej na dedukcji i myśleniu lateralnym niż na kryptoanalizie. Niemniej brytyjskim specjalistom udało się odszyfrować wystarczająco dużo informacji (np. ciąg 67893 oznaczał Meksyk), aby wywnioskować, że przesyłany telegram zawiera treść najwyższej wagi. Ciąg liczb, na którym skupił się zespół z Pokoju 40 oznaczał: „Razem prowadzimy wojnę, razem prowadzimy rokowania pokojowe, ofiarujemy hojne wsparcie finansowe i rozumiemy pragnienie Meksyku, aby odzyskać utracone terytoria w Teksasie, Nowym Meksyku i Arizonie”. Fragment ten ujawnił wystarczająco dużo wskazówek, aby móc rozwikłać i przetłumaczyć pozostałą część telegramu. Karykatura, na której uosobienie typowego Brytyjczyka, John Bull, wita się z prezydentem Wilsonem: „Brawo! Jak dobrze mieć pana po naszej stronie!”. 115